H5 Geletterdheid: lezen
5.1 Achtergronden
5.1.1 Het belang van lezen
Maatschappelijke, culturele en persoonlijke belangen
- Het is belangrijk dat iedere leerling die het onderwijs verlaat zo geletterd mogelijk is.
- In steeds meer beroepen is het begrijpen van teksten belangrijk geworden.
- Je moet teksten kunnen kiezen en begrijpen die passen bij de doelen die je hebt.
- Als je het bovenstaande niet kan spreken we van functioneel analfabetisme
(laatgeletterdheid).
Waarom lezen?
- Het begrijpen van teksten is om deze redenen van belang:
o Kunnen leren
o Kunnen deelnemen aan de maatschappij
o Kunnen genieten van lezen
- Lezers willen begrijpen wat ze lezen omdat ze dat nodig hebben om andere doelen te
bereiken.
Lezen en andere taalvaardigheden
- Taalvaardigheden:
o Middelen die je in staat stellen om jezelf te uiten (expressieve functie)
o Om met andere mensen te communiceren (communicatieve functie)
o Om greep te krijgen op de wereld om je heen (conceptualiserende functie)
- Lezen en luisteren receptieve vaardigheden
o Leveren niet direct een meetbaar product op.
- Spreken en schrijven productieve vaardigheden
- Verschillen tussen lezen en schrijven in vergelijking met luisteren en spreken:
o Bij lezen en schrijven is de ‘gesprekspartner’ afwezig.
o Het taalgebruik in geschreven teksten is formeler.
Modellen van het leesproces
- Bottom-upmodel
o Het lezen verloopt van lagere-ordeprocessen (letter- en woordherkenning)
naar hogere-ordeprocessen (begrip).
o Visuele informatie wordt herkend, doordat de lezer gebruik maakt van
onderscheidende kenmerken van die letters (visuele discriminatie). Informatie
wordt gekoppeld aan de klank (teken-klankkoppeling). Daarna betekenis
toekennen.
o Geoefende lezers doen teken-klankkoppeling alleen bij onbekende woorden.
o Model verklaart niet waarom bestaande woorden eerder herkend worden
dan onzinwoorden en dat goed voorlezen pas mogelijk is als een zin goed
begrepen is.
o Hogere-ordeprocessen lijken de lagere-ordeprocessen te beïnvloeden
, - Top-downmodel
o Lezen verloopt van hogere-ordeprocessen naar lagere-ordeprocessen.
o Op basis van visuele informatie activeert de lezer zijn opgedane kennis en
vormt tijdens het lezen verwachtingen (hypotheses) over het verdere verloop
o Dit model verklaart waarom een lezer een tekst over een bekend onderwerp
sneller kan lezen dan een tekst over een onderwerp waar hij onbekend mee
is.
- Interactieve model
o De lagere-ordeprocessen en de hogere-ordeprocessen beïnvloeden elkaar.
o Een goed verlopend woordherkenningsproces zorgt dat begrip gemakkelijker
tot stand komt, terwijl door hogere-ordeprocessen die herkenning sneller tot
stand komt.
o Dit model verklaart beter de cognitieve belasting die mensen ervaren bij het
lezen van een moeilijke tekst.
Wat doet een geoefend lezer als hij leest?
- Hij heeft een leesdoel.
- Hij maakt gebruik van aanwijzingen rondom de tekst.
- Hij roept eerder verworven kennis op
- Hij kiest voor een bepaalde leesmanier
- Hij maakt al lezend steeds gebruik van zijn kennis van de taal
- Hij gaat tijdens het lezen na of hij de tekst nog steeds begrijpt monitoren
- Hij bepaalt na het lezen of zijn leesdoel bereikt is.
5.1.2 De rol van de school
Kennis van de taal
- Orthografische kennis en fonologische kennis
o Orthografie = lezer heeft letterkennis nodig en hij moet weten hoe hij letters
verklankt.
- Morfologische kennis
o De opbouw van de woorden en bevordert het vermogen om de betekenis van
een onbekend woord af te leiden.
- Semantische kennis
o Je weet dat er woorden zijn die verwijzen naar iets uit onze werkelijkheid en
dat er woorden zijn die alleen een grammaticale betekenis hebben.
- Syntactische kennis
o (Juiste) betekenis toekennen aan de tekst.
- Tekstuele kennis en pragmatische kennis
o Een lezer weet welke tekstsoorten er zijn en welke functies deze hebben en
die deze tekstsoorten kan herkennen is beter in staat een tekstkeuze te
maken bij zijn leesdoel.
