PSYCHOPEDAGOGIEK
2.1
19 JANUARI 2024
,DEEL 1: ALGEMENE INLEIDING OP DE PEDAGOGIEK
KINDEREN: (GEEN) GEWONE MENSEN
Volgende vraag is van groot belang binnen de historische pedagogiek:
“Vanaf wanneer ziet men kleine mensen als “ kinderen” en behandelt men hen op een eigen specifieke wijze die
verschillend is van de volwassenen?”
DE STELLING VAN ARIES
Philippe Ariès (1914 – 1984) ontwikkelde twee stellingen over de zogenaamde ‘ontdekking van het kind’.
§ Dit werk is toonaangevend geweest in de studie van het kind.
§ Brengt ons dichter bij de verklaring van het begrip ‘school’.
TIJDENS DE MIDDELEEUWEN WAS ER GEEN SPRAKE VAN ‘HET KIND’
Eerste stelling luidt: tijdens de Middeleeuwen heeft het kind als afzonderlijke antropologische categorie niet
bestaan.
§ Middeleeuwse samenleving had weinig ook voor het kind en nog minder voor de adolescent.
§ Klein kind riep wel een zeker gevoel op: de periode van fysieke hulpeloosheid werk erkend maar dit was
niet zo diepgaand.
§ Tijdens de vroeg kinderlijke periode telde het kind niet, door de hoge kindersterfte.
17 E EEUW: DE ONTDEKKING VAN HET KIND
Tweede stelling: De ‘Ontdekking van het kind’: Het kind wordt belangrijk en krijgt stilaan een aparte plaats
toegewezen.
Le sentiment de l’enfance: Een onvertaalbare aanduiding van het bewustzijn van het kind en het gevoel voor het
kind.
Kinderen worden als een plezier ervaren binnen de huiselijke kring. Tegelijkertijd beseft men ook dat kinderen
breekbaar zijn en beschermd dienen te worden.
Kinderen werden aan zien als een specifiek soort mens. De ouder- kind relatie werd geprivatiseerd.
Geprivatiseerd:
Meer naar de buitenwereld afgeschermd.
Er doken ook typische gezinsproblemen op:
§ Een uitgestelde volwassenheid; zeker op economisch vlak blijven jongeren lang afhankelijk van ouders.
§ De communicatiestoornis tussen de generaties
§ Het ‘verborgen leed’ naar aanleiding van gezinsproblemen.
Toenemende scheiding tussen de wereld van het kind en die van de volwassenen. Institutionalisering van scholen
leidt tot disciplinering.
1
,DE ONTDEKKING VAN HET KIND, EEN GROTE OMSLAG? KRITIEK OP ARIES!
§ Eerste stelling: onderzoek toont aan dat de middeleeuwen niet zo duister waren als ze klassiek werden
voorgesteld. Er was wel degelijk sprake van liefde tussen ouder en kinderen.
§ Over de praktijk van de kindermoord past ook enige nuance: deze zou wel hebben plaatsgevonden maar
zeker niet veralgemeend.
§ Tweede stelling: plotse ‘grote omslag’ zoals Ariès die in de 17e eeuw situeert lijkt eerder een geleidelijke
evolutie.
Algemeen: Ariès heeft weinig en eenzijdige bronnen. Hij baseert zich voornamelijk op een beschrijving en
beeldinterpretatie van amper 61 schilderijen. Hij interpreteert deze vaak ook letterlijk.
Wat Ariès te weinig heeft ondertekend is de plaats en functie van de school: in de 17e en 18e eeuw werd het
kind stilaan scholier. In de moderne samenleving stijgen de verwachtingen t.o.v. de school:
§ Opvoedingsdoelen.
§ Middel tot moralisering en weg tot maatschappelijke hervorming.
§ Onderwijs kreeg een politieke taak: aanleren van burgerplichten en vaderslandliefde.
§ Toekomst van de mensheid verzekeren
De school kwam centraal te staan en in die zin is er sprake van een omslag in de pedagogische praktijk: het
zwaartepunt van de opvoeding verlegd zich geleidelijk van het gezin naar de school.
§ = institutionaliseringsproces
Niet ontdekking van ‘het kind’, wel de ontdekking van ‘het onschuldige kind’.
