Architectuurgeschiedenis 19e- 20ste eeuw: hoorcolleges
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Deel 1: Prof. Coomans
INLEIDING
• Wat is architectuur?
• Welke architectuurgeschiedenis?
• Referentie en betekenis
• Nut van de architectuurgeschiedenis
NEOCLASSICISME
• Universele en rationele stijl
• Oudheid
• Nieuwe gebouwentypes
• Engeland
• Frankrijk
• Étienne Louis Boulée
• Claude-Nicolas Ledoux
• Empire en Egyptomanie
• Jean-Nicolas-Louis Durand
• Bruno Renard
• Duitsland
• Karl Friedrich Schinkel
• Leo von Klenze
• Griekenland
• Verenigde Staten
• België
NEOGOTIEK
• Hooggotiek 13 eeuw de
• Laatgotiek 14 -15 eeuw de de
• Nagotiek in Engeland 16 -18 eeuw de de
• Early Gothic Revival in Engeland 18 eeuw de
• Romantische Neogotiek
• De romantische ruïne
• Neogotiek in België: Romantische troubadourstijl
• Nationale Gothic Revivals in Europa
• Rationele en archeologische neogotiek
• Eugène Viollet-le-Duc
• Stijleenheid
• Gebruik van industriële bouwmaterialen
• Neogotiek: rationeel, katholiek en conservatief
• Augustus Welby Northmore Pugin
• Contrasts
• Neogotiek in België
, • Romantische neogotiek
• Baron Jean-Baptiste Bethune
• Sint-Lucasscholen en de Belgische katholieke neogotiek
• Neogotiek/ Victorian Gothic wereldwijd
INDUSTRIËLE REVOLUTIE
• Verlichting en wetenschap
• Landschap in transformatie
• Gebruik van ijzer in constructie – smeedijzer, gietijzer en staal
• Ijzeren structuren
• Spoorwegverkeer
• Ijzeren bruggen
• Industriële architectuur
• Londen
• Spoorwegstations
• Gustave Eiffel
• Kerken
• Wereldwijd Export
ECLECTICISME EN BEAUX-ARTS STIJL
• “in welke stijl zullen we bouwen?”
• Historicisme / burgermaatschappij / stijlpluralisme
• Joseph Poelaert
• Eclecticisme
• Parijs: Academie des Beaux-Arts
• Franse Beaux-Arts stijl
• Beaux-Arts stijl
• Wereldwijd
• Gustave Eiffel
• Wereldtentoonstelling – Parijs 1889
• Wereldtentoonstelling – Parijs 1900
• Charles Girault
• Verenigde Staten: Europese Stijlen
WERELDTENTOONSTELLINGEN
• Parijs 1867
• Sciencefiction – Jules Verne
• Parijs 1889
• Expo Brussel 1897 – koloniale afdeling in Tervuren
• “informal imperialism” – missionarissen en ingenieurs
• Geënsceneerd verleden
• Parijs 1900
• Amerikaanse wolkenkrabbers – School of Chicago
• School of Chicago
GRONDLEGGERS VAN HET MODERNISME: ART-NOUVEAU EN AVANT-GARDE 1892-1914
• Art Nouveau/ Jugendstil/Modern Style / Liberty / Stile Floreale
, • Context: de Brusselse stadswoning
• Art Nouveau
• Brussel
• Victor Horta
• Henry van de Velde
• Arts&Crafts
• William Morris
• Glasgow
• Charles Rennie Mackintosh
• Amsterdam
• Hendrik Berlage
• Wenen – Wiener Secession
• Jozef Hoffmann
• Barcelona
• Antoni Gaudi
• Avant-Garde
• Gewapend beton
• François Hennebique
• Anatole de Baudot
• Auguste Perret
• Wenen
• Adolf Loos
• Frank Lloyd Wright
• Werkbund
• Tony Garnier
• Eugène Hénard
• Italiaanse Futuristen
• Eerste Wereldoorlog – 1914: einde van de lange 19 eeuw
de
INTERBELLUM
• Tuinwijken
• Ebenezer Howard
• Raymond Unwin
• Tuinstadbeweging
• Badplaatsen – cottagestijl – stedenbouw
• Kustvilla’s
• Regionalisme
• Het Vlaamse Huis
• Jos Viérin
• Voorbereiding wederopbouw
• Regionale stijlen -> Vieux-Neuf
• Modernisme
• Interbellum – tuinwijken – Brussel
• Interbellum – tuinwijken – modernisme
• Victor Bourgeois
,HET INTERBELLUM: VAN WEDEROPBOUW EN ART DECO TOT TOTALITARISMEN
