SOCIALE AGOGIEK
Universiteit Gent
2024 - 2025
Lies Poppe
,Inhoud
H1: SOCIAAL WERK PRAKTIJKEN..........................................................................................................................................8
1. Inleiding.......................................................................................................................................................................8
1.1. Verschillende juridische organisatievormen........................................................................................................8
1.2. Formele en informele praktijken (of combinaties)..............................................................................................8
1.3. Individueel/ collectief...........................................................................................................................................9
1.4. Opdeling in lijnen..................................................................................................................................................9
2. Sociaal werk als pedagogische praktijk.......................................................................................................................9
2.1. Pedagogisch handelen..........................................................................................................................................9
2.2. Sociale agogiek...................................................................................................................................................12
3. U wordt (ped)agoog/ sociaal werker in een context.................................................................................................12
3.1. Professionele context.........................................................................................................................................12
3.2. Organisationele context.....................................................................................................................................12
3.3. Historisch- maatschappelijke context................................................................................................................12
3.4. Verdeling van maatschappelijke goederen........................................................................................................13
3.5. Een uitdaging voor pedagogen...........................................................................................................................13
4. Het belang van de professional.................................................................................................................................14
H2: SOCIAAL WERK ALS PRAKTIJK.....................................................................................................................................15
1.Waar of wanneer zie jij sociaal werk?........................................................................................................................15
1.1. Verschillende indelingen sociaal werk praktijken..............................................................................................15
1.2. Federale overheid...............................................................................................................................................16
1.3. De Vlaamse overheid..........................................................................................................................................17
1.4. Lokale overheden...............................................................................................................................................17
1.5. Sociaal werk als praktijk → Voortdurend in beweging.......................................................................................20
1.6. Afsluitend: wat nemen we mee?........................................................................................................................20
H3: MAATSCHAPPELIJKE ONTWIKKELINGEN.....................................................................................................................21
1. Inleiding.....................................................................................................................................................................21
2. Sociaal werk als opvoedingspraktijk..........................................................................................................................21
2.1. Verschillende fasen in ontwikkeling samenleving..............................................................................................21
3. Sociale kwestie..........................................................................................................................................................23
3.1. Arbeidersbeweging.............................................................................................................................................24
3.2. Moreel (her)opvoeden.......................................................................................................................................24
3.3. Interbellum en periode na WO II........................................................................................................................25
3.4. Naar een nieuw sociale kwestie.........................................................................................................................26
3.5. Hedendaagse ontwikkelingen............................................................................................................................27
3.6. Antwoorden op sociale risico’s...........................................................................................................................28
2
, 3.7. Nieuwe sociale risico’s........................................................................................................................................28
3.8. Uitdaging sociaal werk........................................................................................................................................28
H4: DE VERZORGINGSSTAAT.............................................................................................................................................29
1. Inleiding.....................................................................................................................................................................29
2. Centrale elementen...................................................................................................................................................29
2.1. Definitie..............................................................................................................................................................29
2.2. Van nachtwakersstaat….....................................................................................................................................30
2.3. Naar ontwikkeling verzorgingsstaat (na WO2)...................................................................................................30
2.4. Link met kapitalisme...........................................................................................................................................31
3. Basistechnieken.........................................................................................................................................................32
4.1. 4 basistechnieken verzorgingsstaat....................................................................................................................32
4.2. Sociale zekerheid................................................................................................................................................32
Bijstand......................................................................................................................................................................34
4.3. Sociale voorzieningen.........................................................................................................................................35
4.4. Sociale rechten...................................................................................................................................................35
5. Uitdagingen van de verzorgingsstaat........................................................................................................................36
5.1. Verzorgingsstaat in crisis....................................................................................................................................36
5.2. Kritieken verzoringsstaat....................................................................................................................................37
5.3. Verschuivingen in het denken over de verzorgingsstaat...................................................................................37
5.4. Activerende verzorgingsstaat.............................................................................................................................39
5.5. Actieve welvaartsstaat.......................................................................................................................................39
5.6. Sociale investeringsstaat....................................................................................................................................40
5.7. Kritieken op de sociale investeringsstaat...........................................................................................................40
5.8. Naar een participatiesamenleving......................................................................................................................41
5.9. Naar vermaatschappelijking...............................................................................................................................41
6. Uitdagingen sociaal werk...........................................................................................................................................42
H5: POLITISERING VAN HET SOCIAAL WERK.....................................................................................................................43
1. POLITISERING: MISVERSTANDEN..............................................................................................................................43
1.1. Verwarring met de ‘politiek................................................................................................................................43
1.2. Negatieve bijklank..............................................................................................................................................43
1.3. Politisering..........................................................................................................................................................43
2. POLITISERING TERUG VAN WEGGEWEEST IN HET SOCIAAL WERK?.........................................................................43
2.1. Terug van weggeweest.......................................................................................................................................43
2.2. Sociaalwerkconferentie 2018: scharniermoment..............................................................................................44
2.3. Inhoudelijke uitwerking......................................................................................................................................44
2.4. Praktijkontwikkeling...........................................................................................................................................44
2.5. Reactie op druk ‘van boven’...............................................................................................................................45
3
, 2.6. Reactie op druk ‘van beneden’...........................................................................................................................45
2.7. Interne druk........................................................................................................................................................46
