Hoofdstuk 1 Inleiding
1.1 Theoretische psychologie en arbeidspsychologie
Psychologie: de wetenschap van het mentale leven. Het mentale leven verwijst naar 3
aspecten: gedrag, gedachtes en emoties.
Wetenschap: systematisch gegevens verzamelen zodat het niet alleen op intuïtie wordt
gebaseerd.
Theoretische psychologie bestaat uit 5 soorten:
1. Biopsychologie: heeft te maken met de relatie tussen lichaam en geest. Onderzoeken
onder andere de bij bepaalde gedragingen, gedachten en emoties horende activiteiten in
de hersenen. Ook zijn ze geïnteresseerd in de lichamelijke veranderingen die zich
voordoen bij bijvoorbeeld stress op het werk.
2. Cognitieve psychologie: is gericht op ons cognitieve functioneren, onze
gedachteprocessen. Hoe we informatie onthouden, hoe we informatie afwegen om tot
een besluit te komen en hoe snel we in een onderzoek vragen verwerken etc.
3. Ontwikkelingspsychologie: handelt over de manieren waarop mensen in
psychologisch opzicht groeien en veranderen. Wanneer kinderen bepaalde concepten
beginnen te begrijpen en hoe ze hun moedertaal leren. Verandering en groei.
4. Sociale psychologie: stelt zich de vraag hoe gedragingen, gedachtes en emoties invloed
uitoefenen op en beïnvloed worden door andere mensen. De mate waarin iemands
mening over bepaalde groepen zijn gedrag ten opzichte van die mensen bepaalt.
5. Persoonlijkheidsleer: handelt over de neiging van mensen om zich op een
kenmerkende manier te gedragen. Deze discipline onderzoekt hoe mensen
psychologisch van elkaar verschillen en hoe je deze verschillen kunt meten. Gedrag,
gedachtes en emoties worden beïnvloed door situatie en persoonlijkheid.
1.2 Vijf tradities in de psychologie
1. Psychoanalyse
- De psychoanalyse stelt dat onze psychologisch functioneren bepaald wordt door
instinctieve drijfveren. Legt de nadruk op onbewuste psychologische conflicten die
onder andere de persoonlijke effectiviteit op het werk kunnen verminderen. Het kan
in feite niet worden bewezen of weerlegt.
2. Persoonlijkheidsleer
- Richt zich op het meten van iemands persoonlijkheidskenmerken. Word gedaan
door schalen, Big Five kenmerken. Kenmerken zijn deels genetisch bepaald.
3. Fenomenologie (humanistische benadering)
- Is gericht op hoe mensen de wereld om hen heen ervaren. De focus ligt op het
vermogen om onze ervaringen te interpreteren.
- Humanistische benadering van persoonlijkheid: streven naar groei en zelfrealisatie.
4. Behaviorisme
- Is uitsluitend gericht op observeerbaar gedrag en de situaties die bepaalde
gedragingen ontlokken. Volgens behaviorisme is het onnodig om onzichtbare
concepten te gebruiken als gedrag gewoon geobserveerd kan worden.
- Conditioneren door belonen en straffen.
5. De sociaal-cognitieve theorie
, - Is gericht op hoe onze gedachteprocessen worden gebruikt om sociale interactie en
andere sociaalpsychologische fenomenen te interpreteren.
- Sociaal leren: zichzelf en omgeving begrijpen. Leren door de omgeving.
- Wederkerig determinisme: mensen worden beïnvloed door de omgeving maar kan
ook de omgeving beïnvloeden.
- Informatieverwerking: hoe we informatie verwerken, opslaan en terughalen.
- Zelfwerkzaamheid (self-efficacy): de mate waarin iemand van mening is dat hij het
gedrag kan vertonen dat in een bepaalde situatie is vereist.
- Schema’s en scripts: schema is wat we moeten doen en script is als we dat in een
bepaalde volgorde moeten doen.
1.3 Arbeids- en organisatiepsychologie vandaag de dag
Arbeidspsychologie is voor individuele problematiek en organisatiepsychologie is
groepsgerichte problematiek.
