SOCIAAL WERK THEORIEËN
Universiteit Gent
2024 - 2025
,INHOUD
H1: INTRODUCTIE DISCUSSIES ............................................................................................................7
1. Globale definitie van sociaal werk ............................................................................................7
2. Theorie en sociaal werk: geen evidente relatie ...........................................................................7
3. Het onvermijdelijke van theorie ................................................................................................9
4. Onvermijdelijk, waarom? Zonder theorie… ................................................................................9
4.1. Voorbeeld..................................................................................................................... 10
5. Impliciet en expliciet ............................................................................................................. 11
6. De sociaal werker als intellectueel ......................................................................................... 11
7. Sociaal werk en theorie .......................................................................................................... 12
7.1. Voorbeeld..................................................................................................................... 12
8. In deze cursus ....................................................................................................................... 12
H2: THEORIE EN PROFESSIONALISERING ........................................................................................... 13
1. Welk soort professionaliteit en professionalisering ................................................................. 13
1.1. Wat is professionalisering ............................................................................................. 13
1.2. Discussie over professionaliteit ..................................................................................... 13
2. Onderscheiden tradities in relatie tot de staat ......................................................................... 13
2.1. Europese traditie .......................................................................................................... 13
2.2. Anglo-amerikaanse traditie ............................................................................................ 14
3. Professionalisering ................................................................................................................ 14
3.1. Geen evident debat ....................................................................................................... 14
3.2. Discussie openbreken diplomavoorwaarden OCMW ....................................................... 15
3.3. Set aan indicatoren ....................................................................................................... 15
4. Het professionaliseringsdebat ............................................................................................... 16
4.1. De functionele professional (Parsons) ............................................................................ 16
4.2. De autonome professional ............................................................................................ 18
4.3. Normatieve professional ............................................................................................... 19
4.4. Democratische professional (4e model) .......................................................................... 20
4.5. Roep om professionalisering ......................................................................................... 20
5. Welke verhouding tot theorie.................................................................................................. 21
5.1. Theorievorming in het sociaal werk ................................................................................ 21
5.2. Wetenschap als legitimering .......................................................................................... 21
6. Welk soort theorie? ............................................................................................................... 23
6.1. Handelingstheorieën in het sociaal werk ........................................................................ 23
6.2. Sociaal werk en theorie ................................................................................................. 25
H3: DE MAATSCHAPPELIJKE CONTEXT: VAN WERKEN IN EEN THEORIE-ARME OMGEVING NAAR DE
SOCIAAL WERKER ALS THEORIE-MAKER ............................................................................................. 25
1
, 1. Inleiding ................................................................................................................................ 25
1.1. Deel 1: Aandacht voor maatschappelijke context ............................................................ 25
1.2. Deel 2: de sociaal werker als theoriemaker ..................................................................... 26
2. Deel 1: bevragen van maatschappelijke context ...................................................................... 26
2.1. Managerialisme ............................................................................................................ 26
2.2. Evidence based practice ............................................................................................... 30
2.3. Vraag naar verantwoording sociaal werk ......................................................................... 30
2.4. Besluit .......................................................................................................................... 31
3. Deel 2: theorie als puzzelen ................................................................................................... 32
3.1. Theorie en de verschillende niveaus van abstractie ......................................................... 32
3.2. Indeling van Payne in modern sw theory (4th ED) ............................................................. 33
3.3. Kenmerken theoretiseren .............................................................................................. 34
3.4. Theoretiseren als puzzelen ............................................................................................ 34
3.5. Illustratie theoretiseren in eigen onderzoek .................................................................... 35
H4:STRUCTUUR & AGENCY: BOURDIEU ............................................................................................. 36
1. Inleiding ................................................................................................................................ 36
1.1. Kritische theorie ............................................................................................................ 36
1.2. Sociaal constructivisme ................................................................................................ 37
1.3. Structuur - agency ......................................................................................................... 37
1.4. Critical and radical theory in SW .................................................................................... 38
1.5. In dit hoofdstuk.. ........................................................................................................... 38
2. Pierre Bourdieu en practice theory.......................................................................................... 39
2.1. Wie is Bourdieu? ........................................................................................................... 39
2.2. Bourdieu en kritiek op neo-liberalisme ........................................................................... 39
2.3. Waarom Bourdieu? ....................................................................................................... 40
2.4. Rol van cultuur .............................................................................................................. 41
2.5. Post- structuralist ......................................................................................................... 42
2.6. Basisassumpties .......................................................................................................... 42
2.7. Kernconcepten ............................................................................................................. 43
2.8. VB’N toepassingen in onderzoek .................................................................................... 48
2.9. VB’N toepassingen in het werkveld................................................................................. 48
2.10. betekenis bourdieu ....................................................................................................... 48
H5: STRUCTUUR & AGENCY: GOFFMAN.............................................................................................. 49
1. Goffman en de dramaturgische theorie voor sociaal werkers ................................................... 49
1.1. Wie was Erving Goffman? .............................................................................................. 49
1.2. Oog voor detail: theoretiseren boven uitbouwen sociale theorie en liet zich niet inpassen in
de dominante canons ................................................................................................................. 49
2
, 1.3. Niet alles nog even relevant ........................................................................................... 49
2. Dramaturigie als metafoor/ dramaturgische analyse ............................................................... 50
3. Centrale concepten .......................................................................................................... 51
4. Betekenis voor sociaal werkers en voorbeelden uit onderzoek ................................................. 54
