STAATSRECHT
INLEIDING
Recht is een rationeel opgebouwd geheel van precies afgelijnde
begrippen en normen waaraan van overheidswege opgelegde, minstens
van overheidswege erkende, sancties kleven, die langs (evenzeer
genormeerde) instellingen kunnen worden afgedwongen en waarvan de
bedoeling is de orde in de samenleving te organiseren, te handhaven of te
herstellen.
Staatsrecht is het recht dat betrekking heeft op de rol en structuur van
de organen van de staat, de instelling en functionering ervan, hun
bevoegdheden, hun verhouding tot elkaar en die tot de burgers.
Summa divisio
- Publiekrecht regelt in principe de situatie van de overheid en de
relaties tussen de overheid en de burger
- Privaatrecht regelt de situatie van de individuele burger en zijn
relaties met andere burgers.
DEEL 1: KRACHTLIJNEN
België is een meergelaagde, democratische rechtsstaat in Europa.
België
- België als staat
- Internationale rechtsverantwoordelijkheid
- Verdragsbevoegdheid
- Buitenlandse betrekkingen
- Gewapende macht
Rechtsstaat
- De staat is gebonden door het recht waarvan zij de toepassing
verzekert. Is niet vanzelfsprekend want er is een periode geweest
van absolute vorsten die hun wil boven de wet verheven. Er is hier
1
, een einde aangekomen met de verlichting aan het begin van de 19de
eeuw.
- Hiërarchie van de normen
- Rechtsbescherming
o Tegen de wetgever (GwH)
o Tegen het bestuur (RvS)
- Onafhankelijke rechters
- Fundamentele rechten en vrijheden
Democratische
- Parlementaire democratie; parlement is het belangrijkste orgaan. Dit
is terug te vinden in het legaliteitsbeginsel.
o Democratie = een systeem waarin het volk de macht heeft.
Een democratie veronderstelt dat het vok beslist.
- Verkiezingen
- Parlementaire controle
Soorten democratie
- Directe democratie: het volk beslist uitdrukkelijk over alles via
referendums. Praktisch gezien niet mogelijk momenteel.
- Indirecte democratie: wij kiezen onze volksvertegenwoordigers en
zij vormen het parlement en het parlement maakt in onze naam
regels.
Meergelaagde
- Staatshervorming -> we zijn een federale staat met 3 niveaus
- Gemeenschappen en gewesten -> hebben een uitdrukkelijke rol in
het staatsrecht.
- Bevoegdheidsverdeling
- Provincies en gemeenten
In Europa
- Europese Unie
- Raad van Europa
- Multilevel constitutionalism
- Verhouding Belgisch (grondwettelijk) recht en
internationaal/Europees recht
2
, 1. DE BELGISCHE STAAT
Staat
Juridisch is de staat een publiekrechtelijke basisentiteit. Binnenin de
staat krijgt het nationale recht vorm. Naar buiten toe ontwikkelt zich het
internationaal recht, dat tot stand komt door handelingen van of tussen
staten.
Staat is dus een territoriale eenheid met een duidelijk afgebakend
grondgebied, een vast bevolking en een effectieve regering die gezag
uitoefent over die bevolking.
1.1. HET ONTSTAAN VAN BELGIË
Ontstaan
- Ontstaan uit het niet: dit gebeurde vroeger vaker, bv wanneer
ontdekkingsreizigers onbekend land opeisten en zich daar tot
heerser kroonde. Kan de dag van vandaag niet neer.
o Terra nullius: een begrip dat vaak werd gebruikt als
legitimatie om land te bezetten of te koloniseren.
- Ontstaan uit een afgeleide manier: dekolonisatie, secessie,
dismembratio of fusie.
Afgeleide manier
1. Dekolonisatie
In de 20ste eeuw zijn veel staten ontstaan door zelfbeschikking na
dekolonisaite. Bv in 1960 met de Belgische kolonie Congo.
2. Secessie (afscheiding)
Een bepaalde bevolking scheidt zich van een bepaald grondgebied
van een bestaande staat af en er een eigen onafhankelijke overheid
inricht. Het oorspronkelijke land blijft hierbij bestaan, maar verliest
een deel van zijn grondgebied. Bijvoorbeeld Kosovo dat zich
afscheidde van Servië. België is ook zo ontstaan.
3. Dismembratio (uiteenvallen van een land)
Een bestaande staat houdt volledig op met bestaan en valt uiteen in
meerdere nieuwe staten. Bv Tsjechoslowakije splitste in 1993 op in
Tsjechië en Slowakije.