• Wereldtentoonstelling Parijs 1925
• Art-Déco stijl
• Sky-scrapers: fictie en realiteit
• Interbellum – de stad
• Jaren 1930: België
• Totalitarismen – fascisme en communisme
• Fascisme
• Totalitarisme en regionalisme – antimodernisme
,Inleiding
Architectuur kan uit 3 invalshoeken benaderd worden
- bouwkunst (kunst) = vorm / schoonheid (proportie, evenwicht,…) (venustas) – het
ontwerpen -> Architect (= Hoe Vitruvius het noemt)
- bouwkunde (wetenschap) = constructie (firmitas) – het bouwen -> Ingenieur
- gebruik (doel, wens van opdrachtgever) = functie (utilitas) – wonen -> Opdrachtgever
Architectuur is ook theorie – worden traktaten over geschreven
➔ bv. Vitruvius = oudste traktaat en model – wordt altijd naar gerefereerd
➔ 10 boeken :
1. layout van steden
2. bouwmaterialen
3. tempels
4. Korinthische, Dorische en Toscaanse tempels
5. openbare gebouwen
maakt duidelijk onderscheid
6. privégebouwen
7. afwerking
8. water
9. zonnewijzers en klokken
10. machines
- relatie tussen opdrachtgever en ingenieur/architect is belangrijk.
- Resultaat van architectuurgeschiedenis bv: Louvre. Heeft een heel chronologisch proces
meegemaakt met als resultaat het gebouw van vandaag.
- > opdrachtgever Napoleon en architecten Percier & Fontaine
- Architectuur refereert vaak naar oudere architectuur -> bv: triomfboog Parijs: referentie =
triomfboog septimus severus om de keizer te herdenken – functie en symboliek vergelijkbaar
- > waarom? in dit geval zijn de romeinse keizers het model van Napoleon. De triomfboog
behoort tot zijn propaganda.
- tekeningen en ontwerpen werden vaak nog aangepast tot de opdrachtgever (bv. Keizer)
tevreden was. (ontwerpfase bestaat uit zowel opdrachtgever als de architecten/ ontwerpers)
- Ook in recentere architectuur wordt propaganda gebruikt (foto’s, video’s, nieuws). Bv: Groot
debat om de glazen piramide van het Louvre (zou om mensen vallen zegt de media) -> om te
bewijzen dat dat niet zo was bezocht de president van Frankrijk het werf. Dit werd ook in de
media getoond.
- Parijs is het resultaat van eeuwen bouwen en uitbreiden – bv. in Beijing is dat niet zo – is
door 1 generatie gepland en gebouwd. Kan dus verschillen.
- Zelfs de as heeft vaak symboliek. BV. Beijing heeft op de hoofdstad de Verboden stad. China
in het chinees = Zhung Guo = ‘land van het midden’ als teken is het zo:
, ➔ Dit lijkt op de as/ grondplan van de verboden stad in Beijing, de hoofdstad van China.
➔ In Parijs liggen ook belangrijke gebouwen op de as en bleef men de as doortrekken. Bij het
Louvre zit er een knik in de as en deze wordt herhaald bij La Grande Arche die later werd
gebouwd (knipoog naar de knik in het Louvre) Er wordt terug gerefereerd.
➔ Bijde assen zijn vergelijkbaar maar ook anders. Beide symbolen van macht
architectuurgeschiedenis = wisselwerking in tijd en ruimte met als doel de cultuurhistorische
betekenis. (waarom? hoe? wie? wanneer? Wat?,…) -> Er zit altijd meer achter een gebouw
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1) Neoclassicisme
Evolutie door filosofen en wetenschappers die de macht van de kerk in vraag stellen. Ze gaan de
natuur, mens en de technieken willen begrijpen.
Étienne-Louis Boulée, ontwerp voor Koninklijke Bibliotheek, Parijs 1785
- plek waar filosofen en wetenschappers bijeen komen.
Waar kennis vergaard wordt, verzameld, bijgehouden
en verspreid.
