I. INLEIDING
1. Algemeen
Boek 6 = buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht. Titel van vak is ruimer:
schadevergoedingsrecht, want het is meer dan enkel Boek 6
Historisch uitgangspunt = the loss lies where it falls (blijft relevant): als ergens schade ontstaat,
blijft schade liggen bij slachtoffer (uitgangspunt van privaatrecht)
↔ Verwachtingen van een moderne verzorgingsstaat: als er zich ergens een schadegeval
voordoet, is eerste reflex van samenleving: wie gaat dat vergoeden? Huidige uitgangspunt:
pech moet weg → schade moet opgelost worden
Dit is doelstelling van het vak: of en onder welke voorwaarden kan een benadeelde die schade
lijdt ten gevolge van activiteiten van andere personen aanspraak maken op herstel van de
geleden schade? We zien dit in de media: er als schade is, wordt de vraag gesteld wie dat moet
vergoeden
Voorbeelden:
× Shell-zaak: CO2-uitstoot Shell. Klimaatzaak (eerst tegen overheden, nu tegen Shell). Dit
steunt op principes van buitencontractuele aansprakelijkheid (art. 1382 oud BW/
art. 6.5 BW) → men gaat nu ook grote ondernemingen dagvaarden (verschuiving: niet
enkel meer overheden dagvaarden)
In eerste aanleg heeft rechter gezegd dat Shell zich onzorgvuldig heeft gedragen
(toepassing algemene zorgvuldigheidsnorm) → Rb ging zo ver dat ze zei dat zij als
rechter bevoegd is om sanctie uit te spreken = tegen bepaalde datum CO2-uitstoot
verlagen met bepaald %. Wat wringt hier?
Probleem van oorzakelijk verband. Als we de fout wegdenken van Shell, hebben we
dan dezelfde schade? Waarschijnlijk wel, maar dat is onzeker
Er zijn ook procedures gestart tegen de hele kleine spelers: is er dan dezelfde schade?
Geen zeker OV → dan moet vordering afgewezen worden. In Boek 6 zijn er tools die
toelaten bij onzeker verband om toch schadevergoeding te hebben (enorme rol in
klimaatzaken) (zie verder)
Fundamenteel principe dat geschonden wordt: scheiding der machten. Checks and
balances mag wel (elkaar controleren), dus rechter mag controleren of overheid juiste
dingen doet. Vraag: mag je beslissen wat er dan wel had moeten gebeuren?
In HB heeft de Rb dus anders geoordeeld: opnieuw onzorgvuldigheid vastgesteld,
maar: rechter zei dat Rb wel verplichting kon opleggen om te reduceren, maar kon daar
geen % op plakken want er is geen wetenschappelijke consensus over hoeveel
vermindering er nodig is om tot het juiste resultaat te komen
× Julie Van Espen: overheidsaansprakelijkheid. Man die haar had vermoord had al andere
feiten gepleegd, was hiervoor al veroordeeld in 1e aanleg en er was HB aangetekend, maar
bij hvb te weinig raadsheren en bepaalde kamer gesloten dus dossier onder stof komen te
liggen. Vraag rees: moest het gerecht wel tijdig gedaan hebben wat ze moest doen, had de
man dan in de gevangenis gezeten en was de moord dan gebeurd? Ouders wouden
symbolische schadevergoeding van overheid
× Babboe bakfietsen (zie Toledo): veel van die fietsen braken bij het fietsen plots in twee,
productiefout met kader. Productaansprakelijkheid waar je de producent kan aanspreken,
1
, ook massaclaim (in Nederland procedure gestart voor duizenden slachtoffers uit
verschillende landen) (in België heeft groepsvordering beperkt toepassingsgebied)
× 3M in kader van burenhinder. Infrastructuurwerken in Antwerpen, bij aanvang veel
vervuiling in grond gevonden. Dit wordt gelinkt aan 3M: bedrijf dat PFAS produceert in de
buurt en geloosd heeft in water. Er is één gezin dat precedent heeft kunnen creëren: in de
buurt een huis gekocht en die grond is nu vervuild. Zij hebben casus burenhinder gestart:
dan moet je geen fout bewijzen, maar enkel aantonen dat er onevenwicht is ontstaan door
bovenmatige hinder → dan heb je recht op vergoeding. Vrederechter heeft burenhinder
geoordeeld. Ze gaan nu massaclaim starten
× Nederlandse vissersbond (zie Toledo): visten in de Westerschelde, dit kan niet meer. Wordt
ook gelinkt aan 3M: ook claim tegen hen ingesteld
2. Voorbeeldcasus
Stel: ICT-man komt om te helpen om PowerPoint te starten maar struikelt in aula over
boekentas en raakt ernstig gewond (beenwonde), wordt door huisdokter naar spoed gestuurd.
Wordt dan besmet met ziekenhuisbacterie, is aantal weken arbeidsongeschikt. Hij heeft schade
en wil die schade vergoed zien
× Arbeidsongevallenwet
× Buitencontractuele aansprakelijkheid (fout, schade, oorzakelijk verband)
× Persoonlijke aansprakelijkheid (voor eigen daad) (art. 1382-1383 oud BW)
Heeft student fout begaan door zijn boekentas in de gang te plaatsen? Algemene
zorgvuldigheidsnorm
Fout moet wel expliciet bewezen worden
× Kwalitatieve aansprakelijkheid: voor andermans daad, voor zaken, voor dieren
Je spreekt iemand anders aan: meer solvabel, garantie. Juridisch-technisch is voordeel
dat het werkt met vermoedens (voordeel op bewijsvlak): bij kwalitatieve
aansprakelijkheid volstaat het dat je kan aantonen dat er een gebrek in de zaak is, dan
wordt fout vermoed
Onderwijzers voor hun leerlingen: prof voor student. Als student objectieve fout begaat,
dan is er vermoeden van professor als onderwijzer met fout in toezicht. Geen
leeftijdscategorie (kunnen kleuters zijn, lagere school, middelbaar, hoger onderwijs, …)
Maar: weerlegbaar vermoeden (makkelijker weerlegbaar als student volwassen is ↔
kleuter)
Werkgever voor werknemer/aansteller voor aangestelden: als prof dan aansprakelijk
is, dan zou het kunnen dat KU Leuven als aansteller kwalitatief aansprakelijk is. Er moet
een band van aanstelling zijn: essentie hiervan is ondergeschikt verband = universiteit
houdt toezicht op prof. Is er dergelijk ondergeschikt verband tussen prof en universiteit?
