Schizofrenie en schizofreniespectrum stoornissen
Psychose als symptoom
● Psychose is geen diagnose, enkel een symptoom van een ziektebeeld
● Hallucinaties
= stoornis in de waarneming
→ auditief, visueel, tactiel, olfactorisch (geur) en gustatorisch (smaak)
● Wanen
= stoornissen in de inhoud van het denken
→ betrekkingswanen (denken dat iets betrekking heeft op zichzelf), achtervolgingswanen,
nihilistische wanen, ondergangswanen, grootheidswanen en erotomanie (anderen verliefd op jou)
● Stoornissen in de vorm van het denken
→ gedachtenstroom
→ coherentie van het denken
→ symbolische betekenis: neologisme, concretisme, …
● Gedesorganiseerd gedrag
● Waarnemingsstoornissen in gradaties
→ illusies en pareidolia (herkenbare dingen zien in willekeurige waarnemingen)
→ externe stimulus aanwezig
→ meestal vluchtig en droomachtig
→ hallucinaties
→ geen herkenbare externe stimulus
→ elk zintuig kan betrokken zijn: auditief, visueel, olfactorisch, tactiel, …
● Denkstoornissen in gradaties
→ overwaardige ideeën
= inhoud van idee is nog realistisch maar weegt te zwaar en elementen die in andere richting
wijzen worden onvoldoende gezien
→ waanachtige ideeën
= inhoud van ideeën is absurd en onrealistisch maar persoon kan nog aan het twijfelen worden
gebracht over echtheid ervan
→ wanen
= inhoud van ideeën is absurd en onrealistisch en persoon kan niet aan het twijfelen worden
gebracht over echtheid ervan
● Psychose als symptoom in primair psychotische stoornissen:
schizofrenie, waanstoornis, kortdurende psychotische stoornis, schizofreniforme stoornis en
schizoaffectieve stoornis
● Psychose als symptoom in andere stoornissen:
bipolaire stoornis (in manie en depressie), depressie, psychose door alcohol of drugs (intoxicatie of
onttrekking) en acute verwardheid (delier)
1
,Schizofrenie: wat is het?
● Emil Kraepelin: dementia praecox (vroegtijdige dementie)
→ onderscheiden van manisch-depressieve ziekte
→ nadruk op chroniciteit en cognitieve dysfunctie
● Eugen Bleuler: dementia praecox oder Gruppe der schizophrenien
→ niet altijd cognitief verval
→ wisselende prognose
● Kenmerkende symptomen (DSM):
1. positieve symptomen:
1. wanen
2. hallucinaties
3. gedesorganiseerde spraak
4. gedesorganiseerd of katatoon gedrag
2. negatieve symptomen:
apathie, avolitie (geen initiatief), adynamie en intellectuele achteruitgang
→ 2 of meer van bovenstaande symptomen die ieder optreden gedurende significante tijdsduur in
periode van 1 maand en min. 1 ervan moet 1, 2 of 3 zijn
→ maar 1 symptoom vereist bij bizarre wanen, als hallucinaties doorlopend commentaar geven op
gedrag of gedachten van persoon of als 2 of meer stemmen met elkaar spreken
● Criteria (DSM):
A. kenmerkende symptomen
B. sociale en beroepsmatige dysfunctie
C. doorlopende tekenen van de stoornis gedurende min. 6 maanden
D. uitsluiting van schizoaffectieve stoornis en stemmingsstoornis
E. uitsluiting van middelengebruik en somatische aandoening
● First rank symptoms (Schneider):
1. auditory hallucinations:
stemmen die commentaar geven, beschuldigen, …
2. broadcasting of thought:
gedachten worden uitgezonden via radio, zichtbaar voor iedereen, …
3. controlled thought:
gedachten van buitenaf opgedrongen, gestuurd, onderbroken, weggenomen, …
4. delusional perception:
normale waarneming krijgt bijzondere betekenis en wordt geïncorporeerd in waansysteem
● Epidemiologie: 0,5 tot 1% van bevolking
→ 1,5 man vs. vrouw ratio
→ in alle culturen en socio-economische groepen
→ beloop lijkt minder ernstig in ontwikkelingslanden
→ begint gewoonlijk op jongvolwassen leeftijd
→ onset bij vrouwen gemiddeld 3 tot 5 jaar later dan bij mannen
● Subtypes:
met katatonie, paranoïd, gedesorganiseerd, ongedifferentieerd en defect
2
, ● Verschillende prognose:
20% gunstig, 40% matig met beperkte uitval en 40% ernstig progressief deficit
Schizofrenie: waarom krijg je het?
