TAALKUNDIGE ONTWIKKELING
2.1
17 JANUARI 2024
,ONTLUIKENDE GELETTERDHEID
Kleuters ondervinden dat lezen en schrijven erg belangrijk zijn en gaan daar al spelenderwijze mee om.
LEZEN EN SCHRIJVEN IN DE KLEUTERKLAS
3 redenen om te lezen en te schrijven:
1. Je wil communiceren (bv. Je wil de ouders vragen of ze de kleuters een schoendoos meegeven.)
2. Je wil je informeren (bv. Je wil weten wanneer jij instaat voor het toezicht op de speelplaats.)
3. Je wil onthouden (bv. Je wil onthouden welke kleuter welk werkje heeft gemaakt.)
Afbeeldingen = ondersteunen een boodschap maar vervangen ze niet.
Pictogrammen = vervangen een geschreven boodschap.
Symbolen vervangen een boodschap, maar zijn willekeurig gekozen.
DEFINITIE ONTLUIKENDE GELETTERDHEID
Ontluikende geletterdheid:
De vroege fase van schriftelijke taalverwerving lopend vanaf de geboorte tot het moment dat een kind de
elementaire lees- en spelhandeling onder de knie heeft.
Schriftelijke taalverwerving: het gaat hier niet alleen over letters, maar ook over afbeeldingen, picto’s, symbolen
die boodschappen weergeven
Vanaf de geboorte: je kunt de leeftijd waarop kinderen beïnvloed worden door geschreven taal bijna niet
onderschatten. Denk er maar aan dat de naam van een boreling bekend gemaakt wordt met een – geschreven-
geboortekaartje.
De elementaire lees- en spelhandeling: het kind kan letters verklanken en ze samenvoegen tot een woord
(-> /pu/ /oeoeoe/ /ssss/ -> /poes/ -> ) OF het kind kan een woord ontleden in klanken en elke klank in de juiste
letter vertalen.
ONTLUIKENDE GELETTERDHEID ALS SPONTANE ONTDEKKINGSTOCHT
Voorbeelden van ontluikend lezen:
§ Een peuter doet alsof hij de krant leest bij het ontbijt net zoals hij mama/papa ziet doen.
§ Een kleuter kan zelfstandig een kijkboek doornemen, en doet dat met de juiste leesrichting.
§ Een kleuter staat erop dat elk verhaal wordt afgesloten met de zin “en ze leefden nog lang en gelukkig”.
Voorbeelden van ontluikend schrijven:
§ Een peuter loopt rond met een balpen en neemt papa’s agenda om daarin te “schrijven”.
§ Een kleuter vraagt aan zijn moeder/vader om voor hem een bepaald woord bij zijn tekening te schrijven.
§ Een kleuter wil ook iets bijschrijven op het verjaardagskaartje voor tante.
1
, DE 8 COMPONENTEN VAN ONTLUIKENDE GELETTERDHEID
1. Boekoriëntatie = weten hoe een boek eruitziet en wat je ermee kunt doen.
Bv. Olga weet niet helemaal wat je moet aanvangen met een boek, mag je erin kribbelen? Kan je ermee
bouwen? Als je even niet oplet dan mishandeld ze de boeken grondig: ze plooit verkeerd, ze wil er een
bladzijde uit halen, …
2. Verhaalbegrip = luisteren naar de verhaallijn en daar structuur in ontdekken.
Bv. Meester pieter laat de kleuters het verhaal op verschillende manieren beleven, hij brengt belangrijke
verhalen meerdere keren aan, en laat de kinderen in de verkleedhoek het verhaal naspelen, …
3. Functies van geschreven taal = kinderen leren dat schrift dient om te onthouden, te communiceren, te
informeren.
Bv. Juf Katrien laat de kinderen zelf hun naamsymbooltje op hun werkje plakken. Zo leren ze dat
geschreven taal gebruikt wordt om te onthouden van wie welk werkje is.
4. Relatie tussen gesproken en geschreven taal = geschreven tekst kan uitgesproken worden en
omgekeerd, zelf enkele woorden als globale eenheden schrijven en herkennen.
