Hoofdstuk 9 Tijd van de wereldoorlogen
9.1 Oorlog en crisis
KA 40: Het voeren van twee wereldoorlogen
Verstoord machtsevenwicht
In deze eeuw waren er vijf grote Europese mogendheden: Groot-Brittannië, Frankrijk,
Oostenrijk-Hongarije, Rusland en Duitsland/Pruisen. Elk van deze landen streefde naar
het in stand houden van een machtsevenwicht, omdat dat de beste garantie was voor
vrede. Heel lang ging dit goed. De oorzaken van de Eerste Wereldoorlog:
Oorzaak 1: (groeiende indirecte gevolgen leiden tot verstoring in het
machtsevenwicht:...)
- De Verenigde Staten voerden een politiek van isolationisme en bemoeiden zich zo
weinig mogelijk met het buitenland.
- Onder leiding van Pruisen kwam in 1871 de Duitse eenheidsstaat tot stand.
- De snelle economische groei en het militairisme in het Duitse Keizerrijk zorgden
voor een blijvende verstoring van het machtsevenwicht.
- De Industriële Revolutie was in Groot-Brittannië begonnen.
- Landen hadden veel nationalisme en imperialisme wilde dus als land zoveel mogelijk
macht.
- In augustus 1914 heerste er oorlogenthousiasme, dienstplicht was niet nodig, ze
deden het vrijwillig (ontstaan uit militairisme en nationalisme).
Isolationisme = een politiek die gericht is op de wens van een land om zich niet te
bemoeien met buitenlandse aangelegenheden
o In 1871 Duitsland is een eenheidstaat (een land waar de regering alles bestuurt)
geworden
Militairisme = liefde voor alles dat met het leger te maken heeft, zoals uniformen,
medailles, parades en discipline. Landen hadden zin in oorlog.
Machtsevenwicht = betekent dat geen enkele persoon of groep te veel macht heeft
Oorzaak 2: Zorgelijker was wat er op het gebied van de defensie-uitgaven gebeurde. In
1871 gaven Groot-Brittannië en Frankrijk samen drie keer zoveel geld uit aan het leger
als Duitsland. In 1913 besteedden de Fransen en Britten samen nog maar een kwart
meer aan hun defensie als de Duitsers. Geen wonder dat politici in Londen en Parijs
bezorgd werden.
Bondgenootschappen
Oorzaak 3: Omdat het Europese machtsevenwicht uit balans raakte, vormden de
mogendheden bondgenootschappen. In geval van oorlog zouden ze dan niet alleen
staan. Er ontstonden twee min of meer even sterke machtsblokken:
1. Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Italië werkten sinds 1882 samen, als de
centralen. Ze spraken af om hun internationale politiek op elkaar af te stemmen en
beloofden elkaar bij conflicten steunen.
2. Groot-Brittannië en Frankrijk (geallieerden) voelden zich bedreigd door Duitsland.
Toen Duitsland begon aan de bouw van een grote, moderne oorlogsvloot, oftewel
mobilisatie zagen de Britten hierin een bedreiging van hun macht op de
wereldzeeën.
Bontgenootschappen = betekent dat verschillende landen samenwerken om één kant
te steunen, ze spreken af de ander te beschermen als ze worden aangevallen
Mobilisatie = het bijeenrapen van een leger, het leger klaarmaken voor oorlog
,Oorzaak 4: Er ontstond een wapenwedloop: de Britten gingen, net als de Duitsers, hun
vloot uitbreidden. Ook met betrekking tot andere soorten wapens ontstonden wedlopen
tussen landen: elk land wilde sterker zijn dan de ander.
Wapenwedloop = een denkbeeldige wedstrijd tussen twee of meer landen over wie
verder is op het gebied van wapentechnologie of wie de meeste wapens heeft.
Oorzaak 5: De Fransen zaten bovendien vol wrok: ze voelden het verliezen van de
Frans- Duitse oorlog (1870-1871) als een vernedering en wilden wraak. Vanaf 1893
werkten Frankrijk en Rusland zoveel mogelijk met elkaar samen en in 1907 sloot Groot-
Brittannië zich bij hen aan.
