RECHTSGESCHIEDENIS
ALGEMEEN
• Tools
o https://www.jura.uni-wuerzburg.de/lehrstuehle/muenkler/verfassungsdokumente-von-
der-magna-carta-bis-ins-20-jahrhundert/
o https://qr.me-qr.com/CGOnwipG
• Soort examen en type vragen (zie ook uitgebreider laatste college, p. 234)
o Mondeling examen
o Gesloten boek
o Open vragen
o Verplichte lectuur
o NIET: Aanbevolen lectuur → gaat hij niets van vragen
o Enkel jaartal kennen (niet dag of maand) → geboorte en sterfdata worden niet gevraagd
o Wel van belang om personen, gebeurtenissen en juridische documenten in hun tijd en
context te situeren
• Resultaten en tips
o Hoe haal je een uitmuntende score?
▪ De fundamentele rechtshistorische begrippen, paradigma's en theorieën
nauwkeurig
• Kunnen definiëren en helder uitleggen
• Kunnen toepassen op een concrete, historische of actuele casus op het
snijvlak van recht en samenleving
▪ De belangrijkste historische processen van het recht kunnen toelichten
▪ De historische benadering van het recht begrijpen in relatie tot de doctrinaire
benadering
▪ Niet enkel reproductie van stof, maar ook inzicht
▪ Inzicht maken toepassingen, analyse en synthese mogelijk
▪ Kritische reflectie (Waarom is dit zo? Was er een probleem? Waarom was dit een
probleem?)
• Geschiedenis niet misvormen → geen paralellen trekken → uit context
halen kan problematisch zijn, maar er zijn el standpunten die soms
worden ingenomen bv. artikel van 1e les dan denk je daar wel eens over
na → kan er bijvraag over zijn → deze conclusie van deze auteur ben ik
het niet mee eens → waarom niet of wel?
▪ Helder en gestructureerd antwoord
▪ Oog voor de interactie tussen recht en historische ontwikkelingen in de politieke
in de samenleving (Hoe ontstaan rechtsregels? Waarom veranderen ze (niet)?
Wat is de impact van het recht op de samenleving?)
▪ Exacte en nauwkeurige bewoordingen (jargon; methodisch)
▪ Niet enkel reproductie van stof, maar ook inzicht
▪ Inzicht maakt toepassingen, analyse en synthese mogelijk
1
, ▪ Kritische reflectie (Waarom is dit zo? Was er een probleem? Waarom was dit een
probleem?)
▪ Oog voor de interactie tussen recht en historische ontwikkelingen in de politieke
in de samenleving (Hoe
▪ Ontstaan rechtsregels? Waarom veranderen ze (niet)? Wat is de impact van het
recht op de samenleving?)
I. CRISIS IN INTERNATIONAAL PERSPECTIEF
1. CRISIS IN HET INTERNATIONAAL RECHT
• Als je niet snel genoeg plooit dreig je te vervangen worden door iets anders
• Wat is crisis en hoe verhoudt zich dit tot het recht?
• Verplichte literatuur
o B.S. Chimni, “Crisis and International Law: A Third World Approaches to International
Law Perspective”, in M. Moïse Mbengue en J. d’Aspremont (red.), Crisis Narratives in
International Law, Brill, Leiden, 2022, pp. 40-53.
• Aanbevolen literatuur
o J. Crawford, “Reflections on Crises and International Law”, in G. Ulrich en I. Ziemele
(reds.), How International Law Works in Times of Crisis, Oxford, Oxford UP, pp. 10-17.
o A. Orford, “What is the History of International Law for?”, Global Intellectual History
(2024), vol. 9, nr.6, pp. 760- 782.
o M.D. Dubber, “Legal History as Legal Scholarship. Doctrinalism, Interdisciplinarity, and
Critical Analysis of Law”, in
o M.D. Dubber en C. Tomlins (reds.), The Oxford Handbook of Legal History, Oxford, Oxford
UP, 2018, pp. 99-117.