4.1. (leren) begrijpen van zelf-presentaties van ‘cliënten’ en sociaal werkers .......................... 54
4.2. Kritische analyse van sociale structuren ......................................................................... 55
4.3. Illustratie uit onderzoek: spanning tussen sociale representatie en zelfpresentatie van
mensen in armoede .................................................................................................................... 55
5. Enkele beschouwingen ter afronding ...................................................................................... 57
5.1. Symbolisch interactionisme is geen sociaal constructivisme ........................................... 57
5.2. Theoretiseren als puzzel ................................................................................................ 58
6. Goffman vs Bourdieu ............................................................................................................. 58
H6: MARXISITSCHE EN INTERSECTIONELE THEORIE VOOR SOCIAAL WERKERS ................................... 59
1. Inleiding ................................................................................................................................ 59
1.1. Sociaal werk, gecontesteerde praktijk met veel theoretische spanningen ......................... 59
1.2. Basisinsteek voor het hoofdstuk .................................................................................... 59
1.3. Opbouw hoofdstuk ....................................................................................................... 60
2. Marxisme .............................................................................................................................. 60
2.1. Wat is Marxisme............................................................................................................ 60
2.2. Kennistheoretische achtergrond .................................................................................... 60
2.3. Focus op 2 theoretische concepten en hun relevantie voor sociaal werk .......................... 61
2.4. Marxisme en sociaal werk .............................................................................................. 64
H7: GRAMSCI EN DE THEORIE VAN DE CULTURELE HEGEMONIE ......................................................... 65
1. Inleiding ................................................................................................................................ 65
2. Gramsci ................................................................................................................................ 65
2.1. Wie was Antonio Gramsci? ............................................................................................ 65
2.2. Gramsci als neo-marxist................................................................................................ 65
2.3. Centrale concepten ...................................................................................................... 65
3. Hegemonie ........................................................................................................................... 66
3.1. Voorbeelden ................................................................................................................. 67
3.2. Common sense en good sense ...................................................................................... 67
3.3. Stellingenoorlog ............................................................................................................ 67
3.4. Betekenis Gramsci voor sociaal werk ............................................................................. 68
3.5. Gramsci in onderzoek ................................................................................................... 68
H8: FEMINISME, INTERSECTIONALITEIT EN TRANSFORMATIEVE KRACHT ............................................. 68
1. Inleiding ................................................................................................................................ 68
1.1. 3 auteurs ...................................................................................................................... 68
3
, 2. Feministische theorie en sociaal werk .................................................................................... 69
2.1. Eerste golf feminisme (19e en begin 20e eeuw) ................................................................ 69
2.2. Tweede golf feminisme (jaren 1960 – 1980) ..................................................................... 70
2.3. Derde golf feminisme (1990 – Heden) ............................................................................. 71
2.4. Verschillende perspectieven feminisme ......................................................................... 71
2.5. Gender en queertheorie ................................................................................................ 72
2.6. Feminisme en sociaal werk............................................................................................ 72
3. Ashley Bohrer: Marxisme en intersectionaliteit ........................................................................ 73
3.1. Wie is Ashley Bohrer ...................................................................................................... 73
3.2. oorsprong ..................................................................................................................... 74
3.3. Uitbuiting en onderdrukking bestaat dat nog wel? ........................................................... 74
3.4. Bohrer .......................................................................................................................... 75
4. Bell Hooks en haar theorie van liefde ...................................................................................... 76
4.1. Bell Hooks .................................................................................................................... 76
4.2. Inspiratie bij Erich Fromm .............................................................................................. 76
4.3. Wat is liefde volgens Hooks? ......................................................................................... 77
4.4. 5 betekenisvolle principes voor sociaal werk .................................................................. 78
4.5. Hooks als inspiratie voor onderzoek ............................................................................... 78
4.6. Hooks als inspiratie in de praktijk – vzw Touché .............................................................. 78
H9: DISCIPLINERING EN GOUVERMENTALITEIT ................................................................................... 79
1. Insteek ................................................................................................................................. 79
2. Michel Foucault: macht, kennis en vrijheid ............................................................................. 79
2.1. Michel Foucault ............................................................................................................ 79
2.2. Van structuralist naar poststructuralist .......................................................................... 80
2.3. Foucault ....................................................................................................................... 80
3. Wat is macht? ....................................................................................................................... 81
3.1. Centrale assumpties ..................................................................................................... 81
3.2. Kernbegrippen .............................................................................................................. 81
4. Foucault en sociaal werk ....................................................................................................... 86
5. Kritieken op Foucault ............................................................................................................. 86
5.1. Waar de activist de (belaagde) theoreticus aanvult ......................................................... 87
6. van Foucault naar Rose ......................................................................................................... 87
6.1. Subject wording ............................................................................................................ 87
6.2. Centrale ‘Foucauldiaanse onderzoeksvraag’ .................................................................. 88
6.3. Basisassumpties ‘the managment of the contemporate self’ ........................................... 89
6.4. Foucault VS Rose .......................................................................................................... 90
6.5. Psychologische problemen bestaan maar wortels vaak in… ............................................ 91
4
, 6.6. Alternatieve vormen van subjectivering? praktijkvoorbeeld .............................................. 92
6.7. Recent werk.................................................................................................................. 92
7. Psychopolitiek bij Byung – CHung Han .................................................................................... 93
7.1. Verschuivingen in analyse ............................................................................................. 93
7.2. Psychopolitiek .............................................................................................................. 93
7.3. Instrumenten in psychopolitiek ...................................................................................... 93
7.4. Het probleem van positiviteit ......................................................................................... 94