9 gebieden waarop arbeidspsychologen actief zijn:
1. Selectie en assessment van personeel: voor alle functies en met verschillende
methodes, waaronder tests en gesprekken.
2. Training: identificatie van trainingsvereisten en het ontwerpen, aanbieden en
beoordelen van trainingen.
3. Evaluaties en loopbaanontwikkeling: werkprestaties, prestatiebeoordelingen,
ontwikkeling interventies zoals persoonlijke ontwikkelingstrajecten.
4. Organisatiegroei en verandering: analyse van systemen, relaties, leiderschap.
5. Interactie tussen mens en machine
6. Consultatie en persoonlijke ontwikkeling: luisteren naar en advies verstrekken over
vraagstukken op het gebied van werk en loopbaan.
7. Ontwerp van de werkomgeving, gezondheid en veiligheid
8. Werknemersrelaties en motivaties: teambuilding, overeenkomsten sluiten en
motiverende taken uitdelen.
9. Strategiewijzigingen en herstructurering: het ontwikkelen van kritisch succesvol
gedrag na strategiewijzigingen en herstructureringen.
Psychologen moeten niet alleen bekend zijn met deze negen aandachtsgebieden, maar ook
beschikken over generieke vaardigheden zoals het opstellen van vragenlijsten, interviewen
rapporteren etc. Arbeidspsychologen kunnen docenten, onderzoekers of consulenten zijn.
1.4 De oorsprong van arbeidspsychologie
Fitting the man to the job (FMJ): de persoon aan het werk aanpassen. Kiezen van werknemers
voor specifieke werktaken.
- Werving en selectie
- Training
- loopbaanbegeleiding
Fitting the job to the man (FJM): het werk aan de persoon aanpassen. Richt zich meer op het
werk dat bij de fysieke en psychologische kenmerken van de persoon past.
- Automatisering
- Werkomstandigheden
,Human relations (HR): de complexe wisselwerking tussen individuen, groepen, organisaties en
werk. De nadruk ligt hier, meer dan bij FMJ en FJM, op sociale factoren. Draait om individuele
ervaringen, interpretaties en sociale normen.
Hawthorne-effect: het gedrag wordt beïnvloed als een persoon weet dat hij wordt onderzocht.
1.5 Veranderingen op de werkvloer die de arbeidspsychologie beïnvloeden
Diversiteit: zichtbare en onzichtbare verschillen op het gebied van geslacht, leeftijd,
achtergrond, ras, invaliditeit, persoonlijkheid en werkstijl.
- Mannen werken meer dan vrouwen
- Genderspecifieke beroepen
- Werkgevers kiezen sneller een persoon die ze kennen (sociale relaties)
- Minder kans op werk als er sprake is van een beperking maar ze worden wel
ondersteund door wetten en technologie.
Veel voorkomende vormen van diversiteitsmanagement in organisaties zijn:
- Multiculturele workshops
- Supportgroepen, mentoring en netwerken voor minderheidsgroepen
- Adviescommissies voor bedrijfsleiding
- Beloningen voor managers die zich inzetten voor minderheidsgroepen
- Versnelde ontwikkelingstrajecten en speciale trainingsprogramma’s voor
minderheidsgroepen.
, Hoofdstuk 2 Individuele verschillen
2.1 Intelligentietests
Intelligentie: intelligentie is wat door intelligentietests wordt gemeten. Denken, redeneren en
problemen oplossen.
G-factor of (gma): testen die algemene intelligentie meten, zijn allemaal aan elkaar verbonden
en mensen behalen over het algemeen vergelijkbare scores. Aangeboren factoren, maar ook
persoonlijke en situationele factoren.
Praktische intelligentie: het vermogen problemen uit praktijk op te lossen waarbij er niet het
juiste antwoord is maar meerdere mogelijkheden. Dagelijks problemen oplossen, ‘levenslim’.
Vloeibare intelligentie: betreft het vermogen om na te denken, daarin ook ‘beweeglijk’ te zijn
(denk aan oplossen van puzzels) en het vermogen om abstract te redeneren. Logisch denken,
genetisch.
