Uitwerking hoorcolleges Overheid en Privaatrecht 2024-2025
Inhoud
Uitwerking hoorcolleges Overheid en Privaatrecht 2024-2025 .............................................................. 1
Week 1A: Overheid en privaatrecht - introductie ............................................................................... 2
Week 1B: Rechtmatige overheidsdaad – introductie .......................................................................... 8
Week 2A: Onrechtmatige overheidsdaad – introductie .................................................................... 13
Week 2B: Verdieping onrechtmatige daad: gebod, verbod en kostenverhaal .................................. 18
Week 3A: Organisatierecht – privaat- en publiekrechtelijke rechtspersonen ................................... 22
Week 3B: Private normstelling in het bestuursrecht ......................................................................... 32
Week 4A: Overheid en schadevergoeding – mijnbouwschade Groningen ....................................... 38
Week 4B: Nadeelcompensatie – overeenkomsten............................................................................ 47
Week 5A: Vaststellingsovereenkomst en alternatieve afdoening schade ......................................... 52
Week 5B: Gebiedsontwikkeling met overeenkomsten ...................................................................... 58
Week 6A: Zelfstandige schadeverzoekschriftprocedure.................................................................... 65
Week 6B: Publiek domein/ openbare zaken ..................................................................................... 72
Overzicht voorgeschreven jurisprudentie ......................................................................................... 77
Legenda:
Voorgeschreven jurisprudentie
Overige jurisprudentie, begrippen
en onderwerpen
Deelonderwerpen
Hoofdonderwerpen
Wetsartikelen
1
, Week 1A: Overheid en privaatrecht - introductie
De overheid behartigt het algemeen belang. Typerend voor overheidshandelen is het vervullen van
de publieke taak. Hierbij wordt de overheid beheerst door het publiekrecht. Hoe verhoudt het
publiekrecht zich tot het privaatrecht? En kan de overheid dan ook het privaatrecht gebruiken?
Visies op de verhouding publiek- en privaatrecht:
Gemene rechtsleer → Het bijzondere publiekrecht is niet wezenlijk anders van aard dan het gemene
privaatrecht, dus allebei kunnen gelijkwaardig worden toegepast.
• Dit gaat gepaard met het (tamelijk vrije) tweewegenleer.
o Kruseman-arrest (HR 1962)
▪ Financiële tegenprestatie voor wijzigen bestemmingsplan werd toegestaan,
omdat het ten goede van de burger kwam.
• De overheid heeft de keus een beleidsdoel zowel publiekrechtelijk als
privaatrechtelijk te regelen als zij bij het privaatrecht geen misbruik
van haar machtspositie maakt en binnen de kaders van de wet blijft.
o Eindhoven/ Staals (HR 1968)
▪ Huurovereenkomst i.p.v. precarioregeling over gebruik grond toegestaan.
• De gemeente mocht het privaatrechtelijke instrument
huurovereenkomst gebruiken om haar doelstellingen te gebruiken in
plaats van de publiekrechtelijke precarioregeling. De gemeente
mocht dus kiezen tussen publiek- en privaatrecht.
Ontwikkeling via:
Gemengde rechtsleer → Aan beide rechtsgebieden wordt even veel gewicht toegekend, dus twee
aparte rechtsgebieden.
• Bepalend voor de toepasselijke rechtsnormen en/of toepasselijke rechtsfiguren zou moeten
zijn of er sprake is van vervullen van een publieke taak.
• Normen van afd. 3.2 t/m 3.4 Awb geclausuleerd van toepassing op andere handelingen van
bestuursorganen, art. 3:1 lid 2 Awb.
o Andere handelingen → privaatrechtelijke rechtshandelingen, dus bo namens een
rechtspersoon.
▪ Hierbij moeten bepaalde abbb’s in acht worden genomen.
• Geen privaatrechtelijke rechtsverhouding in strijd met publiekrechtelijke normen, art. 3:14
BW.
o Een privaatrechtelijke bevoegdheid mag niet in strijd zijn met het publiekrecht.
