STAATSRECHT
HOOFDSTUK 0: INLEIDING
Staatsrecht is het recht dat betrekking heeft op de rol en structuur van de organen van de staat, de instelling en
functionering ervan, hun bevoegdheden, hun verhouding tot elkaar en die tot de burgers.
- Synoniemen: constitutioneel recht, grondwettelijk recht
- We spreken dus over de staat België
België is een meergelaagde, democratische rechtsstaat in Europa
- Deze zin is de basis van de hele cursus
- Elk van deze delen zal uitgewerkt worden in deze cursus
- België als staat
- Internationale rechtsverantwoordelijkheid
België - Verdragsbevoegdheid
- Buitenlandse betrekkingen
- Gewapende macht: leger met koning aan het hoofd
- De staat is gebonden door het recht waarvan zij de toepassing verzekert
- Hiërarchie van de normen: bepaalde normen krijgen primauteit
- Rechtsbescherming genieten die kan afgedwongen worden
o Tegen de wetgever (GwH sinds 1980)
o Tegen het bestuur (RvS sinds 1946)
- Niet altijd zo geweest, ongeveer 40 jaar geleden bestond er nog geen GwH en was de
Wet onschendbaar
- Onafhankelijke rechters: HvJ kan hier over oordelen sinds 2018
- Fundamentele rechten en vrijheden: claims die jij als individu hebt t.o.v. de OH
Rechtsstaat o Negatieve rechten: ze mogen sommige dingen niet zomaar doen.
o Afweerrechten
§ Bv. Vrijheid van meningsuiting, van vergadering, van betoging, …
o Positieve rechten: bepaalde stappen die de OH moet zetten om uw rechten
de beschermen
§ Bv. Covid: positieve verplichting tot bescherming gezondheid
§ Bv. Recht op leven beschermen door moord strafbaar te stellen
- Niet enkel de burger maar ook de overheid is gebonden door het recht dat wordt
uitgevaardigd
- Scheiding der machten (Rechterlijke, Wetgevende & Uitvoerende macht)
- Demos (volk) en Cratos (macht) = macht ligt bij het volk
- Hoe? “Parlementaire democratie” d.m.v.:
o Verkiezingen: veronderstelt vrije verkiezingen van in België het geval is
- Legaliteitsbeginsel: Nulla Poena, Nullum Crimen, Sine Lege
o Iets moet geregeld zijn volgens een formele wet gemaakt door het
Democratisch
parlement, dewelke maar voor een klein stuk mag worden gedelegeerd aan
de UM
o Bv. Belastingrecht: dit moet in wet worden bepaald
- Parlementaire controle: macht zou bij parlement moeten liggen. Regering moet het
vertrouwen kennen van het parlement + parlementaire onderzoekscommissies
, - Reden waarom het Belgisch staatsrecht moeilijk is!
- Verschillende niveaus: Federaal, Gemeenschappen & Gewesten
Meergelaagd - Staatshervormingen: Gemeenschappen & Gewesten
- Bevoegdheidsverdeling
- Ook provincies en gemeenten
- Europese Unie (Niet hetzelfde als continent)
o 27 landen
- Raad van Europa (GEEN instelling EU)
o 46 landen
In Europa
o EVRM + EHRM: grondrechtenbescherming dat heel belangrijk is!
- Multilevel Constitutionalism: niet enkel meer op nationaal niveau, maar ook
internationaal
o Verhouding Belgisch (grondwettelijk) recht en internationaal/Europees recht
- België is een grondwettelijke, meergelaagde, democratische rechtsstaat
o Er zijn nl. landen zonder geschreven grondwetten die ook een rechtsstaat
zijn. Het woord grondwettelijk speelt dus wel een rol.
- Materiële vs. Formele Grondwet:
Wat ontbreekt?
o Formeel: de tekst van de grondwet
Grondwet
o Materieel: zaken die tot grondwettelijk recht behoren zonder hierin
uitdrukkelijk te zijn geformuleerd.
§ Bv. In bijzondere wetten en gewone wetten
- Wijziging van de grondwet (wordt later besproken)
HOOFDSTUK 1: KRACHTLIJNEN
Recht: Rationeel opgebouwd geheel van door de overheid uitgevaardigde en via sancties afdwingbare normen die
dienen tot organisatie, handhaving of herstel van de orde in de samenleving.
