Inleiding in de psychologie
Hoofdstuk 1: Geest, gedrag en psychologische wetenschap
Kernvraag 1.1: Wat is psychologie en wat is het niet?
Psychologie: De studie van de geest
Psyche: Geest
Logie: Gebied van studie
Psychologie bestaat uit:
Interne geestelijke processen -> denken, voelen en begeren
Externe waarneembare gedragingen -> praten, glimlachen en lopen
Wetenschap van de psychologie is gebaseerd op objectieve, verifieerbare gebeurtenissen.
Drie soorten psychologen
1. Experimenteel psychologen (onderzoek psychologen)
Vormen de kleinste van de drie groepen
Voeren het meeste onderzoek uit dat leidt tot nieuwe psychologische kennis
Werken bij bedrijven, onderzoekinstellingen, meestal op universiteiten
2. Docent psychologen
Geven les aan studenten van professionele bachelor opleidingen (toegepaste
psychologie, orthopedagogiek, verpleegkunde en managementopleidingen) en aan
universiteiten
Op universiteiten ook wetenschappelijk onderzoek
3. Toegepast psychologen
Gebruiken de kennis die door experimenteel psychologen is vergaard, om problemen
van mensen op te lossen door middel van trainingen, het ontwerpen van speciale
gereedschappen of psychologische behandelingen.
Werken op scholen, in klinieken, bij bedrijven, welzijnsorganisaties, op luchthavens
en in ziekenhuizen.
Specialisaties in de toegepaste psychologie
1. Arbeids – en organisatiepsychologen: hebben zich gespecialiseerd in aanpassingen aan de
werkplek die de productiviteit en de arbeidsmoraal van werknemers moet maximaliseren.
2. Sportpsychologen: Helpen atleten hun prestaties en motivatie te verbeteren, door
trainingssessie te plannen en door hen te leren hun emoties onder druk te beheersen.
3. Schoolpsychologen: Houden zich bezig met onderwerpen op het gebied van leren, het gezin
of persoonlijke omstandigheden die schoolprestaties kunnen beïnvloeden.
4. Klinisch psychologen en counselors: Helpen mensen zich aan te passen op sociaal en
emotioneel gebied, of om moeilijke keuzes in hun relaties, hun carrière of opleiding te
maken.
5. Forensisch psychologen: Leveren hun psychologische expertise aan het wets- en
rechtssysteem.
6. Omgevingspsychologen: Proberen de interactie met onze omgeving en het milieu te
verbeteren.
1
, 7. Gerontopsychologen: Beoordelen het functioneren van ouderen en versterken begeleiding in
overleg met cliënten, families, verzorgers en artsen, om ouderen te helpen hun potentieel
maximaal te benutten in de latere fases van hun leven.
Psychologie: is een medisch specialisme en maakt geen deel uit van de psychologie.
Psychiaters hebben een medische opleiding (geneeskunde) en hebben een gespecialiseerde
opleiding achter de rug in de behandeling van geestelijke en gedragsmatige problemen,
meestal met behulp van geneesmiddelen.
Richten zich vooral op mensen met ernstige psychische stoornissen en doen dit vanuit een
medisch invalhoek.
Pseudopsychologie: Niet – onderbouwende psychologische aannames die als wetenschappelijke
waarheden worden gepresenteerd.
Horoscopen, handlezing, waarzeggerij en subliminale berichten die ons gedrag zouden
beïnvloeden.
Psychologie en pseudopsychologie zijn beide GEEN specialisaties van toegepaste psychologie
Zes vaardigheden voor kritisch denken
Elk van de vaardigheden is gebaseerd op een specifieke vraag waarvan we menen dat je die zou
moeten stellen als je met nieuwe ideeën te maken krijgt
1. Wat is de bron?
Heeft diegene die de bewering doet feitelijke kennis over het gevangeniswezen of op zijn allerminst
advies gevraagd aan iemand met de noodzakelijke expertise
2. Is de bewering redelijk of extreem?
Als beweringen in strijd zijn met bestaande kennis of er een snelle oplossing voor een moeilijk
probleem is, dien je altijd op je hoede te zijn, omdat er voor moeilijke problemen zelden eenvoudige
oplossingen zijn.
3. Wat is het bewijsmateriaal?
Als er geen wetenschappelijk onderzoek is gedaan, is er sprake van anekdotisch bewijsmateriaal (=
Getuigenissen die de ervaringen van iemand of enkele personen schetsen, maar ten onrechte voor
wetenschappelijk bewijs worden aangezien.)