Naar de
Gemeenschappelijke rechtsleer → ons recht kent een verzameling van algemene uitgangspunten,
rechtsbeginselen en rechtsfiguren die zich doen gevoelen in privaatrecht en publiekrecht.
• Regering bij invoering titel 4.4 Awb over geldschulden:
2
, o In beginsel elk rechtsgebied eigen regels;
o Geen nodeloze verschillen laten bestaan.
• Bestuursrechter in de jurisprudentie:
o Algemene rechtsbeginselen (o.a. onrechtmatige daad; onverschuldigde betaling;
ongerechtvaardigde verrijking).
Overheid: bestuursorgaan en rechtspersoon
De verdeling van publiekrechtelijke en vermogensrechtelijke bevoegdheden:
• Het publiekrecht kent publiekrechtelijke bevoegdheden toe en draagt publieke taken op aan
een bestuursorgaan.
• Het privaatrecht kent aan (rechts)personen vermogensrechtelijke rechten en bevoegdheden
toe, art. 2:5 BW.
o Ingevolgde art. 2:1 BW bezitten rechtspersoonlijkheid:
▪ Gemeente, waterschap, provincie en Staat;
▪ Lichamen met verordende bevoegdheid krachtens de Gw;
▪ Andere bij of krachtens de wet zodanig aangewezen lichamen.
De rechtspersoon ingesteld krachtens publiekrecht beslist over het gebruik van privaatrecht
• Dit is geregeld in de Comptabiliteitswet en de organieke wetten → wetten voorgeschreven
door Gw. Voorbeelden:
o College van B&W beslist over privaatrechtelijke rechtshandelingen, art. 160 lid 1 sub
d Gemw.
o Burgemeester vertegenwoordigt de gemeente in en buiten rechte, art. 170 lid 1
Gemw.
Kan de overheid vrij kiezen tussen de publiekrechtelijke en privaatrechtelijke weg?
Kritiek op keuzemogelijkheid overheid
Met gebruikmaking van het privaatrecht zou de overheid...
• … meer kunnen vragen/afdwingen dan met gebruik van publiekrecht;
• … publiekrechtelijke waarborgen voor burgers omzeilen/ doorkruisen;
• … beroep op de (informele/ goedkopere) bestuursrechter vermijden;
• … inspraak en rechtsbescherming van derden onmogelijk maken;
• … de publiekrechtelijke bevoegdheidsverdeling doorbreken.
Windmill-arrest (HR 199))
Windmill BV loost afvalgips op de Nieuwe Waterweg. Windmill heeft voor het lozen van deze
afvalstoffen een vergunning aangevraagd bij de gemeente en deze toegewezen gekregen. Op grond
van de Wet verontreiniging oppervlaktewateren heeft de gemeente het recht om bepaalde financiële
heffingsregelingen vast te stellen wanneer het gaat om het verlenen van een vergunning voor het
lozen van afvalstoffen. De Staat vorderde Windmill daarom dat zou stoppen met lozen tot zij hiervoor
een privaatrechtelijke vergunning heeft. Deze vordering is afgewezen omdat de Staat geen
bevoegdheid heeft om Windmill een privaatrechtelijke vergunning te eisen.
3
, Rechtsregel: Windmill-criteria:
1. Geeft de wet regels over het gebruik van privaatrecht om de beleidsdoelen te bereiken?
a. Zo ja, dan staat het antwoord in die regels (zoals art. 122 Woningwet).
b. Zo nee, dan is beslissend of het gebruik van het privaatrecht door de overheid een
onaanvaardbare doorkruising van het publiekrecht betekent.