Gekristalliseerde intelligentie: vermogen om te leren door ervaringen. Kennis die je hebt
opgedaan door ervaring en scholing, je hebt het geleerd.
Kritiek op intelligentie testen:
- Geen zuivere meting van intelligentie-factoren (afhankelijk van bv taalkennis,
toevallige ontwikkelingsgeschiedenis...)
- Genderverschillen in aanleg voor veschillende elementen van intelligentie
- Verband tussen demografische factoren, sociaaleconomische factoren,
opleidingskansen en intelligentie wordt niet meegenomen
- Weinig onderzoek is gedaan naar de invloed van motivatie bij het afleggen van een
intelligentietest (presteert de kandidaat maximaal of niet)
2.2 Hedendaagse benaderingen van intelligentie
4 benaderingen van intelligentie
Meervoudige intelligentie (Gardner) 9:
1. Linguïstisch: taal
2. Ruimtelijk: het vermogen om mentale beelden te creëren en te manipuleren om
bepaalde problemen op te lossen en je te oriënteren In de ruimte
3. Muzikaal: het vermogen om toonhoogtes en ritmes te herkennen en toe te passen
en zo een instrument te bespelen, te zingen of de componeren
4. Logisch-mathematisch: het vermogen om patronen waar te nemen, conclusies te
trekken uit gegevens en logisch te redeneren
5. Kinesthetisch: het vermogen om mentale vermogens te gebruiken om de eigen
lichaamsbewegingen ze coördineren zoals sport, dans
6. Interpersoonlijk: het vermogen om de gevoelens en de bedoelingen van anderen op
te vangen en te begrijpen
7. Intrapersoonlijk: het vermogen om te reflecteren en eigen gevoelens en motieven te
begrijpen
8. Natuurgerichtheid: het vermogen om objecten In de natuurlijke wereld te
herkennen en te categoriseren
9. Existentieel: het vermogen om je eigen positie in het menselijk bestaan te bepalen
zoals je houding ten opzichte van leven en dood
De 9 Intelligentiegebieden vullen elkaar aan en bestaan ze zelden los van elkaar.
1.1 Theoretische psychologie en arbeidspsychologie
Psychologie: de wetenschap van het mentale leven. Het mentale leven verwijst naar 3
aspecten: gedrag, gedachtes en emoties.
Wetenschap: systematisch gegevens verzamelen zodat het niet alleen op intuïtie wordt
gebaseerd.
Theoretische psychologie bestaat uit 5 soorten:
1. Biopsychologie: heeft te maken met de relatie tussen lichaam en geest. Onderzoeken
onder andere de bij bepaalde gedragingen, gedachten en emoties horende activiteiten in
de hersenen. Ook zijn ze geïnteresseerd in de lichamelijke veranderingen die zich
voordoen bij bijvoorbeeld stress op het werk.
2. Cognitieve psychologie: is gericht op ons cognitieve functioneren, onze
gedachteprocessen. Hoe we informatie onthouden, hoe we informatie afwegen om tot
een besluit te komen en hoe snel we in een onderzoek vragen verwerken etc.
3. Ontwikkelingspsychologie: handelt over de manieren waarop mensen in
psychologisch opzicht groeien en veranderen. Wanneer kinderen bepaalde concepten
beginnen te begrijpen en hoe ze hun moedertaal leren. Verandering en groei.
4. Sociale psychologie: stelt zich de vraag hoe gedragingen, gedachtes en emoties invloed
uitoefenen op en beïnvloed worden door andere mensen. De mate waarin iemands
mening over bepaalde groepen zijn gedrag ten opzichte van die mensen bepaalt.
5. Persoonlijkheidsleer: handelt over de neiging van mensen om zich op een
kenmerkende manier te gedragen. Deze discipline onderzoekt hoe mensen
psychologisch van elkaar verschillen en hoe je deze verschillen kunt meten. Gedrag,
gedachtes en emoties worden beïnvloed door situatie en persoonlijkheid.