2
, DE PARADOX VAN HET OPVOEDEN: GROOTBRENGEN DOOR KLEINHOUDEN
LEA DASBERG OVER KINDER- EN JEUGDLAND
Ontwikkeling van Ariès word door Dasberg overgenomen. Net als Ariès maakt zij gewag van een totale ommekeer
in het leven van kinderen en jongeren. Tegelijk wijst zijn op het paradox in de opvoeding: we willen kinderen
grootbrengen (emanciperen) en doen dit door hen klein te houden (bevoogden).
Een totale ommekeer in het leven van kinderen en jongeren
§ 1250 – 1750: Kind als volwassene in zakformaat; Kinderen en volwassen vormden toen geen aparte
categorieën van mensen.
§ 1750 – 1945: Een evolutie van ‘kinder- en jeugdland; Kinderen moesten bevrijd worden van (volwassen)
fysieke en mentale lasten.
ð Bepaalde verschijnselen in het keven van het kind nemen nieuwe vormen aan zoals het spel
en de school, beide werden nu kinderlijke aangelegenheden.
Het paradoxale = nooit eerder in de geschiedenis was er voor kinderen en jongeren zoveel plaats, zoveel aanbod,
zoveel zorg. Maar tegelijkertijd zijn kinderen en jongeren meer dan ooit ‘geïnfantiliseerd’: de volwassenen
creëerden zich een ‘kinderlijk’ beeld van het kind en koesterden dit.
§ WOII: Pedagogische inconsistentie
ð Plots was het uit met het aparte, veilige kinder- en jeugdland.
ð Pedagogische inconsistentie = we willen kind blijven isoleren in ‘jeugdland’, terwijl het langs
alle kanten wordt doordrongen van de volwassen wereld.
ð Gedesoriënteerde jeugd: kind-zijn is iets anders dan volwassen zijn, maar we geven de
volwassenheid het uiterlijk van het kind-zijn.
HET PARADOXAAL KARAKTER VAN HET OPVOEDEN BLOODGELEGD
Dasberg plaats zich in de traditie van Aries. Dit betekent:
Volgens hen beide is er een plotse ommekeer in de geschiedenis van het kind.
Dasberg is wel een goedde aanvulling op Ariès omdat ze een specifiek pedagogische element heeft blootgelegd
in de geschiedenis van het kind.
§ De paradoxale situatie waarin de opvoeder het kind wilt grootbrengen en dit door het klein te houden.
3
2.1
19 JANUARI 2024
,DEEL 1: ALGEMENE INLEIDING OP DE PEDAGOGIEK
KINDEREN: (GEEN) GEWONE MENSEN
Volgende vraag is van groot belang binnen de historische pedagogiek:
“Vanaf wanneer ziet men kleine mensen als “ kinderen” en behandelt men hen op een eigen specifieke wijze die
verschillend is van de volwassenen?”
DE STELLING VAN ARIES
Philippe Ariès (1914 – 1984) ontwikkelde twee stellingen over de zogenaamde ‘ontdekking van het kind’.
§ Dit werk is toonaangevend geweest in de studie van het kind.
§ Brengt ons dichter bij de verklaring van het begrip ‘school’.
TIJDENS DE MIDDELEEUWEN WAS ER GEEN SPRAKE VAN ‘HET KIND’
Eerste stelling luidt: tijdens de Middeleeuwen heeft het kind als afzonderlijke antropologische categorie niet
bestaan.
§ Middeleeuwse samenleving had weinig ook voor het kind en nog minder voor de adolescent.
§ Klein kind riep wel een zeker gevoel op: de periode van fysieke hulpeloosheid werk erkend maar dit was
niet zo diepgaand.
§ Tijdens de vroeg kinderlijke periode telde het kind niet, door de hoge kindersterfte.
17 E EEUW: DE ONTDEKKING VAN HET KIND
Tweede stelling: De ‘Ontdekking van het kind’: Het kind wordt belangrijk en krijgt stilaan een aparte plaats
toegewezen.
Le sentiment de l’enfance: Een onvertaalbare aanduiding van het bewustzijn van het kind en het gevoel voor het
kind.
Kinderen worden als een plezier ervaren binnen de huiselijke kring. Tegelijkertijd beseft men ook dat kinderen
breekbaar zijn en beschermd dienen te worden.
Kinderen werden aan zien als een specifiek soort mens. De ouder- kind relatie werd geprivatiseerd.
Geprivatiseerd:
Meer naar de buitenwereld afgeschermd.
Er doken ook typische gezinsproblemen op:
§ Een uitgestelde volwassenheid; zeker op economisch vlak blijven jongeren lang afhankelijk van ouders.