Als het gaat over onderwijs dan wel, maar op onderzoeksvlak niet want er is
academische vrijheid: KU Leuven mag niet sturen waar zij onderzoek naar voert
Aansprakelijkheid voor zaken. Is er sprake van gebrek in de zaak? Met de boekentas is
niets mis. Misschien gebrekkige trap? Gebrek in het hele lokaal? Aansprakelijkheid voor
gebrekkige zaken = samengestelde zaak in oude recht (in casu de aula): bergplaats om
boekentas te zetten, … → hypothetisch denken. Dit is in nieuw recht waarschijnlijk niet
meer nodig (hier zijn enkele wijzigingen gebeurd)
2
,3. Overzicht van vergoedingsregelingen
A. Inleiding
Aansprakelijkheid en aansprakelijkheidsverzekering
Gemeen buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht (art. 1382-1386bis oud BW/Boek 6):
× BW 1804: enige uitzondering op uitgangspunt
× Strenge voorwaarden: fout – schade – oorzakelijk verband. Deze zijn beetje verlicht door
kwalitatieve aansprakelijkheid. In casus van ICT-man is het onwaarschijnlijk dat
schadevergoeding met buitencontractuele aansprakelijkheid verkregen gaat worden
× Voordeel: als het wel lukt = integrale schadevergoeding
× Toepassingsgebied = algemeen: elk schadegeval kan hieronder vallen. Art. 1382 oud BW
liet heel veel ruimte voor aansprakelijkheidsrecht (denk aan klimaatzaken, bescherming
persoonlijkheidsrechten en privacy
B. Objectieve/foutloze aansprakelijkheid
Eind 19de eeuw: industrialisering en opkomst moderne technologie. Opkomst fabrieken: veel
ongevallen, veel schade → vaststelling dat aansprakelijkheidsrecht niet volstond om al die
schadegevallen op een correcte manier te vergoeden. Evolutie waar een paar vormen van
aansprakelijkheid werden ingevoerd zonder bewijs van fout = objectieve/foutloze
aansprakelijkheid
× Voorbeelden: burenhinder (art. 3.101 BW), productenaansprakelijkheid (nieuwe RL
gestemd die omgezet gaat moeten worden nu opgenomen in Boek 6). Waarom RL
gewijzigd? AI (zelfrijdende auto, medische sector, …): software is niet gedekt door deze RL
dus dit moest worden aangepast + enkele bewijsvermoedens (moeilijk om als slachtoffer
te bewijzen dat een AI-systeem gebrekkig was)
Toepassingsgebied: fragmentarisch met verschillende voorwaarden voor elk regime, maar
helpt wel in bepaalde sectoren. Te relativeren: probleem met productaansprakelijkheid is dat
producent vaak in buitenland zit (denk aan Babboe fietsen)
Bijzondere vorm: risico-aansprakelijkheid = hier gaat men nog een klein beetje verder. Bij
objectieve aansprakelijkheid krijg je de fout op een blaadje, vermoeden van fout dus moet niet
meer bewezen worden. Bij risico aansprakelijkheid gaat men fout vermoeden + oorzakelijk
verband vermoeden. Er moet niet echt sprake zijn van OV, het volstaat dat persoon die
aangesproken wordt een bepaalde band heeft met schadeverwekkende feit (niet perse OV)
× Bv: kerncentrales → uitbater heeft risico-aansprakelijkheid indien er ongeval is met schade
tot gevolg. Enige dat je moet bewijzen (als slachtoffer) is dat er een band is tussen het feit
dat slachtoffer radioactief besmet is (schade), schadeverwekkend feit en de activiteit die
de kerncentrale heeft uitgeoefend. Is er ook in de luchtvaarsector
× Idee achter risico-aansprakelijkheid: gaat altijd om risicovolle activiteiten, dus je zou
kunnen verbieden. Maar staat tegenover dat het economisch waardevolle activiteiten zijn
→ idee is om activiteit toe te laten, maar risico-aansprakelijkheid opleggen op diegene die
activiteit uitoefent. Dan krijg je in schadevergoedingsrecht vaak driehoek: verplichte
verzekering, risico-aansprakelijkheid en plafonnering van aansprakelijkheid (maak schema
van driehoek eventueel). Waarom plafonneren? Verzekering betaalt → risico’s zijn niet
verzekerbaar als er geen plafonds zijn, want veroorzaakt gigantische schade en geen enkele
verzekeraar gaat dat willen dekken als er geen plafonnering (en risico-inschatting is)
3
,Casus van ICT-man. Stel dat student wel onzorgvuldig is geweest, wordt persoonlijk
aansprakelijk gesteld. Gaat ICT-man daar veel aan hebben? Student is nog niet in staat om
gigantische bedragen te betalen
→ Wat als schadeverwekker insolvabel is? Dit is groot probleem in de praktijk, want als
slachtoffer blijf je onvergoed achter. Oplossing: familiale verzekering →
aansprakelijkheidsverzekering
C. Aansprakelijkheidsverzekering
BA = burgerlijke aansprakelijkheid. Verzekering die je aangaat van zodra je een gezin vormt,
dekt schadegevallen in privéleven. Ook voor kinderen op kot: zolang je domicilie thuis hebt
blijf je vallen onder familiale verzekering = verzekering als potentiële aansprakelijke
Aansprakelijkheidsverzekering = vergoedingsmechanisme = verzekering die je als potentiële
aansprakelijke afsluit om wanneer je een fout begaat en gehouden bent om schade te
vergoeden, dat je die niet zelf moet betalen maar dat de verzekeraar het slachtoffer zal
vergoeden. Dit is aanvulling op buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, nog geen
alternatief (zie verder). Waarom? Omdat die aansprakelijkheidsverzekering maar dekking gaat
geven op grond van regels van aansprakelijkheidsrecht → verzekeraar gaat bewijs vragen, gaat
maar tussenbeide komen als vaststaat dat verzekerde aansprakelijk is
Wettelijke regeling: (art. 141-153 W.Verz.). Belang neemt toe, sommige zijn zelfs verplicht:
WAM-verzekering (= wet op aansprakelijkheid voor motorrijtuigen: je mag je niet in het
verkeer begeven zonder dergelijke verzekering); BA exploitatie voor ondernemingen;
beroepsaansprakelijkheidsverzekering voor vrije beroepen (bv: advocaat, notaris, …);
vrijwilligersorganisaties (bv: VRG); aannemers, architecten en andere dienstverleners in de
bouwsector
Performante aansprakelijkheidsverzekeringen (art. 150 W.Verz.): rechtstreekse vordering
toegekend aan benadeelde tegen verzekeraar. Rechtstreekse vordering = verzekeringscontract
tussen aansprakelijke en verzekeraar (bv: aannemer en verzekeraar). Er is een derde
(slachtoffer van schade) = derde aan verzekeringscontract. Volgens regels van relativiteit van
contracten kan derde hier geen rechten uit putten, maar dit wordt doorbroken met
rechtstreekse vordering. Voordeel: anders moet je aannemer aanspreken die verzekeraar
aanspreekt, maar verzekeraar betaalt dan aan aannemer → je vermijdt insolvabiliteit van
schadeverwekker. In hoeverre kan dan de verzekeraar excepties tegenwerpen (bv: beëindiging
verzekeringsovereenkomst)? Dit is lex specialis op Boek 5 (zie verder)
→ Heel sterke aanvulling
→ Raakvlak tussen schadevergoeding en verzekering
D. Sociale zekerheid
Klassieke sociale zekerheid: door toekennen vervangingsinkomen, werkenden beschermen
tegen omstandigheden (bv: economische ongeschiktheid) die het vermogen om eigen inkomen
te verwerven aantasten. SZ zorgt ervoor dat als je slachtoffer wordt van schadegeval en je hebt
medische kosten/arbeidsongeschiktheid → je gaat een deel van die kosten vergoed krijgen via
sociale zekerheid
Sociale bijstand: personen die onvrijwillig niet over beroeps- of vervangingsinkomen
beschikken, hebben aanspraak op bepaalde uitkeringen (bv: leefloon)
4
,Dit gaat niet meer om een aanvulling: staat los van de vraag wie in fout is → dit is een
alternatief vergoedingsmechanisme. Essentieel: vergoeding komt op tafel te liggen ongeacht
aansprakelijkheid. Hier ook arbeidsongevallenverzekeraar
Toepassingsgebied: beperkt. Voor een deel wel vergelijkbaar met andere
vergoedingsmechanismen
Geen integrale schadevergoeding, vaak forfaitaire bedragen (in functie van inkomen, …)
Belangrijke vraag: als slachtoffer al een stukje via het sociale zekerheidssysteem zijn schade
vergoed heeft, mag hij zich dan nog eens tot de aansprakelijke richten en voor dezelfde posten
schadevergoeding vragen? Hoe loopt de coördinatie tussen verschillende
schadevergoedingsmechanismen?
E. Rechtstreekse verzekeringen
Rechtstreekse verzekering = eigenschadeverzekering. Dit ga je niet als potentiële
aansprakelijke gaat sluiten, maar als potentieel slachtoffer/potentiële benadeelde. Je gaat
verzekering afsluiten die dekking zal verlenen op ogenblik dat je schade lijdt
Alternatief vergoedingssysteem (geen aanvulling)
Beperkt toepassingsgebied
In casus ICT-man zal er waarschijnlijk ook eigenschadeverzekering zijn. Wordt opgenomen in
ziekenhuis: wie gaat kosten dragen? Invaliditeitsverzekering draagt een stukje, maar ook
hospitalisatieverzekering = als je ooit in ziekenhuis beland en er zijn nog posten die je zelf moet
betalen en niet gedekt zijn door SZ, dat verzekeraar die zal dekken
Ander voorbeeld: brandverzekering, omniumverzekering voor nieuwe auto (= alle schade, niet
enkel aansprakelijkheid)
F. Schadefondsen
a) Algemeen
ICT-man komt door zijn verwondingen in het ziekenhuis en loopt hier de ziekenhuisbacterie
op. Kan een ziekenhuis hiervoor aansprakelijk worden gesteld? In theorie kan het maar in
praktijk niet zo evident. Ziekenhuis heeft inspanningsverbintenis om te vermijden dat er
besmetting is: je kan van een ziekenhuis niet verwachten dat zij als resultaat beloven dat je niet
besmet gaat worden. HvC: in verband gebracht met wetenschappelijk onderzoek dat heeft
aangetoond dat zelfs als je als ziekenhuis alle protocollen volgt om een besmetting te
vermijden, kan je het in een aantal gevallen niet vermijden = je kan het niet beloven als
resultaat. Voor die schade ga je er vaak via het aansprakelijkheidsrecht niet geraken
× → Dan kom je bij schadefondsen: met aansprakelijkheidsrecht geraak je er niet maar
slachtoffer moet toch op één of andere manier vergoed worden (bv: fonds medische
ongevallen voor ICT-man en ziekenhuisbacterie)
Schadefondsen = opgericht, door of op initiatief van de overheid, voor gevallen waar de
verzekeringstechniek niet kan toegepast worden
Lidmaatschap en betaling van bijdrage door bijzondere wetgeving verplicht voor bepaalde
categorie personen of ondernemingen. Wet bepaalt wie beroep mag doen op het fonds.