2.8. Reactie: (re)politisering van het sociaal werk?..................................................................................................46
3. De politieke opdracht van het sociaal werk..............................................................................................................47
3.1. Globale definitie.................................................................................................................................................47
3.2. Normatieve dimensie internationale definities van sociaal werk......................................................................47
3.3. Wat betekent dit voor sociaal werk?.................................................................................................................47
3.4. De politieke opdracht wordt bedreigd...............................................................................................................47
3.5. Politisering binnen de politieke opdracht van sociaal werk...............................................................................48
4. Het concept politisering............................................................................................................................................48
4.1. politisering en de publieke sfeer........................................................................................................................48
4.2. POLITISERING EN DEMOCRATISERING...............................................................................................................49
4.3. de onderliggende machtsverhoudingen............................................................................................................49
4.4. Het politieke’: ook buiten het bestaande kader.................................................................................................50
5. POlitisering in het sociaal werk.................................................................................................................................50
5.1. Specifieke betekenis van politisering in het sociaal werk?................................................................................50
5.2. Een gelaagde praktijk..........................................................................................................................................50
5.3. politisering’ = beleidswerk?................................................................................................................................51
5.4. Politisering’ = handelen in de discretionaire ruimte?........................................................................................51
6. Politisering van, in en door het sociaal werk.............................................................................................................51
6.1. Politisering van sociaal werk..............................................................................................................................51
6.2. Politisering door sociaal werk.............................................................................................................................52
6.3. Politisering in sociaal werk.................................................................................................................................52
7. Ruimte voor politiserend sociaal werk in een postpolitieke samenleving................................................................52
7.1. Postpolitiek tijdperk............................................................................................................................................52
7.2. Politiek wordt goed bestuurd.............................................................................................................................53
7.3. Arbeidsverdeling tussen politieke en sociale experten......................................................................................53
7.4. Postpolitiek als depolitisering van samenlevingsproblemen.............................................................................53
7.5. Postpolitiek: problematisering...........................................................................................................................53
7.6. Kijk op neoliberalisme als economische doctrine?............................................................................................53
7.7. Neoliberalisering als depolitisering van het sociaal werk?................................................................................54
7.8. Ruimte voor politisering in sociaal werk............................................................................................................55
H6: STERK SOCIAAL WERK.................................................................................................................................................56
1. Een situering..............................................................................................................................................................56
1.1. De oriëntatie van de verzorgingsstaat................................................................................................................56
1.2. De pedagoog als beleidsmaker...........................................................................................................................57
1.3. Michael Lipsky....................................................................................................................................................57
4
, 2. De professional onder druk.......................................................................................................................................58
2.1. De verzorgingsstaat onder druk.........................................................................................................................58
3. Sterk sociaal werk......................................................................................................................................................59
3.1. Naar een conferentie over Sterk Sociaal Werk..................................................................................................59
3.2. De globale definitie van sociaal werk.................................................................................................................59
3.3. Centrale vraag conferentie.................................................................................................................................59
3.4. Het DNA van sociaal werk in vijf krachtlijnen.....................................................................................................59
3.5. De oprichting van een sociaalwerk platform......................................................................................................62
4. Besluit........................................................................................................................................................................62
H7: ARMOEDE EN SOCIALE ONGELIJKHEID.......................................................................................................................63
1. Armoede of sociale ongelijkheid als kernprobleem?................................................................................................63
1.1. Sociale ongelijkheid............................................................................................................................................63
1.2. Armoede of sociale ongelijkheid als kernprobleem?.........................................................................................63
2. Armoede als een complex probleem.........................................................................................................................64
2.1. Armoede als sociaal probleem...........................................................................................................................64
2.2. Complexitiet van armoede.................................................................................................................................64
2.3. Wat is armoede?.................................................................................................................................................64
2.4. Hoe wordt armoede gemeten?..........................................................................................................................64
2.3. Vlaanderen.........................................................................................................................................................66
2.4. Leefloon..............................................................................................................................................................67
3. Materieel immaterieel cumulatief............................................................................................................................67
3.1. Een matiereel probleem.....................................................................................................................................67
3.2. Een immaterieel probleem.................................................................................................................................69
3.4. Een cumulatief probleem...................................................................................................................................69
4. Beleid.........................................................................................................................................................................69
4.1. Structureel en flankerend beleid........................................................................................................................70
4.2. Actuele ontwikkelingen......................................................................................................................................70
5. Rol van het sociaal werk............................................................................................................................................71
5.1. Sociaal werk als armoedebestrijder...................................................................................................................71
5.2. Netwek tegen armoede......................................................................................................................................71
5.3. Moedeloosheid en cynisme vermijden..............................................................................................................71
6. Besluit........................................................................................................................................................................72
6.1. De rol van het sociaal werk................................................................................................................................72
H8: MENSENRECHTEN.......................................................................................................................................................72
1. Genese van mensenrechten......................................................................................................................................73
1.1. Verschuivingen...................................................................................................................................................73
1.2. Hard law en soft law...........................................................................................................................................73
5
, 2. Rechten als kader interventies..................................................................................................................................74
2.1. Rechten als kader van welzijnsinterventies.......................................................................................................74
3. Sociale rechtvaardigheid...........................................................................................................................................74