2. Wanneer is er sprake van onaanvaardbare doorkruising?
• Beoordelen aan de hand van:
a. Inhoud/ strekking publiekrechtelijke regeling;
o Kunst- en Antiekstudio Lelystad → gemeente Lelystad verkoopt grond aan KAL en
voor verhuur is goedkeuring van de gemeente vereist. KAL verhuurt aan Leen Bakker
zonder privaatrechtelijke goedkeuring. De gemeente beroept zich op de
overeenkomst. De overeenkomst is rechtsgeldig en privaatrecht is geoorloofd, want:
▪ Geen wettelijke uitsluiting van die mogelijkheid in WRO;
▪ Ondanks bedenkingen tegen bestaande praktijk niet ingegrepen door
wetgever;
▪ Blijven toestaan betekent rechtszekerheid voor de gemeentelijke praktijk;
▪ Wetgever zal kunnen ingrijpen en niet de rechter.
o Rechtsregel: als geen verbod voortvloeit uit de wet of een ander beletsel dan mogen
bo’s privaatrechtelijke overeenkomsten sluiten en hieraan voorwaarden verbinden.
b. Bescherming belangen burgers in die regeling;
c. Kan met het publiekrecht een vergelijkbaar resultaat worden behaald?
• Doorkruisingsleer: de rechter beoordeelt strenger en gestructureerder, maar geen absoluut
afscheid van de keuzemogelijkheid.
Alleen relevant als twee wegen open staan:
• Zuivere tweewegen situatie → er is een publiekrechtelijke regeling die ongeveer over
hetzelfde gaat.
o Arrest De Pina/ Helmond tweewegenleer → De familie De Pina hadden met hun
woonwagens standplaats genomen op een terrein die specifiek was bestemd als
kermisoverwinteringsterrein. Via een kort geding eist de gemeente verlating van het
terrein o.g.v. haar eigendomsrecht i.p.v. de Woonwagenwet. De HR oordeelde dat de
gemeente niet zomaar haar eigendomsrechten kon inroepen, omdat dat dat
doorkruising met de Woonwagenwet oplevert. Er bestaat namelijk een specifieke
publiekrechtelijke regeling in de Woonwagenwet.
• Onzuivere tweewegen situatie → er is niet zo’n publiekrechtelijke regeling die ongeveer over
hetzelfde gaat.
o Als het niet in het publiekrecht kan dan kan het ook niet in het privaatrecht →
Brandweerkosten-arrest: kosten van brand blussen werd verhaald, maar kan niet
omdat mensen anders niet meer de brandweer zullen bellen.
De normen die gelden als het privaatrecht wordt gebruikt door de overheid:
Art. 3:1 lid 2 Awb
4
Inhoud
Uitwerking hoorcolleges Overheid en Privaatrecht 2024-2025 .............................................................. 1
Week 1A: Overheid en privaatrecht - introductie ............................................................................... 2
Week 1B: Rechtmatige overheidsdaad – introductie .......................................................................... 8
Week 2A: Onrechtmatige overheidsdaad – introductie .................................................................... 13
Week 2B: Verdieping onrechtmatige daad: gebod, verbod en kostenverhaal .................................. 18
Week 3A: Organisatierecht – privaat- en publiekrechtelijke rechtspersonen ................................... 22
Week 3B: Private normstelling in het bestuursrecht ......................................................................... 32
Week 4A: Overheid en schadevergoeding – mijnbouwschade Groningen ....................................... 38
Week 4B: Nadeelcompensatie – overeenkomsten............................................................................ 47
Week 5A: Vaststellingsovereenkomst en alternatieve afdoening schade ......................................... 52
Week 5B: Gebiedsontwikkeling met overeenkomsten ...................................................................... 58
Week 6A: Zelfstandige schadeverzoekschriftprocedure.................................................................... 65
Week 6B: Publiek domein/ openbare zaken ..................................................................................... 72
Overzicht voorgeschreven jurisprudentie ......................................................................................... 77
Legenda:
Voorgeschreven jurisprudentie
Overige jurisprudentie, begrippen
en onderwerpen
Deelonderwerpen
Hoofdonderwerpen
Wetsartikelen
1
, Week 1A: Overheid en privaatrecht - introductie
De overheid behartigt het algemeen belang. Typerend voor overheidshandelen is het vervullen van
de publieke taak. Hierbij wordt de overheid beheerst door het publiekrecht. Hoe verhoudt het
publiekrecht zich tot het privaatrecht? En kan de overheid dan ook het privaatrecht gebruiken?
Visies op de verhouding publiek- en privaatrecht:
Gemene rechtsleer → Het bijzondere publiekrecht is niet wezenlijk anders van aard dan het gemene
privaatrecht, dus allebei kunnen gelijkwaardig worden toegepast.