1.1 INTRODUCTIE
• Crisissen zijn van alle tijden bv. rampen, zware ongevallen, terreuraanslagen, openbare oproer
enz.
o Dit heeft een effect op rechtsstelsels al dan niet rechtstreeks, al dan niet gekoppeld aan
menselijk handelen
• Veranderingen aan rechtsstelsels
o Vaak verbonden aan het menselijk handelen
▪ Al dan niet rechtstreeks: oorlog, ordeverstoringen, politieke crisissen, militaire
conflicten, maar ook onrechtstreeks: zoals economische crisis, milieu → effect
van menselijk handelen op langere termijn, geen acute crisissen
o Ook los van menselijk handelen
▪ Bv. voedselcrisissen en hongersnood, epidemieën, natuurrampen zoals
overstromingen
o Kunnen enkelvoudig voorkomen maar vaak een combinatie van crisissen
2
, ▪ Bv. Franse revolutie → politieke crisis gaande = derde stand heeft niets, maar
doen al het werk en anderen plukken vruchten + maar ook hongersnood (aantal
misoogsten) waardoor er tekort is aan voedsel
▪ Bv. Belgische revolutie → hongersnood + politieke crisis zuidelijk en noordelijk
deel van Koninkrijk + religieuze kwestie + politieke aspecten (regering en Willem I
wilt geen evenredige representatie geven aan zuiden dat overwegend katholiek
is vs. noorden dat protestants is → om religieus overwicht te voorkomen →
Willem zou harmonisatiebeleid, eenmaking dan niet kunnen wegwerken met
beleid) + economisch (het idee dat het noorden wordt voorgetrokken op zuiden)
▪ Conclusie: crisissen kunnen een impact hebben bv. in dit geval bij revoluties,
maar kan ook gewoon zijn dat ze dingen gaan herconfigureren of juridische
begrippen gaan herdenken (infra bij politieke macht en soevereiniteit)
• Crisissen hebben zich in het verleden voorgedaan maar zullen zich ook in de toekomst voordoen
→ waardoor je naar verleden gaan kijken om te beschouwen wat in verleden heeft gewerkt en
wat niet
o Rechtssystemen vallen daarom vaak terug op een brede verzameling van wetten en
regelingen gericht op crisisbeheersing (organisatorisch, toewijzing bevoegdheden)
▪ Bv. pandemiewet in België → maar ook veel kritiek op: er zijn andere regelingen
die niet zijn voorzien op een crisis met omvang van covid, moet recht worden
aangepast dan? Is er tijd voor om het recht aan te passen? → gewone
procedures: recht meestal o.b.v. wet, moet door parlement worden gejaagd wat
niet snel kan, kan hiermee snel tegemoet worden gekomen aan oplossen crisis
o Maar crisissen kunnen ook een complete omwenteling van een rechtssysteem zorgen:
▪ Ofwel is het systeem weerbarstig en slaag het erin de crisis te bedwingen
• Kan soms ook gepaard gaan met geweld van de staat of tegen de staat
▪ Ofwel wordt het rechtsstelsel aangepast/herwerkt
▪ Ofwel wordt het vervangen
• Systeem stuikt volledig in elkaar bv. Japan → het recht en de politiek
kunnen niet meer tegemoetkomen aan interne en externe problemen
van Japan
• Klassieke definitie van crisis
o = "bedreigen van de organisatie of het functioneren van een sociaal systeem die gepaard
gaan met onzekerheid en die urgente maatregelen vergen" (bv. E.R. Muller, U.
Rossenthal, I. Helsloot en E.R.G. van Dijkman, 2009)
▪ Benadrukt tijdsdruk → heel vaak ontstaan crisissen onder tijdsdruk
▪ Je hebt wezenlijke dreigingen (voordoen/dreigen te materialiseren) → heel vaak
wordt een crisis pas beschouwd als een crisis als er wezenlijke dreiging is of zich
dreigt voor te doen (imminent gevaar)
▪ Het vereist verstrekkende beslissingen ev. om recht ook te veranderen
▪ Beslissingen worden vaak in onzekerheid genomen
▪ Eventueel ook afbakening van organisatie van functioneren van een sociaal
systeem → maar prof vindt dit tricky omdat je dan al volledig aan het afbakenen
bent, terwijl crisis ook verder kan gaan dan louter organisatie en structuur van
een bepaald sociaal systeem
3
, o Typische juridische benadering van 'crisis', gericht op de internrechtelijke werking van
een staat
o Maar recht kan je benaderen vanuit verschillende rechtstakken en disciplines
▪ Laat analyse vanuit verschillende standpunten toe van de interactie tussen recht
en crisis
▪ Historische lens is daar één van → nut van rechtsgeschiedenis, infra
• Rechtsgeschiedenis heeft nut omdat:
o Recht functioneer niet in een vacuüm
▪ Bestaat niet op zichzelf, komt van ergens →
o Recht is onderdeel van, en functioneert binnen, een
sociaal-maatschappelijk geheel met zijn eigen vigerend rechtssysteem
