Juridisch argumentatieleer
Hoofdstuk 0: inleiding
Belang en beperkingen van JAL
- JAL als sleutel tot technische eigenheid van het recht (= maakt het recht
uniek)
- JAL: verwoording, onderbouwing en overtuigingskracht van het recht
= Als jurist moet je niet alleen feiten en regels kennen, maar ook goed kunnen
argumenteren waarom een bepaalde beslissing of conclusie juist is.
→ Wat is een ‘goede redenering? logisch en overtuigend kunnen uitleggen
waarom iets waar is, waarom het relevant is, en hoe je tot je conclusie bent
gekomen.
→ Wat zijn overtuigende argumenten om mijn boodschap te onderbouwen?
= hoe een discussie of betoog volgens juiste normen en regels moet verlopen,
→ Wat zijn de spelregels voor een productief verloop van de discussie?
→ Welke denkfouten bestaan er (kan leiden tot verkeerde conclusie) en hoe
kunnen die mijn denken manipuleren (bv. emotionele manipulatie ipv rationele
argumenten)
JAL in verschillende contexten
→ Beleid: parlementaire handelingen, politieke communicatie
→ Rechtspraak: conclusies, pleidooien, rechterlijke beslissingen
→ Rechtsleer: juridische wetenschappers schrijven over het recht, en zij
gebruiken ook argumentatie
→ Beroepsleven algemeen (bv. bedrijven): bij contracten, onderhandelingen, …
→ Retorica (= kunst van het overtuigend spreken) en welsprekendheid: zeer
lange traditie en wordt vaak ingezet om mensen te overtuigen, zoals bij
pleidooien of publieke toespraken.
- Plaats van JAL in de opleiding: kenmerken van een goede jurist → kritisch en
probleemoplossend
JAL als leer van het redeneren en (juridisch) argumenteren
→ Redeneren: aaneenschakelen (verbinden) van beweringen, waarbij 1 bewering
(conclusie) wordt afgeleid uit 1 of meerdere andere beweringen (premissen)
- Binnen 1 persoon = monoloog
→ Geldig redeneren: conclusie logisch afleiden uit de uitgangspunten
(premissen). De premissen hoeven dus niet waar te zijn om een logische
redenering te maken ( formeel criterium: structuur en vorm van de
redenering belangrijk en niet de inhoud)
1
,→ Argumenteren: gericht op overtuigen van minstens 1 andere persoon
- Tussen minstens 2 personen = dialoog
- Een 'goed' argument is niet per se waar (zoals een feit), maar het moet
wel overtuigend zijn. Er is geen vast formeel criterium voor een ‘geldig’
argument, maar er zijn wel verschillende theorieën over welke
argumenten inhoudelijk het meest overtuigen.
→ Deugdelijk argumenteren: argumenten die voldoen aan bepaalde
kwaliteitseisen
Redenering is niet hetzelfde als argumentatie
→ Redeneringen zijn geldig of ongeldig; argumentaties zijn deugdelijk of
ondeugdelijk
→ Een geldige redenering vormt (idealiter) de basis voor een deugdelijk
argument
→ Juridisch argumenteren: kerntaak van elke jurist
- Argumenteren in een specifieke context met eigen regels, gebruiken en
vakterminologie
Belang van JAL
→ Argumentatie wordt recht (= de manier waarop je argumenteert, bepaalt wat
het recht uiteindelijk zegt of hoe het wordt toegepast). Recht codificeert en
stuurt de werkelijkheid (= legt vast wat mag en niet mag. Het stuurt dus hoe
mensen zich gedragen)
→ Als je goed begrijpt hoe je als jurist moet argumenteren, dan begrijp je wat
het recht uniek maakt. Het maakt het recht anders dan andere vakgebieden.
Beperkingen van JAL
● Beperkt tot techniek: leert je hoe je een argument moet opbouwen en
logisch moet redeneren, maar het vertelt je niet wat je precies moet
zeggen. Het gaat over de techniek van het argumenteren, niet de
inhoud van je argumenten
→ Inhoud argumenten wordt bepaald door:
- Rechtsregels (wetten en regels)
→ Dura lex sed lex = de wet is hard, maar het is de wet → maar de
interpretatie van de wet kan variëren.
—> Relativiteit van het recht: Het recht is niet altijd hetzelfde.
Het kan veranderen over de tijd (wetten kunnen veranderen), het
kan anders zijn in verschillende landen (wat hier geldt, geldt
misschien niet elders), en het kan verschillende effecten hebben
voor verschillende mensen.