- veel monumentaliteit
- idee van verlichting
- Referentie naar de Oudheid (herhaling, zuilen,…)
Komt in contrast met wat er voordien werd gebouwd,
het Classicisme van de 18e eeuw en de Rococo
➔ Roccoco wou afstad nemen
van de strakke architectuur voordien,
was zeer vloeiend, kleurrijk,…
Bv. München: Leo von Klenze, Glyptotheek, 1815-1830
➔ Neoclassicisme is wilt een universele en rationele stijl
(context verlichting):
- Kleuren: Zwart of wit (verwijst naar de Romeinse en Griekse architectuur -> marmer)
- geen gevoelens
- Architecten gaan terugkijken naar de Oudheid. Men gaat terug naar de bronnen op een
archeologische manier. Opgravingen.
Ruïnes als inspiratiebron:
, - > Men graaft Pompeï op (romeinse stad) –
republiek voor het keizerrijk van Rome ->
fantastische ontdekking want was niet
gefilterd door de Renaissance.
- Men gaat ook naar Ruïnes kijken = Bron en
inspiratiebron
- gevolg: nieuwe gebouwtypes – hangbrug,
museum, theaters,… nieuwe gebouwen in
universiteiten,…
Neoclassicisme in Engeland:
➔ In Engeland gebeurt het Neoclassicisme vroeger. Lord Burlington bouwt een huis met
referentie naar Palladio = Neo-Palladianisme
Lord Burlington: Chiswick House,1725-1729
➔ Britten gaan ook tuinen ontwikkelen anders dan de
Fransen, Italianen,.. – landschapstuinen:
= bv. Bath: John Wood I: Circus, 1754
Bath: John Wood II: Royal Crescent, 1767-1776
Neoclassicisme in Londen:
R. Smirke, British Museum, 1823. Fries van het Parthenon.
- In Londen zal in de musea bv. de Fries
van het Pantheon de plaats innemen
van het topstuk.Zalen worden gebouwd
voor deze archeologische opgravingen
zodat kunstenaars ze konden tekenen
en kennis konden vergaren.
- > : Neo-Pompeaanse stijl = muurschilderingen gebaseerd op de
muurschilderingen die men heeft opgegraven in Pompeii. – vaak zwart &
rood zoals op de Griekse vazen
➢ Rol van de verlichting en verschillende wetenschappen (bv.
archeologie) speelt een rol in het neoclassicisme. Er zijn verschillende sub-
vormen in verschillende landen/ regio’s
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
, College 2)
Neoclassicisme
- Franse revolutie + verlichting neemt een centrale rol
- Wereldwijd (bv. VS en in de koloniën)
- Grote revolutie op maatschappelijk niveau
- continuïteit op architecturaal niveau (wel enkele verschuivingen maar geen grote
invraagstellingen)
- zal lang door de 19e eeuw (jaren 1840/50) plaatsvinden
- Lange tijdspanne en wereldwijd -> af en toe lokale accenten naargelang de historische en
politieke context
Frankrijk
- Belangrijke rol
- Parijs (hoofdstad)
- onder Lodewijk de 15 en 16
gaan grote werken plaatsvinden
-> zullen zich verder
ontwikkelen onder Napoleon –
dan een keizerrijk
- symmetrie
- centrale as komt op een Grieks
tempel uit (gebouwd begin 19e
eeuw – is een kerk – was een
revolutie)
- Model van Versailles wordt in vraag gesteld omdat het te formeel en strak is. Elite wilt op
een minder formele manier leven o.a. in buitenplaatsen waar de parken/ tuinen anders zijn.
Minder zwaar gewicht van de macht. In de parken zijn kleinere parkjes, paviljoenen
aanwezig.
- Petit Trianon
• Perfecte symmetrie
• koepel
• transparantie waarbij het contrast
van de strakke lijnen van de neoclassicistische
architectuur en de natuur die erdoor
zichtbaar is. De zon speelt hierop,
verschillende seizoenen/ uren van de dag. De
zon zal errond draaien. Harde schaduw op de
zuilen en zacht op alles errond (bv. op de
kroonlijst) – Spel licht/ schaduw veranderd
tijdens de dag en seizoenen
• zuilen en andere klassieke elementen
- wordt gebouwd voor koningin Marie-
Antoinette
- moeite met de hofcultuur in Versailles dus deze kleine residentie was zodat ze op een minder formele
manier kon leven en tegelijk haar rang als koningin kon behouden
- Tuinen van Versailles = hoofdas, symmetrie, middelpunt,..