8. Neoliberalisme en democratie bij Wendy Brown ..................................................................... 94
8.1. Literatuur ..................................................................................................................... 94
8.2. Wendy Brown ............................................................................................................... 95
8.3. Centrale concepten ...................................................................................................... 95
8.4. Herstel van politieke verbeelding ................................................................................... 96
8.5. Test jezelf ..................................................................................................................... 96
H10: SOCIAAL WERK EN HET POLITIEKE ............................................................................................. 97
1. Auteurs ................................................................................................................................. 97
2. SOciaal werk en het politieke ................................................................................................. 97
3. Fraser: 3 domeinen van onrechtvaardigheid ............................................................................ 98
4. Onderzoek ............................................................................................................................ 99
5. Frasers’ idee over gelijkheid en parity of participation ............................................................ 100
6. Jacques Rancière en het delen van het zintuiglijk waarneembare ........................................... 100
H11: SOCIAAL WERK EN HET POLITIEKE (DEEL 2) .............................................................................. 106
1. Inleiding .............................................................................................................................. 106
1.1. Auteurs ...................................................................................................................... 106
1.2. Sociaal werk en het politieke ....................................................................................... 106
2. Jean Luc Nancy en democratie ............................................................................................. 106
2.1. Nancy’s visie op democratie ........................................................................................ 106
2.2. Een Nietzschiaanse democratie, que? ......................................................................... 107
2.3. In de praktijk ............................................................................................................... 107
2.4. Definitie ‘infrapolitiek’ ................................................................................................. 108
2.5. Nancy’s vrijheidsbegrip ............................................................................................... 109
2.6. Reflectie- oefening ...................................................................................................... 110
2.7. Implicaties voor Sociaal werk ...................................................................................... 110
3. Chantal Mouffe en agonistisch pluralisme ............................................................................ 110
3.1. Korte bio ..................................................................................................................... 110
3.2. Einde van de politiek ................................................................................................... 110
3.3. Basisassumptie van Mouffe ......................................................................................... 111
3.4. Postpolitiek ................................................................................................................ 111
5
, 3.5. Casusoefening ............................................................................................................ 112
3.6. Relevantie van Mouffe voor kritisch sociaal werk ........................................................... 113
H12: Discretionaire ruimte ............................................................................................................... 113
1. Street level bureaucracy ...................................................................................................... 113
1.1. Michael Lipsky ............................................................................................................ 114
1.2. Discretion van management ........................................................................................ 115
1.3. Onderzoek naar discretie............................................................................................. 115
1.4. Curtailment vs continuation ........................................................................................ 115
1.5. Discretionaire ruimte .................................................................................................. 116
2. Omgaan met ambuiteit ........................................................................................................ 117
2.1. Ambigu sociaal werk ................................................................................................... 117
2.2. Discussie tekst ........................................................................................................... 117
2.3. Ontsnappen aan ambiguïteit ....................................................................................... 118
2.4. Camus ....................................................................................................................... 118
2.5. Op zoek naar meso-verzet: radicaal incrementalisme ................................................... 119
2.6. Op zoek naar mesoverzet: radicaal incrementalisme .................................................... 119
2.7. Twijfel en onzekerheid ................................................................................................. 119
3. Examen .............................................................................................................................. 120
3.1. Praktisch .................................................................................................................... 120
3.2. Voorbeeldvragen ......................................................................................................... 120
6
, SOCIAAL WERK THEORIEËN
H1: INTRODUCTIE DISCUSSIES
1. GLOBALE DEFINITIE VAN SOCIAAL WERK
• Goedgekeurd door de Algemene Vergadering van de IFSW en de algemene vergadering van de
IASSW in juli 2014
• "Sociaal werk is een praktijkgericht beroep en een academische discipline die sociale verandering
en ontwikkeling, sociale cohesie en de emancipatie en bevrijding van mensen bevordert. Principes
van sociale rechtvaardigheid, mensenrechten, collectieve verantwoordelijkheid en respect voor
diversiteit staan centraal in sociaal werk. Onderbouwd door theorieën over sociaal werk, sociale
wetenschappen, menswetenschappen en inheemse kennis*, sociaal werk betrekt mensen en
structuren om levensproblemen aan te gaan en het welzijn te verbeteren. De bovenstaande definitie
kan op nationaal en / of regionaal niveau worden aangevuld."
• In definitie komt relatie met sociaal werk en theorie naar boven: praktijkgericht versus academische
discipline, theorie wordt niet afgebakend zoals in boeken maar brede kennis door verwijzing naar
inheemse kennis → komt vanuit globale schaal, kennis ontwikkeld door lokale inheemse
kennis/bevolking die niet mag worden gedisconteerd. Poging om dit soort kennis ook een plaats te
geven in de definitie.
• Inheemse kennis = komt uit een globale definitie, de kennis ontw door lokale inheemse
bevolkingsgroepen die niet gedisconteerd mag worden
bv. de indianen in de VS, Aboriginals in Australië, bevolkingsgroepen in Afrika… hier gebeuren
ook theorievormingen die in ons westerse denken vaak niet gezien worden bv. de wijze waarop
bepaalde Afrikaanse culturen kijken naar gezondheid, relaties…. Bv. geen dokter als iemand
ziek is maar speciale kruidenthee ’s etc… bv. hoe gaan Aboriginals om met hun eigen
geschiedenis en hoe is dit gekoppeld aan bepaalde zaken, liederen die gezongen worden…
deze informatie is heel rijk en kan ons ook veel leren.
→ Belangrijk dat hier geen hiërarchie in gezien wordt, het staat op dezelfde lijn als
academische kennis, kennis van mensen zelf etc.…
2. THEORIE EN SOCIAAL WERK: GEEN EVIDENTE RELATIE
• Sociaal werkt vertrekt historisch vanuit de praktijk: goed doen voor de mensen
Praktijk is SW is nog steeds leidend, basisidee ‘mensen helpen’, wel complexer dan dat, niet
meteen focus op theorie
• Gaandeweg geprofessionaliseerd: ontstaan opleidingen
Ontstaan opleiding sociaal werk: jaren 40, zolang bestaat het nog niet, SW is niet enkel helpen
maar hebben ook een theoretische basis nodig
Theoretische basis die nodig geacht w voor de opleiding veranderd mee met de sl en de tijd ->
vroeger bv. vaak lessen rond hygiëne (hoe huis en zichzelf proper houden, vandaag heel
vanzelfsprekend).
7
,• Maar tot op vandaag debat over ‘denkers’ en ‘doeners’: idee dat sociaal werk uit het hart/de buik
komt, intuïtief is, … terwijl theorie abstract zou zijn, ver van de concrete praktijk, … (Singh &
Cowden, 2009): valse discussie (laat je dus nooit vangen !)
Ontstaan verschillende machtsdiscussies: wie is de beste? Wie heeft het meest gelijk? Is een
valse discussie waar we niet in de val mogen lopen om dit te reproduceren
Idee doeners en denkers is een cliché -> mensen die theorieën en artikels schrijvers zijn dan
de denkers en mensen in de praktijk de doeners, maar dit is een valse discussie!! Gaat vaak
over machtsverhouding, men wil zaken tegenover elkaar zetten, denkers staan ook in de
praktijk en doeners kunnen ook denken.