1.2 Vijf tradities in de psychologie
1. Psychoanalyse
- De psychoanalyse stelt dat onze psychologisch functioneren bepaald wordt door
instinctieve drijfveren. Legt de nadruk op onbewuste psychologische conflicten die
onder andere de persoonlijke effectiviteit op het werk kunnen verminderen. Het kan
in feite niet worden bewezen of weerlegt.
2. Persoonlijkheidsleer
- Richt zich op het meten van iemands persoonlijkheidskenmerken. Word gedaan
door schalen, Big Five kenmerken. Kenmerken zijn deels genetisch bepaald.
3. Fenomenologie (humanistische benadering)
- Is gericht op hoe mensen de wereld om hen heen ervaren. De focus ligt op het
vermogen om onze ervaringen te interpreteren.
- Humanistische benadering van persoonlijkheid: streven naar groei en zelfrealisatie.
4. Behaviorisme
- Is uitsluitend gericht op observeerbaar gedrag en de situaties die bepaalde
gedragingen ontlokken. Volgens behaviorisme is het onnodig om onzichtbare
concepten te gebruiken als gedrag gewoon geobserveerd kan worden.
- Conditioneren door belonen en straffen.
5. De sociaal-cognitieve theorie
, - Is gericht op hoe onze gedachteprocessen worden gebruikt om sociale interactie en
andere sociaalpsychologische fenomenen te interpreteren.
- Sociaal leren: zichzelf en omgeving begrijpen. Leren door de omgeving.
- Wederkerig determinisme: mensen worden beïnvloed door de omgeving maar kan
ook de omgeving beïnvloeden.
- Informatieverwerking: hoe we informatie verwerken, opslaan en terughalen.
- Zelfwerkzaamheid (self-efficacy): de mate waarin iemand van mening is dat hij het
gedrag kan vertonen dat in een bepaalde situatie is vereist.
- Schema’s en scripts: schema is wat we moeten doen en script is als we dat in een
bepaalde volgorde moeten doen.
1.3 Arbeids- en organisatiepsychologie vandaag de dag
Arbeidspsychologie is voor individuele problematiek en organisatiepsychologie is
groepsgerichte problematiek.
9 gebieden waarop arbeidspsychologen actief zijn:
1. Selectie en assessment van personeel: voor alle functies en met verschillende
methodes, waaronder tests en gesprekken.
2. Training: identificatie van trainingsvereisten en het ontwerpen, aanbieden en
beoordelen van trainingen.
3. Evaluaties en loopbaanontwikkeling: werkprestaties, prestatiebeoordelingen,
ontwikkeling interventies zoals persoonlijke ontwikkelingstrajecten.
4. Organisatiegroei en verandering: analyse van systemen, relaties, leiderschap.
5. Interactie tussen mens en machine
6. Consultatie en persoonlijke ontwikkeling: luisteren naar en advies verstrekken over
vraagstukken op het gebied van werk en loopbaan.
7. Ontwerp van de werkomgeving, gezondheid en veiligheid
8. Werknemersrelaties en motivaties: teambuilding, overeenkomsten sluiten en
motiverende taken uitdelen.
9. Strategiewijzigingen en herstructurering: het ontwikkelen van kritisch succesvol
gedrag na strategiewijzigingen en herstructureringen.
Psychologen moeten niet alleen bekend zijn met deze negen aandachtsgebieden, maar ook
beschikken over generieke vaardigheden zoals het opstellen van vragenlijsten, interviewen
rapporteren etc. Arbeidspsychologen kunnen docenten, onderzoekers of consulenten zijn.
1.4 De oorsprong van arbeidspsychologie
Fitting the man to the job (FMJ): de persoon aan het werk aanpassen. Kiezen van werknemers
voor specifieke werktaken.
- Werving en selectie
- Training
- loopbaanbegeleiding
Fitting the job to the man (FJM): het werk aan de persoon aanpassen. Richt zich meer op het
werk dat bij de fysieke en psychologische kenmerken van de persoon past.
- Automatisering
- Werkomstandigheden
,Human relations (HR): de complexe wisselwerking tussen individuen, groepen, organisaties en
werk. De nadruk ligt hier, meer dan bij FMJ en FJM, op sociale factoren. Draait om individuele
ervaringen, interpretaties en sociale normen.