▪ Rechtssystemen zijn, net als samenlevingen en het recht zelf, continu in
ontwikkeling
• Link tussen samenleving en recht → samenleving oefent invloed uit op
recht waardoor het recht constant in ontwikkeling is
▪ Hoe ze zijn vormgegeven, en hoe zij veranderen heeft weer een grote impact op
de samenstelling en ontwikkeling van het recht
• Recht heeft ook invloed op ontwikkeling van samenleving of hoe het
wordt gekneed, zeker in meer autoritaire systemen bv. Rusland en China
daar recht wordt aangewend als een instrument, ook in Japan tot op
zekere hoogte ook het geval aan de hand van het recht wordt
samenleving en politiek gecontroleerd, niet enkel de interne relaties,
maar ook internationale relaties (bv. bekomen van technologie →
daarmee kan je hele regio militair en economisch gezien kan domineren)
• Verplichte literatuur: B.S. Chimni - Crisis and International Law: A Third World Approaches to
International Law Perspective → prof vindt het geen spectaculair goed artikel
o Geen rechtshistorische bijdrage → is gericht op crisis in het internationaal recht
o Maar weergave in welke mate rechtsgeschiedenis nuttig om het recht te analyseren in
het licht van crisissen
▪ ‘Mainstream’ rechtsleer internationaal recht benadert crisis voor fenomenen en
gebeurtenissen die problemen en onaangepastheden weergeven in bepaalde
domeinen van het internationaal recht
• Wat het artikel wel doet, het neemt aantal standpunten in en snijdt
topics aan die sterk betrekking hebben op aspecten van
rechtsgeschiedenis + focust op meer analytische take van wat crisis zou
kunnen zijn, heel vaak wordt focus gelegd op rechten als je het hebt over
rechtsgeschiedenis, maar hier ligt focus op wat is een crisis, wat kan het
conceptueel betekenen?
▪ Maar er zijn andere benaderingen van de crisis in het internationaal recht, bv.
gericht op Globale Zuiden vestigen aandacht op andere vorm van crisis: meer
fundamenteel en over langere periode
• Het focust ook op elementen die vaak onder de radar blijken, die niet
bekritiseerbaar zijn omdat ze niet meer belicht zijn geweest o.w.v.
historische setting of omdat er minder aandacht is aan geweest bv.
economische aspecten, gender, inheemse bevolkingssgroepen (de
4
ALGEMEEN
• Tools
o https://www.jura.uni-wuerzburg.de/lehrstuehle/muenkler/verfassungsdokumente-von-
der-magna-carta-bis-ins-20-jahrhundert/
o https://qr.me-qr.com/CGOnwipG
• Soort examen en type vragen (zie ook uitgebreider laatste college, p. 234)
o Mondeling examen
o Gesloten boek
o Open vragen
o Verplichte lectuur
o NIET: Aanbevolen lectuur → gaat hij niets van vragen
o Enkel jaartal kennen (niet dag of maand) → geboorte en sterfdata worden niet gevraagd
o Wel van belang om personen, gebeurtenissen en juridische documenten in hun tijd en
context te situeren
• Resultaten en tips
o Hoe haal je een uitmuntende score?
▪ De fundamentele rechtshistorische begrippen, paradigma's en theorieën
nauwkeurig
• Kunnen definiëren en helder uitleggen
• Kunnen toepassen op een concrete, historische of actuele casus op het
snijvlak van recht en samenleving
▪ De belangrijkste historische processen van het recht kunnen toelichten
▪ De historische benadering van het recht begrijpen in relatie tot de doctrinaire
benadering
▪ Niet enkel reproductie van stof, maar ook inzicht
▪ Inzicht maken toepassingen, analyse en synthese mogelijk
▪ Kritische reflectie (Waarom is dit zo? Was er een probleem? Waarom was dit een
probleem?)
• Geschiedenis niet misvormen → geen paralellen trekken → uit context
halen kan problematisch zijn, maar er zijn el standpunten die soms
worden ingenomen bv. artikel van 1e les dan denk je daar wel eens over
na → kan er bijvraag over zijn → deze conclusie van deze auteur ben ik
het niet mee eens → waarom niet of wel?
▪ Helder en gestructureerd antwoord
▪ Oog voor de interactie tussen recht en historische ontwikkelingen in de politieke
in de samenleving (Hoe ontstaan rechtsregels? Waarom veranderen ze (niet)?
Wat is de impact van het recht op de samenleving?)
▪ Exacte en nauwkeurige bewoordingen (jargon; methodisch)
▪ Niet enkel reproductie van stof, maar ook inzicht
▪ Inzicht maakt toepassingen, analyse en synthese mogelijk
1
, ▪ Kritische reflectie (Waarom is dit zo? Was er een probleem? Waarom was dit een
probleem?)