2
, → Maar ook: de concrete aanwending (gebruik) van het recht en belangen
achter het recht. Anders voor elke individuele situatie en elke individuele
jurist. Toepassing van het recht wordt o.a. bepaald door:
- Maatschappelijke context, verwachtingen en waarden
- Belangen en waarden opdrachtgever
- Belangen en waarden jurist, maar ook diens positionaliteit
(persoonlijkheid, sociale identiteit, ervaringen)
● Taalvaardigheid en -beheersing = belang van goed kunnen lezen,
schrijven en communiceren
● Uitdaging JAL: technologische innovatie (AI)
→ Opportuniteiten voor juristen
- Gebruik AI bij opzoekings- en schrijfvaardigheden
→ Maar ook valkuilen: misinformatie, ontbrekende bronvermelding,
beperkte schrijfvaardigheid
→ Juristen van de toekomst
- AI als assistent, niet als plaatsvervanger
- Nadruk op kritisch denken, creativiteit, empathie, strategisch
vermogen (AI is hier niet goed in)
→ JAL: kennis van redeneren en argumenteren blijft essentieel
- Eigen basiscompetenties: jurist in de cockpit (leider), AI als
assistent
- Kritisch inzicht in werking AI: misinformatie, redeneerfouten, bias
- Creatief zelf een redenering en argumenten opbouwen, en
denkfouten bij anderen identificeren
Hoofdstuk 1: redeneren
Cognitieve achtergrond (= basis of grondslagen van hoe onze gedachten en
denkprocessen werken): De mens als dier met sterke cognitieve capaciteiten
(denkvaardigheden)
cognitieve capaciteiten < evolutionaire wortels = onze intelligentie en
denkprocessen komen voort uit de evolutie van onze hersenen door de tijd
heen.
→ Theorie drievuldige brein (triune brain) = Deze theorie zegt dat ons brein uit
3 lagen bestaat die zijn ontstaan door evolutionaire ontwikkeling. Elke laag
heeft zijn eigen functie
1. Oudste laag (reptielachtig brein): bevat de meest basale structuren van
het brein (onbewuste acties: instinctieve gedragingen) vb. zoals angst en
overleving. Het kan rigide (streng) en obsessief gedrag veroorzaken →
steeds actief (ook bij het slapen)
3
, 2. Tweede laag (oude zoogdierenbrein): betrokken bij alles wat te maken
heeft met geur, drijfveren, emoties, motivatie, kennisverwerving,
herinneringen en tijdsbesef. (aangenaam / onaangenaam)
3. Nieuwste laag (recente zoogdierenbrein): Dit is het meest ontwikkelde
deel van ons brein en zorgt voor onze creativiteit (inventiviteit) en
abstract denken. Het helpt ons om problemen op te lossen en ideeën te
ontwikkelen (cognitieve functies) → ook bij dieren, maar minder
ontwikkeld
→ linker- (lineair) en rechterhersenhelft (abstract) die elkaar conrtroleren
=> Opgepast: ‘triune brain’ niet wetenschappelijk nauwkeurig: theorie niet
helemaal correct volgens de wetenschap vb. sommige vogels beschikken wel
over cognitieve vaardigheden
=> Voordeel: theorie helpt ons te begrijpen waarom mensen soms irrationeel
of onlogisch handelen, ondanks dat ze intelligente wezens zijn
→ Mensen en dieren verschillen weinig qua cognitieve capaciteiten (= hoe we
denken), op sommige gebieden zijn dieren zelfs slimmer dan mensen
→ Humans (echte mensen) vs. Econs (= zuiver rationale actoren): we zien
onszelf vaak als rationele wezens die altijd slimme, logische keuzes maken (de
"Econ"). Maar in werkelijkheid handelen we vaak niet zo rationeel
→ Idee van mens als rationele actor is zeer invloedrijk (geweest) in het recht,
bv. contractenrecht: Het idee dat mensen altijd rationeel handelen, heeft veel
invloed gehad op het recht. In contractenrecht gaan we ervan uit dat mensen
altijd logische beslissingen maken bij het aangaan van contracten, maar dit is
niet altijd het geval.
Gevolg van evolutionaire wortels van menselijk redeneren:
● Manipuleerbaarheid (‘nudging’) = Omdat we als mensen een bepaalde
manier van denken hebben, kunnen we makkelijk beïnvloed worden
zonder dat we het doorhebben bv. als je in een winkel bent en een
product wordt op een bepaalde manier gepresenteerd, kan dat ervoor
zorgen dat je het koopt, zelfs als je dat niet echt van plan was → subtiele
duwtjes die ons gedrag in een bepaalde richting sturen
→ Ook ten goede: Dit hoeft niet altijd slecht te zijn. Het kan ook gebruikt
worden voor goede doelen. Bv. als overheden mensen op een slimme
manier helpen gezondere keuzes te maken (zoals het aanbieden van
gezonde snacks op een handige plek), kan het hen positief beïnvloeden
om beter voor zichzelf te zorgen
4
Hoofdstuk 0: inleiding
Belang en beperkingen van JAL
- JAL als sleutel tot technische eigenheid van het recht (= maakt het recht
uniek)
- JAL: verwoording, onderbouwing en overtuigingskracht van het recht
= Als jurist moet je niet alleen feiten en regels kennen, maar ook goed kunnen
argumenteren waarom een bepaalde beslissing of conclusie juist is.