3.1. Dragen rechten bij tot sociale rechtvaardigheid?..............................................................................................75
3.2. Utilitarisme.........................................................................................................................................................75
3.3. Rawls’ theory of justice als alternatief...............................................................................................................75
3.4. Rechtvaardigheid = fairness...............................................................................................................................75
3.5. Fairness...............................................................................................................................................................76
3.6. Capability approach............................................................................................................................................76
3.7. Kernconcepten....................................................................................................................................................77
3.8. Functionings........................................................................................................................................................77
3.9. Capabilities.........................................................................................................................................................77
3.10. Resources (commodities) en conversiefactoren..............................................................................................78
3.11. Capabilities en sociaal werk..............................................................................................................................78
4. Verschillende lezingen...............................................................................................................................................79
4.1. Verschillende lezingen van mensenrechten.......................................................................................................79
4.2. Technische lezing................................................................................................................................................79
4.3. Reflexieve leving.................................................................................................................................................80
4.4. Besluit.................................................................................................................................................................81
H9: DUURZAAMHEID.........................................................................................................................................................82
1. Een belangrijk vraagstuk............................................................................................................................................82
2. UItdaging voor sociale professionals.........................................................................................................................82
2.1. Hoe verhouden we ons tot het systeem buiten ons, de planeet en andere.....................................................82
2.2. Ecosociaal werk..................................................................................................................................................83
3. Meer dan EEN milieuvraagstuk.................................................................................................................................84
3.1. Milieukwestie is belangrijk.................................................................................................................................84
3.2. Ongelijke verdeling milieuproblemen................................................................................................................84
3.3. Politiek vraagstuk...............................................................................................................................................85
4. Een hevig en complex debat......................................................................................................................................85
4.1. Eco-realisme vs post-growth benaderingen.......................................................................................................85
4.2. Groeiende aandacht in de praktijk van sociale professionals............................................................................85
4.3. Spanning tussen ecologie, economie en het sociale..........................................................................................86
4.4. Uitdaging.............................................................................................................................................................86
H10: WERKCOLLEGE CONSTRUCTIE VAN SOCIALE PROBLEMEN......................................................................................87
1. Opbouw.....................................................................................................................................................................87
2. constructie van sociale problemen...........................................................................................................................87
2.1. Wat is een sociaal probleem?.............................................................................................................................87
6
, 2.2. Sociale problemen vroeger en nu......................................................................................................................87
2.3. Constructie sociale problemen...........................................................................................................................87
3. Verschillende lezingen...............................................................................................................................................88
3.1. analyseschema Vrancken...................................................................................................................................88
4. Sociaal werk als actor................................................................................................................................................89
5. Mensen in armoede: film Daniel Blake.....................................................................................................................90
6. Voorbeeld examen....................................................................................................................................................90
H11: Digitalisering..............................................................................................................................................................91
1. Digitalisering..............................................................................................................................................................91
1.1. Toename digitalisering.......................................................................................................................................91
2. Uitdagingen................................................................................................................................................................91
2.1. Voorbeelden van andere uitdagingen................................................................................................................92
3. Druk op relaties.........................................................................................................................................................92
3.1. Positieve effecten...............................................................................................................................................92
3.2. Negatieve effecten.............................................................................................................................................92
4. Idee van objectivering...............................................................................................................................................93
4.1. objectivering van vraagverheldering en besluitvorming....................................................................................93
5. Registratie vs narratieven..........................................................................................................................................93
5.1. Registratie...........................................................................................................................................................93
6. ADM...........................................................................................................................................................................94
7. Dossiervorming..........................................................................................................................................................95
8. Besluit........................................................................................................................................................................95
7
, SOCIALE AGOGIEK
H1: SOCIAAL WERK PRAKTIJKEN
1. INLEIDING
Sociale agogiek = omvat de wetenschappelijke studie van systematische en intentionele pedagogische interventies
gericht op het ondersteunen van individuen en groepen in hun welzijn en het realiseren van sociale rechtvaardigheid
à de theoretische onderbouw van sociaal werk
Op zeer veel terreinen à Bv: Jeugdhulp –onderwijs – jeugdwerk – buurtsport - hulp aan daders en slachtoffers - zorg
voor personen met een handicap – buurtwerk – de vakbond – vluchtelingenwerk – daklozenwerk –
vrijetijdsorganisaties, ouderenzorg, culturele organisaties, …
Aanbod voor:
Verschillende leeftijdsgroepen (kinderen, jongeren, volwassenen)
Specifieke doelgroepen (mensen in armoede, dak- en thuislozen, vluchtelingen, mensen met een beperking,
mensen met een drugproblematiek, … )
Verschillende levensdomeinen van mensen (emotioneel, materieel, … )
Vaak een koppeling van problemen over verschillende levensdomein
Complexe beleidscontext:
Europese regelgeving
Federaal
Gemeenschappen/gewesten
Vlaams
Lokaal
Sociaal werk is geen vacuüm, maar wordt gestuurd
Wet = federaal (geldt voor België)
Decreet = geldt voor de gemeenschap/gewesten
1.1. VERSCHILLENDE JURIDISCHE ORGANISATIEVORMEN
Publieke dienstverlening (georganiseerd door een overheid, bijvoorbeeld OCMW) à pedagogen zijn ambtenaars
Privaat initiatief (Verenigingen zonder Winstoogmerk (VZW’s), mogelijk subsidies overheid) à geen winst
Commerciële initiatieven (bijvoorbeeld G4S, Sodexo, …) à gericht op winst
Actuele discussie over vermarkting: sociaal werk is niet te koop, privatisering = commercialiseren
1.2. FORMELE EN INFORMELE PRAKTIJKEN (OF COMBINATIES)
Formele dienstverlening = zorg verleend door professionals
Informele dienstverlening = zorg verleend door individuele burgers (familie, vrijwilligers..), bv. mantelzorg
8
,1.3. INDIVIDUEEL/ COLLECTIEF
Individueel aanbod (vb. individuele hulpvragers of gezinnen helpen, … )
Collectief aanbod (vb. buurtwerk, groepswerk, …)
Continuüm (onderscheid niet strikt per praktijk te maken)
1.4. OPDELING IN LIJNEN
Nulde lijn: bv. mantelzorg, zelfhulpgroep, …
Eerste lijn: bv. Centra Algemeen Welzijnswerk (CAW), OCMW, huisarts (rechtstreekse ondersteuning)
Tweede lijn: bv. Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGGZ)
Derde lijn: bv. residentiële voorziening jeugdhulp
Vierde lijn: bv. Psychiatrisch ziekenhuis
Algemene elementen die alle praktijken verbindt:
Zowel een beroep als academisch discipline
Gericht op mensen helpen en ondersteunen
Niet alleen gefocust op individuen en groepen, maar ook maatschappelijke contexten/structuur
2. SOCIAAL WERK ALS PEDAGOGISCHE PRAKTIJK
2.1. PEDAGOGISCH HANDELEN
= intentioneel en systematisch tussenkomen in het socialisatieproces van kinderen, jongeren en volwassenen met als
doel dit proces te veranderen
= het bewust intentioneel tussenkomen in praktijken met doel welzijnsverhoging.