▪ Oog voor de interactie tussen recht en historische ontwikkelingen in de politieke
in de samenleving (Hoe
▪ Ontstaan rechtsregels? Waarom veranderen ze (niet)? Wat is de impact van het
recht op de samenleving?)
I. CRISIS IN INTERNATIONAAL PERSPECTIEF
1. CRISIS IN HET INTERNATIONAAL RECHT
• Als je niet snel genoeg plooit dreig je te vervangen worden door iets anders
• Wat is crisis en hoe verhoudt zich dit tot het recht?
• Verplichte literatuur
o B.S. Chimni, “Crisis and International Law: A Third World Approaches to International
Law Perspective”, in M. Moïse Mbengue en J. d’Aspremont (red.), Crisis Narratives in
International Law, Brill, Leiden, 2022, pp. 40-53.
• Aanbevolen literatuur
o J. Crawford, “Reflections on Crises and International Law”, in G. Ulrich en I. Ziemele
(reds.), How International Law Works in Times of Crisis, Oxford, Oxford UP, pp. 10-17.
o A. Orford, “What is the History of International Law for?”, Global Intellectual History
(2024), vol. 9, nr.6, pp. 760- 782.
o M.D. Dubber, “Legal History as Legal Scholarship. Doctrinalism, Interdisciplinarity, and
Critical Analysis of Law”, in
o M.D. Dubber en C. Tomlins (reds.), The Oxford Handbook of Legal History, Oxford, Oxford
UP, 2018, pp. 99-117.
1.1 INTRODUCTIE
• Crisissen zijn van alle tijden bv. rampen, zware ongevallen, terreuraanslagen, openbare oproer
enz.
o Dit heeft een effect op rechtsstelsels al dan niet rechtstreeks, al dan niet gekoppeld aan
menselijk handelen
• Veranderingen aan rechtsstelsels
o Vaak verbonden aan het menselijk handelen
▪ Al dan niet rechtstreeks: oorlog, ordeverstoringen, politieke crisissen, militaire
conflicten, maar ook onrechtstreeks: zoals economische crisis, milieu → effect
van menselijk handelen op langere termijn, geen acute crisissen
o Ook los van menselijk handelen
▪ Bv. voedselcrisissen en hongersnood, epidemieën, natuurrampen zoals
overstromingen
o Kunnen enkelvoudig voorkomen maar vaak een combinatie van crisissen
2
, ▪ Bv. Franse revolutie → politieke crisis gaande = derde stand heeft niets, maar
doen al het werk en anderen plukken vruchten + maar ook hongersnood (aantal
misoogsten) waardoor er tekort is aan voedsel
▪ Bv. Belgische revolutie → hongersnood + politieke crisis zuidelijk en noordelijk
deel van Koninkrijk + religieuze kwestie + politieke aspecten (regering en Willem I
wilt geen evenredige representatie geven aan zuiden dat overwegend katholiek
is vs. noorden dat protestants is → om religieus overwicht te voorkomen →
Willem zou harmonisatiebeleid, eenmaking dan niet kunnen wegwerken met
beleid) + economisch (het idee dat het noorden wordt voorgetrokken op zuiden)
▪ Conclusie: crisissen kunnen een impact hebben bv. in dit geval bij revoluties,
maar kan ook gewoon zijn dat ze dingen gaan herconfigureren of juridische
begrippen gaan herdenken (infra bij politieke macht en soevereiniteit)
• Crisissen hebben zich in het verleden voorgedaan maar zullen zich ook in de toekomst voordoen
→ waardoor je naar verleden gaan kijken om te beschouwen wat in verleden heeft gewerkt en
wat niet
o Rechtssystemen vallen daarom vaak terug op een brede verzameling van wetten en
regelingen gericht op crisisbeheersing (organisatorisch, toewijzing bevoegdheden)
▪ Bv. pandemiewet in België → maar ook veel kritiek op: er zijn andere regelingen
die niet zijn voorzien op een crisis met omvang van covid, moet recht worden
aangepast dan? Is er tijd voor om het recht aan te passen? → gewone
procedures: recht meestal o.b.v. wet, moet door parlement worden gejaagd wat
niet snel kan, kan hiermee snel tegemoet worden gekomen aan oplossen crisis
o Maar crisissen kunnen ook een complete omwenteling van een rechtssysteem zorgen:
▪ Ofwel is het systeem weerbarstig en slaag het erin de crisis te bedwingen
• Kan soms ook gepaard gaan met geweld van de staat of tegen de staat
▪ Ofwel wordt het rechtsstelsel aangepast/herwerkt
▪ Ofwel wordt het vervangen
• Systeem stuikt volledig in elkaar bv. Japan → het recht en de politiek
kunnen niet meer tegemoetkomen aan interne en externe problemen
van Japan
• Klassieke definitie van crisis
o = "bedreigen van de organisatie of het functioneren van een sociaal systeem die gepaard
gaan met onzekerheid en die urgente maatregelen vergen" (bv. E.R. Muller, U.