De Frans-Duitse oorlog (1870 – 1871) = de oorlog begon toen Frankrijk zich bedreigd
voelde door de snelle opkomst van Duitsland als een sterke en verenigde natie.
Duitsland won de oorlog en richtte de nieuwe Duitse keizerrijken op.
o Vanaf 1893 werkten Rusland en Frankrijk zoveel mogelijk met elkaar samen
o In 1907 was het bontgenootschap Rusland, Frankrijk en Groot-Brittannië gevormd,
Rusland had een bond met Servië, dus zo raakte ze met elkaar in de oorlog
Een moord met grote gevolgen
Oorzaak 6: In het zuidoosten van Europa, op de Balkan, woonde een aantal
volkeren in een veelvolkerenstaat: Oostenrijk- Hongarije of het Turkse Rijk.
Veel van deze volkeren streefden onder invloed van het nationalisme naar een
eigen, onafhankelijke staat. Oostenrijk-Hongarije bestreed het nationalisme van
deze volken fel om te voorkomen dat het land uiteen zou vallen. De spanning op
de Balkan nam snel toe en er werden regelmatig kleine oorlogen uitgevochten.
Rond 1910 was voor iedereen duidelijk dat de Balkan een kruitvat was.
De Balkanlanden = zijn een groep landen in Zuidoost-Europa die op het
Balkanschiereiland liggen
Veelvolkerenstaat = een staat waarin meerdere volkeren onder hetzelfde bestuur
leven.
Kruidvat = spanningen zijn hier heel hoog en kunnen elk moment conflicten ontstaan
De lont voor dat kruitvat werd aangestoken op 28 juni 1914 (directe oorzaak). De
Oostenrijk-Hongaarse kroonprins Franz Ferdinand bezocht, samen met zijn vrouw
Sophie, Sarajevo. Dit was de hoofdstad van Bosnië. Dit gebied was enkele jaren eerder
door Oostenrijk-Hongarije ingenomen. Servische nationalisten wilden dat Oostenrijk-
Hongarije Bosnië losliet, zodat het gebied zich bij Servië kon aansluiten. Daarom
pleegden Servische terroristen een moordaanslag op het kroonprinselijk paar. De
regering van Oostenrijk-Hongarije eiste vervolgens dat zij een onderzoek mocht instellen
in Servië.
Servië vermoedde dat de ‘politieagenten van OH’ in werkelijkheid een bezettingsleger
zouden zijn en wees de Oostenrijk-Hongaarse eis af. Iets van overleg leverde niets op,
waarna Oostenrijk- Hongarije de oorlog aan Servië verklaarde. Doordat landen zich in
bondgenootschappen met elkaar verbonden hadden, raakten veel andere landen direct
betrokken bij dit conflict. Een oorlog bleek onafwendbaar.
o Op 28 juni 1914 werd prins van OH Frans Ferdinand vermoord door Servische
terroristen, de regering van OH mocht dit niet onderzoeken, wat leidde tot de oorlog
Prins Franz Ferdinand van OH = was de prins en troonopvolger van OH, hij hing op
bezoek in de hoofdstad van Servië, dit gebied was paar jaar geleden ingenomen door
OH, en is daar vermoord
De aanloop van de oorlog (de maand juli 1914) (aantekening):
, o Op 23 juli stuurt Oostenrijk Hongarije een ultimatum (met eisen, hun laatste eis)
aan Servië
o De Servische regering gaat niet akkoord met deze laatste eis, dat het OH-leger op
Servisch grondgebied de ‘daders van de moord’ mag opsporen.