• Dit komt bijvoorbeeld ook naar voor in het debat over
Bachelors en masters → ook hier komen vaak valse discussies master is moeilijker door
theorie andere makkelijker door praktijkgericht. Master zou zwak zijn zonder praktijkervaring,
bachelor zou zwak zijn zonder theorie → zowel praktijk als theorie is belangrijk en hebben
elkaar nodig!!
Stage en theorie → theorie is wat in het boekje staat, stage is het echte werk: helemaal
anders, hebben elkaar nodig om geheel te verstaan
Praktijk en onderzoek
Vrijwilligers en beroepskrachten
• Vorm van anti-intellectualisme: praktijk heeft geen theorie nodig
Idee ‘maak het niet zo moeilijk’, hebben we dit nu allemaal nodig? Idee dat praktijk geen theorie
nodig heeft leeft wel hard. Boeken kunnen je niet helpen om samenleving beter te maken. als
ik gewoon wat babbel met cliënten is dat toch goed?’, ‘boeken lezen is niet nodig’... -> want dit
zou zogezegd niet verrijkend zijn en is een anti intellectuele houding
• Dit kan ook door beleidsmakers ondersteund worden
Als we het niet zo moeilijk moeten maken en iedereen het kan, waarom moeten we dan
investeren in een master opleiding?
Bv. “social work could be done entirely on a ‘voluntary basis’ by ‘retired City bankers or ex-
insurance brokers’” (Tory Minister, October 2010).
Besparingsoperatie, maar ook immuniseren van de overheid tegen kritiek: uitvoerders i.p.v.
denkers → Als je niet kritisch mag zijn, of kritiek op de overheid mogen schrijven zijn ze ook niet
zo machtig, ze lachen je weg. Je hebt theoretische kaders nodig om pijnpunten van beleid te
kunnen aanhalen. Dit heb je nodig voor je kritische houding: overheid zeer dankbaar wanneer
SW zegt dit niet nodig te hebben.
Cf. discussie inzet vrijwilligers → Vrijwilligers inzetten in plaats van sociaal werkers
→ Geen sociaal werk voor nodig, dus waarom mensen betalen als ze dat ook op dagelijkse
basis kunnen doen (bv in de supermarkt), hier ook relatie met onderzoek en theorie ‘informeel
leren’. Je zal moeten uitleggen hoe informeel leren in elkaar zit en hoe zij dit wegnemen. Theorie
is ook belangrijk om kritiek basis te kunnen geven.
Theoretische houding en werkveldervaring is nodig om pijnpunten beleid bloot te leggen en een
kritische houding aan te nemen ten aanzien van beleid en regelgeving
8
, • Anti-intellectualisme kan ook door sociaal werkers zelf worden gepromoot:
Allegedly, since ‘doing social work is more important than thinking about it’(Gray and Webb,
2009), many social workers may even tend ‘to elevate theoretical ignorance to a level of
professional virtue’(Mullaly, 1997).
Sociaal werk is vooral doen en minder over denken, is niet zo nodig, vraag stellen waar moet
het dan wel over gaan? Onwetendheid over theorie die nodig is in professioneel beroep
Anti intellectulisme -> sociaal werk is niet belangrijk, iedereen kan dat doen….
3. HET ONVERMIJDELIJKE VAN THEORIE
The ‘fallacy’ of ‘theoryless practice’ (Thompson, 2010):
‘Even where the theoretical understandings cannot be directly articulated by a practitioner, they will still be
there. That is practitioners will be making assumptions about a range of factors (the nature and causes of
human behavior; how society works; the nature and causes of social problems; how best to communicate;
how to recognize emotional reactions and so on) and basing these assumptions on concepts, wherever
they are derived from. Some sort of conceptual framework (and therefore theory) and is therefore
inevitable’.
➔ Ookal kunnen we niet altijd theorie benoemen (zit vaak op de achtergrond), maar het speelt wel altijd
een rol. Het geeft assumpties weer over de wereld, menselijk handelen, omgang met elkaar.. En van
hieruit kan je nadenken over hoe sl in elkaar zit, hoe mensen reageren op maatregelen… je hebt theorie
nodig om te verklaren wat dingen doen met mensen.
➔ Anti intellectuele insteek beleid → we leggen genoeg maatregelen op en sanctioneren en dan zullen
mensen dat wel doen → kan je als sociaal werk tegen gaan door te verwijzen naar bepaalde theorieën
in argumenten waarom dat geen goed idee is
➔ Theorie speelt altijd mee, ook zonder uitleg. Ze beïnvloedt onze aannames over mens en samenleving
en helpt ons begrijpen en voorspellen. Een conceptueel denkkader is essentieel.
Kurt Lewin → sociaal werker en kenniswetenschapper: ‘there is nothing so practical als good theory’, moet
goed in elkaar zitten, werkelijkheid proberen veranderen, handvaten geven, praktisch zijn… Met een slechte
theorie ben je niet veel. Een goede theorie is zeer praktisch. Theorie geeft taal om vast testellen hoe dingen
gaan in de praktijk. Om te observeren, te begrijpen, dingen te zien…
4. ONVERMIJDELIJK, WAAROM? ZONDER THEORIE…
• Geen taal om dingen woorden te geven → taal om te spreken over wat er gebeurt, ik zie letterlijk
wat er gebeurt in de praktijk
• Geen handvat dat dingen in relatie met elkaar brengt → theorie gaat altijd over relatie tussen
verschillende concepten. Via relaties tussen dingen kan je relaties begrijpen. Bv. wat betekent een
hoge luchtdruk? Kijken wat er gebeurt als een leerkracht ipv negatieve betrokkenheid, positieve
betrokkenheid toont.
• Geen mogelijkheid onderbouwde verklaring te geven → bv. leerkracht x zie je telkens tegen kind x
inspanningen doen om hechtingen te tonen, als we dit het een aantal leerkrachten doen gaan we
kunnen begrijpen of verklaren waarom een bepaalde leerling het opeens beter doet.