,- Deze grote tuin had geen symmetrie, hoofdas,… riviertjes, heuvels, passages,… het is een informele
tuin
- 2 tuinen = Franse tuin en de Engelse tuin (veel vrijer, natuur wordt anders georganiseerd)
- Petit Trianon verbind / is het schakelpunt deze 2 tuinen
- Geen grote hoofdingang in het midden. 5 gelijke deuren – geen hoofdaspect op een midden travee
(waar normaal een fronton zou zijn)
- Rousseau zorgt voor andere verhouding tussen mens en natuur – de koningin past dit toe door het
laten bouwen van een boerderij in dit complex, waar ze zich kan gedragen als een herderin en met
haar kinderen naartoe kan gaan. Het informele zorgt ervoor dat dit kon.
- > Is zeer innoverend
- zal invloed hebben op andere mensen
aan het hof en het wonen van de elite (in
de 19e eeuw)
- Gebouw wordt (nog tot vandaag)
gekopieerd wereldwijd
- Franse Koningen zien in andere
hoofdsteden de Neoclassicistische
kerken reizen - > willen dit ook
- Lodewijk de 15e lanceert de bouw van
een mega-kerk
- Saint-Geneviève = patroonheilige van
Parijs
- Pareltje Neoclassicisme
- Architect = de toenmalige hofarchitect
Jacques-Germain Soufflot
• Plan van een Grieks kruis – 4 gelijke armen
• Middelpunt/ kruising met hier bovenop een koepel
• kosmisch gebouw
• 2 hoofdassen (lengte en breedte) 3e as = verticale as van het koepel
• hoofdingang naar het NW
• Perfecte proporties in de verhoudingen
• Zuilen binnenin - > zijbeuken (ook in de armen en het koorpartij)
• Nartex
• Muren buitenkant zijn blind -> waar zijn de ramen? -> Zorgt voor een monumentaal
karakter
• Cirkel zuilen draagt een zwaar architraaf met erboven een kroon van ramen/ lichtbeuk
met daarbovenop een koepel.
Buitenkant
- contrast tussen vlakke oppervlakte zonder decoratie en zeer
geraffineerde decoratie op specifieke punten (kapiteel met
guirlandes, fijn gestructureerde friesjes,…) = anders dan de Barok
- Andere vorm van harmonie en evenwicht in de vormentaal -> zowel
in exterieur als interieur terug te vinden
, - ontworpen als kerk maar is een pantheon geworden (begraafplaats voor helden)
- Contrast tussen gladde oppervlakte en dragende elementen
(zuilen, zware kroonlijst en gewelven)
- Cassette gewelf
- Geometrische vormen komen terug zowel op de vloer als in
het gewelf.
- Contrast binnen en buitenkant: buitenkant zeer massief en
gesloten, buitenkant zeer open. Grote raampartijen zijn niet
zichtbaar van buiten. Zorgt voor verassingseffect en veel
licht.
- Licht komt van
bovenuit door de
raampartijen die
van buitenaf niet
zichtbaar zijn
- Bogen ertussen zorgen voor stabiliteit – ook niet
zichtbaar van buitenaf
- zuilenrij
- Massieve muur alterneert met de grote rechte raampartijen
- Binnenkant - > pilasters
- 3 koepels
➔ grote ellipsvormige openingen zorgen
ervoor dat het licht van bovenuit kan
binnenkomen en zal zo verschillende keren
weerkaatsen voordat
het door de binnenste
koepel binnenvalt, het
is dus zachte lichtinval
- cirkel met 4 doorsnedes – elk deel is een andere koepel
Hoe gebouwd? (was 80m groot)
- Plannen van stijgers
- plannen van constructie (is een aparte gesch. op zich = constructiegeschiedenis)
- tijdelijke constructies zorgen voor ondersteuning
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Deel 1: Prof. Coomans
INLEIDING
• Wat is architectuur?
• Welke architectuurgeschiedenis?