, Kennis van de wereld
- Je kunt een tekst pas begrijpen als je de informatie uit die tekst kunt verbinden aan
verwante kennis die je al hebt.
- Hoe meer kennis je van de wereld hebt, hoe meer voorkennis je kunt activeren en
hoe eenvoudiger het wordt om teksten te begrijpen
Motivatie
- Kinderen kunnen ‘eigenaar’ worden van hun geletterdheid
o Lezen en schrijven maken vanzelfsprekend deel uit van hun dagelijks leven.
o Het idee erachter is dat kinderen gemotiveerd zullen zijn om te lezen voor
doelen die ze zelf opstellen.
5.2 Visies
Technisch lezen
- Leerlingen moeten de techniek van het lezen onder de knie krijgen (de letter-
klankkoppeling)
- Groep 3:
o Eerst losse letters en woorden
o Daarna eenvoudige teksten
o Beheersen? vlotter woorden kunnen herkennen
- Groep 4:
o Technische lezen wordt op verschillende manieren vormgegeven
Aan de hand van een methode, waarbij leerlingen losse woorden en
zinnen en korte teksten hardop lezen
Via tutorlezen, waarbij minder vaardige lezers onder begeleiding van
vaardigere lezers hardop een tekst verklanken
Via stil lezen van speciaal op niveau geschreven teksten
Vrij lezen
- ‘Kilometers maken’
- Om te bewijzen dat ze een boek ook echt gelezen hebben, maken leerlingen er vaak
een opdracht bij.
Begrijpend lezen
- Het begrip van de gelezen tekst staat centraal
- Vragen beantwoorden over de tekst
- Alle methodes richten zich op het aanleren van leesstrategieën
Lezen bij de zaakvakken
- Bij het lezen voor deze vakken is heel vaak sprake van transfer: wat leerlingen
geleerd hebben bij de lessen begrijpend lezen wordt niet toegepast bij het lezen van
zaakvakteksten.
Een kanttekening
- Schoolse leespraktijken verschillen nogal van het lezen buiten de schoolse context.
Het is niet voor niets dat begrijpend lezen door veel leerlingen en hun leerkrachten
als het minst leuke vak op de basisschool wordt aangemerkt.
5.1 Achtergronden
5.1.1 Het belang van lezen
Maatschappelijke, culturele en persoonlijke belangen
- Het is belangrijk dat iedere leerling die het onderwijs verlaat zo geletterd mogelijk is.
- In steeds meer beroepen is het begrijpen van teksten belangrijk geworden.
- Je moet teksten kunnen kiezen en begrijpen die passen bij de doelen die je hebt.
- Als je het bovenstaande niet kan spreken we van functioneel analfabetisme
(laatgeletterdheid).
Waarom lezen?
- Het begrijpen van teksten is om deze redenen van belang:
o Kunnen leren
o Kunnen deelnemen aan de maatschappij
o Kunnen genieten van lezen
- Lezers willen begrijpen wat ze lezen omdat ze dat nodig hebben om andere doelen te
bereiken.
Lezen en andere taalvaardigheden
- Taalvaardigheden:
o Middelen die je in staat stellen om jezelf te uiten (expressieve functie)
o Om met andere mensen te communiceren (communicatieve functie)
o Om greep te krijgen op de wereld om je heen (conceptualiserende functie)
- Lezen en luisteren receptieve vaardigheden
o Leveren niet direct een meetbaar product op.
- Spreken en schrijven productieve vaardigheden
- Verschillen tussen lezen en schrijven in vergelijking met luisteren en spreken:
o Bij lezen en schrijven is de ‘gesprekspartner’ afwezig.
o Het taalgebruik in geschreven teksten is formeler.
Modellen van het leesproces
- Bottom-upmodel
o Het lezen verloopt van lagere-ordeprocessen (letter- en woordherkenning)
naar hogere-ordeprocessen (begrip).
o Visuele informatie wordt herkend, doordat de lezer gebruik maakt van
onderscheidende kenmerken van die letters (visuele discriminatie). Informatie
wordt gekoppeld aan de klank (teken-klankkoppeling). Daarna betekenis
toekennen.
o Geoefende lezers doen teken-klankkoppeling alleen bij onbekende woorden.
o Model verklaart niet waarom bestaande woorden eerder herkend worden
dan onzinwoorden en dat goed voorlezen pas mogelijk is als een zin goed
begrepen is.
o Hogere-ordeprocessen lijken de lagere-ordeprocessen te beïnvloeden
, - Top-downmodel
o Lezen verloopt van hogere-ordeprocessen naar lagere-ordeprocessen.
o Op basis van visuele informatie activeert de lezer zijn opgedane kennis en
vormt tijdens het lezen verwachtingen (hypotheses) over het verdere verloop
o Dit model verklaart waarom een lezer een tekst over een bekend onderwerp
sneller kan lezen dan een tekst over een onderwerp waar hij onbekend mee
is.