Hawthorne-effect: het gedrag wordt beïnvloed als een persoon weet dat hij wordt onderzocht.
1.5 Veranderingen op de werkvloer die de arbeidspsychologie beïnvloeden
Diversiteit: zichtbare en onzichtbare verschillen op het gebied van geslacht, leeftijd,
achtergrond, ras, invaliditeit, persoonlijkheid en werkstijl.
- Mannen werken meer dan vrouwen
- Genderspecifieke beroepen
- Werkgevers kiezen sneller een persoon die ze kennen (sociale relaties)
- Minder kans op werk als er sprake is van een beperking maar ze worden wel
ondersteund door wetten en technologie.
Veel voorkomende vormen van diversiteitsmanagement in organisaties zijn:
- Multiculturele workshops
- Supportgroepen, mentoring en netwerken voor minderheidsgroepen
- Adviescommissies voor bedrijfsleiding
- Beloningen voor managers die zich inzetten voor minderheidsgroepen
- Versnelde ontwikkelingstrajecten en speciale trainingsprogramma’s voor
minderheidsgroepen.
, Hoofdstuk 2 Individuele verschillen
2.1 Intelligentietests
Intelligentie: intelligentie is wat door intelligentietests wordt gemeten. Denken, redeneren en
problemen oplossen.
G-factor of (gma): testen die algemene intelligentie meten, zijn allemaal aan elkaar verbonden
en mensen behalen over het algemeen vergelijkbare scores. Aangeboren factoren, maar ook
persoonlijke en situationele factoren.
Praktische intelligentie: het vermogen problemen uit praktijk op te lossen waarbij er niet het
juiste antwoord is maar meerdere mogelijkheden. Dagelijks problemen oplossen, ‘levenslim’.
Vloeibare intelligentie: betreft het vermogen om na te denken, daarin ook ‘beweeglijk’ te zijn
(denk aan oplossen van puzzels) en het vermogen om abstract te redeneren. Logisch denken,
genetisch.
Gekristalliseerde intelligentie: vermogen om te leren door ervaringen. Kennis die je hebt
opgedaan door ervaring en scholing, je hebt het geleerd.
Kritiek op intelligentie testen:
- Geen zuivere meting van intelligentie-factoren (afhankelijk van bv taalkennis,
toevallige ontwikkelingsgeschiedenis...)
- Genderverschillen in aanleg voor veschillende elementen van intelligentie
- Verband tussen demografische factoren, sociaaleconomische factoren,
opleidingskansen en intelligentie wordt niet meegenomen
- Weinig onderzoek is gedaan naar de invloed van motivatie bij het afleggen van een
intelligentietest (presteert de kandidaat maximaal of niet)
2.2 Hedendaagse benaderingen van intelligentie
4 benaderingen van intelligentie
Meervoudige intelligentie (Gardner) 9:
1. Linguïstisch: taal
2. Ruimtelijk: het vermogen om mentale beelden te creëren en te manipuleren om
bepaalde problemen op te lossen en je te oriënteren In de ruimte
3. Muzikaal: het vermogen om toonhoogtes en ritmes te herkennen en toe te passen
en zo een instrument te bespelen, te zingen of de componeren
4. Logisch-mathematisch: het vermogen om patronen waar te nemen, conclusies te
trekken uit gegevens en logisch te redeneren
5. Kinesthetisch: het vermogen om mentale vermogens te gebruiken om de eigen
lichaamsbewegingen ze coördineren zoals sport, dans
6. Interpersoonlijk: het vermogen om de gevoelens en de bedoelingen van anderen op
te vangen en te begrijpen
7. Intrapersoonlijk: het vermogen om te reflecteren en eigen gevoelens en motieven te
begrijpen
8. Natuurgerichtheid: het vermogen om objecten In de natuurlijke wereld te
herkennen en te categoriseren
9. Existentieel: het vermogen om je eigen positie in het menselijk bestaan te bepalen
zoals je houding ten opzichte van leven en dood
De 9 Intelligentiegebieden vullen elkaar aan en bestaan ze zelden los van elkaar.
