Bijzondere orthopedagogiek
Hoofdstuk 1. personen met een handicap: inleiding.......................................................................................3
1.1 wat is een handicap.......................................................................................................................................... 3
1.2 etiologie (oorzaken).......................................................................................................................................... 5
1.2.1 prenatale oorzaken (tijdens zwangerschap)................................................................................5
1.2.2 perinatale oorzaken (tijdens bevalling)......................................................................................... 5
1.2.3 postnatale oorzaken (na geboorte)................................................................................................. 5
1.2.4 aangeboren of verworven handicap............................................................................................... 6
1.3 elke persoon is anders..................................................................................................................................... 6
1.3.1 ecologisch model van menselijke ontwikkeling en balansmodel als kader...................6
1.3.2 persoon.......................................................................................................................................................... 6
1.3.2.1 aard van handicap.......................................................................................................................... 6
1.3.2.2 verwerking (rouwproces)............................................................................................................. 6
1.3.2.3 andere factoren............................................................................................................................... 7
1.3.3 micro- en mesoniveau............................................................................................................................ 7
1.3.3.1 rouwproces voor hele gezin........................................................................................................ 7
1.3.3.2 gevolgen voor opvoeding en gezinsfunctioneren............................................................7
1.3.3.3 reacties van anderen..................................................................................................................... 8
1.3.4 exoniveau..................................................................................................................................................... 8
1.3.5 macroniveau............................................................................................................................................... 8
Hoofdstuk 2. Personen met verstandelijke handicap.....................................................................................9
2.1 wat is een verstandelijke handicap........................................................................................................... 9
2.1.1 definitie.......................................................................................................................................................... 9
2.1.2 oorzaken..................................................................................................................................................... 10
2.1.3 prevalentie................................................................................................................................................. 10
verschillen in ontwikkeling........................................................................................................................... 10
2.2 ondersteuningsbehoeften van persoon en omgeving....................................................................10
2.2.1 cognitieve ontwikkeling....................................................................................................................... 11
2.2.2 communicatie en taalontwikkeling................................................................................................11
2.2.3 sociale ontwikkeling.............................................................................................................................. 11
2.2.4 emotionele ontwikkeling/persoonlijkheid..................................................................................11
2.2.5 motorische ontwikkeling..................................................................................................................... 11
2.2.6 gezondheid................................................................................................................................................ 12
2.3 begeleidingsaspecten.................................................................................................................................... 12
2.3.1 algemeen.................................................................................................................................................... 12
2.3.2 stimuleren van cognitieve ontwikkeling......................................................................................12
2.3.3 stimuleren van communicatie en taalontwikkeling................................................................12
2.3.4 sociaal-emotionele ondersteuning................................................................................................. 13
2.3.5 belang van preventie in functie van gezondheidsrisico’s...................................................13
2.3.6 aanvulling: begeleiding van mensen met ernstig/diep verstandelijke handicap....13
Hoofdstuk 3. Personen met een visuele handicap.........................................................................................14
3.1 wat is ‘slechtziend’ of ‘blind’ zijn............................................................................................................... 14
3.1.1 oorzaken..................................................................................................................................................... 14
3.1.2 prevalentie................................................................................................................................................. 14
3.1.3 visuele waarneming: samenspel tussen ogen en hersenen................................................14
3.1.3.1 gezichtsscherpte............................................................................................................................ 14
, 3.1.3.2 gezichtsveld..................................................................................................................................... 14
3.1.4 slechtziend of blind................................................................................................................................ 15
3.2 ondersteuningsbehoeften van persoon en omgeving....................................................................15
3.2.1 inleiding....................................................................................................................................................... 15
3.2.2 impact op dagelijks leven en zelfstandigheid...........................................................................15
3.2.3 motorische ontwikkeling..................................................................................................................... 15
3.2.4 cognitieve ontwikkeling...................................................................................................................... 15
3.2.5 communicatie en taalontwikkeling................................................................................................ 16
3.2.6 sociale ontwikkeling en uitbouw van contacten......................................................................16
3.2.7 emotionele ontwikkeling..................................................................................................................... 16
3.3 begeleidingsaspecten.................................................................................................................................... 16
3.3.1 zelfstandigheid bevorderen............................................................................................................... 16
3.3.2 beweging.................................................................................................................................................... 16
3.3.3 sociaal-emotionele ondersteuning................................................................................................. 17
3.3.4 gebruik van hulpmiddelen en moderne technologie.............................................................17
3.3.5 concrete tips in omgaan met mensen die visuele handicap hebben en om
zelfstandigheid te bevorderen................................................................................................................... 17
Hoofdstuk 4. Personen met een auditieve handicap...................................................................................18