9
Universiteit Gent
2024 - 2025
,INHOUD
H1: INTRODUCTIE DISCUSSIES ............................................................................................................7
1. Globale definitie van sociaal werk ............................................................................................7
2. Theorie en sociaal werk: geen evidente relatie ...........................................................................7
3. Het onvermijdelijke van theorie ................................................................................................9
4. Onvermijdelijk, waarom? Zonder theorie… ................................................................................9
4.1. Voorbeeld..................................................................................................................... 10
5. Impliciet en expliciet ............................................................................................................. 11
6. De sociaal werker als intellectueel ......................................................................................... 11
7. Sociaal werk en theorie .......................................................................................................... 12
7.1. Voorbeeld..................................................................................................................... 12
8. In deze cursus ....................................................................................................................... 12
H2: THEORIE EN PROFESSIONALISERING ........................................................................................... 13
1. Welk soort professionaliteit en professionalisering ................................................................. 13
1.1. Wat is professionalisering ............................................................................................. 13
1.2. Discussie over professionaliteit ..................................................................................... 13
2. Onderscheiden tradities in relatie tot de staat ......................................................................... 13
2.1. Europese traditie .......................................................................................................... 13
2.2. Anglo-amerikaanse traditie ............................................................................................ 14
3. Professionalisering ................................................................................................................ 14
3.1. Geen evident debat ....................................................................................................... 14
3.2. Discussie openbreken diplomavoorwaarden OCMW ....................................................... 15
3.3. Set aan indicatoren ....................................................................................................... 15
4. Het professionaliseringsdebat ............................................................................................... 16
4.1. De functionele professional (Parsons) ............................................................................ 16
4.2. De autonome professional ............................................................................................ 18
4.3. Normatieve professional ............................................................................................... 19
4.4. Democratische professional (4e model) .......................................................................... 20
4.5. Roep om professionalisering ......................................................................................... 20
5. Welke verhouding tot theorie.................................................................................................. 21
5.1. Theorievorming in het sociaal werk ................................................................................ 21
5.2. Wetenschap als legitimering .......................................................................................... 21
6. Welk soort theorie? ............................................................................................................... 23
6.1. Handelingstheorieën in het sociaal werk ........................................................................ 23
6.2. Sociaal werk en theorie ................................................................................................. 25
H3: DE MAATSCHAPPELIJKE CONTEXT: VAN WERKEN IN EEN THEORIE-ARME OMGEVING NAAR DE
SOCIAAL WERKER ALS THEORIE-MAKER ............................................................................................. 25
1
, 1. Inleiding ................................................................................................................................ 25
1.1. Deel 1: Aandacht voor maatschappelijke context ............................................................ 25
1.2. Deel 2: de sociaal werker als theoriemaker ..................................................................... 26
2. Deel 1: bevragen van maatschappelijke context ...................................................................... 26
2.1. Managerialisme ............................................................................................................ 26
2.2. Evidence based practice ............................................................................................... 30
2.3. Vraag naar verantwoording sociaal werk ......................................................................... 30
2.4. Besluit .......................................................................................................................... 31
3. Deel 2: theorie als puzzelen ................................................................................................... 32
3.1. Theorie en de verschillende niveaus van abstractie ......................................................... 32
3.2. Indeling van Payne in modern sw theory (4th ED) ............................................................. 33
3.3. Kenmerken theoretiseren .............................................................................................. 34
3.4. Theoretiseren als puzzelen ............................................................................................ 34
3.5. Illustratie theoretiseren in eigen onderzoek .................................................................... 35
H4:STRUCTUUR & AGENCY: BOURDIEU ............................................................................................. 36
1. Inleiding ................................................................................................................................ 36
1.1. Kritische theorie ............................................................................................................ 36
1.2. Sociaal constructivisme ................................................................................................ 37
1.3. Structuur - agency ......................................................................................................... 37
1.4. Critical and radical theory in SW .................................................................................... 38
1.5. In dit hoofdstuk.. ........................................................................................................... 38
2. Pierre Bourdieu en practice theory.......................................................................................... 39
2.1. Wie is Bourdieu? ........................................................................................................... 39
2.2. Bourdieu en kritiek op neo-liberalisme ........................................................................... 39
2.3. Waarom Bourdieu? ....................................................................................................... 40
2.4. Rol van cultuur .............................................................................................................. 41
2.5. Post- structuralist ......................................................................................................... 42
2.6. Basisassumpties .......................................................................................................... 42
2.7. Kernconcepten ............................................................................................................. 43
2.8. VB’N toepassingen in onderzoek .................................................................................... 48
2.9. VB’N toepassingen in het werkveld................................................................................. 48
2.10. betekenis bourdieu ....................................................................................................... 48
H5: STRUCTUUR & AGENCY: GOFFMAN.............................................................................................. 49
1. Goffman en de dramaturgische theorie voor sociaal werkers ................................................... 49
1.1. Wie was Erving Goffman? .............................................................................................. 49
1.2. Oog voor detail: theoretiseren boven uitbouwen sociale theorie en liet zich niet inpassen in
de dominante canons ................................................................................................................. 49
2
, 1.3. Niet alles nog even relevant ........................................................................................... 49
2. Dramaturigie als metafoor/ dramaturgische analyse ............................................................... 50
3. Centrale concepten .......................................................................................................... 51
4. Betekenis voor sociaal werkers en voorbeelden uit onderzoek ................................................. 54