Bijdrage als soort van solidariteitsmechanisme
5
,Essentieel: nadruk ligt niet meer op schadeverwekker en de gedraging (al dan niet fout gedaan,
maar op de aard van het verlies geleden door benadeelde → geen aanvullend
vergoedingssysteem, maar alternatief vergoedingssysteem
Beperkt toepassingsgebied: gaat altijd over specifieke soorten schadegevallen
Voorbeelden:
× Fonds voor medische ongevallen: gevallen waar een patiënt beroep doet op
gezondheidszorg en in kader daarvan schade oploopt (bv: ICT-man en ziekenhuisbacterie)
(zie afzonderlijke les medische aansprakelijkheid). 2 problemen: 1) je kan niet altijd via
aansprakelijkheidsrecht iemands fout bewijzen, in gezondheidszorg kan het nu eenmaal zo
zijn dat er zaken mislopen en 2) biedt oplossing waar er wel aansprakelijkheid mogelijk is,
maar waar het een heel complexe casus is en waar de patiënt het niet goed weet wie hij
moet aanspreken/… (bv: chirurg, anesthesist, …) → dan kan je naar fonds voor advies
× Gemeenschappelijk Motorwaarborgfonds Motorwaarborgfonds (zie les over verkeer)
(art. 19bis WAM-wet): verkeersongevallen waar je niet aan een dader geraakt = niemand
aansprakelijk kan stellen = je gaat niet aan aansprakelijkheidsverzekering geraken, maar
waar wij als samenleving vinden dat je vergoeding moet krijgen. Bv: vluchtmisdrijf
× Fonds voor arbeidsongevallen (zie les over coördinatie fonds voor beroepsziekten)
× Fonds voor de beroepsziektes
× Asbestfonds: opgericht voor omgevingsslachtoffers van asbest. Problematiek van asbest:
veel huizen mee gebouwd in isolatie, … = stof die hele waardevolle functie had in
bouwsector, maar waarvan men op moment van productie en gebruik niet besefte dat als
die vezels loskomen er een probleem is (zolang die vastzitten is er geen probleem) → vezels
verspreiden zich in de lucht, inademen = blootstelling aan asbest = vezels zetten zich vast
op de longen en dan pas 30-40 jaar hierna pas bepaalde ziektes kan ontwikkelen (sommige
één op één: kunnen enkel door asbest veroorzaakt worden, bv: asbestose, mesothelioom
↔ sommige ziektes niet één op één, bv: longkanker)
Eerste slachtoffers waren werknemers → die konden naar fonds voor
arbeidsongevallen en beroepsziekten voor schadevergoeding. Maar de partners van de
werknemers, kinderen, … die vaak in de buurt woonden van bedrijven waren ook
besmet = omgevingsslachtoffers en die konden niet naar fonds voor arbeidsongevallen
en beroepsziekten → asbestfonds
Regeling die goed is, maar momenteel zijn we piek aan het bereiken (30-40 jaar later)
dus staat ter discussie: 1) als je vergoeding vraagt aan asbestfonds, dan doe je afstand
van uw aansprakelijkheidsrecht en 2) specifieke verjaringsbepaling (art. 125, §5
Programmawet 27 december 2006)
Buitencontractuele aansprakelijkheidsvordering: verjaringstermijn = 5 jaar na het
ontdekken van schade en de schadeverwekker = relatieve termijn: als schadegeval
vandaag is, begint termijn niet perse vandaag te lopen want beide voorwaarden moeten
vervuld zijn. Er is ook absolute termijn = 20 jaar vanaf schadegeval
Asbest: absolute termijn was vaak verjaard, dus 5 jaar (20-jarige termijn afgeschaft)
× Fonds tot hulp aan slachtoffers van opzettelijke gewelddaden: recent grote rol door
terroristische aanslagen. Opgericht door gebeurtenissen met bende van Nijvel, veel
slachtoffers die met lege handen achterbleven dus fonds opgericht. Iedere veroordeelde
moet bedrag in dit fonds storten
× Fonds technologische rampen
6
,× Softenonfonds: softenon = geneesmiddel van jaren ‘70 dat voor iets anders was
uitgevonden, maar waarvan men ondervond dat het als neveneffect heel goed hielp tegen
ochtendmisselijkheid tijdens zwangerschap. Dan werden er kinderen geboren met zware
afwijkingen waarbij handen tegen schouders zaten en voeten tegen heupen (ledematen zelf
ontbraken). Minister had beloofd om fonds op te richten = verbintenis uit eenzijdige
rechtshandeling, afgedwongen door feitenrechter maar verbroken in HvC want heel
verregaand: als minister kan je geen bindende beloftes doen, want niet bevoegd om die
beslissingen te nemen (procedure moet doorlopen worden)
× Nederland: fonds voor slachtoffers van longcovid
× Klimaatfondsen (bv: Green Deal) (aansprakelijkheidsrecht heeft hier eerder een bijrol)
Examen tip: soms is er reglementering opgenomen in reader. Goed doorlezen, niet besproken in les
maar PowerPoints wel te kennen (≈ open boek examen = goed aanduiden)
b) Slachtofferfonds
Slachtofferfonds = fonds tot hulp aan slachtoffers van opzettelijke gewelddaden en aan de
occasionele redders
Oprichting: art. 28-41 Wet 1 augustus 1985. Aantal malen gewijzigd (nav terroristische
aanslagen)
Financiering: overheid en elke veroordeelde per criminele of correctionele veroordeling of bij
minnelijke schikking (€25 euro verhoogd met opdeciemen)
Materieel toepassingsgebied: hulp bij gewelddaad
Rechthebbenden: slachtoffers van gewelddaden die langs gemeen aansprakelijkheidsrecht
geen vergoeding kunnen bekomen
× Directe slachtoffers
× Indirecte slachtoffers
× Occasionele redders
→ Idee subsidiariteit: eerst normale vergoedingswegen bewandelen, met inbegrip van art.1382
e.v. oud BW/Boek 6
× Bij bekende dader: pas na veroordeling
× Bij onbekende of overleden dader: pas na seponering of 1 jaar na burgerlijke partijstelling
geen dader gevonden
Tegemoetkoming: beperkte financiële tegemoetkoming met plafonds (naar billijkheid begroot);
3 soorten hulp indien het slachtoffer bewijst dat hij minstens 500 euro schade heeft opgelopen:
× Hoofdhulp
× Noodhulp
× Aanvullende hulp
c) Asbestfonds
Oprichting: door programmawet (I) 27 december 2006 (inwerkingtreding: 1 april 2007; laatste
wijziging: Wet van 4 juni 2022), KB van 11 mei 2007 binnen het Fonds voor beroepsziekten
Financiering: door openbare middelen en bijdragen van ALLE werkgevers en zelfstandigen
7
,Toepassingsgebied:
× Zowel beroepsslachtoffers als omgevingsslachtoffers en hun nabestaanden
× Vroeger: enkel voor asbestose of mesothelioom; sinds 2019: ook larynxkanker veroorzaakt
door asbest en longkanker veroorzaakt door asbest; sinds 2022: ook eierstokkanker
veroorzaakt door asbest
Procedure:
× Enkel bewijs van ziekte/blootstelling asbestrisico (geen bewijs van fout nodig)
× Facultatief: asbestfonds of gemeen aansprakelijkheidsrecht
× Specifieke verjaringsbepaling (nieuw sinds 2019) (art. 125 § 5 Programmawet 27 december
2006):
In de gevallen waarin voor het slachtoffer (…) een burgerlijke
aansprakelijkheidsvordering openstaat, verjaart de vordering tot vergoeding van de
schade door letsel of overlijden door het verstrijken van vijf jaren te rekenen van de
dag volgend op die waarop het slachtoffer zowel met de schade als met de
daarvoor aansprakelijke persoon bekend is geworden.