Socialisatie = (on)bewust aanleren gewoonten, waarden, normen en kennis van een bepaalde groep of maatschappij
Bv: wat we normaal en abnormaal vinden, wat we herkenbaar of onherkenbaar vinden. Sommige gezinnen vinden het
normaal om elk jaar op vakantie te gaan, andere niet. Ze hebben andere normen en waarden. We leren dat van de
gemeenschap, ouderen, vrienden en nemen dat onbewust over.
Intentioneel en systematisch = doordacht beïnvloeden socialisatieproces gericht op welzijnsverhoging
à bij pedagogisch handelen komen we in dat socialisatieproces intentioneel tussen.
à Onderwijs is een intentionele tussenkomst. Het is een manier om de samenleving te organiseren. Intentie is
welzijnsverhoging bij sociaal werk. Bij kinderen, jongeren én volwassenen
à systematisch: er is een stappenplan
Sociaal werk als pedagogische praktijk = leren wat een ‘menswaardig leven’ is, wat rechtvaardig tussen komen is.
1.1. PEDAGOGISCH HANDELEN
Pedagogisch tussenkomen: vertaling van sociale problemen naar pedagogische vraagstukken waar we als
professionals mee aan de slag gaan
Die ‘vertaling’ brengt echter veel vragen met zich mee voor sociaal werkers: hoe houden we de
maatschappelijke component ook in beeld? Is onze ‘vertaling’ rechtvaardig?
Bv. Armoedeprobleem vertalen in probleem van tekort aan werkbereidheid: is dit rechtvaardig?
Bv. Delinquentieprobleem vertalen in probleem van slechte waarden en normen: is dit rechtvaardig?
9
, Pedagogisch handelen roept vragen op voor professionals:
Waarom komen we tussen?
Ten aanzien van wie komen we tussen?
Met welk doel komen we tussen?
Hoe moeten deze interventies eruitzien? (waar?hoe?)
Wat betekenen onze tussenkomsten voor de handelingsmogelijkheden van mensen? (voelen mensen zich
ondersteunt, luisteren naar de mensen)
Voorwerp voor debat, het is niet neutraal
1.1.2. PEDAGOGISCH HANDELEN IS NOOIT NEUTRAAL
1. Vertrekt vanuit specifieke opvattingen over de samenleving en opvoeding
Die opvattingen verschuiven doorheen de tijd.
Bv: wegloopgedrag van jongeren vroeger: verzet zich tegen zijn ouders, wordt zelfstandig, was normaal
puberaal gedrag. Wegloopgedrag nu: vermijden van weglopen, paniek.
Dingen die maatschappelijk geproblematiseerd worden, veranderen doorheen de tijd.
Bv: de pedagogische tik is nu ondenkbaar en vroeger normaal.
“Wat wij goed vinden, is goed” “wat wij belangrijk/normaal vinden, is ook zo” => niet waar. Dit is subjectief en
verandert doorheen de tijd.
Sl heeft verwachtingen van mensen, maar wij moeten ook naar de sl kijken à bv. een goede burger moet
zelfredzaam zijn en veerkrachtig
2. Krijgt vorm binnen en geeft vorm aan relatie tussen ‘private’ en ‘publieke’
Privaat: vroeger was kind eigendom van ouders. Kiezen hoe je die behandelt en opvoedt
Publiek: wat we maatschappelijk willen.
Hetgeen wat je wilt als individu en hetgeen wat maatschappelijk verwacht wordt kan in conflict komen, dan
gaat men maatschappelijk tussenkomen
“Dat is het gebied tussen wat mensen doen, en wat maatschappelijk opgelegd of verwacht wordt. In dat
tussengebied tussen het ‘private’ en het ‘publieke’ kan je meerdere posities innemen. Je kan ervan uitgaan dat
mensen zich moeten aanpassen aan wat maatschappelijk verwacht wordt. Of je gaat ervan uit dat de samenleving
niet altijd goed in elkaar zit en moet veranderen.”
3. Bij pedagogisch handelen gebeurt er een vertaling van sociale problemen naar pedagogische
vraagstukken.