§ De communicatiestoornis tussen de generaties
§ Het ‘verborgen leed’ naar aanleiding van gezinsproblemen.
Toenemende scheiding tussen de wereld van het kind en die van de volwassenen. Institutionalisering van scholen
leidt tot disciplinering.
1
,DE ONTDEKKING VAN HET KIND, EEN GROTE OMSLAG? KRITIEK OP ARIES!
§ Eerste stelling: onderzoek toont aan dat de middeleeuwen niet zo duister waren als ze klassiek werden
voorgesteld. Er was wel degelijk sprake van liefde tussen ouder en kinderen.
§ Over de praktijk van de kindermoord past ook enige nuance: deze zou wel hebben plaatsgevonden maar
zeker niet veralgemeend.
§ Tweede stelling: plotse ‘grote omslag’ zoals Ariès die in de 17e eeuw situeert lijkt eerder een geleidelijke
evolutie.
Algemeen: Ariès heeft weinig en eenzijdige bronnen. Hij baseert zich voornamelijk op een beschrijving en
beeldinterpretatie van amper 61 schilderijen. Hij interpreteert deze vaak ook letterlijk.
Wat Ariès te weinig heeft ondertekend is de plaats en functie van de school: in de 17e en 18e eeuw werd het
kind stilaan scholier. In de moderne samenleving stijgen de verwachtingen t.o.v. de school:
§ Opvoedingsdoelen.
§ Middel tot moralisering en weg tot maatschappelijke hervorming.
§ Onderwijs kreeg een politieke taak: aanleren van burgerplichten en vaderslandliefde.
§ Toekomst van de mensheid verzekeren
De school kwam centraal te staan en in die zin is er sprake van een omslag in de pedagogische praktijk: het
zwaartepunt van de opvoeding verlegd zich geleidelijk van het gezin naar de school.
§ = institutionaliseringsproces
Niet ontdekking van ‘het kind’, wel de ontdekking van ‘het onschuldige kind’.
2
, DE PARADOX VAN HET OPVOEDEN: GROOTBRENGEN DOOR KLEINHOUDEN
LEA DASBERG OVER KINDER- EN JEUGDLAND
Ontwikkeling van Ariès word door Dasberg overgenomen. Net als Ariès maakt zij gewag van een totale ommekeer
in het leven van kinderen en jongeren. Tegelijk wijst zijn op het paradox in de opvoeding: we willen kinderen
grootbrengen (emanciperen) en doen dit door hen klein te houden (bevoogden).
Een totale ommekeer in het leven van kinderen en jongeren
§ 1250 – 1750: Kind als volwassene in zakformaat; Kinderen en volwassen vormden toen geen aparte
categorieën van mensen.
§ 1750 – 1945: Een evolutie van ‘kinder- en jeugdland; Kinderen moesten bevrijd worden van (volwassen)
fysieke en mentale lasten.
ð Bepaalde verschijnselen in het keven van het kind nemen nieuwe vormen aan zoals het spel
en de school, beide werden nu kinderlijke aangelegenheden.
Het paradoxale = nooit eerder in de geschiedenis was er voor kinderen en jongeren zoveel plaats, zoveel aanbod,
zoveel zorg. Maar tegelijkertijd zijn kinderen en jongeren meer dan ooit ‘geïnfantiliseerd’: de volwassenen
creëerden zich een ‘kinderlijk’ beeld van het kind en koesterden dit.
§ WOII: Pedagogische inconsistentie
ð Plots was het uit met het aparte, veilige kinder- en jeugdland.
ð Pedagogische inconsistentie = we willen kind blijven isoleren in ‘jeugdland’, terwijl het langs
alle kanten wordt doordrongen van de volwassen wereld.
ð Gedesoriënteerde jeugd: kind-zijn is iets anders dan volwassen zijn, maar we geven de
volwassenheid het uiterlijk van het kind-zijn.
HET PARADOXAAL KARAKTER VAN HET OPVOEDEN BLOODGELEGD
Dasberg plaats zich in de traditie van Aries. Dit betekent:
Volgens hen beide is er een plotse ommekeer in de geschiedenis van het kind.
Dasberg is wel een goedde aanvulling op Ariès omdat ze een specifiek pedagogische element heeft blootgelegd
in de geschiedenis van het kind.
§ De paradoxale situatie waarin de opvoeder het kind wilt grootbrengen en dit door het klein te houden.
3