4. Fusie
3
, Twee of meer staten kunnen samengaan tot één nieuwe staat. Dit
kan vrijwillig gebeuren of als gevolg van politieke of militaire
omstandigheden. Bv de eenmaking van West- en Oost-Duitsland.
Erkenning
Aan de basis van het ontstaan van een staat ligt meestal wel een
constitutief juridisch optreden maar deze processen zijn in eerste plaats
politiek-historische feiten. Een nieuwe staat moet internationaal
erkend worden, anders kan dit problemen opleveren in de internationale
gemeenschap.
Het Congres van Wenen (1814-1815)
Een belangrijk doel was het beperken van de macht van Frankrijk. Hiervoor
werd een systeem van bufferstaten gecreëerd: sterke staten rondom
Frankrijk die verdere Franse expansie moesten voorkomen.
Omdat Nederland alleen te zwak werd geacht, besloten de grootmachten
om
- Het huidige België (dat sinds 1795 bij Frankrijk hoorde),
- Luxemburg,
- En enkele Duitse gebieden
Samen te voegen met Nederland tot één nieuwe staat: het Verenigd
Koninkrijk der Nederlanden (VKN). In 1815 werd Willem I, de koning
van Nederland, ook de koning van dit nieuwe koninkrijk. Het land kreeg
een grondwet en moest als een krachtige bufferstaat fungeren tegen
Frankrijk.
Oorzaken van frictie
1. Politieke ondervertegenwoordiging
Het zuidelijke deel (België) had een grotere bevolking en een
sterkere economie, maar kreeg weinig politieke invloed in het
bestuur. Het noorden had onevenredig veel macht, waardoor het
zuiden zich achtergesteld voelde.
2. Willem I als autoritaire vorst
Koning Willem I was een autoritaire vorst die zichzelf veel macht toe-
eigende. Hij regeerde zonder voldoende inspraak van het parlement
en beperkte de invloed van de rechterlijke macht door decreten niet
toetsbaar te maken.
3. Godsdienstige spanningen
Willem I bemoeide zich met de katholieke kerk en het christelijk
onderwijs. Dit stuitte op veel weerstand in het zuidelijke deel, waar
de katholieke kerk zeer invloedrijk was.
4. Beperking van persvrijheid
4
INLEIDING
Recht is een rationeel opgebouwd geheel van precies afgelijnde
begrippen en normen waaraan van overheidswege opgelegde, minstens
van overheidswege erkende, sancties kleven, die langs (evenzeer
genormeerde) instellingen kunnen worden afgedwongen en waarvan de
bedoeling is de orde in de samenleving te organiseren, te handhaven of te
herstellen.
Staatsrecht is het recht dat betrekking heeft op de rol en structuur van
de organen van de staat, de instelling en functionering ervan, hun
bevoegdheden, hun verhouding tot elkaar en die tot de burgers.
Summa divisio
- Publiekrecht regelt in principe de situatie van de overheid en de
relaties tussen de overheid en de burger
- Privaatrecht regelt de situatie van de individuele burger en zijn
relaties met andere burgers.
DEEL 1: KRACHTLIJNEN
België is een meergelaagde, democratische rechtsstaat in Europa.
België
- België als staat
- Internationale rechtsverantwoordelijkheid
- Verdragsbevoegdheid
- Buitenlandse betrekkingen
- Gewapende macht
Rechtsstaat
- De staat is gebonden door het recht waarvan zij de toepassing
verzekert. Is niet vanzelfsprekend want er is een periode geweest
van absolute vorsten die hun wil boven de wet verheven. Er is hier
1
, een einde aangekomen met de verlichting aan het begin van de 19de
eeuw.
- Hiërarchie van de normen
- Rechtsbescherming
o Tegen de wetgever (GwH)
o Tegen het bestuur (RvS)
- Onafhankelijke rechters
- Fundamentele rechten en vrijheden
Democratische
- Parlementaire democratie; parlement is het belangrijkste orgaan. Dit
is terug te vinden in het legaliteitsbeginsel.
o Democratie = een systeem waarin het volk de macht heeft.
Een democratie veronderstelt dat het vok beslist.
- Verkiezingen
- Parlementaire controle
Soorten democratie
- Directe democratie: het volk beslist uitdrukkelijk over alles via
referendums. Praktisch gezien niet mogelijk momenteel.
- Indirecte democratie: wij kiezen onze volksvertegenwoordigers en
zij vormen het parlement en het parlement maakt in onze naam
regels.