Tegemoetkoming:
× Beperkte forfaitaire vergoedingen
× Nieuw sinds 2019: bij overlijden vergoeding voor werkelijke begrafeniskosten, met een
maximum van €1 000
d) Fonds voor slachtoffers van grote technologische rampen
Oprichting: Wet 13/11/2011 betreffende de vergoeding van de lichamelijke en morele schade
ingevolge een technologisch ongeval
Materieel toepassingsgebied: grote technologische rampen die erkend worden als
uitzonderlijke schadegevallen (art. 3 § 1)
Personeel toepassingsgebied: natuurlijke personen die schade lijden uit lichamelijke letsels en
hun rechthebbenden + Belgisch (art. 3)
Tegemoetkoming: geen integrale schadevergoeding maar enkel vergoeding voor materiële en
morele schade, voortvloeiend uit lichamelijk letsel
Financiering: door alle Belgische verzekeraars Burgerlijke Aansprakelijkheid
e) Conclusie
Gemeen aansprakelijkheidsrecht (Boek 6 BW) is niet de enige of voornaamste bron van
schadevergoeding = aanvullen met aansprakelijkheidsverzekeringen en alternatieven (sociale
zekerheid, rechtstreekse verzekeringen, schadefondsen)
× Aanvullende mechanismen hebben belangrijke weerslag op verzekeringsdossiers (men
gaat eerst kijken of er verzekeringen zijn, of er alternatieven zijn). Aanwezigheid van
verzekeringen heeft enorme impact in hoe casus verloopt (bv: ondergrondse parking op
woonerf = te veel parkeerplaatsen dus heel ingewikkeld om eruit te geraken, garagepoort
sloot op auto. Prof had omnium-verzekering dus gingen vergoeden, maar wouden architect
van garage aansprakelijk stellen want gebrekkige zaak. Maar: VZA van bouwpromotor was
dezelfde VZA als omnium-verzekering = eigen verzekering, dus hebben het zo gelaten)
8
,Feit dat er verschillende schadevergoedingssystemen zijn, zorgt voor coördinatieproblemen.
Veel gevallen waarop veel verschillende vergoedingssystemen toepasselijk zijn. Kan
benadeelde dan kiezen? Volgorde respecteren? 2e vraag: wie moet schadelast dragen? Stel dat
VZA betaalt = derde betaler → kan slachtoffer hetzelfde bedrag dan ook nog halen bij
aansprakelijke, komt derde betaler via subrogatie in schoenen van slachtoffer? Uitgangspunt is
meestal dat je niet 2 keer vergoed wordt, maar via subrogatie kan derde betaler vergoeding
halen voor het betaalde bij de aansprakelijke
× Alternatieve vergoedingsmechanismen = derde betalers (zie verder)
Belendende percelen:
× Verzekeringsrecht = veel bruggen tussen aansprakelijkheidsrecht en verzekeringsrecht
× Facultatief praktijkcollege schade en schadeloosstelling
4. Functies
Schadevergoedingsrecht = multifunctioneel
Primaire/hoofdfunctie = vergoeding/herstel van schade benadeelde. Dit is altijd het geval,
moet er zijn. Komt altijd meer op de voorgrond omwille van “the loss lies where it falls” geldt niet
meer → schade moet vergoed worden (we denken er anders over). Bevestigd in Boek 6
× Peripheral tortfeasor = om zeker te zijn dat schadevergoeding verzekerd wordt, gaat men
meer en meer naar schadeverwekkers in 2e orde zoeken (en niet directe schadeverwekker)
Stel: je wil huis verkopen, je vind een koper, gaat naar notaris maar achteraf blijkt dat
verkoper fout heeft begaan waardoor de koper schade heeft geleden → 1e
aansprakelijke is verkoper, maar vaak gaat men ook de notaris aansprakelijk stellen:
had dat ook moeten opmerken, heeft informatie- en adviesverplichting. Notaris heeft
verplichte aansprakelijkheidsverzekering, waarschijnlijk meer vermogend dan
aansprakelijke
Bv: certificeringsmaatschappijen en implantaten in borsten (borstimplantaat mag maar
op de markt komen nadat certificeringsmaatschappij een certificaat toekent)
× Onderscheid met strafrecht: dan kan je perfect vragen dat misdrijf vervolgd wordt, ook al
heb je geen schade geleden (strafrecht hoeft geen vergoedende functie te hebben, maar
bestraffingsfunctie)
× Betekent dat als je een aansprakelijkheidsclaim opstart, dat je aan de Rb moet vragen dat
de persoon een fout heeft begaan + je moet bewijzen dat je schade hebt geleden + je gaat
vragen voor herstel van de schade
Operatie Kelk: veel gevallen van seksueel misbruik in de kerk, was strafrechtelijk vaak
verjaard/dader overleden. Men heeft dan aansprakelijkheid op burgerrechtelijk vlak
geprobeerd te bekomen, maar vaak zag je dat de fout wel bewezen werd, maar wat was
de schade? De procedure was vooral bedoeld om te bestraffen, maar de inzet van de
procedure was om schade te vergoeden, terwijl er niet over de schade werd gesproken
Secundaire/nevenfunctie = preventie/ontrading. Instellen van aansprakelijkheidsvordering
kan beantwoorden aan deze functie = voorkomen van schadegevallen (voorkomen is beter
dan genezen). Twee sporen:
× Er kan een dreigende werking uitgaan van het aansprakelijkheidsrecht (als je weet dat als
je een bepaalde fout begaat en die schade veroorzaakt, dat je daar voor moet opdraaien
→ kan ervoor zorgen dat je fout niet begaat/ga je je zorgvuldiger gedragen. Werkt niet
9
, altijd goed, werkt ook minder goed dan strafrecht (te relativeren bij
aansprakelijkheidsrecht)
Bv: bij wet verplicht om als het gesneeuwd heeft, de stoep voor je eigen huis sneeuwvrij
te maken → als er iemand dan valt op jouw stuk, ben je aansprakelijk
× Voorkomen van schade. Versterkt in Boek 6 (art. 6.28 en 6.40 BW): laat aan rechter toe om
preventief op te treden.
Situatie waar er al een fout/schade is, maar waar we willen voorkomen dat er
bijkomende schade is/schade verergert (art. 6.28 BW): als slachtoffer heb je plichten
om redelijke maatregelen te treffen om ervoor te zorgen dat de schade niet verergert.
De kosten die je daarvoor maakt mag je verhalen op de aansprakelijke (= trigger naar
preventie: als je weet dat je preventieve maatregelen kan nemen om verergering te
vermijden en je weet dat je die kosten kan verhalen op de aansprakelijke, dan ben je
meer geneigd om dat te doen) + je kan ook aan de rechter vragen om maatregelen te
nemen om verergering van de schade te voorkomen
Een stap verder: je kan aan de rechter vragen een bevel/verbod op te leggen in situaties
waar er nog geen schade, maar waar er zelfs niet perse een fout al moet zijn gebeurd,
maar er is een dreigende schending van een specifieke rechtsnorm (art. 6.40 BW) (zie
verder)
Repressie/straf: mag het aansprakelijkheidsrecht straffen? Zou betekenen dat je
aansprakelijkheidsvordering instelt met de bedoeling om iemand te straffen, bv: door het
opleggen van een schadevergoeding → door de hoogte van de schadevergoeding wordt de
schadeverwekker gestraft. Dit is niet de bedoeling van aansprakelijkheidsrecht, mag niet de
bedoeling hebben om te straffen → daarom ook geen private straffen in ons recht (punitive
damages). Bij hervormingen verbintenissenrecht zien we hier en daar een potentieel spoor van
repressie
× Schadebedingen in Boek 5 (art. 5.88 BW)? Onder oud BW = strafbedingen = mag louter
vergoedende functie hebben. Het was geldig, tenzij het kennelijk overdreven was = wat
was de potentiële schade die je bij de totstandkoming kon verwachten?
Nu schadebeding (niet strafbeding): mag niet overdreven zijn → rekening houden met
de vraag of het vergoedend karakter heeft, maar ook alle andere omstandigheden
(bv: omvang werkelijke schade, …) → schadebedingen mogen een beetje punitief/
afschrikkend zijn
× Winstafdracht in Boek 6 (art. 6.31, §3 BW)? Tot voor kort geen mogelijkheid tot
winstafdracht = vragen om schadeherstel + dat winst die schadeverwekker voor zichzelf
heeft gegenereerd door de begane fout aan u wordt afgedragen
Beperkt toepassingsgebied: winstafdracht is toegelaten, maar enkel bij schending
persoonlijkheidsrechten of eer/reputatie aangetast = bijkomende vergoeding. Is dit
een punitief element in aansprakelijkheidsrecht of was dit niet de bedoeling?