Sociaal probleem: criminaliteit, armoede, racisme, vluchtelingensituatie
Dat gaan we pedagogiseren: intentionele leerprocessen en interventies opzetten
De aanleiding van tussenkomst heeft verschillende redenen
Bv. werkloosheid: recht op arbeid, moeten sociale zekerheid betalen, zijn luieriken à roept vragen op
voorwerp van debat
4. Pedagogisch handelen is niet neutraal
10
Universiteit Gent
2024 - 2025
Lies Poppe
,Inhoud
H1: SOCIAAL WERK PRAKTIJKEN..........................................................................................................................................8
1. Inleiding.......................................................................................................................................................................8
1.1. Verschillende juridische organisatievormen........................................................................................................8
1.2. Formele en informele praktijken (of combinaties)..............................................................................................8
1.3. Individueel/ collectief...........................................................................................................................................9
1.4. Opdeling in lijnen..................................................................................................................................................9
2. Sociaal werk als pedagogische praktijk.......................................................................................................................9
2.1. Pedagogisch handelen..........................................................................................................................................9
2.2. Sociale agogiek...................................................................................................................................................12
3. U wordt (ped)agoog/ sociaal werker in een context.................................................................................................12
3.1. Professionele context.........................................................................................................................................12
3.2. Organisationele context.....................................................................................................................................12
3.3. Historisch- maatschappelijke context................................................................................................................12
3.4. Verdeling van maatschappelijke goederen........................................................................................................13
3.5. Een uitdaging voor pedagogen...........................................................................................................................13
4. Het belang van de professional.................................................................................................................................14
H2: SOCIAAL WERK ALS PRAKTIJK.....................................................................................................................................15
1.Waar of wanneer zie jij sociaal werk?........................................................................................................................15
1.1. Verschillende indelingen sociaal werk praktijken..............................................................................................15
1.2. Federale overheid...............................................................................................................................................16
1.3. De Vlaamse overheid..........................................................................................................................................17
1.4. Lokale overheden...............................................................................................................................................17
1.5. Sociaal werk als praktijk → Voortdurend in beweging.......................................................................................20
1.6. Afsluitend: wat nemen we mee?........................................................................................................................20
H3: MAATSCHAPPELIJKE ONTWIKKELINGEN.....................................................................................................................21
1. Inleiding.....................................................................................................................................................................21
2. Sociaal werk als opvoedingspraktijk..........................................................................................................................21
2.1. Verschillende fasen in ontwikkeling samenleving..............................................................................................21
3. Sociale kwestie..........................................................................................................................................................23
3.1. Arbeidersbeweging.............................................................................................................................................24
3.2. Moreel (her)opvoeden.......................................................................................................................................24
3.3. Interbellum en periode na WO II........................................................................................................................25
3.4. Naar een nieuw sociale kwestie.........................................................................................................................26
3.5. Hedendaagse ontwikkelingen............................................................................................................................27
3.6. Antwoorden op sociale risico’s...........................................................................................................................28
2
, 3.7. Nieuwe sociale risico’s........................................................................................................................................28
3.8. Uitdaging sociaal werk........................................................................................................................................28
H4: DE VERZORGINGSSTAAT.............................................................................................................................................29
1. Inleiding.....................................................................................................................................................................29
2. Centrale elementen...................................................................................................................................................29
2.1. Definitie..............................................................................................................................................................29
2.2. Van nachtwakersstaat….....................................................................................................................................30
2.3. Naar ontwikkeling verzorgingsstaat (na WO2)...................................................................................................30
2.4. Link met kapitalisme...........................................................................................................................................31
3. Basistechnieken.........................................................................................................................................................32
4.1. 4 basistechnieken verzorgingsstaat....................................................................................................................32
4.2. Sociale zekerheid................................................................................................................................................32
Bijstand......................................................................................................................................................................34
4.3. Sociale voorzieningen.........................................................................................................................................35
4.4. Sociale rechten...................................................................................................................................................35
5. Uitdagingen van de verzorgingsstaat........................................................................................................................36
5.1. Verzorgingsstaat in crisis....................................................................................................................................36
5.2. Kritieken verzoringsstaat....................................................................................................................................37
5.3. Verschuivingen in het denken over de verzorgingsstaat...................................................................................37
5.4. Activerende verzorgingsstaat.............................................................................................................................39
5.5. Actieve welvaartsstaat.......................................................................................................................................39
5.6. Sociale investeringsstaat....................................................................................................................................40
5.7. Kritieken op de sociale investeringsstaat...........................................................................................................40
5.8. Naar een participatiesamenleving......................................................................................................................41
5.9. Naar vermaatschappelijking...............................................................................................................................41
6. Uitdagingen sociaal werk...........................................................................................................................................42
H5: POLITISERING VAN HET SOCIAAL WERK.....................................................................................................................43
1. POLITISERING: MISVERSTANDEN..............................................................................................................................43
1.1. Verwarring met de ‘politiek................................................................................................................................43
1.2. Negatieve bijklank..............................................................................................................................................43
1.3. Politisering..........................................................................................................................................................43
2. POLITISERING TERUG VAN WEGGEWEEST IN HET SOCIAAL WERK?.........................................................................43
2.1. Terug van weggeweest.......................................................................................................................................43
2.2. Sociaalwerkconferentie 2018: scharniermoment..............................................................................................44
2.3. Inhoudelijke uitwerking......................................................................................................................................44
2.4. Praktijkontwikkeling...........................................................................................................................................44
2.5. Reactie op druk ‘van boven’...............................................................................................................................45
3