Dus, verklaart Oostenrijk Hongarije de oorlog aan Servië
o Oostenrijk-Hongarije krijgt steun van Duitsland om Servië te straffen voor de moord
op de prins (Duitsland moest alleen defensief zijn door het bondgenootschap, maar
koos ervoor om ook offensief te zijn)
Dus, toen hun bondgenoot OH, Servië oorlog verklaarde als straf, hielp Duitsland met
aanvallen.
o Rusland start de mobilisatie tegen OH en op 30 juli starten ze ook de mobilisatie
tegen Duitsland
o De keizer Nicolaas II van Rusland heeft nog geprobeerd om de
oorlog klein te houden, Wilhelm II is de keizer van het Duitse rijk,
ze zijn neven van elkaar
o Op 1 augustus verklaard ook Duitsland de oorlog aan Rusland
Frankrijk start met mobiliseren
o Op 4 augustus 1914 start Duitsland met het ‘Von
Schlieffenplan’ (want rivalen aan twee kanten van het Duitse
rijk, Frankrijk en Rusland)
= In hun plan gingen ze eerst Frankrijk via België aanvallen
binnen 6 weken. Daarna Rusland, want die zouden er lang over doen (ongeveer 6
weken) over om te mobiliseren, door de grote van het land, dus daarna gingen ze
Rusland aanvallen.
Het ‘Von Schlieffenplan’ mislukt, oorzaken:
o Doel: Duisters wilden Parijs innemen
1. België geeft geen vrije doorgang (ze weigeren de ultimatum van Duitsland om door
hun land heen te mogen) en verzet zich hevig tegen Duitsland
2. De Britten komen (onverwacht) ‘poor little Belgium’ helpen (gebaseerd op een
verdrag uit 1839 = onafhankelijkheid van België werd daarin vastgesteld, GB moest
neutraliteit waarborgen)
3. De russen mobiliseren sneller dan verwacht (door investeringen in spoorlijnen van
Nicolaas), had Duitsland niet omgerekend
Gevolgen:
o Breekt een loopgravenoorlog uit van de Belgische kust tot aan de Zwitserse grens
(want Duitsers werden tegen gehouden in Noord-Frankijk,
dus moest zich ingraven)
o Duitsland krijgt te maken met een tweefrontenoorlog
Er waren twee groepen:
o De centralen = OH, Duitsland en Italië
o De geallieerden = Servië, Rusland, Frankrijk, Groot-
Brittannië (later Amerika)
Loopgraven: de hel op aarde
9.1 Oorlog en crisis
KA 40: Het voeren van twee wereldoorlogen
Verstoord machtsevenwicht
In deze eeuw waren er vijf grote Europese mogendheden: Groot-Brittannië, Frankrijk,
Oostenrijk-Hongarije, Rusland en Duitsland/Pruisen. Elk van deze landen streefde naar
het in stand houden van een machtsevenwicht, omdat dat de beste garantie was voor
vrede. Heel lang ging dit goed. De oorzaken van de Eerste Wereldoorlog:
Oorzaak 1: (groeiende indirecte gevolgen leiden tot verstoring in het
machtsevenwicht:...)
- De Verenigde Staten voerden een politiek van isolationisme en bemoeiden zich zo
weinig mogelijk met het buitenland.
- Onder leiding van Pruisen kwam in 1871 de Duitse eenheidsstaat tot stand.
- De snelle economische groei en het militairisme in het Duitse Keizerrijk zorgden
voor een blijvende verstoring van het machtsevenwicht.
- De Industriële Revolutie was in Groot-Brittannië begonnen.
- Landen hadden veel nationalisme en imperialisme wilde dus als land zoveel mogelijk
macht.
- In augustus 1914 heerste er oorlogenthousiasme, dienstplicht was niet nodig, ze
deden het vrijwillig (ontstaan uit militairisme en nationalisme).
Isolationisme = een politiek die gericht is op de wens van een land om zich niet te
bemoeien met buitenlandse aangelegenheden
o In 1871 Duitsland is een eenheidstaat (een land waar de regering alles bestuurt)
geworden
Militairisme = liefde voor alles dat met het leger te maken heeft, zoals uniformen,
medailles, parades en discipline. Landen hadden zin in oorlog.
Machtsevenwicht = betekent dat geen enkele persoon of groep te veel macht heeft
Oorzaak 2: Zorgelijker was wat er op het gebied van de defensie-uitgaven gebeurde. In
1871 gaven Groot-Brittannië en Frankrijk samen drie keer zoveel geld uit aan het leger
als Duitsland. In 1913 besteedden de Fransen en Britten samen nog maar een kwart
meer aan hun defensie als de Duitsers. Geen wonder dat politici in Londen en Parijs
bezorgd werden.