Onderzoek afwachten
Nederland: algemene bepaling winstafdracht (geen beperkt toepassingsgebied), maar
daar is het duidelijk dat het geen punitieve bepaling is → het blijft een vergoedende
functie hebben
Bv: reclamebureau gebruikt een foto van Wout Van Aert zonder toestemming in
reclame → product verkoopt veel beter → fout (inbreuk op persoonlijkheidsrecht):
winstafdracht = alle winst die gegenereerd is door de fout wordt afgedragen aan Wout
Van Aert
10
1. Algemeen
Boek 6 = buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht. Titel van vak is ruimer:
schadevergoedingsrecht, want het is meer dan enkel Boek 6
Historisch uitgangspunt = the loss lies where it falls (blijft relevant): als ergens schade ontstaat,
blijft schade liggen bij slachtoffer (uitgangspunt van privaatrecht)
↔ Verwachtingen van een moderne verzorgingsstaat: als er zich ergens een schadegeval
voordoet, is eerste reflex van samenleving: wie gaat dat vergoeden? Huidige uitgangspunt:
pech moet weg → schade moet opgelost worden
Dit is doelstelling van het vak: of en onder welke voorwaarden kan een benadeelde die schade
lijdt ten gevolge van activiteiten van andere personen aanspraak maken op herstel van de
geleden schade? We zien dit in de media: er als schade is, wordt de vraag gesteld wie dat moet
vergoeden
Voorbeelden:
× Shell-zaak: CO2-uitstoot Shell. Klimaatzaak (eerst tegen overheden, nu tegen Shell). Dit
steunt op principes van buitencontractuele aansprakelijkheid (art. 1382 oud BW/
art. 6.5 BW) → men gaat nu ook grote ondernemingen dagvaarden (verschuiving: niet
enkel meer overheden dagvaarden)
In eerste aanleg heeft rechter gezegd dat Shell zich onzorgvuldig heeft gedragen
(toepassing algemene zorgvuldigheidsnorm) → Rb ging zo ver dat ze zei dat zij als
rechter bevoegd is om sanctie uit te spreken = tegen bepaalde datum CO2-uitstoot
verlagen met bepaald %. Wat wringt hier?
Probleem van oorzakelijk verband. Als we de fout wegdenken van Shell, hebben we
dan dezelfde schade? Waarschijnlijk wel, maar dat is onzeker
Er zijn ook procedures gestart tegen de hele kleine spelers: is er dan dezelfde schade?
Geen zeker OV → dan moet vordering afgewezen worden. In Boek 6 zijn er tools die
toelaten bij onzeker verband om toch schadevergoeding te hebben (enorme rol in
klimaatzaken) (zie verder)
Fundamenteel principe dat geschonden wordt: scheiding der machten. Checks and
balances mag wel (elkaar controleren), dus rechter mag controleren of overheid juiste
dingen doet. Vraag: mag je beslissen wat er dan wel had moeten gebeuren?
In HB heeft de Rb dus anders geoordeeld: opnieuw onzorgvuldigheid vastgesteld,
maar: rechter zei dat Rb wel verplichting kon opleggen om te reduceren, maar kon daar
geen % op plakken want er is geen wetenschappelijke consensus over hoeveel
vermindering er nodig is om tot het juiste resultaat te komen
× Julie Van Espen: overheidsaansprakelijkheid. Man die haar had vermoord had al andere
feiten gepleegd, was hiervoor al veroordeeld in 1e aanleg en er was HB aangetekend, maar
bij hvb te weinig raadsheren en bepaalde kamer gesloten dus dossier onder stof komen te
liggen. Vraag rees: moest het gerecht wel tijdig gedaan hebben wat ze moest doen, had de
man dan in de gevangenis gezeten en was de moord dan gebeurd? Ouders wouden
symbolische schadevergoeding van overheid
× Babboe bakfietsen (zie Toledo): veel van die fietsen braken bij het fietsen plots in twee,
productiefout met kader. Productaansprakelijkheid waar je de producent kan aanspreken,
1
, ook massaclaim (in Nederland procedure gestart voor duizenden slachtoffers uit
verschillende landen) (in België heeft groepsvordering beperkt toepassingsgebied)
× 3M in kader van burenhinder. Infrastructuurwerken in Antwerpen, bij aanvang veel
vervuiling in grond gevonden. Dit wordt gelinkt aan 3M: bedrijf dat PFAS produceert in de
buurt en geloosd heeft in water. Er is één gezin dat precedent heeft kunnen creëren: in de
buurt een huis gekocht en die grond is nu vervuild. Zij hebben casus burenhinder gestart:
dan moet je geen fout bewijzen, maar enkel aantonen dat er onevenwicht is ontstaan door
bovenmatige hinder → dan heb je recht op vergoeding. Vrederechter heeft burenhinder
geoordeeld. Ze gaan nu massaclaim starten
× Nederlandse vissersbond (zie Toledo): visten in de Westerschelde, dit kan niet meer. Wordt
ook gelinkt aan 3M: ook claim tegen hen ingesteld
2. Voorbeeldcasus
Stel: ICT-man komt om te helpen om PowerPoint te starten maar struikelt in aula over
boekentas en raakt ernstig gewond (beenwonde), wordt door huisdokter naar spoed gestuurd.
Wordt dan besmet met ziekenhuisbacterie, is aantal weken arbeidsongeschikt. Hij heeft schade
en wil die schade vergoed zien
× Arbeidsongevallenwet
× Buitencontractuele aansprakelijkheid (fout, schade, oorzakelijk verband)
× Persoonlijke aansprakelijkheid (voor eigen daad) (art. 1382-1383 oud BW)
Heeft student fout begaan door zijn boekentas in de gang te plaatsen? Algemene
zorgvuldigheidsnorm
Fout moet wel expliciet bewezen worden
× Kwalitatieve aansprakelijkheid: voor andermans daad, voor zaken, voor dieren
Je spreekt iemand anders aan: meer solvabel, garantie. Juridisch-technisch is voordeel
dat het werkt met vermoedens (voordeel op bewijsvlak): bij kwalitatieve
aansprakelijkheid volstaat het dat je kan aantonen dat er een gebrek in de zaak is, dan
wordt fout vermoed
Onderwijzers voor hun leerlingen: prof voor student. Als student objectieve fout begaat,
dan is er vermoeden van professor als onderwijzer met fout in toezicht. Geen
leeftijdscategorie (kunnen kleuters zijn, lagere school, middelbaar, hoger onderwijs, …)
Maar: weerlegbaar vermoeden (makkelijker weerlegbaar als student volwassen is ↔
kleuter)
Werkgever voor werknemer/aansteller voor aangestelden: als prof dan aansprakelijk
is, dan zou het kunnen dat KU Leuven als aansteller kwalitatief aansprakelijk is. Er moet
een band van aanstelling zijn: essentie hiervan is ondergeschikt verband = universiteit
houdt toezicht op prof. Is er dergelijk ondergeschikt verband tussen prof en universiteit?