• Referentie en betekenis
• Nut van de architectuurgeschiedenis
NEOCLASSICISME
• Universele en rationele stijl
• Oudheid
• Nieuwe gebouwentypes
• Engeland
• Frankrijk
• Étienne Louis Boulée
• Claude-Nicolas Ledoux
• Empire en Egyptomanie
• Jean-Nicolas-Louis Durand
• Bruno Renard
• Duitsland
• Karl Friedrich Schinkel
• Leo von Klenze
• Griekenland
• Verenigde Staten
• België
NEOGOTIEK
• Hooggotiek 13 eeuw de
• Laatgotiek 14 -15 eeuw de de
• Nagotiek in Engeland 16 -18 eeuw de de
• Early Gothic Revival in Engeland 18 eeuw de
• Romantische Neogotiek
• De romantische ruïne
• Neogotiek in België: Romantische troubadourstijl
• Nationale Gothic Revivals in Europa
• Rationele en archeologische neogotiek
• Eugène Viollet-le-Duc
• Stijleenheid
• Gebruik van industriële bouwmaterialen
• Neogotiek: rationeel, katholiek en conservatief
• Augustus Welby Northmore Pugin
• Contrasts
• Neogotiek in België
, • Romantische neogotiek
• Baron Jean-Baptiste Bethune
• Sint-Lucasscholen en de Belgische katholieke neogotiek
• Neogotiek/ Victorian Gothic wereldwijd
INDUSTRIËLE REVOLUTIE
• Verlichting en wetenschap
• Landschap in transformatie
• Gebruik van ijzer in constructie – smeedijzer, gietijzer en staal
• Ijzeren structuren
• Spoorwegverkeer
• Ijzeren bruggen
• Industriële architectuur
• Londen
• Spoorwegstations
• Gustave Eiffel
• Kerken
• Wereldwijd Export
ECLECTICISME EN BEAUX-ARTS STIJL
• “in welke stijl zullen we bouwen?”
• Historicisme / burgermaatschappij / stijlpluralisme
• Joseph Poelaert
• Eclecticisme
• Parijs: Academie des Beaux-Arts
• Franse Beaux-Arts stijl
• Beaux-Arts stijl
• Wereldwijd
• Gustave Eiffel
• Wereldtentoonstelling – Parijs 1889
• Wereldtentoonstelling – Parijs 1900
• Charles Girault
• Verenigde Staten: Europese Stijlen
WERELDTENTOONSTELLINGEN
• Parijs 1867
• Sciencefiction – Jules Verne
• Parijs 1889
• Expo Brussel 1897 – koloniale afdeling in Tervuren
• “informal imperialism” – missionarissen en ingenieurs
• Geënsceneerd verleden
• Parijs 1900
• Amerikaanse wolkenkrabbers – School of Chicago
• School of Chicago
GRONDLEGGERS VAN HET MODERNISME: ART-NOUVEAU EN AVANT-GARDE 1892-1914
• Art Nouveau/ Jugendstil/Modern Style / Liberty / Stile Floreale
, • Context: de Brusselse stadswoning
• Art Nouveau
• Brussel
• Victor Horta
• Henry van de Velde
• Arts&Crafts
• William Morris
• Glasgow
• Charles Rennie Mackintosh
• Amsterdam
• Hendrik Berlage
• Wenen – Wiener Secession
• Jozef Hoffmann
• Barcelona
• Antoni Gaudi
• Avant-Garde
• Gewapend beton
• François Hennebique
• Anatole de Baudot
• Auguste Perret
• Wenen
• Adolf Loos
• Frank Lloyd Wright
• Werkbund
• Tony Garnier
• Eugène Hénard
• Italiaanse Futuristen
• Eerste Wereldoorlog – 1914: einde van de lange 19 eeuw
de
INTERBELLUM
• Tuinwijken
• Ebenezer Howard
• Raymond Unwin
• Tuinstadbeweging
• Badplaatsen – cottagestijl – stedenbouw
• Kustvilla’s
• Regionalisme
• Het Vlaamse Huis
• Jos Viérin
• Voorbereiding wederopbouw
• Regionale stijlen -> Vieux-Neuf
• Modernisme
• Interbellum – tuinwijken – Brussel
• Interbellum – tuinwijken – modernisme
• Victor Bourgeois
,HET INTERBELLUM: VAN WEDEROPBOUW EN ART DECO TOT TOTALITARISMEN
• Wereldtentoonstelling Parijs 1925
• Art-Déco stijl
• Sky-scrapers: fictie en realiteit
• Interbellum – de stad
• Jaren 1930: België
• Totalitarismen – fascisme en communisme
• Fascisme
• Totalitarisme en regionalisme – antimodernisme
,Inleiding
Architectuur kan uit 3 invalshoeken benaderd worden
- bouwkunst (kunst) = vorm / schoonheid (proportie, evenwicht,…) (venustas) – het
ontwerpen -> Architect (= Hoe Vitruvius het noemt)
- bouwkunde (wetenschap) = constructie (firmitas) – het bouwen -> Ingenieur
- gebruik (doel, wens van opdrachtgever) = functie (utilitas) – wonen -> Opdrachtgever
Architectuur is ook theorie – worden traktaten over geschreven
➔ bv. Vitruvius = oudste traktaat en model – wordt altijd naar gerefereerd
➔ 10 boeken :
1. layout van steden
2. bouwmaterialen
3. tempels
4. Korinthische, Dorische en Toscaanse tempels
5. openbare gebouwen
maakt duidelijk onderscheid
6. privégebouwen
7. afwerking
8. water
9. zonnewijzers en klokken
10. machines
- relatie tussen opdrachtgever en ingenieur/architect is belangrijk.