4.1. (leren) begrijpen van zelf-presentaties van ‘cliënten’ en sociaal werkers .......................... 54
4.2. Kritische analyse van sociale structuren ......................................................................... 55
4.3. Illustratie uit onderzoek: spanning tussen sociale representatie en zelfpresentatie van
mensen in armoede .................................................................................................................... 55
5. Enkele beschouwingen ter afronding ...................................................................................... 57
5.1. Symbolisch interactionisme is geen sociaal constructivisme ........................................... 57
5.2. Theoretiseren als puzzel ................................................................................................ 58
6. Goffman vs Bourdieu ............................................................................................................. 58
H6: MARXISITSCHE EN INTERSECTIONELE THEORIE VOOR SOCIAAL WERKERS ................................... 59
1. Inleiding ................................................................................................................................ 59
1.1. Sociaal werk, gecontesteerde praktijk met veel theoretische spanningen ......................... 59
1.2. Basisinsteek voor het hoofdstuk .................................................................................... 59
1.3. Opbouw hoofdstuk ....................................................................................................... 60
2. Marxisme .............................................................................................................................. 60
2.1. Wat is Marxisme............................................................................................................ 60
2.2. Kennistheoretische achtergrond .................................................................................... 60
2.3. Focus op 2 theoretische concepten en hun relevantie voor sociaal werk .......................... 61
2.4. Marxisme en sociaal werk .............................................................................................. 64
H7: GRAMSCI EN DE THEORIE VAN DE CULTURELE HEGEMONIE ......................................................... 65
1. Inleiding ................................................................................................................................ 65
2. Gramsci ................................................................................................................................ 65
2.1. Wie was Antonio Gramsci? ............................................................................................ 65
2.2. Gramsci als neo-marxist................................................................................................ 65
2.3. Centrale concepten ...................................................................................................... 65
3. Hegemonie ........................................................................................................................... 66
3.1. Voorbeelden ................................................................................................................. 67
3.2. Common sense en good sense ...................................................................................... 67
3.3. Stellingenoorlog ............................................................................................................ 67
3.4. Betekenis Gramsci voor sociaal werk ............................................................................. 68
3.5. Gramsci in onderzoek ................................................................................................... 68
H8: FEMINISME, INTERSECTIONALITEIT EN TRANSFORMATIEVE KRACHT ............................................. 68
1. Inleiding ................................................................................................................................ 68
1.1. 3 auteurs ...................................................................................................................... 68
3
, 2. Feministische theorie en sociaal werk .................................................................................... 69
2.1. Eerste golf feminisme (19e en begin 20e eeuw) ................................................................ 69
2.2. Tweede golf feminisme (jaren 1960 – 1980) ..................................................................... 70
2.3. Derde golf feminisme (1990 – Heden) ............................................................................. 71
2.4. Verschillende perspectieven feminisme ......................................................................... 71
2.5. Gender en queertheorie ................................................................................................ 72
2.6. Feminisme en sociaal werk............................................................................................ 72
3. Ashley Bohrer: Marxisme en intersectionaliteit ........................................................................ 73
3.1. Wie is Ashley Bohrer ...................................................................................................... 73
3.2. oorsprong ..................................................................................................................... 74
3.3. Uitbuiting en onderdrukking bestaat dat nog wel? ........................................................... 74
3.4. Bohrer .......................................................................................................................... 75
4. Bell Hooks en haar theorie van liefde ...................................................................................... 76
4.1. Bell Hooks .................................................................................................................... 76
4.2. Inspiratie bij Erich Fromm .............................................................................................. 76
4.3. Wat is liefde volgens Hooks? ......................................................................................... 77
4.4. 5 betekenisvolle principes voor sociaal werk .................................................................. 78
4.5. Hooks als inspiratie voor onderzoek ............................................................................... 78
4.6. Hooks als inspiratie in de praktijk – vzw Touché .............................................................. 78
H9: DISCIPLINERING EN GOUVERMENTALITEIT ................................................................................... 79
1. Insteek ................................................................................................................................. 79
2. Michel Foucault: macht, kennis en vrijheid ............................................................................. 79
2.1. Michel Foucault ............................................................................................................ 79
2.2. Van structuralist naar poststructuralist .......................................................................... 80
2.3. Foucault ....................................................................................................................... 80
3. Wat is macht? ....................................................................................................................... 81
3.1. Centrale assumpties ..................................................................................................... 81
3.2. Kernbegrippen .............................................................................................................. 81
4. Foucault en sociaal werk ....................................................................................................... 86
5. Kritieken op Foucault ............................................................................................................. 86
5.1. Waar de activist de (belaagde) theoreticus aanvult ......................................................... 87
6. van Foucault naar Rose ......................................................................................................... 87
6.1. Subject wording ............................................................................................................ 87
6.2. Centrale ‘Foucauldiaanse onderzoeksvraag’ .................................................................. 88
6.3. Basisassumpties ‘the managment of the contemporate self’ ........................................... 89
6.4. Foucault VS Rose .......................................................................................................... 90
6.5. Psychologische problemen bestaan maar wortels vaak in… ............................................ 91
4
, 6.6. Alternatieve vormen van subjectivering? praktijkvoorbeeld .............................................. 92
6.7. Recent werk.................................................................................................................. 92
7. Psychopolitiek bij Byung – CHung Han .................................................................................... 93
7.1. Verschuivingen in analyse ............................................................................................. 93
7.2. Psychopolitiek .............................................................................................................. 93
7.3. Instrumenten in psychopolitiek ...................................................................................... 93
7.4. Het probleem van positiviteit ......................................................................................... 94