Als het gaat over onderwijs dan wel, maar op onderzoeksvlak niet want er is
academische vrijheid: KU Leuven mag niet sturen waar zij onderzoek naar voert
Aansprakelijkheid voor zaken. Is er sprake van gebrek in de zaak? Met de boekentas is
niets mis. Misschien gebrekkige trap? Gebrek in het hele lokaal? Aansprakelijkheid voor
gebrekkige zaken = samengestelde zaak in oude recht (in casu de aula): bergplaats om
boekentas te zetten, … → hypothetisch denken. Dit is in nieuw recht waarschijnlijk niet
meer nodig (hier zijn enkele wijzigingen gebeurd)
2
,3. Overzicht van vergoedingsregelingen
A. Inleiding
Aansprakelijkheid en aansprakelijkheidsverzekering
Gemeen buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht (art. 1382-1386bis oud BW/Boek 6):
× BW 1804: enige uitzondering op uitgangspunt
× Strenge voorwaarden: fout – schade – oorzakelijk verband. Deze zijn beetje verlicht door
kwalitatieve aansprakelijkheid. In casus van ICT-man is het onwaarschijnlijk dat
schadevergoeding met buitencontractuele aansprakelijkheid verkregen gaat worden
× Voordeel: als het wel lukt = integrale schadevergoeding
× Toepassingsgebied = algemeen: elk schadegeval kan hieronder vallen. Art. 1382 oud BW
liet heel veel ruimte voor aansprakelijkheidsrecht (denk aan klimaatzaken, bescherming
persoonlijkheidsrechten en privacy
B. Objectieve/foutloze aansprakelijkheid
Eind 19de eeuw: industrialisering en opkomst moderne technologie. Opkomst fabrieken: veel
ongevallen, veel schade → vaststelling dat aansprakelijkheidsrecht niet volstond om al die
schadegevallen op een correcte manier te vergoeden. Evolutie waar een paar vormen van
aansprakelijkheid werden ingevoerd zonder bewijs van fout = objectieve/foutloze
aansprakelijkheid
× Voorbeelden: burenhinder (art. 3.101 BW), productenaansprakelijkheid (nieuwe RL
gestemd die omgezet gaat moeten worden nu opgenomen in Boek 6). Waarom RL
gewijzigd? AI (zelfrijdende auto, medische sector, …): software is niet gedekt door deze RL
dus dit moest worden aangepast + enkele bewijsvermoedens (moeilijk om als slachtoffer
te bewijzen dat een AI-systeem gebrekkig was)
Toepassingsgebied: fragmentarisch met verschillende voorwaarden voor elk regime, maar
helpt wel in bepaalde sectoren. Te relativeren: probleem met productaansprakelijkheid is dat
producent vaak in buitenland zit (denk aan Babboe fietsen)
Bijzondere vorm: risico-aansprakelijkheid = hier gaat men nog een klein beetje verder. Bij
objectieve aansprakelijkheid krijg je de fout op een blaadje, vermoeden van fout dus moet niet
meer bewezen worden. Bij risico aansprakelijkheid gaat men fout vermoeden + oorzakelijk
verband vermoeden. Er moet niet echt sprake zijn van OV, het volstaat dat persoon die
aangesproken wordt een bepaalde band heeft met schadeverwekkende feit (niet perse OV)
× Bv: kerncentrales → uitbater heeft risico-aansprakelijkheid indien er ongeval is met schade
tot gevolg. Enige dat je moet bewijzen (als slachtoffer) is dat er een band is tussen het feit
dat slachtoffer radioactief besmet is (schade), schadeverwekkend feit en de activiteit die
de kerncentrale heeft uitgeoefend. Is er ook in de luchtvaarsector
× Idee achter risico-aansprakelijkheid: gaat altijd om risicovolle activiteiten, dus je zou
kunnen verbieden. Maar staat tegenover dat het economisch waardevolle activiteiten zijn
→ idee is om activiteit toe te laten, maar risico-aansprakelijkheid opleggen op diegene die
activiteit uitoefent. Dan krijg je in schadevergoedingsrecht vaak driehoek: verplichte
verzekering, risico-aansprakelijkheid en plafonnering van aansprakelijkheid (maak schema
van driehoek eventueel). Waarom plafonneren? Verzekering betaalt → risico’s zijn niet
verzekerbaar als er geen plafonds zijn, want veroorzaakt gigantische schade en geen enkele
verzekeraar gaat dat willen dekken als er geen plafonnering (en risico-inschatting is)
3
,Casus van ICT-man. Stel dat student wel onzorgvuldig is geweest, wordt persoonlijk
aansprakelijk gesteld. Gaat ICT-man daar veel aan hebben? Student is nog niet in staat om
gigantische bedragen te betalen
→ Wat als schadeverwekker insolvabel is? Dit is groot probleem in de praktijk, want als
slachtoffer blijf je onvergoed achter. Oplossing: familiale verzekering →
aansprakelijkheidsverzekering
C. Aansprakelijkheidsverzekering
BA = burgerlijke aansprakelijkheid. Verzekering die je aangaat van zodra je een gezin vormt,
dekt schadegevallen in privéleven. Ook voor kinderen op kot: zolang je domicilie thuis hebt
blijf je vallen onder familiale verzekering = verzekering als potentiële aansprakelijke
Aansprakelijkheidsverzekering = vergoedingsmechanisme = verzekering die je als potentiële
aansprakelijke afsluit om wanneer je een fout begaat en gehouden bent om schade te
vergoeden, dat je die niet zelf moet betalen maar dat de verzekeraar het slachtoffer zal
vergoeden. Dit is aanvulling op buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, nog geen
alternatief (zie verder). Waarom? Omdat die aansprakelijkheidsverzekering maar dekking gaat
geven op grond van regels van aansprakelijkheidsrecht → verzekeraar gaat bewijs vragen, gaat
maar tussenbeide komen als vaststaat dat verzekerde aansprakelijk is
Wettelijke regeling: (art. 141-153 W.Verz.). Belang neemt toe, sommige zijn zelfs verplicht:
WAM-verzekering (= wet op aansprakelijkheid voor motorrijtuigen: je mag je niet in het
verkeer begeven zonder dergelijke verzekering); BA exploitatie voor ondernemingen;
beroepsaansprakelijkheidsverzekering voor vrije beroepen (bv: advocaat, notaris, …);
vrijwilligersorganisaties (bv: VRG); aannemers, architecten en andere dienstverleners in de
bouwsector
Performante aansprakelijkheidsverzekeringen (art. 150 W.Verz.): rechtstreekse vordering
toegekend aan benadeelde tegen verzekeraar. Rechtstreekse vordering = verzekeringscontract
tussen aansprakelijke en verzekeraar (bv: aannemer en verzekeraar). Er is een derde
(slachtoffer van schade) = derde aan verzekeringscontract. Volgens regels van relativiteit van
contracten kan derde hier geen rechten uit putten, maar dit wordt doorbroken met
rechtstreekse vordering. Voordeel: anders moet je aannemer aanspreken die verzekeraar
aanspreekt, maar verzekeraar betaalt dan aan aannemer → je vermijdt insolvabiliteit van
schadeverwekker. In hoeverre kan dan de verzekeraar excepties tegenwerpen (bv: beëindiging
verzekeringsovereenkomst)? Dit is lex specialis op Boek 5 (zie verder)
→ Heel sterke aanvulling
→ Raakvlak tussen schadevergoeding en verzekering
D. Sociale zekerheid
Klassieke sociale zekerheid: door toekennen vervangingsinkomen, werkenden beschermen
tegen omstandigheden (bv: economische ongeschiktheid) die het vermogen om eigen inkomen
te verwerven aantasten. SZ zorgt ervoor dat als je slachtoffer wordt van schadegeval en je hebt
medische kosten/arbeidsongeschiktheid → je gaat een deel van die kosten vergoed krijgen via
sociale zekerheid
Sociale bijstand: personen die onvrijwillig niet over beroeps- of vervangingsinkomen
beschikken, hebben aanspraak op bepaalde uitkeringen (bv: leefloon)
4
,Dit gaat niet meer om een aanvulling: staat los van de vraag wie in fout is → dit is een
alternatief vergoedingsmechanisme. Essentieel: vergoeding komt op tafel te liggen ongeacht
aansprakelijkheid. Hier ook arbeidsongevallenverzekeraar
Toepassingsgebied: beperkt. Voor een deel wel vergelijkbaar met andere
vergoedingsmechanismen
Geen integrale schadevergoeding, vaak forfaitaire bedragen (in functie van inkomen, …)
Belangrijke vraag: als slachtoffer al een stukje via het sociale zekerheidssysteem zijn schade
vergoed heeft, mag hij zich dan nog eens tot de aansprakelijke richten en voor dezelfde posten
schadevergoeding vragen? Hoe loopt de coördinatie tussen verschillende
schadevergoedingsmechanismen?
E. Rechtstreekse verzekeringen
Rechtstreekse verzekering = eigenschadeverzekering. Dit ga je niet als potentiële
aansprakelijke gaat sluiten, maar als potentieel slachtoffer/potentiële benadeelde. Je gaat
verzekering afsluiten die dekking zal verlenen op ogenblik dat je schade lijdt
Alternatief vergoedingssysteem (geen aanvulling)
Beperkt toepassingsgebied
In casus ICT-man zal er waarschijnlijk ook eigenschadeverzekering zijn. Wordt opgenomen in
ziekenhuis: wie gaat kosten dragen? Invaliditeitsverzekering draagt een stukje, maar ook
hospitalisatieverzekering = als je ooit in ziekenhuis beland en er zijn nog posten die je zelf moet
betalen en niet gedekt zijn door SZ, dat verzekeraar die zal dekken
Ander voorbeeld: brandverzekering, omniumverzekering voor nieuwe auto (= alle schade, niet
enkel aansprakelijkheid)
F. Schadefondsen
a) Algemeen
ICT-man komt door zijn verwondingen in het ziekenhuis en loopt hier de ziekenhuisbacterie
op. Kan een ziekenhuis hiervoor aansprakelijk worden gesteld? In theorie kan het maar in
praktijk niet zo evident. Ziekenhuis heeft inspanningsverbintenis om te vermijden dat er
besmetting is: je kan van een ziekenhuis niet verwachten dat zij als resultaat beloven dat je niet
besmet gaat worden. HvC: in verband gebracht met wetenschappelijk onderzoek dat heeft
aangetoond dat zelfs als je als ziekenhuis alle protocollen volgt om een besmetting te
vermijden, kan je het in een aantal gevallen niet vermijden = je kan het niet beloven als
resultaat. Voor die schade ga je er vaak via het aansprakelijkheidsrecht niet geraken
× → Dan kom je bij schadefondsen: met aansprakelijkheidsrecht geraak je er niet maar
slachtoffer moet toch op één of andere manier vergoed worden (bv: fonds medische
ongevallen voor ICT-man en ziekenhuisbacterie)
Schadefondsen = opgericht, door of op initiatief van de overheid, voor gevallen waar de
verzekeringstechniek niet kan toegepast worden
Lidmaatschap en betaling van bijdrage door bijzondere wetgeving verplicht voor bepaalde
categorie personen of ondernemingen. Wet bepaalt wie beroep mag doen op het fonds.