4.1 inleiding................................................................................................................................................................ 18
4.2 wat is slechthorend of doof zijn................................................................................................................ 18
4.2.1 oorzaken..................................................................................................................................................... 18
4.2.2 prevalentie................................................................................................................................................ 18
4.2.3 auditieve waarneming: samenspel tussen oren en hersenen............................................18
4.2.3.1 geluidssterkte................................................................................................................................. 19
4.2.3.2 geluidsfrequentie.......................................................................................................................... 19
4.2.3.3 sommige gehoorstoornissen................................................................................................... 19
4.3 ondersteuningsbehoeften van persoon en omgeving....................................................................19
4.3.1 communicatie en taalontwikkeling................................................................................................ 19
4.3.2 sociale ontwikkeling............................................................................................................................. 20
4.3.3 cognitieve ontwikkeling...................................................................................................................... 20
4.3.4 emotionele ontwikkeling en persoonlijkheid............................................................................20
4.4 begeleidingsaspecten................................................................................................................................... 20
4.4.4 hoorapparaat en cochleaire implant........................................................................................... 20
4.4.2 stimuleren van communicatie en taalontwikkeling...............................................................21
4.4.3 alternatieve communicatiemiddelen............................................................................................21
4.4.4 gebarentaal of niet............................................................................................................................... 21
4.4.5 andere hulpmiddelen en gebruik van moderne technologie............................................22
4.4.6 concrete tips voor omgaan met mensen die slechthorend of doof zijn.......................22
Hoofdstuk 5. Personen met een fysieke handicap........................................................................................23
5.1 inleiding................................................................................................................................................................ 23
5.2 wat is een fysieke handicap....................................................................................................................... 23
5.2.1 oorzaken..................................................................................................................................................... 23
5.2.2 prevalentie................................................................................................................................................ 23
5.2.3 soorten fysieke handicaps................................................................................................................. 23
5.2.3.1 cerebrale parese (neurologisch)............................................................................................ 23
5.2.3.2 spina bifida..................................................................................................................................... 24
5.2.3.3 musculaire aandoeningen........................................................................................................ 24
5.3 ondersteuningsbehoeften van persoon en omgeving....................................................................25
, 5.3.1 motorische ontwikkeling..................................................................................................................... 25
5.3.2 cognitieve ontwikkeling...................................................................................................................... 25
5.3.3 emotionele ontwikkeling..................................................................................................................... 25
5.3.4 sociale ontwikkeling............................................................................................................................. 25
5.3.5 communicatie en taalontwikkeling................................................................................................ 26
5.4 begeleidingsaspecten................................................................................................................................... 26
5.4.1 accenten in begeleiding...................................................................................................................... 26
5.4.2 gebruik van hulpmiddelen en moderne technologie............................................................26
Hoofdstuk 6. Personen met een niet-aangeboren hersenletsel..............................................................27
6.1 wat is een niet-aangeboren hersenletsel..............................................................................................27
6.1.1 oorzaken..................................................................................................................................................... 27
6.1.1.1 traumatisch hersenletsel............................................................................................................ 27
6.1.1.2 niet-traumatisch hersenletsel.................................................................................................. 27
6.1.2 prevalentie................................................................................................................................................. 27
6.2 ondersteuningsbehoeften van persoon en omgeving...................................................................28
6.2.1 inleiding...................................................................................................................................................... 28
6.2.2 plaats van hersenletsel........................................................................................................................ 28
6.2.3 sensorische moeilijkheden................................................................................................................. 28
6.2.4 cognitieve ontwikkeling...................................................................................................................... 28
6.2.5 communicatie en taalontwikkeling................................................................................................29
6.2.6 emotionele ontwikkeling en veranderingen in gedrag/persoonlijkheid......................29
6.2.7 sociale ontwikkeling.............................................................................................................................. 29
6.2.8 motorische ontwikkeling..................................................................................................................... 29
6.2.9 gevolgen voor dagelijks leven en omgeving.............................................................................29
6.3 begeleidingsaspecten................................................................................................................................... 30
6.3.1 medische begeleiding en revalidatie............................................................................................ 30
6.3.2 begeleiding op cognitief vlak........................................................................................................... 30
6.3.3 communicatie en taalontwikkeling................................................................................................ 30
6.3.4 begeleiding op sociaal-emotioneel vlak.....................................................................................31
6.3.5 aanleren van zelfredzaamheid........................................................................................................ 31
Hoofdstuk 1. personen met een handicap:
inleiding
1.1 wat is een handicap
- omschrijving handicap: maatschappij- en tijdsgebonden
⇒ verandert door jaren heen
⇒ oorspronkelijk: handicap als positieve discriminatieregel (meer last voor paard om
wedstrijd lastig te maken)
- definitie VAPH
⇒ Elk langdurig en belangrijk participatieprobleem van een persoon dat te wijten is
aan het samenspel tussen functiestoornissen van mentale, psychische, lichamelijke of
zintuiglijke aard, beperkingen bij het uitvoeren van activiteiten en persoonlijke en
externe factoren.