● Risico op schizofrenie in functie van graad van verwantschap met schizofrene patiënt:
● Heritabiliteit van psychiatrische aandoeningen:
● Niet-genetische oorzaken
→ pre- en perinataal
→ geboren worden in grote stad
→ geboren worden in winter
→ infectie tijdens zwangerschap of neonataal
→ prenatale stress
→ bv.: hongersnood tijdens zwangerschap
→ obstetrische complicaties (bij bevalling)
→ sociale factoren
→ 1e en 2e generatie migranten
→ geïnduceerd door drugs of geneesmiddelen:
● Voorlopige hypothese over schizofrenie:
stoornis in normale ontwikkeling van hersenen (neuro-migratie) die genetisch is in interactie met
omgevingsfactoren
→ samenspel: omgevingsfactoren bij genetisch gevoelig persoon
3
, →
→ waarom beginnen symptomen dan pas op jongvolwassen leeftijd?
→ zijn er misschien op jongere leeftijd al subtielere tekens van neuropsychologisch disfunctioneren?
→ precursoren en prodromale symptomen
● Schizofrenie als neuronale ontwikkelingsstoornis:
Biologische behandelingen
● Antipsychotica zijn dopamine D2 receptor blockers:
→ mesolimbisch systeem
● Effectiviteit van antipsychotica op korte termijn
→ zeer groot effect van farmaca op positieve symptomen
→ op enkele weken tijd wordt tot 60% symptoomloos (20 tot 30% bij placebo)
→ als patiënt met schizofrenie psychotisch is, is behandeling met antipsychotica altijd aangewezen
● Effectiviteit van antipsychotica op langere termijn (preventie)
4
Psychose als symptoom
● Psychose is geen diagnose, enkel een symptoom van een ziektebeeld
● Hallucinaties
= stoornis in de waarneming
→ auditief, visueel, tactiel, olfactorisch (geur) en gustatorisch (smaak)
● Wanen
= stoornissen in de inhoud van het denken
→ betrekkingswanen (denken dat iets betrekking heeft op zichzelf), achtervolgingswanen,
nihilistische wanen, ondergangswanen, grootheidswanen en erotomanie (anderen verliefd op jou)
● Stoornissen in de vorm van het denken
→ gedachtenstroom
→ coherentie van het denken
→ symbolische betekenis: neologisme, concretisme, …
● Gedesorganiseerd gedrag
● Waarnemingsstoornissen in gradaties
→ illusies en pareidolia (herkenbare dingen zien in willekeurige waarnemingen)
→ externe stimulus aanwezig
→ meestal vluchtig en droomachtig
→ hallucinaties
→ geen herkenbare externe stimulus
→ elk zintuig kan betrokken zijn: auditief, visueel, olfactorisch, tactiel, …
● Denkstoornissen in gradaties
→ overwaardige ideeën
= inhoud van idee is nog realistisch maar weegt te zwaar en elementen die in andere richting
wijzen worden onvoldoende gezien
→ waanachtige ideeën
= inhoud van ideeën is absurd en onrealistisch maar persoon kan nog aan het twijfelen worden
gebracht over echtheid ervan
→ wanen
= inhoud van ideeën is absurd en onrealistisch en persoon kan niet aan het twijfelen worden
gebracht over echtheid ervan
● Psychose als symptoom in primair psychotische stoornissen:
schizofrenie, waanstoornis, kortdurende psychotische stoornis, schizofreniforme stoornis en
schizoaffectieve stoornis
● Psychose als symptoom in andere stoornissen:
bipolaire stoornis (in manie en depressie), depressie, psychose door alcohol of drugs (intoxicatie of
onttrekking) en acute verwardheid (delier)
1
,Schizofrenie: wat is het?