, 2.6. Reactie op druk ‘van beneden’...........................................................................................................................45
2.7. Interne druk........................................................................................................................................................46
2.8. Reactie: (re)politisering van het sociaal werk?..................................................................................................46
3. De politieke opdracht van het sociaal werk..............................................................................................................47
3.1. Globale definitie.................................................................................................................................................47
3.2. Normatieve dimensie internationale definities van sociaal werk......................................................................47
3.3. Wat betekent dit voor sociaal werk?.................................................................................................................47
3.4. De politieke opdracht wordt bedreigd...............................................................................................................47
3.5. Politisering binnen de politieke opdracht van sociaal werk...............................................................................48
4. Het concept politisering............................................................................................................................................48
4.1. politisering en de publieke sfeer........................................................................................................................48
4.2. POLITISERING EN DEMOCRATISERING...............................................................................................................49
4.3. de onderliggende machtsverhoudingen............................................................................................................49
4.4. Het politieke’: ook buiten het bestaande kader.................................................................................................50
5. POlitisering in het sociaal werk.................................................................................................................................50
5.1. Specifieke betekenis van politisering in het sociaal werk?................................................................................50
5.2. Een gelaagde praktijk..........................................................................................................................................50
5.3. politisering’ = beleidswerk?................................................................................................................................51
5.4. Politisering’ = handelen in de discretionaire ruimte?........................................................................................51
6. Politisering van, in en door het sociaal werk.............................................................................................................51
6.1. Politisering van sociaal werk..............................................................................................................................51
6.2. Politisering door sociaal werk.............................................................................................................................52
6.3. Politisering in sociaal werk.................................................................................................................................52
7. Ruimte voor politiserend sociaal werk in een postpolitieke samenleving................................................................52
7.1. Postpolitiek tijdperk............................................................................................................................................52
7.2. Politiek wordt goed bestuurd.............................................................................................................................53
7.3. Arbeidsverdeling tussen politieke en sociale experten......................................................................................53
7.4. Postpolitiek als depolitisering van samenlevingsproblemen.............................................................................53
7.5. Postpolitiek: problematisering...........................................................................................................................53
7.6. Kijk op neoliberalisme als economische doctrine?............................................................................................53
7.7. Neoliberalisering als depolitisering van het sociaal werk?................................................................................54
7.8. Ruimte voor politisering in sociaal werk............................................................................................................55
H6: STERK SOCIAAL WERK.................................................................................................................................................56
1. Een situering..............................................................................................................................................................56
1.1. De oriëntatie van de verzorgingsstaat................................................................................................................56
1.2. De pedagoog als beleidsmaker...........................................................................................................................57
1.3. Michael Lipsky....................................................................................................................................................57
4
, 2. De professional onder druk.......................................................................................................................................58
2.1. De verzorgingsstaat onder druk.........................................................................................................................58
3. Sterk sociaal werk......................................................................................................................................................59
3.1. Naar een conferentie over Sterk Sociaal Werk..................................................................................................59
3.2. De globale definitie van sociaal werk.................................................................................................................59
3.3. Centrale vraag conferentie.................................................................................................................................59
3.4. Het DNA van sociaal werk in vijf krachtlijnen.....................................................................................................59
3.5. De oprichting van een sociaalwerk platform......................................................................................................62
4. Besluit........................................................................................................................................................................62
H7: ARMOEDE EN SOCIALE ONGELIJKHEID.......................................................................................................................63
1. Armoede of sociale ongelijkheid als kernprobleem?................................................................................................63
1.1. Sociale ongelijkheid............................................................................................................................................63
1.2. Armoede of sociale ongelijkheid als kernprobleem?.........................................................................................63
2. Armoede als een complex probleem.........................................................................................................................64
2.1. Armoede als sociaal probleem...........................................................................................................................64
2.2. Complexitiet van armoede.................................................................................................................................64
2.3. Wat is armoede?.................................................................................................................................................64
2.4. Hoe wordt armoede gemeten?..........................................................................................................................64
2.3. Vlaanderen.........................................................................................................................................................66
2.4. Leefloon..............................................................................................................................................................67
3. Materieel immaterieel cumulatief............................................................................................................................67
3.1. Een matiereel probleem.....................................................................................................................................67
3.2. Een immaterieel probleem.................................................................................................................................69
3.4. Een cumulatief probleem...................................................................................................................................69
4. Beleid.........................................................................................................................................................................69
4.1. Structureel en flankerend beleid........................................................................................................................70
4.2. Actuele ontwikkelingen......................................................................................................................................70
5. Rol van het sociaal werk............................................................................................................................................71
5.1. Sociaal werk als armoedebestrijder...................................................................................................................71
5.2. Netwek tegen armoede......................................................................................................................................71
5.3. Moedeloosheid en cynisme vermijden..............................................................................................................71
6. Besluit........................................................................................................................................................................72
6.1. De rol van het sociaal werk................................................................................................................................72
H8: MENSENRECHTEN.......................................................................................................................................................72
1. Genese van mensenrechten......................................................................................................................................73
1.1. Verschuivingen...................................................................................................................................................73
1.2. Hard law en soft law...........................................................................................................................................73
5
, 2. Rechten als kader interventies..................................................................................................................................74
2.1. Rechten als kader van welzijnsinterventies.......................................................................................................74
3. Sociale rechtvaardigheid...........................................................................................................................................74