4. Kan de conclusie zijn beïnvloed door BIAS?
BIAS: een vooroordeel, vervorming of vertekening van een situatie, meestal op basis van persoonlijke
ervaringen en waarden.
Emotionele BIAS: De neiging om oordelen te vellen gebaseerd op attitudes en gevoelens, in
plaats van op een rationele analyse van het bewijsmateriaal
Confirmation BIAS (bevestigingsbias): De neiging om informatie die niet bij je opvattingen
aansluit te negeren of te bekritiseren en om in plaats daarvan informatie te zoeken waar je
het wel mee eens bent.
5. Worden veelvoorkomende denkfouten vermeden?
De aanname dat ‘gezond verstand’ een substituut is voor wetenschappelijk bewijs. Vaak kan
gezond verstand een stelling zowel ondersteunen als onderuithalen. Alleen een zorgvuldige
analyse van bewijzen voor en tegen de stelling kan leiden tot een betrouwbaar antwoord.
De aanname dat als twee dingen tegelijkertijd voorkomen, het een het ander moet
veroorzaken. (= correlatie – causaliteit – denkfout)
6. Zijn voor het oplossen van het probleem verschillende invalshoeken nodig?
2
,Voor een probleem dat uit meerdere facetten bestaat, is een complexere oplossing nodig.
Kernvraag 1.2: Wat zijn de zes belangrijke perspectieven van psychologie?
Zes perspectieven van psychologie
1. Biologische perspectief
2. Cognitief perspectief
3. Behavioristisch perspectief
4. Perspectief van de gehele persoon
5. Ontwikkelingsperspectief
6. Sociocultureel perspectief
Biologisch perspectief
-> begin 17e eeuw door Franse filosoof René Descartes
Het psychologische perspectief dat de oorzaken van gedrag zoekt in het functioneren van de genen,
de hersenen, het zenuwstelsel en hormoonstelsel.
Het lichaam kan apart van de geest worden bestudeerd.
Twee variaties op het biologische thema
Neurowetenschap: Het vakgebied dat zich richt op begrip van hoe de hersenen gedachten,
gevoelens, motieven, bewustzijn, herinneringen en andere mentale processen creëren.
Evolutionaire psychologie (Charles Darwin): Een relatief nieuw specialisme in de psychologie
dat gedrag en mentale processen beschouwt op basis van hun genetische aanpassingen aan
overleving en voortplanting.
Cognitief perspectief
Wilhelm Wundt
Begin van de wetenschappelijke psychologie
Sticht in 1879 een psychologisch laboratorium in Leipzig
Eerste onderzoek van waarnemen (prikkelgrens, prikkelonderscheiding en geheugen -> met
behulp van introspectie: Beschrijving van je eigen innerlijke bewuste ervaringen.
Structuralisme: Historische stroming binnen de psychologie die de basisstructuren van de geest en de
gedachten trachtte te ontrafelen.
Structuralisten zochten de ‘elementen’ van de bewuste ervaring
Functionalisme: Historische stroming binnen de psychologie die meende dat psychische processen
het beste begrepen kunnen worden in het licht van hun adaptieve nut en functie.
Gestalt (= geheel) psychologie:
We nemen geen aparte onderdelen maar gehelen waar (we zien zelfs gehelen als die er
helemaal niet zijn)
Ons gedrag wordt ook beïnvloed door de neiging gestalten te zien en zelf te scheppen. We
willen ons leven als geheel voelen.
Modern cognitief perspectief: een van de belangrijkste psychologische perspectieven, waarbij de
nadruk ligt op mentale processen, zoals leren, geheugen, perceptie en denken als vormen van
informatieverwerking
3
, Cognitie: Geestelijke activiteiten zoals waarnemingen, interpretaties, verwachtingen, overtuigingen
en herinneringen.
Behavioristisch perspectief
Een psychologische invalshoek die de bron van onze handelingen zoekt in stimuli vanuit de omgeving
in plaats van innerlijke mentale processen.
Streven om van psychologie een objectieve wetenschap te maken
Richt zich op observeer baar gedrag
Skinnerbox (Burrhus Frederic Skinner): leren door belonen en straffen
Gedachten en emoties in ‘black box’ (=alles wat zich afspeelt in de menselijke geest, is niet
relevant)
Perspectief van de gehele persoon (‘whole person’)
Een aantal psychologische perspectieven die draaien om een globaal inzicht in de persoonlijkheid,
waaronder de psychodynamische psychologie, humanistische psychologie en psychologie van
karaktertrekken en temperament.
o Globaal inzicht in persoonlijkheid
I. Psychodynamische psychologie: een benadering die de nadruk legt op het begrijpen van het
menselijke functioneren in termen van onbewuste behoeften, verlangens, herinneringen en
conflicten.