- Creëert orde: niet het recht van de sterkste, maar sterkte van het recht
- Vertoont onderlinge samenhang: systeem met eigen begrippenkader en onderliggende basiswaarden
o Eigen begrippenkader: als juristen met elkaar praten, we elkaar begrijpen. (vakjargon)
o Basiswaarden: rechtszekerheid & rechtvaardigheid
- Kan worden afgedwongen, dus niet hetzelfde als moraal, godsdienstige regels of regels binnen familie
o Afdwingbaarheid onderscheidt recht van andere regels
- Recht en de maatschappij interageren continu met elkaar. Recht wil maatschappij ordenen en
maatschappij heeft invloed op manier waarop recht heeft vorm gekregen
o Steekvlamwetgeving: wetgeving wordt heel snel aangepast door publieke verontwaardiging
Summa diviso (onderscheid) Publiekrecht & Privaatrecht
- Onderscheid is niet altijd duidelijk
o Bv. Gerechtelijk recht: proces binnen privaatrechtelijke sfeer, maar de staat komt ertussen
- Verschil zit in de rol van de overheid.
Publiekrecht Privaatrecht
Beheerst de situatie van en de relaties tussen Beheerst de situatie van en de relaties tussen
overheid en particuliere (rechts)personen en particuliere (rechts)personen.
overheden onderling.
Bv. Staats, bestuurs, belastings, straf recht Bv. Familie, personen, burgerlijk recht
,1.1. DE KERNBOODSCHAP
België is een grondwettelijke meergelaagde democratische rechtsstaat in Europa.
1.1.1. DE BELGISCHE STAAT
Staat heeft zowel publiekrechtelijk als privaatrechtelijk connotatie:
- Privaat: de staat van een persoon
- Publiek: de staat in de zin van de overheid die rechtsmacht heeft
1.1.1.1. HET ONTSTAAN VAN STATEN
Kan op verschillende manieren:
Oorspronkelijk Naar stuk land gaan waar nog niemand woont en dit claimen.
ontstaan (Vroeger, nu kan dit niet meer)
Kolonie wordt onafhankelijk van moederland.
Dekolonisatie
Bv. Congo
Een stuk van uw land scheurt zich af en verklaart zich onafhankelijk
Secessie Bv. Catalonië
Afgeleid
Bv. België is zo ontstaan. Afgescheurd van Koninkrijk Der Nederlanden
ontstaan
Het uiteenvallen van een land in andere landen
Dismembratio
Verschil met secessie: oorspronkelijk land bestaat niet meer
2 aparte landen worden 1 nieuw land
Fusie
Bv. Duitsland
1.1.1.2. HET ONSTAAN VAN BELGIË
Congres van Wenen (1814):
- Hier werd afgesproken dat er maatregelen moesten genomen worden om Frankrijk in toom te houden.
- Hoe? Bufferstaten rond Frankrijk! Zuiden: Spanje. Oosten: Duitsland. Noorden: Republiek der Zeven
Verenigde Nederlanden. Maar te zwak!
- Oplossing: stukje Frankrijk (huidige België en Luxemburg) bij Republiek Nederland plakken onder het
gezag van koning Willem I en vormen tot het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden
Verenigd Koninkrijk Der Nederlanden (1815):
- Heerschappij: Koning Willem I
o Autoritaire stijl van regeren en gaf zichzelf veel macht
o Gevolg: ontevredenheid bij zuidelijke provincies (vandaag: België) omdat zij de industriëlen waren
van het land. Het economisch model was vooral toegespitst op handel en niet industrie. Het was
enkel afgestemd op het Noordelijke deel van het land (vandaag: Nederland)
Zuidelijke provincies snel ontevreden:
- Economische tegenstellingen
- Politieke ondervertegenwoordiging
, - Inmenging van Kerk (onderwijs): lag moeilijk bij sterke katholieke basis
- Beknotting persvrijheid
- Taalconflict
- DUS: spanning tussen Noorden en Zuiden
o Katholieke en liberalen: monsterverbond om oppositie te voeren tegen beleid van Willem I
Monsterverbond van Zuidelijke elites (Katholieken en Liberalen)
- Culminatie van spanningen
o Opera in Brussel: hier is alles ontploft. Ging over trots in vaderland. Gevolgd door een revolutie
van aantal maanden. Het leger van Willem I kon Brussel niet heroveren en trok zich terug. België
riep onafhankelijkheid uit op 4 oktober 1830 door voorlopig bewind.
o Er moesten verkiezingen worden gehouden om een Nationaal Congres samen te stellen, dat
uiteindelijk de grondwet zou opstellen en goedkeuren. Grondwet kwam 3 maanden later.