8. Neoliberalisme en democratie bij Wendy Brown ..................................................................... 94
8.1. Literatuur ..................................................................................................................... 94
8.2. Wendy Brown ............................................................................................................... 95
8.3. Centrale concepten ...................................................................................................... 95
8.4. Herstel van politieke verbeelding ................................................................................... 96
8.5. Test jezelf ..................................................................................................................... 96
H10: SOCIAAL WERK EN HET POLITIEKE ............................................................................................. 97
1. Auteurs ................................................................................................................................. 97
2. SOciaal werk en het politieke ................................................................................................. 97
3. Fraser: 3 domeinen van onrechtvaardigheid ............................................................................ 98
4. Onderzoek ............................................................................................................................ 99
5. Frasers’ idee over gelijkheid en parity of participation ............................................................ 100
6. Jacques Rancière en het delen van het zintuiglijk waarneembare ........................................... 100
H11: SOCIAAL WERK EN HET POLITIEKE (DEEL 2) .............................................................................. 106
1. Inleiding .............................................................................................................................. 106
1.1. Auteurs ...................................................................................................................... 106
1.2. Sociaal werk en het politieke ....................................................................................... 106
2. Jean Luc Nancy en democratie ............................................................................................. 106
2.1. Nancy’s visie op democratie ........................................................................................ 106
2.2. Een Nietzschiaanse democratie, que? ......................................................................... 107
2.3. In de praktijk ............................................................................................................... 107
2.4. Definitie ‘infrapolitiek’ ................................................................................................. 108
2.5. Nancy’s vrijheidsbegrip ............................................................................................... 109
2.6. Reflectie- oefening ...................................................................................................... 110
2.7. Implicaties voor Sociaal werk ...................................................................................... 110
3. Chantal Mouffe en agonistisch pluralisme ............................................................................ 110
3.1. Korte bio ..................................................................................................................... 110
3.2. Einde van de politiek ................................................................................................... 110
3.3. Basisassumptie van Mouffe ......................................................................................... 111
3.4. Postpolitiek ................................................................................................................ 111
5
, 3.5. Casusoefening ............................................................................................................ 112
3.6. Relevantie van Mouffe voor kritisch sociaal werk ........................................................... 113
H12: Discretionaire ruimte ............................................................................................................... 113
1. Street level bureaucracy ...................................................................................................... 113
1.1. Michael Lipsky ............................................................................................................ 114
1.2. Discretion van management ........................................................................................ 115
1.3. Onderzoek naar discretie............................................................................................. 115
1.4. Curtailment vs continuation ........................................................................................ 115
1.5. Discretionaire ruimte .................................................................................................. 116
2. Omgaan met ambuiteit ........................................................................................................ 117
2.1. Ambigu sociaal werk ................................................................................................... 117
2.2. Discussie tekst ........................................................................................................... 117
2.3. Ontsnappen aan ambiguïteit ....................................................................................... 118
2.4. Camus ....................................................................................................................... 118
2.5. Op zoek naar meso-verzet: radicaal incrementalisme ................................................... 119
2.6. Op zoek naar mesoverzet: radicaal incrementalisme .................................................... 119
2.7. Twijfel en onzekerheid ................................................................................................. 119
3. Examen .............................................................................................................................. 120
3.1. Praktisch .................................................................................................................... 120
3.2. Voorbeeldvragen ......................................................................................................... 120
6
, SOCIAAL WERK THEORIEËN
H1: INTRODUCTIE DISCUSSIES
1. GLOBALE DEFINITIE VAN SOCIAAL WERK
• Goedgekeurd door de Algemene Vergadering van de IFSW en de algemene vergadering van de
IASSW in juli 2014
• "Sociaal werk is een praktijkgericht beroep en een academische discipline die sociale verandering
en ontwikkeling, sociale cohesie en de emancipatie en bevrijding van mensen bevordert. Principes
van sociale rechtvaardigheid, mensenrechten, collectieve verantwoordelijkheid en respect voor
diversiteit staan centraal in sociaal werk. Onderbouwd door theorieën over sociaal werk, sociale
wetenschappen, menswetenschappen en inheemse kennis*, sociaal werk betrekt mensen en
structuren om levensproblemen aan te gaan en het welzijn te verbeteren. De bovenstaande definitie
kan op nationaal en / of regionaal niveau worden aangevuld."
• In definitie komt relatie met sociaal werk en theorie naar boven: praktijkgericht versus academische
discipline, theorie wordt niet afgebakend zoals in boeken maar brede kennis door verwijzing naar
inheemse kennis → komt vanuit globale schaal, kennis ontwikkeld door lokale inheemse
kennis/bevolking die niet mag worden gedisconteerd. Poging om dit soort kennis ook een plaats te
geven in de definitie.
• Inheemse kennis = komt uit een globale definitie, de kennis ontw door lokale inheemse
bevolkingsgroepen die niet gedisconteerd mag worden
bv. de indianen in de VS, Aboriginals in Australië, bevolkingsgroepen in Afrika… hier gebeuren
ook theorievormingen die in ons westerse denken vaak niet gezien worden bv. de wijze waarop
bepaalde Afrikaanse culturen kijken naar gezondheid, relaties…. Bv. geen dokter als iemand
ziek is maar speciale kruidenthee ’s etc… bv. hoe gaan Aboriginals om met hun eigen
geschiedenis en hoe is dit gekoppeld aan bepaalde zaken, liederen die gezongen worden…
deze informatie is heel rijk en kan ons ook veel leren.
→ Belangrijk dat hier geen hiërarchie in gezien wordt, het staat op dezelfde lijn als
academische kennis, kennis van mensen zelf etc.…
2. THEORIE EN SOCIAAL WERK: GEEN EVIDENTE RELATIE
• Sociaal werkt vertrekt historisch vanuit de praktijk: goed doen voor de mensen
Praktijk is SW is nog steeds leidend, basisidee ‘mensen helpen’, wel complexer dan dat, niet
meteen focus op theorie
• Gaandeweg geprofessionaliseerd: ontstaan opleidingen
Ontstaan opleiding sociaal werk: jaren 40, zolang bestaat het nog niet, SW is niet enkel helpen
maar hebben ook een theoretische basis nodig
Theoretische basis die nodig geacht w voor de opleiding veranderd mee met de sl en de tijd ->
vroeger bv. vaak lessen rond hygiëne (hoe huis en zichzelf proper houden, vandaag heel
vanzelfsprekend).
7
,• Maar tot op vandaag debat over ‘denkers’ en ‘doeners’: idee dat sociaal werk uit het hart/de buik
komt, intuïtief is, … terwijl theorie abstract zou zijn, ver van de concrete praktijk, … (Singh &
Cowden, 2009): valse discussie (laat je dus nooit vangen !)
Ontstaan verschillende machtsdiscussies: wie is de beste? Wie heeft het meest gelijk? Is een
valse discussie waar we niet in de val mogen lopen om dit te reproduceren
Idee doeners en denkers is een cliché -> mensen die theorieën en artikels schrijvers zijn dan
de denkers en mensen in de praktijk de doeners, maar dit is een valse discussie!! Gaat vaak
over machtsverhouding, men wil zaken tegenover elkaar zetten, denkers staan ook in de
praktijk en doeners kunnen ook denken.