, → samenspel van verschillende factoren
→ enkel als het van lange duur is
→ moeilijker om deel te nemen aan ‘normale zaken’ in de samenleving
⇒ het is samenspel + langdurig (participatie)probleem
- begrippenkader ICF (international classification of functioning, disability and
health)
⇒ internationale omschrijving van handicap
⇒ Handicap is "een probleem in het functioneren of de activiteiten van een persoon,
veroorzaakt door een aandoening of stoornis in de lichaamsfuncties of -structuren,
beperkingen in de activiteiten die door de persoon worden uitgevoerd en/of
beperkingen in deelname aan het maatschappelijk leven.“
→ bepaald door verschillende factoren en wisselwerking
⇒ handicap: er is iets met de gezondheid van de persoon
⇒ ziekte/aandoening : letsel, verandering in werking van lichaam (werking is anders
dan gewoon)
→ vb. Down-syndroom
⇒ het functioneren van iemand met aandoening hangt af van 3 aspecten
→ functies en anatomische eigenschappen (lichaam, organisme)
- functies: nodig voor functioneren van het lichaam (vb. zintuigen, hersenen)
- anatomische eigenschappen: positie, vorm van onderdelen in lichaam (vb.
vorm van oor, onvolledige arm, …)
- stoornis: probleem met functie of anatomische eigenschap (vb. niet horen)
→ activiteiten (menselijk handelen)
- wat iemand kan/zou willen uitvoeren
- beperking: probleem met uitvoeren van activiteiten (vb. probleem met
lichaamsbeweging)
→ participatie
- kunnen deelnemen aan maatschappelijk leven (vb. kunnen werken)
- participatieprobleem: moeite met deelnemen aan maatschappelijk leven (vb.
moeite met openbaar vervoer nemen → ontoegankelijk)
⇒ 2 factoren van belang in begrippenkader
Hoofdstuk 1. personen met een handicap: inleiding.......................................................................................3
1.1 wat is een handicap.......................................................................................................................................... 3
1.2 etiologie (oorzaken).......................................................................................................................................... 5
1.2.1 prenatale oorzaken (tijdens zwangerschap)................................................................................5
1.2.2 perinatale oorzaken (tijdens bevalling)......................................................................................... 5
1.2.3 postnatale oorzaken (na geboorte)................................................................................................. 5
1.2.4 aangeboren of verworven handicap............................................................................................... 6
1.3 elke persoon is anders..................................................................................................................................... 6
1.3.1 ecologisch model van menselijke ontwikkeling en balansmodel als kader...................6
1.3.2 persoon.......................................................................................................................................................... 6
1.3.2.1 aard van handicap.......................................................................................................................... 6
1.3.2.2 verwerking (rouwproces)............................................................................................................. 6
1.3.2.3 andere factoren............................................................................................................................... 7
1.3.3 micro- en mesoniveau............................................................................................................................ 7
1.3.3.1 rouwproces voor hele gezin........................................................................................................ 7
1.3.3.2 gevolgen voor opvoeding en gezinsfunctioneren............................................................7
1.3.3.3 reacties van anderen..................................................................................................................... 8
1.3.4 exoniveau..................................................................................................................................................... 8
1.3.5 macroniveau............................................................................................................................................... 8
Hoofdstuk 2. Personen met verstandelijke handicap.....................................................................................9
2.1 wat is een verstandelijke handicap........................................................................................................... 9
2.1.1 definitie.......................................................................................................................................................... 9
2.1.2 oorzaken..................................................................................................................................................... 10
2.1.3 prevalentie................................................................................................................................................. 10
verschillen in ontwikkeling........................................................................................................................... 10
2.2 ondersteuningsbehoeften van persoon en omgeving....................................................................10
2.2.1 cognitieve ontwikkeling....................................................................................................................... 11
2.2.2 communicatie en taalontwikkeling................................................................................................11
2.2.3 sociale ontwikkeling.............................................................................................................................. 11
2.2.4 emotionele ontwikkeling/persoonlijkheid..................................................................................11
2.2.5 motorische ontwikkeling..................................................................................................................... 11
2.2.6 gezondheid................................................................................................................................................ 12
2.3 begeleidingsaspecten.................................................................................................................................... 12
2.3.1 algemeen.................................................................................................................................................... 12
2.3.2 stimuleren van cognitieve ontwikkeling......................................................................................12
2.3.3 stimuleren van communicatie en taalontwikkeling................................................................12
2.3.4 sociaal-emotionele ondersteuning................................................................................................. 13
2.3.5 belang van preventie in functie van gezondheidsrisico’s...................................................13