Meergelaagde
- Staatshervorming -> we zijn een federale staat met 3 niveaus
- Gemeenschappen en gewesten -> hebben een uitdrukkelijke rol in
het staatsrecht.
- Bevoegdheidsverdeling
- Provincies en gemeenten
In Europa
- Europese Unie
- Raad van Europa
- Multilevel constitutionalism
- Verhouding Belgisch (grondwettelijk) recht en
internationaal/Europees recht
2
, 1. DE BELGISCHE STAAT
Staat
Juridisch is de staat een publiekrechtelijke basisentiteit. Binnenin de
staat krijgt het nationale recht vorm. Naar buiten toe ontwikkelt zich het
internationaal recht, dat tot stand komt door handelingen van of tussen
staten.
Staat is dus een territoriale eenheid met een duidelijk afgebakend
grondgebied, een vast bevolking en een effectieve regering die gezag
uitoefent over die bevolking.
1.1. HET ONTSTAAN VAN BELGIË
Ontstaan
- Ontstaan uit het niet: dit gebeurde vroeger vaker, bv wanneer
ontdekkingsreizigers onbekend land opeisten en zich daar tot
heerser kroonde. Kan de dag van vandaag niet neer.
o Terra nullius: een begrip dat vaak werd gebruikt als
legitimatie om land te bezetten of te koloniseren.
- Ontstaan uit een afgeleide manier: dekolonisatie, secessie,
dismembratio of fusie.
Afgeleide manier
1. Dekolonisatie
In de 20ste eeuw zijn veel staten ontstaan door zelfbeschikking na
dekolonisaite. Bv in 1960 met de Belgische kolonie Congo.
2. Secessie (afscheiding)
Een bepaalde bevolking scheidt zich van een bepaald grondgebied
van een bestaande staat af en er een eigen onafhankelijke overheid
inricht. Het oorspronkelijke land blijft hierbij bestaan, maar verliest
een deel van zijn grondgebied. Bijvoorbeeld Kosovo dat zich
afscheidde van Servië. België is ook zo ontstaan.
3. Dismembratio (uiteenvallen van een land)
Een bestaande staat houdt volledig op met bestaan en valt uiteen in
meerdere nieuwe staten. Bv Tsjechoslowakije splitste in 1993 op in
Tsjechië en Slowakije.
4. Fusie
3
, Twee of meer staten kunnen samengaan tot één nieuwe staat. Dit
kan vrijwillig gebeuren of als gevolg van politieke of militaire
omstandigheden. Bv de eenmaking van West- en Oost-Duitsland.
Erkenning
Aan de basis van het ontstaan van een staat ligt meestal wel een
constitutief juridisch optreden maar deze processen zijn in eerste plaats
politiek-historische feiten. Een nieuwe staat moet internationaal
erkend worden, anders kan dit problemen opleveren in de internationale
gemeenschap.
Het Congres van Wenen (1814-1815)
Een belangrijk doel was het beperken van de macht van Frankrijk. Hiervoor
werd een systeem van bufferstaten gecreëerd: sterke staten rondom
Frankrijk die verdere Franse expansie moesten voorkomen.
Omdat Nederland alleen te zwak werd geacht, besloten de grootmachten
om
- Het huidige België (dat sinds 1795 bij Frankrijk hoorde),
- Luxemburg,
- En enkele Duitse gebieden
Samen te voegen met Nederland tot één nieuwe staat: het Verenigd
Koninkrijk der Nederlanden (VKN). In 1815 werd Willem I, de koning
van Nederland, ook de koning van dit nieuwe koninkrijk. Het land kreeg
een grondwet en moest als een krachtige bufferstaat fungeren tegen
Frankrijk.
Oorzaken van frictie
1. Politieke ondervertegenwoordiging
Het zuidelijke deel (België) had een grotere bevolking en een
sterkere economie, maar kreeg weinig politieke invloed in het
bestuur. Het noorden had onevenredig veel macht, waardoor het
zuiden zich achtergesteld voelde.
2. Willem I als autoritaire vorst
Koning Willem I was een autoritaire vorst die zichzelf veel macht toe-
eigende. Hij regeerde zonder voldoende inspraak van het parlement
en beperkte de invloed van de rechterlijke macht door decreten niet
toetsbaar te maken.
3. Godsdienstige spanningen
Willem I bemoeide zich met de katholieke kerk en het christelijk
onderwijs. Dit stuitte op veel weerstand in het zuidelijke deel, waar
de katholieke kerk zeer invloedrijk was.
4. Beperking van persvrijheid
4