§ Door hele jonge mensen geschreven
§ Pragmatisch conservatisme
§ Een van de meest vooruitstrevende grondwetten van die tijd had, met persvrijheid,
parlementair systeem en scheiding van kerk en staat.
§ Je kan zien in de grondwet wat het beleid was en het klimaat van die tijd
• Bv. Wantrouw t.o.v. uitvoerende macht en veel vertrouwen in wettelijke macht
• Bv. Willem I bemoeide zich met bisschoppen dus in grondwet opgenomen dat
dit niet mocht
• Bv. Drukmisdrijven voor Hof van Assisen.
1.1.1.3. DE BELGISCHE STAAT
Voorwaarden om te spreken van staat:
Permanente
Er moet een permanente bevolking zijn om te spreken van een staat
bevolking
4 Afgebakend Verdrag van Maastricht (1843): vastlegging Belgische grondgebied
Constitutieve gebied Opgelet: Veranderlijk! Ondertussen al een beetje gewijzigd
voorwaarden Effectieve
In België: Federale staat, deelstaten, steden, rechtscolleges
overheid
Onafhankelijkheid Diplomatie, lidmaatschap VN, talloze verdragen, …
Deze voorwaarde is niet constitutief zoals de eerst 4
- Declaratieve handeling
Declaratieve Internationale
- Bevestigen bestaan van nieuwe staat
voorwaarde erkenning
- Erkenning van staten, niet van regeringen
- België: verdrag van Londen (1839) heeft België erkend
Gevolgen van kwalificatie als staat:
Extern:
- Bv: verdragen sluiten, door internationale hoven veroordeeld worden, …
Rechtspersoonlijkheid Intern:
- Bv: belastingen heffen, aansprakelijk gesteld worden, …
HOOFDSTUK 0: INLEIDING
Staatsrecht is het recht dat betrekking heeft op de rol en structuur van de organen van de staat, de instelling en
functionering ervan, hun bevoegdheden, hun verhouding tot elkaar en die tot de burgers.
- Synoniemen: constitutioneel recht, grondwettelijk recht
- We spreken dus over de staat België
België is een meergelaagde, democratische rechtsstaat in Europa
- Deze zin is de basis van de hele cursus
- Elk van deze delen zal uitgewerkt worden in deze cursus
- België als staat
- Internationale rechtsverantwoordelijkheid
België - Verdragsbevoegdheid
- Buitenlandse betrekkingen
- Gewapende macht: leger met koning aan het hoofd
- De staat is gebonden door het recht waarvan zij de toepassing verzekert
- Hiërarchie van de normen: bepaalde normen krijgen primauteit
- Rechtsbescherming genieten die kan afgedwongen worden
o Tegen de wetgever (GwH sinds 1980)
o Tegen het bestuur (RvS sinds 1946)
- Niet altijd zo geweest, ongeveer 40 jaar geleden bestond er nog geen GwH en was de
Wet onschendbaar
- Onafhankelijke rechters: HvJ kan hier over oordelen sinds 2018
- Fundamentele rechten en vrijheden: claims die jij als individu hebt t.o.v. de OH
Rechtsstaat o Negatieve rechten: ze mogen sommige dingen niet zomaar doen.
o Afweerrechten
§ Bv. Vrijheid van meningsuiting, van vergadering, van betoging, …
o Positieve rechten: bepaalde stappen die de OH moet zetten om uw rechten
de beschermen
§ Bv. Covid: positieve verplichting tot bescherming gezondheid
§ Bv. Recht op leven beschermen door moord strafbaar te stellen
- Niet enkel de burger maar ook de overheid is gebonden door het recht dat wordt
uitgevaardigd
- Scheiding der machten (Rechterlijke, Wetgevende & Uitvoerende macht)
- Demos (volk) en Cratos (macht) = macht ligt bij het volk
- Hoe? “Parlementaire democratie” d.m.v.:
o Verkiezingen: veronderstelt vrije verkiezingen van in België het geval is
- Legaliteitsbeginsel: Nulla Poena, Nullum Crimen, Sine Lege
o Iets moet geregeld zijn volgens een formele wet gemaakt door het
Democratisch
parlement, dewelke maar voor een klein stuk mag worden gedelegeerd aan
de UM
o Bv. Belastingrecht: dit moet in wet worden bepaald
- Parlementaire controle: macht zou bij parlement moeten liggen. Regering moet het
vertrouwen kennen van het parlement + parlementaire onderzoekscommissies
, - Reden waarom het Belgisch staatsrecht moeilijk is!