→ Wat is een ‘goede redenering? logisch en overtuigend kunnen uitleggen
waarom iets waar is, waarom het relevant is, en hoe je tot je conclusie bent
gekomen.
→ Wat zijn overtuigende argumenten om mijn boodschap te onderbouwen?
= hoe een discussie of betoog volgens juiste normen en regels moet verlopen,
→ Wat zijn de spelregels voor een productief verloop van de discussie?
→ Welke denkfouten bestaan er (kan leiden tot verkeerde conclusie) en hoe
kunnen die mijn denken manipuleren (bv. emotionele manipulatie ipv rationele
argumenten)
JAL in verschillende contexten
→ Beleid: parlementaire handelingen, politieke communicatie
→ Rechtspraak: conclusies, pleidooien, rechterlijke beslissingen
→ Rechtsleer: juridische wetenschappers schrijven over het recht, en zij
gebruiken ook argumentatie
→ Beroepsleven algemeen (bv. bedrijven): bij contracten, onderhandelingen, …
→ Retorica (= kunst van het overtuigend spreken) en welsprekendheid: zeer
lange traditie en wordt vaak ingezet om mensen te overtuigen, zoals bij
pleidooien of publieke toespraken.
- Plaats van JAL in de opleiding: kenmerken van een goede jurist → kritisch en
probleemoplossend
JAL als leer van het redeneren en (juridisch) argumenteren
→ Redeneren: aaneenschakelen (verbinden) van beweringen, waarbij 1 bewering
(conclusie) wordt afgeleid uit 1 of meerdere andere beweringen (premissen)
- Binnen 1 persoon = monoloog
→ Geldig redeneren: conclusie logisch afleiden uit de uitgangspunten
(premissen). De premissen hoeven dus niet waar te zijn om een logische
redenering te maken ( formeel criterium: structuur en vorm van de
redenering belangrijk en niet de inhoud)
1
,→ Argumenteren: gericht op overtuigen van minstens 1 andere persoon
- Tussen minstens 2 personen = dialoog
- Een 'goed' argument is niet per se waar (zoals een feit), maar het moet
wel overtuigend zijn. Er is geen vast formeel criterium voor een ‘geldig’
argument, maar er zijn wel verschillende theorieën over welke
argumenten inhoudelijk het meest overtuigen.
→ Deugdelijk argumenteren: argumenten die voldoen aan bepaalde
kwaliteitseisen
Redenering is niet hetzelfde als argumentatie
→ Redeneringen zijn geldig of ongeldig; argumentaties zijn deugdelijk of
ondeugdelijk
→ Een geldige redenering vormt (idealiter) de basis voor een deugdelijk
argument
→ Juridisch argumenteren: kerntaak van elke jurist
- Argumenteren in een specifieke context met eigen regels, gebruiken en
vakterminologie
Belang van JAL
→ Argumentatie wordt recht (= de manier waarop je argumenteert, bepaalt wat
het recht uiteindelijk zegt of hoe het wordt toegepast). Recht codificeert en
stuurt de werkelijkheid (= legt vast wat mag en niet mag. Het stuurt dus hoe
mensen zich gedragen)
→ Als je goed begrijpt hoe je als jurist moet argumenteren, dan begrijp je wat
het recht uniek maakt. Het maakt het recht anders dan andere vakgebieden.
Beperkingen van JAL
● Beperkt tot techniek: leert je hoe je een argument moet opbouwen en
logisch moet redeneren, maar het vertelt je niet wat je precies moet
zeggen. Het gaat over de techniek van het argumenteren, niet de
inhoud van je argumenten
→ Inhoud argumenten wordt bepaald door:
- Rechtsregels (wetten en regels)
→ Dura lex sed lex = de wet is hard, maar het is de wet → maar de
interpretatie van de wet kan variëren.
—> Relativiteit van het recht: Het recht is niet altijd hetzelfde.
Het kan veranderen over de tijd (wetten kunnen veranderen), het
kan anders zijn in verschillende landen (wat hier geldt, geldt
misschien niet elders), en het kan verschillende effecten hebben
voor verschillende mensen.