Bv. Juf Indra noteert wat de kleuters bij hun tekening vertellen. De kleuters reageren enthousiast, ze
willen steeds meer vertellen en dan ook nog vertelde elementen erbij tekenen.
5. Functioneel schrijven en lezen = zelf teksten maken zoals boodschappenlijstjes, boeken etc.
Bv. Als voorbereiding op het sinterklaasfeest maken de kleuters elk op hun niveau een wenslijstje.
6. Taalbewustzijn = aandacht hebben voor de vorm van taal (o.a. woorden, lettergrepen, rijm, klank)
Bv. Juf Petra prikkelt de taalgevoeligheid van haar kleuters, ze begroet de kinderen met grappige
klankspelletjes op hun naam. De kleuters lachen en nemen sommige klankspelletjes letterlijk over.
7. Alfabetisch principe = letterkennis (woorden zijn opgebouwd uit klanken, elke klank correspondeert
met een letter).
Bv. Mehmed merkt op dat Marit en Mehmed met dezelfde letter beginnen, meester bram bevestigd.
8. Technisch schrijven – start
Bv. Lucas van 5 jaar heeft zichzelf al een beetje leren lezen en schrijven. ‘Kijk juf zegt hij trots, hier staat
b-oo-t. boot’
VIER MISVERSTANDEN
Misverstand 1:
Ontluikende gele`erdheid is enkel voor de derde kleuterklas, als je ermee na de paasvakanae begint is dit ruim
voldoende.
Zo is het wel à je werkt al aan ontluikende gele`erdheid vanaf de eerste kleuterklas, jonge kinderen maken
kennis met boeken en verhalen, ze leren ze hanteren, weten wat je ermee kan en leren inzicht krijgen in verhalen.
Ze moeten zo veel mogelijk kunnen ervaren hoe geschreven boodschappen onderdeel zijn van het dagelijkse
leven. Vanaf 4 jaar ga je verder met deze aspecten maar dan op een acaeve manier, ze komen in een
stroomversnelling wat betreb ontwikkeling van hun taalbewustzijn en ze ontwikkelen het alfabeasch principe.
2
2.1
17 JANUARI 2024
,ONTLUIKENDE GELETTERDHEID
Kleuters ondervinden dat lezen en schrijven erg belangrijk zijn en gaan daar al spelenderwijze mee om.
LEZEN EN SCHRIJVEN IN DE KLEUTERKLAS
3 redenen om te lezen en te schrijven:
1. Je wil communiceren (bv. Je wil de ouders vragen of ze de kleuters een schoendoos meegeven.)
2. Je wil je informeren (bv. Je wil weten wanneer jij instaat voor het toezicht op de speelplaats.)
3. Je wil onthouden (bv. Je wil onthouden welke kleuter welk werkje heeft gemaakt.)
Afbeeldingen = ondersteunen een boodschap maar vervangen ze niet.
Pictogrammen = vervangen een geschreven boodschap.
Symbolen vervangen een boodschap, maar zijn willekeurig gekozen.
DEFINITIE ONTLUIKENDE GELETTERDHEID
Ontluikende geletterdheid:
De vroege fase van schriftelijke taalverwerving lopend vanaf de geboorte tot het moment dat een kind de
elementaire lees- en spelhandeling onder de knie heeft.
Schriftelijke taalverwerving: het gaat hier niet alleen over letters, maar ook over afbeeldingen, picto’s, symbolen
die boodschappen weergeven
Vanaf de geboorte: je kunt de leeftijd waarop kinderen beïnvloed worden door geschreven taal bijna niet
onderschatten. Denk er maar aan dat de naam van een boreling bekend gemaakt wordt met een – geschreven-
geboortekaartje.
De elementaire lees- en spelhandeling: het kind kan letters verklanken en ze samenvoegen tot een woord
(-> /pu/ /oeoeoe/ /ssss/ -> /poes/ -> ) OF het kind kan een woord ontleden in klanken en elke klank in de juiste
letter vertalen.
ONTLUIKENDE GELETTERDHEID ALS SPONTANE ONTDEKKINGSTOCHT
Voorbeelden van ontluikend lezen:
§ Een peuter doet alsof hij de krant leest bij het ontbijt net zoals hij mama/papa ziet doen.