Rossenthal, I. Helsloot en E.R.G. van Dijkman, 2009)
▪ Benadrukt tijdsdruk → heel vaak ontstaan crisissen onder tijdsdruk
▪ Je hebt wezenlijke dreigingen (voordoen/dreigen te materialiseren) → heel vaak
wordt een crisis pas beschouwd als een crisis als er wezenlijke dreiging is of zich
dreigt voor te doen (imminent gevaar)
▪ Het vereist verstrekkende beslissingen ev. om recht ook te veranderen
▪ Beslissingen worden vaak in onzekerheid genomen
▪ Eventueel ook afbakening van organisatie van functioneren van een sociaal
systeem → maar prof vindt dit tricky omdat je dan al volledig aan het afbakenen
bent, terwijl crisis ook verder kan gaan dan louter organisatie en structuur van
een bepaald sociaal systeem
3
, o Typische juridische benadering van 'crisis', gericht op de internrechtelijke werking van
een staat
o Maar recht kan je benaderen vanuit verschillende rechtstakken en disciplines
▪ Laat analyse vanuit verschillende standpunten toe van de interactie tussen recht
en crisis
▪ Historische lens is daar één van → nut van rechtsgeschiedenis, infra
• Rechtsgeschiedenis heeft nut omdat:
o Recht functioneer niet in een vacuüm
▪ Bestaat niet op zichzelf, komt van ergens →
o Recht is onderdeel van, en functioneert binnen, een
sociaal-maatschappelijk geheel met zijn eigen vigerend rechtssysteem
▪ Rechtssystemen zijn, net als samenlevingen en het recht zelf, continu in
ontwikkeling
• Link tussen samenleving en recht → samenleving oefent invloed uit op
recht waardoor het recht constant in ontwikkeling is
▪ Hoe ze zijn vormgegeven, en hoe zij veranderen heeft weer een grote impact op
de samenstelling en ontwikkeling van het recht
• Recht heeft ook invloed op ontwikkeling van samenleving of hoe het
wordt gekneed, zeker in meer autoritaire systemen bv. Rusland en China
daar recht wordt aangewend als een instrument, ook in Japan tot op
zekere hoogte ook het geval aan de hand van het recht wordt
samenleving en politiek gecontroleerd, niet enkel de interne relaties,
maar ook internationale relaties (bv. bekomen van technologie →
daarmee kan je hele regio militair en economisch gezien kan domineren)
• Verplichte literatuur: B.S. Chimni - Crisis and International Law: A Third World Approaches to
International Law Perspective → prof vindt het geen spectaculair goed artikel
o Geen rechtshistorische bijdrage → is gericht op crisis in het internationaal recht
o Maar weergave in welke mate rechtsgeschiedenis nuttig om het recht te analyseren in
het licht van crisissen
▪ ‘Mainstream’ rechtsleer internationaal recht benadert crisis voor fenomenen en
gebeurtenissen die problemen en onaangepastheden weergeven in bepaalde
domeinen van het internationaal recht
• Wat het artikel wel doet, het neemt aantal standpunten in en snijdt
topics aan die sterk betrekking hebben op aspecten van
rechtsgeschiedenis + focust op meer analytische take van wat crisis zou
kunnen zijn, heel vaak wordt focus gelegd op rechten als je het hebt over
rechtsgeschiedenis, maar hier ligt focus op wat is een crisis, wat kan het
conceptueel betekenen?
▪ Maar er zijn andere benaderingen van de crisis in het internationaal recht, bv.
gericht op Globale Zuiden vestigen aandacht op andere vorm van crisis: meer
fundamenteel en over langere periode
• Het focust ook op elementen die vaak onder de radar blijken, die niet
bekritiseerbaar zijn omdat ze niet meer belicht zijn geweest o.w.v.
historische setting of omdat er minder aandacht is aan geweest bv.
economische aspecten, gender, inheemse bevolkingssgroepen (de
4