● Emil Kraepelin: dementia praecox (vroegtijdige dementie)
→ onderscheiden van manisch-depressieve ziekte
→ nadruk op chroniciteit en cognitieve dysfunctie
● Eugen Bleuler: dementia praecox oder Gruppe der schizophrenien
→ niet altijd cognitief verval
→ wisselende prognose
● Kenmerkende symptomen (DSM):
1. positieve symptomen:
1. wanen
2. hallucinaties
3. gedesorganiseerde spraak
4. gedesorganiseerd of katatoon gedrag
2. negatieve symptomen:
apathie, avolitie (geen initiatief), adynamie en intellectuele achteruitgang
→ 2 of meer van bovenstaande symptomen die ieder optreden gedurende significante tijdsduur in
periode van 1 maand en min. 1 ervan moet 1, 2 of 3 zijn
→ maar 1 symptoom vereist bij bizarre wanen, als hallucinaties doorlopend commentaar geven op
gedrag of gedachten van persoon of als 2 of meer stemmen met elkaar spreken
● Criteria (DSM):
A. kenmerkende symptomen
B. sociale en beroepsmatige dysfunctie
C. doorlopende tekenen van de stoornis gedurende min. 6 maanden
D. uitsluiting van schizoaffectieve stoornis en stemmingsstoornis
E. uitsluiting van middelengebruik en somatische aandoening
● First rank symptoms (Schneider):
1. auditory hallucinations:
stemmen die commentaar geven, beschuldigen, …
2. broadcasting of thought:
gedachten worden uitgezonden via radio, zichtbaar voor iedereen, …
3. controlled thought:
gedachten van buitenaf opgedrongen, gestuurd, onderbroken, weggenomen, …
4. delusional perception:
normale waarneming krijgt bijzondere betekenis en wordt geïncorporeerd in waansysteem
● Epidemiologie: 0,5 tot 1% van bevolking
→ 1,5 man vs. vrouw ratio
→ in alle culturen en socio-economische groepen
→ beloop lijkt minder ernstig in ontwikkelingslanden
→ begint gewoonlijk op jongvolwassen leeftijd
→ onset bij vrouwen gemiddeld 3 tot 5 jaar later dan bij mannen
● Subtypes:
met katatonie, paranoïd, gedesorganiseerd, ongedifferentieerd en defect
2
, ● Verschillende prognose:
20% gunstig, 40% matig met beperkte uitval en 40% ernstig progressief deficit
Schizofrenie: waarom krijg je het?
● Risico op schizofrenie in functie van graad van verwantschap met schizofrene patiënt:
● Heritabiliteit van psychiatrische aandoeningen:
● Niet-genetische oorzaken
→ pre- en perinataal
→ geboren worden in grote stad
→ geboren worden in winter
→ infectie tijdens zwangerschap of neonataal
→ prenatale stress
→ bv.: hongersnood tijdens zwangerschap
→ obstetrische complicaties (bij bevalling)
→ sociale factoren
→ 1e en 2e generatie migranten
→ geïnduceerd door drugs of geneesmiddelen:
● Voorlopige hypothese over schizofrenie:
stoornis in normale ontwikkeling van hersenen (neuro-migratie) die genetisch is in interactie met
omgevingsfactoren
→ samenspel: omgevingsfactoren bij genetisch gevoelig persoon
3
, →
→ waarom beginnen symptomen dan pas op jongvolwassen leeftijd?
→ zijn er misschien op jongere leeftijd al subtielere tekens van neuropsychologisch disfunctioneren?
→ precursoren en prodromale symptomen
● Schizofrenie als neuronale ontwikkelingsstoornis:
Biologische behandelingen
● Antipsychotica zijn dopamine D2 receptor blockers:
→ mesolimbisch systeem
● Effectiviteit van antipsychotica op korte termijn
→ zeer groot effect van farmaca op positieve symptomen
→ op enkele weken tijd wordt tot 60% symptoomloos (20 tot 30% bij placebo)
→ als patiënt met schizofrenie psychotisch is, is behandeling met antipsychotica altijd aangewezen
● Effectiviteit van antipsychotica op langere termijn (preventie)
4