Bondgenootschappen
Oorzaak 3: Omdat het Europese machtsevenwicht uit balans raakte, vormden de
mogendheden bondgenootschappen. In geval van oorlog zouden ze dan niet alleen
staan. Er ontstonden twee min of meer even sterke machtsblokken:
1. Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Italië werkten sinds 1882 samen, als de
centralen. Ze spraken af om hun internationale politiek op elkaar af te stemmen en
beloofden elkaar bij conflicten steunen.
2. Groot-Brittannië en Frankrijk (geallieerden) voelden zich bedreigd door Duitsland.
Toen Duitsland begon aan de bouw van een grote, moderne oorlogsvloot, oftewel
mobilisatie zagen de Britten hierin een bedreiging van hun macht op de
wereldzeeën.
Bontgenootschappen = betekent dat verschillende landen samenwerken om één kant
te steunen, ze spreken af de ander te beschermen als ze worden aangevallen
Mobilisatie = het bijeenrapen van een leger, het leger klaarmaken voor oorlog
,Oorzaak 4: Er ontstond een wapenwedloop: de Britten gingen, net als de Duitsers, hun
vloot uitbreidden. Ook met betrekking tot andere soorten wapens ontstonden wedlopen
tussen landen: elk land wilde sterker zijn dan de ander.
Wapenwedloop = een denkbeeldige wedstrijd tussen twee of meer landen over wie
verder is op het gebied van wapentechnologie of wie de meeste wapens heeft.
Oorzaak 5: De Fransen zaten bovendien vol wrok: ze voelden het verliezen van de
Frans- Duitse oorlog (1870-1871) als een vernedering en wilden wraak. Vanaf 1893
werkten Frankrijk en Rusland zoveel mogelijk met elkaar samen en in 1907 sloot Groot-
Brittannië zich bij hen aan.
De Frans-Duitse oorlog (1870 – 1871) = de oorlog begon toen Frankrijk zich bedreigd
voelde door de snelle opkomst van Duitsland als een sterke en verenigde natie.
Duitsland won de oorlog en richtte de nieuwe Duitse keizerrijken op.
o Vanaf 1893 werkten Rusland en Frankrijk zoveel mogelijk met elkaar samen
o In 1907 was het bontgenootschap Rusland, Frankrijk en Groot-Brittannië gevormd,
Rusland had een bond met Servië, dus zo raakte ze met elkaar in de oorlog
Een moord met grote gevolgen
Oorzaak 6: In het zuidoosten van Europa, op de Balkan, woonde een aantal
volkeren in een veelvolkerenstaat: Oostenrijk- Hongarije of het Turkse Rijk.
Veel van deze volkeren streefden onder invloed van het nationalisme naar een
eigen, onafhankelijke staat. Oostenrijk-Hongarije bestreed het nationalisme van
deze volken fel om te voorkomen dat het land uiteen zou vallen. De spanning op
de Balkan nam snel toe en er werden regelmatig kleine oorlogen uitgevochten.
Rond 1910 was voor iedereen duidelijk dat de Balkan een kruitvat was.
De Balkanlanden = zijn een groep landen in Zuidoost-Europa die op het
Balkanschiereiland liggen
Veelvolkerenstaat = een staat waarin meerdere volkeren onder hetzelfde bestuur
leven.
Kruidvat = spanningen zijn hier heel hoog en kunnen elk moment conflicten ontstaan
De lont voor dat kruitvat werd aangestoken op 28 juni 1914 (directe oorzaak). De
Oostenrijk-Hongaarse kroonprins Franz Ferdinand bezocht, samen met zijn vrouw
Sophie, Sarajevo. Dit was de hoofdstad van Bosnië. Dit gebied was enkele jaren eerder
door Oostenrijk-Hongarije ingenomen. Servische nationalisten wilden dat Oostenrijk-
Hongarije Bosnië losliet, zodat het gebied zich bij Servië kon aansluiten. Daarom
pleegden Servische terroristen een moordaanslag op het kroonprinselijk paar. De
regering van Oostenrijk-Hongarije eiste vervolgens dat zij een onderzoek mocht instellen
in Servië.