- Verschillende niveaus: Federaal, Gemeenschappen & Gewesten
Meergelaagd - Staatshervormingen: Gemeenschappen & Gewesten
- Bevoegdheidsverdeling
- Ook provincies en gemeenten
- Europese Unie (Niet hetzelfde als continent)
o 27 landen
- Raad van Europa (GEEN instelling EU)
o 46 landen
In Europa
o EVRM + EHRM: grondrechtenbescherming dat heel belangrijk is!
- Multilevel Constitutionalism: niet enkel meer op nationaal niveau, maar ook
internationaal
o Verhouding Belgisch (grondwettelijk) recht en internationaal/Europees recht
- België is een grondwettelijke, meergelaagde, democratische rechtsstaat
o Er zijn nl. landen zonder geschreven grondwetten die ook een rechtsstaat
zijn. Het woord grondwettelijk speelt dus wel een rol.
- Materiële vs. Formele Grondwet:
Wat ontbreekt?
o Formeel: de tekst van de grondwet
Grondwet
o Materieel: zaken die tot grondwettelijk recht behoren zonder hierin
uitdrukkelijk te zijn geformuleerd.
§ Bv. In bijzondere wetten en gewone wetten
- Wijziging van de grondwet (wordt later besproken)
HOOFDSTUK 1: KRACHTLIJNEN
Recht: Rationeel opgebouwd geheel van door de overheid uitgevaardigde en via sancties afdwingbare normen die
dienen tot organisatie, handhaving of herstel van de orde in de samenleving.
- Creëert orde: niet het recht van de sterkste, maar sterkte van het recht
- Vertoont onderlinge samenhang: systeem met eigen begrippenkader en onderliggende basiswaarden
o Eigen begrippenkader: als juristen met elkaar praten, we elkaar begrijpen. (vakjargon)
o Basiswaarden: rechtszekerheid & rechtvaardigheid
- Kan worden afgedwongen, dus niet hetzelfde als moraal, godsdienstige regels of regels binnen familie
o Afdwingbaarheid onderscheidt recht van andere regels
- Recht en de maatschappij interageren continu met elkaar. Recht wil maatschappij ordenen en
maatschappij heeft invloed op manier waarop recht heeft vorm gekregen
o Steekvlamwetgeving: wetgeving wordt heel snel aangepast door publieke verontwaardiging
Summa diviso (onderscheid) Publiekrecht & Privaatrecht
- Onderscheid is niet altijd duidelijk
o Bv. Gerechtelijk recht: proces binnen privaatrechtelijke sfeer, maar de staat komt ertussen
- Verschil zit in de rol van de overheid.
Publiekrecht Privaatrecht
Beheerst de situatie van en de relaties tussen Beheerst de situatie van en de relaties tussen
overheid en particuliere (rechts)personen en particuliere (rechts)personen.
overheden onderling.
Bv. Staats, bestuurs, belastings, straf recht Bv. Familie, personen, burgerlijk recht
,1.1. DE KERNBOODSCHAP
België is een grondwettelijke meergelaagde democratische rechtsstaat in Europa.
1.1.1. DE BELGISCHE STAAT
Staat heeft zowel publiekrechtelijk als privaatrechtelijk connotatie:
- Privaat: de staat van een persoon
- Publiek: de staat in de zin van de overheid die rechtsmacht heeft
1.1.1.1. HET ONTSTAAN VAN STATEN
Kan op verschillende manieren:
Oorspronkelijk Naar stuk land gaan waar nog niemand woont en dit claimen.
ontstaan (Vroeger, nu kan dit niet meer)
Kolonie wordt onafhankelijk van moederland.