2.3.6 aanvulling: begeleiding van mensen met ernstig/diep verstandelijke handicap....13
Hoofdstuk 3. Personen met een visuele handicap.........................................................................................14
3.1 wat is ‘slechtziend’ of ‘blind’ zijn............................................................................................................... 14
3.1.1 oorzaken..................................................................................................................................................... 14
3.1.2 prevalentie................................................................................................................................................. 14
3.1.3 visuele waarneming: samenspel tussen ogen en hersenen................................................14
3.1.3.1 gezichtsscherpte............................................................................................................................ 14
, 3.1.3.2 gezichtsveld..................................................................................................................................... 14
3.1.4 slechtziend of blind................................................................................................................................ 15
3.2 ondersteuningsbehoeften van persoon en omgeving....................................................................15
3.2.1 inleiding....................................................................................................................................................... 15
3.2.2 impact op dagelijks leven en zelfstandigheid...........................................................................15
3.2.3 motorische ontwikkeling..................................................................................................................... 15
3.2.4 cognitieve ontwikkeling...................................................................................................................... 15
3.2.5 communicatie en taalontwikkeling................................................................................................ 16
3.2.6 sociale ontwikkeling en uitbouw van contacten......................................................................16
3.2.7 emotionele ontwikkeling..................................................................................................................... 16
3.3 begeleidingsaspecten.................................................................................................................................... 16
3.3.1 zelfstandigheid bevorderen............................................................................................................... 16
3.3.2 beweging.................................................................................................................................................... 16
3.3.3 sociaal-emotionele ondersteuning................................................................................................. 17
3.3.4 gebruik van hulpmiddelen en moderne technologie.............................................................17
3.3.5 concrete tips in omgaan met mensen die visuele handicap hebben en om
zelfstandigheid te bevorderen................................................................................................................... 17
Hoofdstuk 4. Personen met een auditieve handicap...................................................................................18
4.1 inleiding................................................................................................................................................................ 18
4.2 wat is slechthorend of doof zijn................................................................................................................ 18
4.2.1 oorzaken..................................................................................................................................................... 18
4.2.2 prevalentie................................................................................................................................................ 18
4.2.3 auditieve waarneming: samenspel tussen oren en hersenen............................................18
4.2.3.1 geluidssterkte................................................................................................................................. 19
4.2.3.2 geluidsfrequentie.......................................................................................................................... 19
4.2.3.3 sommige gehoorstoornissen................................................................................................... 19
4.3 ondersteuningsbehoeften van persoon en omgeving....................................................................19
4.3.1 communicatie en taalontwikkeling................................................................................................ 19
4.3.2 sociale ontwikkeling............................................................................................................................. 20
4.3.3 cognitieve ontwikkeling...................................................................................................................... 20
4.3.4 emotionele ontwikkeling en persoonlijkheid............................................................................20
4.4 begeleidingsaspecten................................................................................................................................... 20
4.4.4 hoorapparaat en cochleaire implant........................................................................................... 20
4.4.2 stimuleren van communicatie en taalontwikkeling...............................................................21
4.4.3 alternatieve communicatiemiddelen............................................................................................21
4.4.4 gebarentaal of niet............................................................................................................................... 21
4.4.5 andere hulpmiddelen en gebruik van moderne technologie............................................22
4.4.6 concrete tips voor omgaan met mensen die slechthorend of doof zijn.......................22
Hoofdstuk 5. Personen met een fysieke handicap........................................................................................23
5.1 inleiding................................................................................................................................................................ 23
5.2 wat is een fysieke handicap....................................................................................................................... 23
5.2.1 oorzaken..................................................................................................................................................... 23
5.2.2 prevalentie................................................................................................................................................ 23