Servië vermoedde dat de ‘politieagenten van OH’ in werkelijkheid een bezettingsleger
zouden zijn en wees de Oostenrijk-Hongaarse eis af. Iets van overleg leverde niets op,
waarna Oostenrijk- Hongarije de oorlog aan Servië verklaarde. Doordat landen zich in
bondgenootschappen met elkaar verbonden hadden, raakten veel andere landen direct
betrokken bij dit conflict. Een oorlog bleek onafwendbaar.
o Op 28 juni 1914 werd prins van OH Frans Ferdinand vermoord door Servische
terroristen, de regering van OH mocht dit niet onderzoeken, wat leidde tot de oorlog
Prins Franz Ferdinand van OH = was de prins en troonopvolger van OH, hij hing op
bezoek in de hoofdstad van Servië, dit gebied was paar jaar geleden ingenomen door
OH, en is daar vermoord
De aanloop van de oorlog (de maand juli 1914) (aantekening):
, o Op 23 juli stuurt Oostenrijk Hongarije een ultimatum (met eisen, hun laatste eis)
aan Servië
o De Servische regering gaat niet akkoord met deze laatste eis, dat het OH-leger op
Servisch grondgebied de ‘daders van de moord’ mag opsporen.
Dus, verklaart Oostenrijk Hongarije de oorlog aan Servië
o Oostenrijk-Hongarije krijgt steun van Duitsland om Servië te straffen voor de moord
op de prins (Duitsland moest alleen defensief zijn door het bondgenootschap, maar
koos ervoor om ook offensief te zijn)
Dus, toen hun bondgenoot OH, Servië oorlog verklaarde als straf, hielp Duitsland met
aanvallen.
o Rusland start de mobilisatie tegen OH en op 30 juli starten ze ook de mobilisatie
tegen Duitsland
o De keizer Nicolaas II van Rusland heeft nog geprobeerd om de
oorlog klein te houden, Wilhelm II is de keizer van het Duitse rijk,
ze zijn neven van elkaar
o Op 1 augustus verklaard ook Duitsland de oorlog aan Rusland
Frankrijk start met mobiliseren
o Op 4 augustus 1914 start Duitsland met het ‘Von
Schlieffenplan’ (want rivalen aan twee kanten van het Duitse
rijk, Frankrijk en Rusland)
= In hun plan gingen ze eerst Frankrijk via België aanvallen
binnen 6 weken. Daarna Rusland, want die zouden er lang over doen (ongeveer 6
weken) over om te mobiliseren, door de grote van het land, dus daarna gingen ze
Rusland aanvallen.
Het ‘Von Schlieffenplan’ mislukt, oorzaken:
o Doel: Duisters wilden Parijs innemen
1. België geeft geen vrije doorgang (ze weigeren de ultimatum van Duitsland om door
hun land heen te mogen) en verzet zich hevig tegen Duitsland
2. De Britten komen (onverwacht) ‘poor little Belgium’ helpen (gebaseerd op een
verdrag uit 1839 = onafhankelijkheid van België werd daarin vastgesteld, GB moest
neutraliteit waarborgen)
3. De russen mobiliseren sneller dan verwacht (door investeringen in spoorlijnen van
Nicolaas), had Duitsland niet omgerekend
Gevolgen:
o Breekt een loopgravenoorlog uit van de Belgische kust tot aan de Zwitserse grens
(want Duitsers werden tegen gehouden in Noord-Frankijk,
dus moest zich ingraven)
o Duitsland krijgt te maken met een tweefrontenoorlog
Er waren twee groepen:
o De centralen = OH, Duitsland en Italië
o De geallieerden = Servië, Rusland, Frankrijk, Groot-
Brittannië (later Amerika)
Loopgraven: de hel op aarde