• Dit gaat gepaard met het (tamelijk vrije) tweewegenleer.
o Kruseman-arrest (HR 1962)
▪ Financiële tegenprestatie voor wijzigen bestemmingsplan werd toegestaan,
omdat het ten goede van de burger kwam.
• De overheid heeft de keus een beleidsdoel zowel publiekrechtelijk als
privaatrechtelijk te regelen als zij bij het privaatrecht geen misbruik
van haar machtspositie maakt en binnen de kaders van de wet blijft.
o Eindhoven/ Staals (HR 1968)
▪ Huurovereenkomst i.p.v. precarioregeling over gebruik grond toegestaan.
• De gemeente mocht het privaatrechtelijke instrument
huurovereenkomst gebruiken om haar doelstellingen te gebruiken in
plaats van de publiekrechtelijke precarioregeling. De gemeente
mocht dus kiezen tussen publiek- en privaatrecht.
Ontwikkeling via:
Gemengde rechtsleer → Aan beide rechtsgebieden wordt even veel gewicht toegekend, dus twee
aparte rechtsgebieden.
• Bepalend voor de toepasselijke rechtsnormen en/of toepasselijke rechtsfiguren zou moeten
zijn of er sprake is van vervullen van een publieke taak.
• Normen van afd. 3.2 t/m 3.4 Awb geclausuleerd van toepassing op andere handelingen van
bestuursorganen, art. 3:1 lid 2 Awb.
o Andere handelingen → privaatrechtelijke rechtshandelingen, dus bo namens een
rechtspersoon.
▪ Hierbij moeten bepaalde abbb’s in acht worden genomen.
• Geen privaatrechtelijke rechtsverhouding in strijd met publiekrechtelijke normen, art. 3:14
BW.
o Een privaatrechtelijke bevoegdheid mag niet in strijd zijn met het publiekrecht.
Naar de
Gemeenschappelijke rechtsleer → ons recht kent een verzameling van algemene uitgangspunten,
rechtsbeginselen en rechtsfiguren die zich doen gevoelen in privaatrecht en publiekrecht.
• Regering bij invoering titel 4.4 Awb over geldschulden:
2
, o In beginsel elk rechtsgebied eigen regels;
o Geen nodeloze verschillen laten bestaan.
• Bestuursrechter in de jurisprudentie:
o Algemene rechtsbeginselen (o.a. onrechtmatige daad; onverschuldigde betaling;
ongerechtvaardigde verrijking).
Overheid: bestuursorgaan en rechtspersoon
De verdeling van publiekrechtelijke en vermogensrechtelijke bevoegdheden:
• Het publiekrecht kent publiekrechtelijke bevoegdheden toe en draagt publieke taken op aan
een bestuursorgaan.
• Het privaatrecht kent aan (rechts)personen vermogensrechtelijke rechten en bevoegdheden
toe, art. 2:5 BW.
o Ingevolgde art. 2:1 BW bezitten rechtspersoonlijkheid:
▪ Gemeente, waterschap, provincie en Staat;
▪ Lichamen met verordende bevoegdheid krachtens de Gw;
▪ Andere bij of krachtens de wet zodanig aangewezen lichamen.
De rechtspersoon ingesteld krachtens publiekrecht beslist over het gebruik van privaatrecht
• Dit is geregeld in de Comptabiliteitswet en de organieke wetten → wetten voorgeschreven
door Gw. Voorbeelden:
o College van B&W beslist over privaatrechtelijke rechtshandelingen, art. 160 lid 1 sub
d Gemw.
o Burgemeester vertegenwoordigt de gemeente in en buiten rechte, art. 170 lid 1
Gemw.
Kan de overheid vrij kiezen tussen de publiekrechtelijke en privaatrechtelijke weg?
Kritiek op keuzemogelijkheid overheid
Met gebruikmaking van het privaatrecht zou de overheid...