5.2.3 soorten fysieke handicaps................................................................................................................. 23
5.2.3.1 cerebrale parese (neurologisch)............................................................................................ 23
5.2.3.2 spina bifida..................................................................................................................................... 24
5.2.3.3 musculaire aandoeningen........................................................................................................ 24
5.3 ondersteuningsbehoeften van persoon en omgeving....................................................................25
, 5.3.1 motorische ontwikkeling..................................................................................................................... 25
5.3.2 cognitieve ontwikkeling...................................................................................................................... 25
5.3.3 emotionele ontwikkeling..................................................................................................................... 25
5.3.4 sociale ontwikkeling............................................................................................................................. 25
5.3.5 communicatie en taalontwikkeling................................................................................................ 26
5.4 begeleidingsaspecten................................................................................................................................... 26
5.4.1 accenten in begeleiding...................................................................................................................... 26
5.4.2 gebruik van hulpmiddelen en moderne technologie............................................................26
Hoofdstuk 6. Personen met een niet-aangeboren hersenletsel..............................................................27
6.1 wat is een niet-aangeboren hersenletsel..............................................................................................27
6.1.1 oorzaken..................................................................................................................................................... 27
6.1.1.1 traumatisch hersenletsel............................................................................................................ 27
6.1.1.2 niet-traumatisch hersenletsel.................................................................................................. 27
6.1.2 prevalentie................................................................................................................................................. 27
6.2 ondersteuningsbehoeften van persoon en omgeving...................................................................28
6.2.1 inleiding...................................................................................................................................................... 28
6.2.2 plaats van hersenletsel........................................................................................................................ 28
6.2.3 sensorische moeilijkheden................................................................................................................. 28
6.2.4 cognitieve ontwikkeling...................................................................................................................... 28
6.2.5 communicatie en taalontwikkeling................................................................................................29
6.2.6 emotionele ontwikkeling en veranderingen in gedrag/persoonlijkheid......................29
6.2.7 sociale ontwikkeling.............................................................................................................................. 29
6.2.8 motorische ontwikkeling..................................................................................................................... 29
6.2.9 gevolgen voor dagelijks leven en omgeving.............................................................................29
6.3 begeleidingsaspecten................................................................................................................................... 30
6.3.1 medische begeleiding en revalidatie............................................................................................ 30
6.3.2 begeleiding op cognitief vlak........................................................................................................... 30
6.3.3 communicatie en taalontwikkeling................................................................................................ 30
6.3.4 begeleiding op sociaal-emotioneel vlak.....................................................................................31
6.3.5 aanleren van zelfredzaamheid........................................................................................................ 31
Hoofdstuk 1. personen met een handicap:
inleiding
1.1 wat is een handicap
- omschrijving handicap: maatschappij- en tijdsgebonden
⇒ verandert door jaren heen
⇒ oorspronkelijk: handicap als positieve discriminatieregel (meer last voor paard om
wedstrijd lastig te maken)
- definitie VAPH
⇒ Elk langdurig en belangrijk participatieprobleem van een persoon dat te wijten is
aan het samenspel tussen functiestoornissen van mentale, psychische, lichamelijke of
zintuiglijke aard, beperkingen bij het uitvoeren van activiteiten en persoonlijke en
externe factoren.
, → samenspel van verschillende factoren
→ enkel als het van lange duur is
→ moeilijker om deel te nemen aan ‘normale zaken’ in de samenleving
⇒ het is samenspel + langdurig (participatie)probleem
- begrippenkader ICF (international classification of functioning, disability and
health)
⇒ internationale omschrijving van handicap
⇒ Handicap is "een probleem in het functioneren of de activiteiten van een persoon,
veroorzaakt door een aandoening of stoornis in de lichaamsfuncties of -structuren,
beperkingen in de activiteiten die door de persoon worden uitgevoerd en/of
beperkingen in deelname aan het maatschappelijk leven.“
→ bepaald door verschillende factoren en wisselwerking
⇒ handicap: er is iets met de gezondheid van de persoon
⇒ ziekte/aandoening : letsel, verandering in werking van lichaam (werking is anders
dan gewoon)
→ vb. Down-syndroom
⇒ het functioneren van iemand met aandoening hangt af van 3 aspecten
→ functies en anatomische eigenschappen (lichaam, organisme)
- functies: nodig voor functioneren van het lichaam (vb. zintuigen, hersenen)
- anatomische eigenschappen: positie, vorm van onderdelen in lichaam (vb.
vorm van oor, onvolledige arm, …)
- stoornis: probleem met functie of anatomische eigenschap (vb. niet horen)
→ activiteiten (menselijk handelen)
- wat iemand kan/zou willen uitvoeren
- beperking: probleem met uitvoeren van activiteiten (vb. probleem met
lichaamsbeweging)
→ participatie
- kunnen deelnemen aan maatschappelijk leven (vb. kunnen werken)
- participatieprobleem: moeite met deelnemen aan maatschappelijk leven (vb.
moeite met openbaar vervoer nemen → ontoegankelijk)
⇒ 2 factoren van belang in begrippenkader