Dekolonisatie
Bv. Congo
Een stuk van uw land scheurt zich af en verklaart zich onafhankelijk
Secessie Bv. Catalonië
Afgeleid
Bv. België is zo ontstaan. Afgescheurd van Koninkrijk Der Nederlanden
ontstaan
Het uiteenvallen van een land in andere landen
Dismembratio
Verschil met secessie: oorspronkelijk land bestaat niet meer
2 aparte landen worden 1 nieuw land
Fusie
Bv. Duitsland
1.1.1.2. HET ONSTAAN VAN BELGIË
Congres van Wenen (1814):
- Hier werd afgesproken dat er maatregelen moesten genomen worden om Frankrijk in toom te houden.
- Hoe? Bufferstaten rond Frankrijk! Zuiden: Spanje. Oosten: Duitsland. Noorden: Republiek der Zeven
Verenigde Nederlanden. Maar te zwak!
- Oplossing: stukje Frankrijk (huidige België en Luxemburg) bij Republiek Nederland plakken onder het
gezag van koning Willem I en vormen tot het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden
Verenigd Koninkrijk Der Nederlanden (1815):
- Heerschappij: Koning Willem I
o Autoritaire stijl van regeren en gaf zichzelf veel macht
o Gevolg: ontevredenheid bij zuidelijke provincies (vandaag: België) omdat zij de industriëlen waren
van het land. Het economisch model was vooral toegespitst op handel en niet industrie. Het was
enkel afgestemd op het Noordelijke deel van het land (vandaag: Nederland)
Zuidelijke provincies snel ontevreden:
- Economische tegenstellingen
- Politieke ondervertegenwoordiging
, - Inmenging van Kerk (onderwijs): lag moeilijk bij sterke katholieke basis
- Beknotting persvrijheid
- Taalconflict
- DUS: spanning tussen Noorden en Zuiden
o Katholieke en liberalen: monsterverbond om oppositie te voeren tegen beleid van Willem I
Monsterverbond van Zuidelijke elites (Katholieken en Liberalen)
- Culminatie van spanningen
o Opera in Brussel: hier is alles ontploft. Ging over trots in vaderland. Gevolgd door een revolutie
van aantal maanden. Het leger van Willem I kon Brussel niet heroveren en trok zich terug. België
riep onafhankelijkheid uit op 4 oktober 1830 door voorlopig bewind.
o Er moesten verkiezingen worden gehouden om een Nationaal Congres samen te stellen, dat
uiteindelijk de grondwet zou opstellen en goedkeuren. Grondwet kwam 3 maanden later.
§ Door hele jonge mensen geschreven
§ Pragmatisch conservatisme
§ Een van de meest vooruitstrevende grondwetten van die tijd had, met persvrijheid,
parlementair systeem en scheiding van kerk en staat.
§ Je kan zien in de grondwet wat het beleid was en het klimaat van die tijd
• Bv. Wantrouw t.o.v. uitvoerende macht en veel vertrouwen in wettelijke macht
• Bv. Willem I bemoeide zich met bisschoppen dus in grondwet opgenomen dat
dit niet mocht
• Bv. Drukmisdrijven voor Hof van Assisen.
1.1.1.3. DE BELGISCHE STAAT
Voorwaarden om te spreken van staat:
Permanente
Er moet een permanente bevolking zijn om te spreken van een staat
bevolking
4 Afgebakend Verdrag van Maastricht (1843): vastlegging Belgische grondgebied
Constitutieve gebied Opgelet: Veranderlijk! Ondertussen al een beetje gewijzigd
voorwaarden Effectieve
In België: Federale staat, deelstaten, steden, rechtscolleges
overheid
Onafhankelijkheid Diplomatie, lidmaatschap VN, talloze verdragen, …
Deze voorwaarde is niet constitutief zoals de eerst 4
- Declaratieve handeling
Declaratieve Internationale
- Bevestigen bestaan van nieuwe staat
voorwaarde erkenning
- Erkenning van staten, niet van regeringen
- België: verdrag van Londen (1839) heeft België erkend
Gevolgen van kwalificatie als staat:
Extern:
- Bv: verdragen sluiten, door internationale hoven veroordeeld worden, …
Rechtspersoonlijkheid Intern:
- Bv: belastingen heffen, aansprakelijk gesteld worden, …