§ Een kleuter kan zelfstandig een kijkboek doornemen, en doet dat met de juiste leesrichting.
§ Een kleuter staat erop dat elk verhaal wordt afgesloten met de zin “en ze leefden nog lang en gelukkig”.
Voorbeelden van ontluikend schrijven:
§ Een peuter loopt rond met een balpen en neemt papa’s agenda om daarin te “schrijven”.
§ Een kleuter vraagt aan zijn moeder/vader om voor hem een bepaald woord bij zijn tekening te schrijven.
§ Een kleuter wil ook iets bijschrijven op het verjaardagskaartje voor tante.
1
, DE 8 COMPONENTEN VAN ONTLUIKENDE GELETTERDHEID
1. Boekoriëntatie = weten hoe een boek eruitziet en wat je ermee kunt doen.
Bv. Olga weet niet helemaal wat je moet aanvangen met een boek, mag je erin kribbelen? Kan je ermee
bouwen? Als je even niet oplet dan mishandeld ze de boeken grondig: ze plooit verkeerd, ze wil er een
bladzijde uit halen, …
2. Verhaalbegrip = luisteren naar de verhaallijn en daar structuur in ontdekken.
Bv. Meester pieter laat de kleuters het verhaal op verschillende manieren beleven, hij brengt belangrijke
verhalen meerdere keren aan, en laat de kinderen in de verkleedhoek het verhaal naspelen, …
3. Functies van geschreven taal = kinderen leren dat schrift dient om te onthouden, te communiceren, te
informeren.
Bv. Juf Katrien laat de kinderen zelf hun naamsymbooltje op hun werkje plakken. Zo leren ze dat
geschreven taal gebruikt wordt om te onthouden van wie welk werkje is.
4. Relatie tussen gesproken en geschreven taal = geschreven tekst kan uitgesproken worden en
omgekeerd, zelf enkele woorden als globale eenheden schrijven en herkennen.
Bv. Juf Indra noteert wat de kleuters bij hun tekening vertellen. De kleuters reageren enthousiast, ze
willen steeds meer vertellen en dan ook nog vertelde elementen erbij tekenen.
5. Functioneel schrijven en lezen = zelf teksten maken zoals boodschappenlijstjes, boeken etc.
Bv. Als voorbereiding op het sinterklaasfeest maken de kleuters elk op hun niveau een wenslijstje.
6. Taalbewustzijn = aandacht hebben voor de vorm van taal (o.a. woorden, lettergrepen, rijm, klank)
Bv. Juf Petra prikkelt de taalgevoeligheid van haar kleuters, ze begroet de kinderen met grappige
klankspelletjes op hun naam. De kleuters lachen en nemen sommige klankspelletjes letterlijk over.
7. Alfabetisch principe = letterkennis (woorden zijn opgebouwd uit klanken, elke klank correspondeert
met een letter).
Bv. Mehmed merkt op dat Marit en Mehmed met dezelfde letter beginnen, meester bram bevestigd.
8. Technisch schrijven – start
Bv. Lucas van 5 jaar heeft zichzelf al een beetje leren lezen en schrijven. ‘Kijk juf zegt hij trots, hier staat
b-oo-t. boot’
VIER MISVERSTANDEN
Misverstand 1:
Ontluikende gele`erdheid is enkel voor de derde kleuterklas, als je ermee na de paasvakanae begint is dit ruim
voldoende.
Zo is het wel à je werkt al aan ontluikende gele`erdheid vanaf de eerste kleuterklas, jonge kinderen maken
kennis met boeken en verhalen, ze leren ze hanteren, weten wat je ermee kan en leren inzicht krijgen in verhalen.
Ze moeten zo veel mogelijk kunnen ervaren hoe geschreven boodschappen onderdeel zijn van het dagelijkse
leven. Vanaf 4 jaar ga je verder met deze aspecten maar dan op een acaeve manier, ze komen in een
stroomversnelling wat betreb ontwikkeling van hun taalbewustzijn en ze ontwikkelen het alfabeasch principe.
2