• … meer kunnen vragen/afdwingen dan met gebruik van publiekrecht;
• … publiekrechtelijke waarborgen voor burgers omzeilen/ doorkruisen;
• … beroep op de (informele/ goedkopere) bestuursrechter vermijden;
• … inspraak en rechtsbescherming van derden onmogelijk maken;
• … de publiekrechtelijke bevoegdheidsverdeling doorbreken.
Windmill-arrest (HR 199))
Windmill BV loost afvalgips op de Nieuwe Waterweg. Windmill heeft voor het lozen van deze
afvalstoffen een vergunning aangevraagd bij de gemeente en deze toegewezen gekregen. Op grond
van de Wet verontreiniging oppervlaktewateren heeft de gemeente het recht om bepaalde financiële
heffingsregelingen vast te stellen wanneer het gaat om het verlenen van een vergunning voor het
lozen van afvalstoffen. De Staat vorderde Windmill daarom dat zou stoppen met lozen tot zij hiervoor
een privaatrechtelijke vergunning heeft. Deze vordering is afgewezen omdat de Staat geen
bevoegdheid heeft om Windmill een privaatrechtelijke vergunning te eisen.
3
, Rechtsregel: Windmill-criteria:
1. Geeft de wet regels over het gebruik van privaatrecht om de beleidsdoelen te bereiken?
a. Zo ja, dan staat het antwoord in die regels (zoals art. 122 Woningwet).
b. Zo nee, dan is beslissend of het gebruik van het privaatrecht door de overheid een
onaanvaardbare doorkruising van het publiekrecht betekent.
2. Wanneer is er sprake van onaanvaardbare doorkruising?
• Beoordelen aan de hand van:
a. Inhoud/ strekking publiekrechtelijke regeling;
o Kunst- en Antiekstudio Lelystad → gemeente Lelystad verkoopt grond aan KAL en
voor verhuur is goedkeuring van de gemeente vereist. KAL verhuurt aan Leen Bakker
zonder privaatrechtelijke goedkeuring. De gemeente beroept zich op de
overeenkomst. De overeenkomst is rechtsgeldig en privaatrecht is geoorloofd, want:
▪ Geen wettelijke uitsluiting van die mogelijkheid in WRO;
▪ Ondanks bedenkingen tegen bestaande praktijk niet ingegrepen door
wetgever;
▪ Blijven toestaan betekent rechtszekerheid voor de gemeentelijke praktijk;
▪ Wetgever zal kunnen ingrijpen en niet de rechter.
o Rechtsregel: als geen verbod voortvloeit uit de wet of een ander beletsel dan mogen
bo’s privaatrechtelijke overeenkomsten sluiten en hieraan voorwaarden verbinden.
b. Bescherming belangen burgers in die regeling;
c. Kan met het publiekrecht een vergelijkbaar resultaat worden behaald?
• Doorkruisingsleer: de rechter beoordeelt strenger en gestructureerder, maar geen absoluut
afscheid van de keuzemogelijkheid.
Alleen relevant als twee wegen open staan:
• Zuivere tweewegen situatie → er is een publiekrechtelijke regeling die ongeveer over
hetzelfde gaat.
o Arrest De Pina/ Helmond tweewegenleer → De familie De Pina hadden met hun
woonwagens standplaats genomen op een terrein die specifiek was bestemd als
kermisoverwinteringsterrein. Via een kort geding eist de gemeente verlating van het
terrein o.g.v. haar eigendomsrecht i.p.v. de Woonwagenwet. De HR oordeelde dat de
gemeente niet zomaar haar eigendomsrechten kon inroepen, omdat dat dat
doorkruising met de Woonwagenwet oplevert. Er bestaat namelijk een specifieke
publiekrechtelijke regeling in de Woonwagenwet.
• Onzuivere tweewegen situatie → er is niet zo’n publiekrechtelijke regeling die ongeveer over
hetzelfde gaat.
o Als het niet in het publiekrecht kan dan kan het ook niet in het privaatrecht →
Brandweerkosten-arrest: kosten van brand blussen werd verhaald, maar kan niet
omdat mensen anders niet meer de brandweer zullen bellen.
De normen die gelden als het privaatrecht wordt gebruikt door de overheid:
Art. 3:1 lid 2 Awb
4