Psyche -> het idee dat de geest (vooral de onbewuste geest)
Dynamica -> reservoir van energie voor de persoonlijkheid
De eerste en bekendste vertegenwoordiger van de psychodynamische benadering is Sigmund Freud
Psychoanalyse: een benadering van de psychologie die is gebaseerd op de veronderstellingen van
Freud, die de nadruk legt op onbewuste processen. De term verwijst zowel naar Freuds
psychoanalytische theorie als naar zijn psychoanalytische behandelmethode.
II. Humanistische psychologie: Een klinische benadering die de nadruk legt op de
mogelijkheden, groei, potentie en vrij wil van de mens.
III. Psychologie van karaktertrekken en temperament: een psychologisch perspectief dat gedrag
en persoonlijkheid ziet als de producten van fundamentele psychologische kenmerken.
Ontwikkelingsperspectief
Perspectief die de nadruk legt op erfelijkheid én omgeving en op voorstelbare veranderingen die
plaatsvinden tijdens de levensloop
Biologische perspectief -> Nature
Behavioristische perspectief -> Nurture
Socioculturele perspectief
Legt de nadruk op het belang van sociale interactie, sociaal leren en een cultureel perspectief
Invloed van cultuur (taal, opvatting, gewoonte, waarden, traditie)
Cultuur: een complexe mix van taal, opvattingen, gewoonten, waarden en tradities die wordt
ontwikkeld door een groep mensen en die wordt gedeeld met anderen in dezelfde omgeving.
Crosscultuur psycholoog: Een psycholoog die werkt in dit specialisme is geïnteresseerd in de
manieren waarop psychologische processen verschillen tussen mensen van verschillende culturen.
Samen helpen deze zes perspectieven om een holistisch beeld van menselijk gedrag te ontwikkelen
Holisme: visie die totaliteit altijd belangrijker vind dan som der delen.
4
Hoofdstuk 1: Geest, gedrag en psychologische wetenschap
Kernvraag 1.1: Wat is psychologie en wat is het niet?
Psychologie: De studie van de geest
Psyche: Geest
Logie: Gebied van studie
Psychologie bestaat uit:
Interne geestelijke processen -> denken, voelen en begeren
Externe waarneembare gedragingen -> praten, glimlachen en lopen
Wetenschap van de psychologie is gebaseerd op objectieve, verifieerbare gebeurtenissen.
Drie soorten psychologen
1. Experimenteel psychologen (onderzoek psychologen)
Vormen de kleinste van de drie groepen
Voeren het meeste onderzoek uit dat leidt tot nieuwe psychologische kennis
Werken bij bedrijven, onderzoekinstellingen, meestal op universiteiten
2. Docent psychologen
Geven les aan studenten van professionele bachelor opleidingen (toegepaste
psychologie, orthopedagogiek, verpleegkunde en managementopleidingen) en aan
universiteiten
Op universiteiten ook wetenschappelijk onderzoek
3. Toegepast psychologen
Gebruiken de kennis die door experimenteel psychologen is vergaard, om problemen
van mensen op te lossen door middel van trainingen, het ontwerpen van speciale
gereedschappen of psychologische behandelingen.
Werken op scholen, in klinieken, bij bedrijven, welzijnsorganisaties, op luchthavens
en in ziekenhuizen.
Specialisaties in de toegepaste psychologie
1. Arbeids – en organisatiepsychologen: hebben zich gespecialiseerd in aanpassingen aan de
werkplek die de productiviteit en de arbeidsmoraal van werknemers moet maximaliseren.
2. Sportpsychologen: Helpen atleten hun prestaties en motivatie te verbeteren, door
trainingssessie te plannen en door hen te leren hun emoties onder druk te beheersen.
3. Schoolpsychologen: Houden zich bezig met onderwerpen op het gebied van leren, het gezin
of persoonlijke omstandigheden die schoolprestaties kunnen beïnvloeden.
4. Klinisch psychologen en counselors: Helpen mensen zich aan te passen op sociaal en
emotioneel gebied, of om moeilijke keuzes in hun relaties, hun carrière of opleiding te
maken.