3.1. Dragen rechten bij tot sociale rechtvaardigheid?..............................................................................................75
3.2. Utilitarisme.........................................................................................................................................................75
3.3. Rawls’ theory of justice als alternatief...............................................................................................................75
3.4. Rechtvaardigheid = fairness...............................................................................................................................75
3.5. Fairness...............................................................................................................................................................76
3.6. Capability approach............................................................................................................................................76
3.7. Kernconcepten....................................................................................................................................................77
3.8. Functionings........................................................................................................................................................77
3.9. Capabilities.........................................................................................................................................................77
3.10. Resources (commodities) en conversiefactoren..............................................................................................78
3.11. Capabilities en sociaal werk..............................................................................................................................78
4. Verschillende lezingen...............................................................................................................................................79
4.1. Verschillende lezingen van mensenrechten.......................................................................................................79
4.2. Technische lezing................................................................................................................................................79
4.3. Reflexieve leving.................................................................................................................................................80
4.4. Besluit.................................................................................................................................................................81
H9: DUURZAAMHEID.........................................................................................................................................................82
1. Een belangrijk vraagstuk............................................................................................................................................82
2. UItdaging voor sociale professionals.........................................................................................................................82
2.1. Hoe verhouden we ons tot het systeem buiten ons, de planeet en andere.....................................................82
2.2. Ecosociaal werk..................................................................................................................................................83
3. Meer dan EEN milieuvraagstuk.................................................................................................................................84
3.1. Milieukwestie is belangrijk.................................................................................................................................84
3.2. Ongelijke verdeling milieuproblemen................................................................................................................84
3.3. Politiek vraagstuk...............................................................................................................................................85
4. Een hevig en complex debat......................................................................................................................................85
4.1. Eco-realisme vs post-growth benaderingen.......................................................................................................85
4.2. Groeiende aandacht in de praktijk van sociale professionals............................................................................85
4.3. Spanning tussen ecologie, economie en het sociale..........................................................................................86
4.4. Uitdaging.............................................................................................................................................................86
H10: WERKCOLLEGE CONSTRUCTIE VAN SOCIALE PROBLEMEN......................................................................................87
1. Opbouw.....................................................................................................................................................................87
2. constructie van sociale problemen...........................................................................................................................87
2.1. Wat is een sociaal probleem?.............................................................................................................................87
6
, 2.2. Sociale problemen vroeger en nu......................................................................................................................87
2.3. Constructie sociale problemen...........................................................................................................................87
3. Verschillende lezingen...............................................................................................................................................88
3.1. analyseschema Vrancken...................................................................................................................................88
4. Sociaal werk als actor................................................................................................................................................89
5. Mensen in armoede: film Daniel Blake.....................................................................................................................90
6. Voorbeeld examen....................................................................................................................................................90
H11: Digitalisering..............................................................................................................................................................91
1. Digitalisering..............................................................................................................................................................91
1.1. Toename digitalisering.......................................................................................................................................91
2. Uitdagingen................................................................................................................................................................91
2.1. Voorbeelden van andere uitdagingen................................................................................................................92
3. Druk op relaties.........................................................................................................................................................92
3.1. Positieve effecten...............................................................................................................................................92
3.2. Negatieve effecten.............................................................................................................................................92
4. Idee van objectivering...............................................................................................................................................93
4.1. objectivering van vraagverheldering en besluitvorming....................................................................................93
5. Registratie vs narratieven..........................................................................................................................................93
5.1. Registratie...........................................................................................................................................................93
6. ADM...........................................................................................................................................................................94
7. Dossiervorming..........................................................................................................................................................95
8. Besluit........................................................................................................................................................................95
7
, SOCIALE AGOGIEK
H1: SOCIAAL WERK PRAKTIJKEN
1. INLEIDING
Sociale agogiek = omvat de wetenschappelijke studie van systematische en intentionele pedagogische interventies
gericht op het ondersteunen van individuen en groepen in hun welzijn en het realiseren van sociale rechtvaardigheid
à de theoretische onderbouw van sociaal werk
Op zeer veel terreinen à Bv: Jeugdhulp –onderwijs – jeugdwerk – buurtsport - hulp aan daders en slachtoffers - zorg
voor personen met een handicap – buurtwerk – de vakbond – vluchtelingenwerk – daklozenwerk –
vrijetijdsorganisaties, ouderenzorg, culturele organisaties, …
Aanbod voor:
Verschillende leeftijdsgroepen (kinderen, jongeren, volwassenen)
Specifieke doelgroepen (mensen in armoede, dak- en thuislozen, vluchtelingen, mensen met een beperking,
mensen met een drugproblematiek, … )
Verschillende levensdomeinen van mensen (emotioneel, materieel, … )
Vaak een koppeling van problemen over verschillende levensdomein
Complexe beleidscontext:
Europese regelgeving
Federaal
Gemeenschappen/gewesten
Vlaams
Lokaal
Sociaal werk is geen vacuüm, maar wordt gestuurd
Wet = federaal (geldt voor België)
Decreet = geldt voor de gemeenschap/gewesten
1.1. VERSCHILLENDE JURIDISCHE ORGANISATIEVORMEN
Publieke dienstverlening (georganiseerd door een overheid, bijvoorbeeld OCMW) à pedagogen zijn ambtenaars
Privaat initiatief (Verenigingen zonder Winstoogmerk (VZW’s), mogelijk subsidies overheid) à geen winst
Commerciële initiatieven (bijvoorbeeld G4S, Sodexo, …) à gericht op winst
Actuele discussie over vermarkting: sociaal werk is niet te koop, privatisering = commercialiseren
1.2. FORMELE EN INFORMELE PRAKTIJKEN (OF COMBINATIES)
Formele dienstverlening = zorg verleend door professionals
Informele dienstverlening = zorg verleend door individuele burgers (familie, vrijwilligers..), bv. mantelzorg
8
,1.3. INDIVIDUEEL/ COLLECTIEF
Individueel aanbod (vb. individuele hulpvragers of gezinnen helpen, … )
Collectief aanbod (vb. buurtwerk, groepswerk, …)
Continuüm (onderscheid niet strikt per praktijk te maken)
1.4. OPDELING IN LIJNEN
Nulde lijn: bv. mantelzorg, zelfhulpgroep, …
Eerste lijn: bv. Centra Algemeen Welzijnswerk (CAW), OCMW, huisarts (rechtstreekse ondersteuning)
Tweede lijn: bv. Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGGZ)
Derde lijn: bv. residentiële voorziening jeugdhulp
Vierde lijn: bv. Psychiatrisch ziekenhuis
Algemene elementen die alle praktijken verbindt:
Zowel een beroep als academisch discipline
Gericht op mensen helpen en ondersteunen
Niet alleen gefocust op individuen en groepen, maar ook maatschappelijke contexten/structuur
2. SOCIAAL WERK ALS PEDAGOGISCHE PRAKTIJK
2.1. PEDAGOGISCH HANDELEN
= intentioneel en systematisch tussenkomen in het socialisatieproces van kinderen, jongeren en volwassenen met als
doel dit proces te veranderen
= het bewust intentioneel tussenkomen in praktijken met doel welzijnsverhoging.