Bijdrage als soort van solidariteitsmechanisme
5
,Essentieel: nadruk ligt niet meer op schadeverwekker en de gedraging (al dan niet fout gedaan,
maar op de aard van het verlies geleden door benadeelde → geen aanvullend
vergoedingssysteem, maar alternatief vergoedingssysteem
Beperkt toepassingsgebied: gaat altijd over specifieke soorten schadegevallen
Voorbeelden:
× Fonds voor medische ongevallen: gevallen waar een patiënt beroep doet op
gezondheidszorg en in kader daarvan schade oploopt (bv: ICT-man en ziekenhuisbacterie)
(zie afzonderlijke les medische aansprakelijkheid). 2 problemen: 1) je kan niet altijd via
aansprakelijkheidsrecht iemands fout bewijzen, in gezondheidszorg kan het nu eenmaal zo
zijn dat er zaken mislopen en 2) biedt oplossing waar er wel aansprakelijkheid mogelijk is,
maar waar het een heel complexe casus is en waar de patiënt het niet goed weet wie hij
moet aanspreken/… (bv: chirurg, anesthesist, …) → dan kan je naar fonds voor advies
× Gemeenschappelijk Motorwaarborgfonds Motorwaarborgfonds (zie les over verkeer)
(art. 19bis WAM-wet): verkeersongevallen waar je niet aan een dader geraakt = niemand
aansprakelijk kan stellen = je gaat niet aan aansprakelijkheidsverzekering geraken, maar
waar wij als samenleving vinden dat je vergoeding moet krijgen. Bv: vluchtmisdrijf
× Fonds voor arbeidsongevallen (zie les over coördinatie fonds voor beroepsziekten)
× Fonds voor de beroepsziektes
× Asbestfonds: opgericht voor omgevingsslachtoffers van asbest. Problematiek van asbest:
veel huizen mee gebouwd in isolatie, … = stof die hele waardevolle functie had in
bouwsector, maar waarvan men op moment van productie en gebruik niet besefte dat als
die vezels loskomen er een probleem is (zolang die vastzitten is er geen probleem) → vezels
verspreiden zich in de lucht, inademen = blootstelling aan asbest = vezels zetten zich vast
op de longen en dan pas 30-40 jaar hierna pas bepaalde ziektes kan ontwikkelen (sommige
één op één: kunnen enkel door asbest veroorzaakt worden, bv: asbestose, mesothelioom
↔ sommige ziektes niet één op één, bv: longkanker)
Eerste slachtoffers waren werknemers → die konden naar fonds voor
arbeidsongevallen en beroepsziekten voor schadevergoeding. Maar de partners van de
werknemers, kinderen, … die vaak in de buurt woonden van bedrijven waren ook
besmet = omgevingsslachtoffers en die konden niet naar fonds voor arbeidsongevallen
en beroepsziekten → asbestfonds
Regeling die goed is, maar momenteel zijn we piek aan het bereiken (30-40 jaar later)
dus staat ter discussie: 1) als je vergoeding vraagt aan asbestfonds, dan doe je afstand
van uw aansprakelijkheidsrecht en 2) specifieke verjaringsbepaling (art. 125, §5
Programmawet 27 december 2006)
Buitencontractuele aansprakelijkheidsvordering: verjaringstermijn = 5 jaar na het
ontdekken van schade en de schadeverwekker = relatieve termijn: als schadegeval
vandaag is, begint termijn niet perse vandaag te lopen want beide voorwaarden moeten
vervuld zijn. Er is ook absolute termijn = 20 jaar vanaf schadegeval
Asbest: absolute termijn was vaak verjaard, dus 5 jaar (20-jarige termijn afgeschaft)
× Fonds tot hulp aan slachtoffers van opzettelijke gewelddaden: recent grote rol door
terroristische aanslagen. Opgericht door gebeurtenissen met bende van Nijvel, veel
slachtoffers die met lege handen achterbleven dus fonds opgericht. Iedere veroordeelde
moet bedrag in dit fonds storten
× Fonds technologische rampen
6
,× Softenonfonds: softenon = geneesmiddel van jaren ‘70 dat voor iets anders was
uitgevonden, maar waarvan men ondervond dat het als neveneffect heel goed hielp tegen
ochtendmisselijkheid tijdens zwangerschap. Dan werden er kinderen geboren met zware
afwijkingen waarbij handen tegen schouders zaten en voeten tegen heupen (ledematen zelf
ontbraken). Minister had beloofd om fonds op te richten = verbintenis uit eenzijdige
rechtshandeling, afgedwongen door feitenrechter maar verbroken in HvC want heel
verregaand: als minister kan je geen bindende beloftes doen, want niet bevoegd om die
beslissingen te nemen (procedure moet doorlopen worden)
× Nederland: fonds voor slachtoffers van longcovid
× Klimaatfondsen (bv: Green Deal) (aansprakelijkheidsrecht heeft hier eerder een bijrol)
Examen tip: soms is er reglementering opgenomen in reader. Goed doorlezen, niet besproken in les
maar PowerPoints wel te kennen (≈ open boek examen = goed aanduiden)
b) Slachtofferfonds
Slachtofferfonds = fonds tot hulp aan slachtoffers van opzettelijke gewelddaden en aan de
occasionele redders
Oprichting: art. 28-41 Wet 1 augustus 1985. Aantal malen gewijzigd (nav terroristische
aanslagen)
Financiering: overheid en elke veroordeelde per criminele of correctionele veroordeling of bij
minnelijke schikking (€25 euro verhoogd met opdeciemen)
Materieel toepassingsgebied: hulp bij gewelddaad
Rechthebbenden: slachtoffers van gewelddaden die langs gemeen aansprakelijkheidsrecht
geen vergoeding kunnen bekomen
× Directe slachtoffers
× Indirecte slachtoffers
× Occasionele redders
→ Idee subsidiariteit: eerst normale vergoedingswegen bewandelen, met inbegrip van art.1382
e.v. oud BW/Boek 6
× Bij bekende dader: pas na veroordeling
× Bij onbekende of overleden dader: pas na seponering of 1 jaar na burgerlijke partijstelling
geen dader gevonden
Tegemoetkoming: beperkte financiële tegemoetkoming met plafonds (naar billijkheid begroot);
3 soorten hulp indien het slachtoffer bewijst dat hij minstens 500 euro schade heeft opgelopen:
× Hoofdhulp
× Noodhulp
× Aanvullende hulp
c) Asbestfonds
Oprichting: door programmawet (I) 27 december 2006 (inwerkingtreding: 1 april 2007; laatste
wijziging: Wet van 4 juni 2022), KB van 11 mei 2007 binnen het Fonds voor beroepsziekten
Financiering: door openbare middelen en bijdragen van ALLE werkgevers en zelfstandigen
7
,Toepassingsgebied:
× Zowel beroepsslachtoffers als omgevingsslachtoffers en hun nabestaanden
× Vroeger: enkel voor asbestose of mesothelioom; sinds 2019: ook larynxkanker veroorzaakt
door asbest en longkanker veroorzaakt door asbest; sinds 2022: ook eierstokkanker
veroorzaakt door asbest
Procedure:
× Enkel bewijs van ziekte/blootstelling asbestrisico (geen bewijs van fout nodig)
× Facultatief: asbestfonds of gemeen aansprakelijkheidsrecht
× Specifieke verjaringsbepaling (nieuw sinds 2019) (art. 125 § 5 Programmawet 27 december
2006):
In de gevallen waarin voor het slachtoffer (…) een burgerlijke
aansprakelijkheidsvordering openstaat, verjaart de vordering tot vergoeding van de
schade door letsel of overlijden door het verstrijken van vijf jaren te rekenen van de
dag volgend op die waarop het slachtoffer zowel met de schade als met de
daarvoor aansprakelijke persoon bekend is geworden.