5. Forensisch psychologen: Leveren hun psychologische expertise aan het wets- en
rechtssysteem.
6. Omgevingspsychologen: Proberen de interactie met onze omgeving en het milieu te
verbeteren.
1
, 7. Gerontopsychologen: Beoordelen het functioneren van ouderen en versterken begeleiding in
overleg met cliënten, families, verzorgers en artsen, om ouderen te helpen hun potentieel
maximaal te benutten in de latere fases van hun leven.
Psychologie: is een medisch specialisme en maakt geen deel uit van de psychologie.
Psychiaters hebben een medische opleiding (geneeskunde) en hebben een gespecialiseerde
opleiding achter de rug in de behandeling van geestelijke en gedragsmatige problemen,
meestal met behulp van geneesmiddelen.
Richten zich vooral op mensen met ernstige psychische stoornissen en doen dit vanuit een
medisch invalhoek.
Pseudopsychologie: Niet – onderbouwende psychologische aannames die als wetenschappelijke
waarheden worden gepresenteerd.
Horoscopen, handlezing, waarzeggerij en subliminale berichten die ons gedrag zouden
beïnvloeden.
Psychologie en pseudopsychologie zijn beide GEEN specialisaties van toegepaste psychologie
Zes vaardigheden voor kritisch denken
Elk van de vaardigheden is gebaseerd op een specifieke vraag waarvan we menen dat je die zou
moeten stellen als je met nieuwe ideeën te maken krijgt
1. Wat is de bron?
Heeft diegene die de bewering doet feitelijke kennis over het gevangeniswezen of op zijn allerminst
advies gevraagd aan iemand met de noodzakelijke expertise
2. Is de bewering redelijk of extreem?
Als beweringen in strijd zijn met bestaande kennis of er een snelle oplossing voor een moeilijk
probleem is, dien je altijd op je hoede te zijn, omdat er voor moeilijke problemen zelden eenvoudige
oplossingen zijn.
3. Wat is het bewijsmateriaal?
Als er geen wetenschappelijk onderzoek is gedaan, is er sprake van anekdotisch bewijsmateriaal (=
Getuigenissen die de ervaringen van iemand of enkele personen schetsen, maar ten onrechte voor
wetenschappelijk bewijs worden aangezien.)
4. Kan de conclusie zijn beïnvloed door BIAS?
BIAS: een vooroordeel, vervorming of vertekening van een situatie, meestal op basis van persoonlijke
ervaringen en waarden.
Emotionele BIAS: De neiging om oordelen te vellen gebaseerd op attitudes en gevoelens, in
plaats van op een rationele analyse van het bewijsmateriaal
Confirmation BIAS (bevestigingsbias): De neiging om informatie die niet bij je opvattingen
aansluit te negeren of te bekritiseren en om in plaats daarvan informatie te zoeken waar je
het wel mee eens bent.
5. Worden veelvoorkomende denkfouten vermeden?
De aanname dat ‘gezond verstand’ een substituut is voor wetenschappelijk bewijs. Vaak kan
gezond verstand een stelling zowel ondersteunen als onderuithalen. Alleen een zorgvuldige
analyse van bewijzen voor en tegen de stelling kan leiden tot een betrouwbaar antwoord.
De aanname dat als twee dingen tegelijkertijd voorkomen, het een het ander moet
veroorzaken. (= correlatie – causaliteit – denkfout)
6. Zijn voor het oplossen van het probleem verschillende invalshoeken nodig?
2
,Voor een probleem dat uit meerdere facetten bestaat, is een complexere oplossing nodig.
Kernvraag 1.2: Wat zijn de zes belangrijke perspectieven van psychologie?
Zes perspectieven van psychologie
1. Biologische perspectief
2. Cognitief perspectief
3. Behavioristisch perspectief
4. Perspectief van de gehele persoon
5. Ontwikkelingsperspectief
6. Sociocultureel perspectief
Biologisch perspectief
-> begin 17e eeuw door Franse filosoof René Descartes
Het psychologische perspectief dat de oorzaken van gedrag zoekt in het functioneren van de genen,
de hersenen, het zenuwstelsel en hormoonstelsel.
Het lichaam kan apart van de geest worden bestudeerd.
Twee variaties op het biologische thema
Neurowetenschap: Het vakgebied dat zich richt op begrip van hoe de hersenen gedachten,
gevoelens, motieven, bewustzijn, herinneringen en andere mentale processen creëren.