• Dit komt bijvoorbeeld ook naar voor in het debat over
Bachelors en masters → ook hier komen vaak valse discussies master is moeilijker door
theorie andere makkelijker door praktijkgericht. Master zou zwak zijn zonder praktijkervaring,
bachelor zou zwak zijn zonder theorie → zowel praktijk als theorie is belangrijk en hebben
elkaar nodig!!
Stage en theorie → theorie is wat in het boekje staat, stage is het echte werk: helemaal
anders, hebben elkaar nodig om geheel te verstaan
Praktijk en onderzoek
Vrijwilligers en beroepskrachten
• Vorm van anti-intellectualisme: praktijk heeft geen theorie nodig
Idee ‘maak het niet zo moeilijk’, hebben we dit nu allemaal nodig? Idee dat praktijk geen theorie
nodig heeft leeft wel hard. Boeken kunnen je niet helpen om samenleving beter te maken. als
ik gewoon wat babbel met cliënten is dat toch goed?’, ‘boeken lezen is niet nodig’... -> want dit
zou zogezegd niet verrijkend zijn en is een anti intellectuele houding
• Dit kan ook door beleidsmakers ondersteund worden
Als we het niet zo moeilijk moeten maken en iedereen het kan, waarom moeten we dan
investeren in een master opleiding?
Bv. “social work could be done entirely on a ‘voluntary basis’ by ‘retired City bankers or ex-
insurance brokers’” (Tory Minister, October 2010).
Besparingsoperatie, maar ook immuniseren van de overheid tegen kritiek: uitvoerders i.p.v.
denkers → Als je niet kritisch mag zijn, of kritiek op de overheid mogen schrijven zijn ze ook niet
zo machtig, ze lachen je weg. Je hebt theoretische kaders nodig om pijnpunten van beleid te
kunnen aanhalen. Dit heb je nodig voor je kritische houding: overheid zeer dankbaar wanneer
SW zegt dit niet nodig te hebben.
Cf. discussie inzet vrijwilligers → Vrijwilligers inzetten in plaats van sociaal werkers
→ Geen sociaal werk voor nodig, dus waarom mensen betalen als ze dat ook op dagelijkse
basis kunnen doen (bv in de supermarkt), hier ook relatie met onderzoek en theorie ‘informeel
leren’. Je zal moeten uitleggen hoe informeel leren in elkaar zit en hoe zij dit wegnemen. Theorie
is ook belangrijk om kritiek basis te kunnen geven.
Theoretische houding en werkveldervaring is nodig om pijnpunten beleid bloot te leggen en een
kritische houding aan te nemen ten aanzien van beleid en regelgeving
8
, • Anti-intellectualisme kan ook door sociaal werkers zelf worden gepromoot:
Allegedly, since ‘doing social work is more important than thinking about it’(Gray and Webb,
2009), many social workers may even tend ‘to elevate theoretical ignorance to a level of
professional virtue’(Mullaly, 1997).
Sociaal werk is vooral doen en minder over denken, is niet zo nodig, vraag stellen waar moet
het dan wel over gaan? Onwetendheid over theorie die nodig is in professioneel beroep
Anti intellectulisme -> sociaal werk is niet belangrijk, iedereen kan dat doen….
3. HET ONVERMIJDELIJKE VAN THEORIE
The ‘fallacy’ of ‘theoryless practice’ (Thompson, 2010):
‘Even where the theoretical understandings cannot be directly articulated by a practitioner, they will still be
there. That is practitioners will be making assumptions about a range of factors (the nature and causes of
human behavior; how society works; the nature and causes of social problems; how best to communicate;
how to recognize emotional reactions and so on) and basing these assumptions on concepts, wherever
they are derived from. Some sort of conceptual framework (and therefore theory) and is therefore
inevitable’.
➔ Ookal kunnen we niet altijd theorie benoemen (zit vaak op de achtergrond), maar het speelt wel altijd
een rol. Het geeft assumpties weer over de wereld, menselijk handelen, omgang met elkaar.. En van
hieruit kan je nadenken over hoe sl in elkaar zit, hoe mensen reageren op maatregelen… je hebt theorie
nodig om te verklaren wat dingen doen met mensen.
➔ Anti intellectuele insteek beleid → we leggen genoeg maatregelen op en sanctioneren en dan zullen
mensen dat wel doen → kan je als sociaal werk tegen gaan door te verwijzen naar bepaalde theorieën
in argumenten waarom dat geen goed idee is
➔ Theorie speelt altijd mee, ook zonder uitleg. Ze beïnvloedt onze aannames over mens en samenleving
en helpt ons begrijpen en voorspellen. Een conceptueel denkkader is essentieel.
Kurt Lewin → sociaal werker en kenniswetenschapper: ‘there is nothing so practical als good theory’, moet
goed in elkaar zitten, werkelijkheid proberen veranderen, handvaten geven, praktisch zijn… Met een slechte
theorie ben je niet veel. Een goede theorie is zeer praktisch. Theorie geeft taal om vast testellen hoe dingen
gaan in de praktijk. Om te observeren, te begrijpen, dingen te zien…
4. ONVERMIJDELIJK, WAAROM? ZONDER THEORIE…
• Geen taal om dingen woorden te geven → taal om te spreken over wat er gebeurt, ik zie letterlijk
wat er gebeurt in de praktijk
• Geen handvat dat dingen in relatie met elkaar brengt → theorie gaat altijd over relatie tussen
verschillende concepten. Via relaties tussen dingen kan je relaties begrijpen. Bv. wat betekent een
hoge luchtdruk? Kijken wat er gebeurt als een leerkracht ipv negatieve betrokkenheid, positieve
betrokkenheid toont.
• Geen mogelijkheid onderbouwde verklaring te geven → bv. leerkracht x zie je telkens tegen kind x
inspanningen doen om hechtingen te tonen, als we dit het een aantal leerkrachten doen gaan we
kunnen begrijpen of verklaren waarom een bepaalde leerling het opeens beter doet.
9