Socialisatie = (on)bewust aanleren gewoonten, waarden, normen en kennis van een bepaalde groep of maatschappij
Bv: wat we normaal en abnormaal vinden, wat we herkenbaar of onherkenbaar vinden. Sommige gezinnen vinden het
normaal om elk jaar op vakantie te gaan, andere niet. Ze hebben andere normen en waarden. We leren dat van de
gemeenschap, ouderen, vrienden en nemen dat onbewust over.
Intentioneel en systematisch = doordacht beïnvloeden socialisatieproces gericht op welzijnsverhoging
à bij pedagogisch handelen komen we in dat socialisatieproces intentioneel tussen.
à Onderwijs is een intentionele tussenkomst. Het is een manier om de samenleving te organiseren. Intentie is
welzijnsverhoging bij sociaal werk. Bij kinderen, jongeren én volwassenen
à systematisch: er is een stappenplan
Sociaal werk als pedagogische praktijk = leren wat een ‘menswaardig leven’ is, wat rechtvaardig tussen komen is.
1.1. PEDAGOGISCH HANDELEN
Pedagogisch tussenkomen: vertaling van sociale problemen naar pedagogische vraagstukken waar we als
professionals mee aan de slag gaan
Die ‘vertaling’ brengt echter veel vragen met zich mee voor sociaal werkers: hoe houden we de
maatschappelijke component ook in beeld? Is onze ‘vertaling’ rechtvaardig?
Bv. Armoedeprobleem vertalen in probleem van tekort aan werkbereidheid: is dit rechtvaardig?
Bv. Delinquentieprobleem vertalen in probleem van slechte waarden en normen: is dit rechtvaardig?
9
, Pedagogisch handelen roept vragen op voor professionals:
Waarom komen we tussen?
Ten aanzien van wie komen we tussen?
Met welk doel komen we tussen?
Hoe moeten deze interventies eruitzien? (waar?hoe?)
Wat betekenen onze tussenkomsten voor de handelingsmogelijkheden van mensen? (voelen mensen zich
ondersteunt, luisteren naar de mensen)
Voorwerp voor debat, het is niet neutraal
1.1.2. PEDAGOGISCH HANDELEN IS NOOIT NEUTRAAL
1. Vertrekt vanuit specifieke opvattingen over de samenleving en opvoeding
Die opvattingen verschuiven doorheen de tijd.
Bv: wegloopgedrag van jongeren vroeger: verzet zich tegen zijn ouders, wordt zelfstandig, was normaal
puberaal gedrag. Wegloopgedrag nu: vermijden van weglopen, paniek.
Dingen die maatschappelijk geproblematiseerd worden, veranderen doorheen de tijd.
Bv: de pedagogische tik is nu ondenkbaar en vroeger normaal.
“Wat wij goed vinden, is goed” “wat wij belangrijk/normaal vinden, is ook zo” => niet waar. Dit is subjectief en
verandert doorheen de tijd.
Sl heeft verwachtingen van mensen, maar wij moeten ook naar de sl kijken à bv. een goede burger moet
zelfredzaam zijn en veerkrachtig
2. Krijgt vorm binnen en geeft vorm aan relatie tussen ‘private’ en ‘publieke’
Privaat: vroeger was kind eigendom van ouders. Kiezen hoe je die behandelt en opvoedt
Publiek: wat we maatschappelijk willen.
Hetgeen wat je wilt als individu en hetgeen wat maatschappelijk verwacht wordt kan in conflict komen, dan
gaat men maatschappelijk tussenkomen
“Dat is het gebied tussen wat mensen doen, en wat maatschappelijk opgelegd of verwacht wordt. In dat
tussengebied tussen het ‘private’ en het ‘publieke’ kan je meerdere posities innemen. Je kan ervan uitgaan dat
mensen zich moeten aanpassen aan wat maatschappelijk verwacht wordt. Of je gaat ervan uit dat de samenleving
niet altijd goed in elkaar zit en moet veranderen.”
3. Bij pedagogisch handelen gebeurt er een vertaling van sociale problemen naar pedagogische
vraagstukken.
Sociaal probleem: criminaliteit, armoede, racisme, vluchtelingensituatie
Dat gaan we pedagogiseren: intentionele leerprocessen en interventies opzetten
De aanleiding van tussenkomst heeft verschillende redenen
Bv. werkloosheid: recht op arbeid, moeten sociale zekerheid betalen, zijn luieriken à roept vragen op
voorwerp van debat
4. Pedagogisch handelen is niet neutraal
10