Evolutionaire psychologie (Charles Darwin): Een relatief nieuw specialisme in de psychologie
dat gedrag en mentale processen beschouwt op basis van hun genetische aanpassingen aan
overleving en voortplanting.
Cognitief perspectief
Wilhelm Wundt
Begin van de wetenschappelijke psychologie
Sticht in 1879 een psychologisch laboratorium in Leipzig
Eerste onderzoek van waarnemen (prikkelgrens, prikkelonderscheiding en geheugen -> met
behulp van introspectie: Beschrijving van je eigen innerlijke bewuste ervaringen.
Structuralisme: Historische stroming binnen de psychologie die de basisstructuren van de geest en de
gedachten trachtte te ontrafelen.
Structuralisten zochten de ‘elementen’ van de bewuste ervaring
Functionalisme: Historische stroming binnen de psychologie die meende dat psychische processen
het beste begrepen kunnen worden in het licht van hun adaptieve nut en functie.
Gestalt (= geheel) psychologie:
We nemen geen aparte onderdelen maar gehelen waar (we zien zelfs gehelen als die er
helemaal niet zijn)
Ons gedrag wordt ook beïnvloed door de neiging gestalten te zien en zelf te scheppen. We
willen ons leven als geheel voelen.
Modern cognitief perspectief: een van de belangrijkste psychologische perspectieven, waarbij de
nadruk ligt op mentale processen, zoals leren, geheugen, perceptie en denken als vormen van
informatieverwerking
3
, Cognitie: Geestelijke activiteiten zoals waarnemingen, interpretaties, verwachtingen, overtuigingen
en herinneringen.
Behavioristisch perspectief
Een psychologische invalshoek die de bron van onze handelingen zoekt in stimuli vanuit de omgeving
in plaats van innerlijke mentale processen.
Streven om van psychologie een objectieve wetenschap te maken
Richt zich op observeer baar gedrag
Skinnerbox (Burrhus Frederic Skinner): leren door belonen en straffen
Gedachten en emoties in ‘black box’ (=alles wat zich afspeelt in de menselijke geest, is niet
relevant)
Perspectief van de gehele persoon (‘whole person’)
Een aantal psychologische perspectieven die draaien om een globaal inzicht in de persoonlijkheid,
waaronder de psychodynamische psychologie, humanistische psychologie en psychologie van
karaktertrekken en temperament.
o Globaal inzicht in persoonlijkheid
I. Psychodynamische psychologie: een benadering die de nadruk legt op het begrijpen van het
menselijke functioneren in termen van onbewuste behoeften, verlangens, herinneringen en
conflicten.
Psyche -> het idee dat de geest (vooral de onbewuste geest)
Dynamica -> reservoir van energie voor de persoonlijkheid
De eerste en bekendste vertegenwoordiger van de psychodynamische benadering is Sigmund Freud
Psychoanalyse: een benadering van de psychologie die is gebaseerd op de veronderstellingen van
Freud, die de nadruk legt op onbewuste processen. De term verwijst zowel naar Freuds
psychoanalytische theorie als naar zijn psychoanalytische behandelmethode.
II. Humanistische psychologie: Een klinische benadering die de nadruk legt op de
mogelijkheden, groei, potentie en vrij wil van de mens.
III. Psychologie van karaktertrekken en temperament: een psychologisch perspectief dat gedrag
en persoonlijkheid ziet als de producten van fundamentele psychologische kenmerken.
Ontwikkelingsperspectief
Perspectief die de nadruk legt op erfelijkheid én omgeving en op voorstelbare veranderingen die
plaatsvinden tijdens de levensloop
Biologische perspectief -> Nature
Behavioristische perspectief -> Nurture
Socioculturele perspectief
Legt de nadruk op het belang van sociale interactie, sociaal leren en een cultureel perspectief
Invloed van cultuur (taal, opvatting, gewoonte, waarden, traditie)
Cultuur: een complexe mix van taal, opvattingen, gewoonten, waarden en tradities die wordt
ontwikkeld door een groep mensen en die wordt gedeeld met anderen in dezelfde omgeving.
Crosscultuur psycholoog: Een psycholoog die werkt in dit specialisme is geïnteresseerd in de
manieren waarop psychologische processen verschillen tussen mensen van verschillende culturen.
Samen helpen deze zes perspectieven om een holistisch beeld van menselijk gedrag te ontwikkelen
Holisme: visie die totaliteit altijd belangrijker vind dan som der delen.
4