2
, → Maar ook: de concrete aanwending (gebruik) van het recht en belangen
achter het recht. Anders voor elke individuele situatie en elke individuele
jurist. Toepassing van het recht wordt o.a. bepaald door:
- Maatschappelijke context, verwachtingen en waarden
- Belangen en waarden opdrachtgever
- Belangen en waarden jurist, maar ook diens positionaliteit
(persoonlijkheid, sociale identiteit, ervaringen)
● Taalvaardigheid en -beheersing = belang van goed kunnen lezen,
schrijven en communiceren
● Uitdaging JAL: technologische innovatie (AI)
→ Opportuniteiten voor juristen
- Gebruik AI bij opzoekings- en schrijfvaardigheden
→ Maar ook valkuilen: misinformatie, ontbrekende bronvermelding,
beperkte schrijfvaardigheid
→ Juristen van de toekomst
- AI als assistent, niet als plaatsvervanger
- Nadruk op kritisch denken, creativiteit, empathie, strategisch
vermogen (AI is hier niet goed in)
→ JAL: kennis van redeneren en argumenteren blijft essentieel
- Eigen basiscompetenties: jurist in de cockpit (leider), AI als
assistent
- Kritisch inzicht in werking AI: misinformatie, redeneerfouten, bias
- Creatief zelf een redenering en argumenten opbouwen, en
denkfouten bij anderen identificeren
Hoofdstuk 1: redeneren
Cognitieve achtergrond (= basis of grondslagen van hoe onze gedachten en
denkprocessen werken): De mens als dier met sterke cognitieve capaciteiten
(denkvaardigheden)
cognitieve capaciteiten < evolutionaire wortels = onze intelligentie en
denkprocessen komen voort uit de evolutie van onze hersenen door de tijd
heen.
→ Theorie drievuldige brein (triune brain) = Deze theorie zegt dat ons brein uit
3 lagen bestaat die zijn ontstaan door evolutionaire ontwikkeling. Elke laag
heeft zijn eigen functie
1. Oudste laag (reptielachtig brein): bevat de meest basale structuren van
het brein (onbewuste acties: instinctieve gedragingen) vb. zoals angst en
overleving. Het kan rigide (streng) en obsessief gedrag veroorzaken →
steeds actief (ook bij het slapen)
3
, 2. Tweede laag (oude zoogdierenbrein): betrokken bij alles wat te maken
heeft met geur, drijfveren, emoties, motivatie, kennisverwerving,
herinneringen en tijdsbesef. (aangenaam / onaangenaam)
3. Nieuwste laag (recente zoogdierenbrein): Dit is het meest ontwikkelde
deel van ons brein en zorgt voor onze creativiteit (inventiviteit) en
abstract denken. Het helpt ons om problemen op te lossen en ideeën te
ontwikkelen (cognitieve functies) → ook bij dieren, maar minder
ontwikkeld
→ linker- (lineair) en rechterhersenhelft (abstract) die elkaar conrtroleren
=> Opgepast: ‘triune brain’ niet wetenschappelijk nauwkeurig: theorie niet
helemaal correct volgens de wetenschap vb. sommige vogels beschikken wel
over cognitieve vaardigheden
=> Voordeel: theorie helpt ons te begrijpen waarom mensen soms irrationeel
of onlogisch handelen, ondanks dat ze intelligente wezens zijn
→ Mensen en dieren verschillen weinig qua cognitieve capaciteiten (= hoe we
denken), op sommige gebieden zijn dieren zelfs slimmer dan mensen
→ Humans (echte mensen) vs. Econs (= zuiver rationale actoren): we zien
onszelf vaak als rationele wezens die altijd slimme, logische keuzes maken (de
"Econ"). Maar in werkelijkheid handelen we vaak niet zo rationeel
→ Idee van mens als rationele actor is zeer invloedrijk (geweest) in het recht,
bv. contractenrecht: Het idee dat mensen altijd rationeel handelen, heeft veel
invloed gehad op het recht. In contractenrecht gaan we ervan uit dat mensen
altijd logische beslissingen maken bij het aangaan van contracten, maar dit is
niet altijd het geval.
Gevolg van evolutionaire wortels van menselijk redeneren:
● Manipuleerbaarheid (‘nudging’) = Omdat we als mensen een bepaalde
manier van denken hebben, kunnen we makkelijk beïnvloed worden
zonder dat we het doorhebben bv. als je in een winkel bent en een
product wordt op een bepaalde manier gepresenteerd, kan dat ervoor
zorgen dat je het koopt, zelfs als je dat niet echt van plan was → subtiele
duwtjes die ons gedrag in een bepaalde richting sturen
→ Ook ten goede: Dit hoeft niet altijd slecht te zijn. Het kan ook gebruikt
worden voor goede doelen. Bv. als overheden mensen op een slimme
manier helpen gezondere keuzes te maken (zoals het aanbieden van
gezonde snacks op een handige plek), kan het hen positief beïnvloeden
om beter voor zichzelf te zorgen
4