- Interactieve model
o De lagere-ordeprocessen en de hogere-ordeprocessen beïnvloeden elkaar.
o Een goed verlopend woordherkenningsproces zorgt dat begrip gemakkelijker
tot stand komt, terwijl door hogere-ordeprocessen die herkenning sneller tot
stand komt.
o Dit model verklaart beter de cognitieve belasting die mensen ervaren bij het
lezen van een moeilijke tekst.
Wat doet een geoefend lezer als hij leest?
- Hij heeft een leesdoel.
- Hij maakt gebruik van aanwijzingen rondom de tekst.
- Hij roept eerder verworven kennis op
- Hij kiest voor een bepaalde leesmanier
- Hij maakt al lezend steeds gebruik van zijn kennis van de taal
- Hij gaat tijdens het lezen na of hij de tekst nog steeds begrijpt monitoren
- Hij bepaalt na het lezen of zijn leesdoel bereikt is.
5.1.2 De rol van de school
Kennis van de taal
- Orthografische kennis en fonologische kennis
o Orthografie = lezer heeft letterkennis nodig en hij moet weten hoe hij letters
verklankt.
- Morfologische kennis
o De opbouw van de woorden en bevordert het vermogen om de betekenis van
een onbekend woord af te leiden.
- Semantische kennis
o Je weet dat er woorden zijn die verwijzen naar iets uit onze werkelijkheid en
dat er woorden zijn die alleen een grammaticale betekenis hebben.
- Syntactische kennis
o (Juiste) betekenis toekennen aan de tekst.
- Tekstuele kennis en pragmatische kennis
o Een lezer weet welke tekstsoorten er zijn en welke functies deze hebben en
die deze tekstsoorten kan herkennen is beter in staat een tekstkeuze te
maken bij zijn leesdoel.
, Kennis van de wereld
- Je kunt een tekst pas begrijpen als je de informatie uit die tekst kunt verbinden aan
verwante kennis die je al hebt.
- Hoe meer kennis je van de wereld hebt, hoe meer voorkennis je kunt activeren en
hoe eenvoudiger het wordt om teksten te begrijpen
Motivatie
- Kinderen kunnen ‘eigenaar’ worden van hun geletterdheid
o Lezen en schrijven maken vanzelfsprekend deel uit van hun dagelijks leven.
o Het idee erachter is dat kinderen gemotiveerd zullen zijn om te lezen voor
doelen die ze zelf opstellen.
5.2 Visies
Technisch lezen
- Leerlingen moeten de techniek van het lezen onder de knie krijgen (de letter-
klankkoppeling)
- Groep 3:
o Eerst losse letters en woorden
o Daarna eenvoudige teksten
o Beheersen? vlotter woorden kunnen herkennen
- Groep 4:
o Technische lezen wordt op verschillende manieren vormgegeven
Aan de hand van een methode, waarbij leerlingen losse woorden en
zinnen en korte teksten hardop lezen
Via tutorlezen, waarbij minder vaardige lezers onder begeleiding van
vaardigere lezers hardop een tekst verklanken
Via stil lezen van speciaal op niveau geschreven teksten
Vrij lezen
- ‘Kilometers maken’
- Om te bewijzen dat ze een boek ook echt gelezen hebben, maken leerlingen er vaak
een opdracht bij.
Begrijpend lezen
- Het begrip van de gelezen tekst staat centraal
- Vragen beantwoorden over de tekst
- Alle methodes richten zich op het aanleren van leesstrategieën
Lezen bij de zaakvakken
- Bij het lezen voor deze vakken is heel vaak sprake van transfer: wat leerlingen
geleerd hebben bij de lessen begrijpend lezen wordt niet toegepast bij het lezen van
zaakvakteksten.
Een kanttekening
- Schoolse leespraktijken verschillen nogal van het lezen buiten de schoolse context.
Het is niet voor niets dat begrijpend lezen door veel leerlingen en hun leerkrachten
als het minst leuke vak op de basisschool wordt aangemerkt.