Tegemoetkoming:
× Beperkte forfaitaire vergoedingen
× Nieuw sinds 2019: bij overlijden vergoeding voor werkelijke begrafeniskosten, met een
maximum van €1 000
d) Fonds voor slachtoffers van grote technologische rampen
Oprichting: Wet 13/11/2011 betreffende de vergoeding van de lichamelijke en morele schade
ingevolge een technologisch ongeval
Materieel toepassingsgebied: grote technologische rampen die erkend worden als
uitzonderlijke schadegevallen (art. 3 § 1)
Personeel toepassingsgebied: natuurlijke personen die schade lijden uit lichamelijke letsels en
hun rechthebbenden + Belgisch (art. 3)
Tegemoetkoming: geen integrale schadevergoeding maar enkel vergoeding voor materiële en
morele schade, voortvloeiend uit lichamelijk letsel
Financiering: door alle Belgische verzekeraars Burgerlijke Aansprakelijkheid
e) Conclusie
Gemeen aansprakelijkheidsrecht (Boek 6 BW) is niet de enige of voornaamste bron van
schadevergoeding = aanvullen met aansprakelijkheidsverzekeringen en alternatieven (sociale
zekerheid, rechtstreekse verzekeringen, schadefondsen)
× Aanvullende mechanismen hebben belangrijke weerslag op verzekeringsdossiers (men
gaat eerst kijken of er verzekeringen zijn, of er alternatieven zijn). Aanwezigheid van
verzekeringen heeft enorme impact in hoe casus verloopt (bv: ondergrondse parking op
woonerf = te veel parkeerplaatsen dus heel ingewikkeld om eruit te geraken, garagepoort
sloot op auto. Prof had omnium-verzekering dus gingen vergoeden, maar wouden architect
van garage aansprakelijk stellen want gebrekkige zaak. Maar: VZA van bouwpromotor was
dezelfde VZA als omnium-verzekering = eigen verzekering, dus hebben het zo gelaten)
8
,Feit dat er verschillende schadevergoedingssystemen zijn, zorgt voor coördinatieproblemen.
Veel gevallen waarop veel verschillende vergoedingssystemen toepasselijk zijn. Kan
benadeelde dan kiezen? Volgorde respecteren? 2e vraag: wie moet schadelast dragen? Stel dat
VZA betaalt = derde betaler → kan slachtoffer hetzelfde bedrag dan ook nog halen bij
aansprakelijke, komt derde betaler via subrogatie in schoenen van slachtoffer? Uitgangspunt is
meestal dat je niet 2 keer vergoed wordt, maar via subrogatie kan derde betaler vergoeding
halen voor het betaalde bij de aansprakelijke
× Alternatieve vergoedingsmechanismen = derde betalers (zie verder)
Belendende percelen:
× Verzekeringsrecht = veel bruggen tussen aansprakelijkheidsrecht en verzekeringsrecht
× Facultatief praktijkcollege schade en schadeloosstelling
4. Functies
Schadevergoedingsrecht = multifunctioneel
Primaire/hoofdfunctie = vergoeding/herstel van schade benadeelde. Dit is altijd het geval,
moet er zijn. Komt altijd meer op de voorgrond omwille van “the loss lies where it falls” geldt niet
meer → schade moet vergoed worden (we denken er anders over). Bevestigd in Boek 6
× Peripheral tortfeasor = om zeker te zijn dat schadevergoeding verzekerd wordt, gaat men
meer en meer naar schadeverwekkers in 2e orde zoeken (en niet directe schadeverwekker)
Stel: je wil huis verkopen, je vind een koper, gaat naar notaris maar achteraf blijkt dat
verkoper fout heeft begaan waardoor de koper schade heeft geleden → 1e
aansprakelijke is verkoper, maar vaak gaat men ook de notaris aansprakelijk stellen:
had dat ook moeten opmerken, heeft informatie- en adviesverplichting. Notaris heeft
verplichte aansprakelijkheidsverzekering, waarschijnlijk meer vermogend dan
aansprakelijke
Bv: certificeringsmaatschappijen en implantaten in borsten (borstimplantaat mag maar
op de markt komen nadat certificeringsmaatschappij een certificaat toekent)
× Onderscheid met strafrecht: dan kan je perfect vragen dat misdrijf vervolgd wordt, ook al
heb je geen schade geleden (strafrecht hoeft geen vergoedende functie te hebben, maar
bestraffingsfunctie)
× Betekent dat als je een aansprakelijkheidsclaim opstart, dat je aan de Rb moet vragen dat
de persoon een fout heeft begaan + je moet bewijzen dat je schade hebt geleden + je gaat
vragen voor herstel van de schade
Operatie Kelk: veel gevallen van seksueel misbruik in de kerk, was strafrechtelijk vaak
verjaard/dader overleden. Men heeft dan aansprakelijkheid op burgerrechtelijk vlak
geprobeerd te bekomen, maar vaak zag je dat de fout wel bewezen werd, maar wat was
de schade? De procedure was vooral bedoeld om te bestraffen, maar de inzet van de
procedure was om schade te vergoeden, terwijl er niet over de schade werd gesproken
Secundaire/nevenfunctie = preventie/ontrading. Instellen van aansprakelijkheidsvordering
kan beantwoorden aan deze functie = voorkomen van schadegevallen (voorkomen is beter
dan genezen). Twee sporen:
× Er kan een dreigende werking uitgaan van het aansprakelijkheidsrecht (als je weet dat als
je een bepaalde fout begaat en die schade veroorzaakt, dat je daar voor moet opdraaien
→ kan ervoor zorgen dat je fout niet begaat/ga je je zorgvuldiger gedragen. Werkt niet
9
, altijd goed, werkt ook minder goed dan strafrecht (te relativeren bij
aansprakelijkheidsrecht)
Bv: bij wet verplicht om als het gesneeuwd heeft, de stoep voor je eigen huis sneeuwvrij
te maken → als er iemand dan valt op jouw stuk, ben je aansprakelijk
× Voorkomen van schade. Versterkt in Boek 6 (art. 6.28 en 6.40 BW): laat aan rechter toe om
preventief op te treden.
Situatie waar er al een fout/schade is, maar waar we willen voorkomen dat er
bijkomende schade is/schade verergert (art. 6.28 BW): als slachtoffer heb je plichten
om redelijke maatregelen te treffen om ervoor te zorgen dat de schade niet verergert.
De kosten die je daarvoor maakt mag je verhalen op de aansprakelijke (= trigger naar
preventie: als je weet dat je preventieve maatregelen kan nemen om verergering te
vermijden en je weet dat je die kosten kan verhalen op de aansprakelijke, dan ben je
meer geneigd om dat te doen) + je kan ook aan de rechter vragen om maatregelen te
nemen om verergering van de schade te voorkomen
Een stap verder: je kan aan de rechter vragen een bevel/verbod op te leggen in situaties
waar er nog geen schade, maar waar er zelfs niet perse een fout al moet zijn gebeurd,
maar er is een dreigende schending van een specifieke rechtsnorm (art. 6.40 BW) (zie
verder)
Repressie/straf: mag het aansprakelijkheidsrecht straffen? Zou betekenen dat je
aansprakelijkheidsvordering instelt met de bedoeling om iemand te straffen, bv: door het
opleggen van een schadevergoeding → door de hoogte van de schadevergoeding wordt de
schadeverwekker gestraft. Dit is niet de bedoeling van aansprakelijkheidsrecht, mag niet de
bedoeling hebben om te straffen → daarom ook geen private straffen in ons recht (punitive
damages). Bij hervormingen verbintenissenrecht zien we hier en daar een potentieel spoor van
repressie
× Schadebedingen in Boek 5 (art. 5.88 BW)? Onder oud BW = strafbedingen = mag louter
vergoedende functie hebben. Het was geldig, tenzij het kennelijk overdreven was = wat
was de potentiële schade die je bij de totstandkoming kon verwachten?
Nu schadebeding (niet strafbeding): mag niet overdreven zijn → rekening houden met
de vraag of het vergoedend karakter heeft, maar ook alle andere omstandigheden
(bv: omvang werkelijke schade, …) → schadebedingen mogen een beetje punitief/
afschrikkend zijn
× Winstafdracht in Boek 6 (art. 6.31, §3 BW)? Tot voor kort geen mogelijkheid tot
winstafdracht = vragen om schadeherstel + dat winst die schadeverwekker voor zichzelf
heeft gegenereerd door de begane fout aan u wordt afgedragen
Beperkt toepassingsgebied: winstafdracht is toegelaten, maar enkel bij schending
persoonlijkheidsrechten of eer/reputatie aangetast = bijkomende vergoeding. Is dit
een punitief element in aansprakelijkheidsrecht of was dit niet de bedoeling?
Onderzoek afwachten
Nederland: algemene bepaling winstafdracht (geen beperkt toepassingsgebied), maar
daar is het duidelijk dat het geen punitieve bepaling is → het blijft een vergoedende
functie hebben
Bv: reclamebureau gebruikt een foto van Wout Van Aert zonder toestemming in
reclame → product verkoopt veel beter → fout (inbreuk op persoonlijkheidsrecht):
winstafdracht = alle winst die gegenereerd is door de fout wordt afgedragen aan Wout
Van Aert
10