- Resultaat van architectuurgeschiedenis bv: Louvre. Heeft een heel chronologisch proces
meegemaakt met als resultaat het gebouw van vandaag.
- > opdrachtgever Napoleon en architecten Percier & Fontaine
- Architectuur refereert vaak naar oudere architectuur -> bv: triomfboog Parijs: referentie =
triomfboog septimus severus om de keizer te herdenken – functie en symboliek vergelijkbaar
- > waarom? in dit geval zijn de romeinse keizers het model van Napoleon. De triomfboog
behoort tot zijn propaganda.
- tekeningen en ontwerpen werden vaak nog aangepast tot de opdrachtgever (bv. Keizer)
tevreden was. (ontwerpfase bestaat uit zowel opdrachtgever als de architecten/ ontwerpers)
- Ook in recentere architectuur wordt propaganda gebruikt (foto’s, video’s, nieuws). Bv: Groot
debat om de glazen piramide van het Louvre (zou om mensen vallen zegt de media) -> om te
bewijzen dat dat niet zo was bezocht de president van Frankrijk het werf. Dit werd ook in de
media getoond.
- Parijs is het resultaat van eeuwen bouwen en uitbreiden – bv. in Beijing is dat niet zo – is
door 1 generatie gepland en gebouwd. Kan dus verschillen.
- Zelfs de as heeft vaak symboliek. BV. Beijing heeft op de hoofdstad de Verboden stad. China
in het chinees = Zhung Guo = ‘land van het midden’ als teken is het zo:
, ➔ Dit lijkt op de as/ grondplan van de verboden stad in Beijing, de hoofdstad van China.
➔ In Parijs liggen ook belangrijke gebouwen op de as en bleef men de as doortrekken. Bij het
Louvre zit er een knik in de as en deze wordt herhaald bij La Grande Arche die later werd
gebouwd (knipoog naar de knik in het Louvre) Er wordt terug gerefereerd.
➔ Bijde assen zijn vergelijkbaar maar ook anders. Beide symbolen van macht
architectuurgeschiedenis = wisselwerking in tijd en ruimte met als doel de cultuurhistorische
betekenis. (waarom? hoe? wie? wanneer? Wat?,…) -> Er zit altijd meer achter een gebouw
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1) Neoclassicisme
Evolutie door filosofen en wetenschappers die de macht van de kerk in vraag stellen. Ze gaan de
natuur, mens en de technieken willen begrijpen.
Étienne-Louis Boulée, ontwerp voor Koninklijke Bibliotheek, Parijs 1785
- plek waar filosofen en wetenschappers bijeen komen.
Waar kennis vergaard wordt, verzameld, bijgehouden
en verspreid.
- veel monumentaliteit
- idee van verlichting
- Referentie naar de Oudheid (herhaling, zuilen,…)
Komt in contrast met wat er voordien werd gebouwd,
het Classicisme van de 18e eeuw en de Rococo
➔ Roccoco wou afstad nemen
van de strakke architectuur voordien,
was zeer vloeiend, kleurrijk,…
Bv. München: Leo von Klenze, Glyptotheek, 1815-1830
➔ Neoclassicisme is wilt een universele en rationele stijl
(context verlichting):
- Kleuren: Zwart of wit (verwijst naar de Romeinse en Griekse architectuur -> marmer)
- geen gevoelens
- Architecten gaan terugkijken naar de Oudheid. Men gaat terug naar de bronnen op een
archeologische manier. Opgravingen.
Ruïnes als inspiratiebron:
, - > Men graaft Pompeï op (romeinse stad) –
republiek voor het keizerrijk van Rome ->
fantastische ontdekking want was niet
gefilterd door de Renaissance.
- Men gaat ook naar Ruïnes kijken = Bron en
inspiratiebron
- gevolg: nieuwe gebouwtypes – hangbrug,
museum, theaters,… nieuwe gebouwen in
universiteiten,…
Neoclassicisme in Engeland:
➔ In Engeland gebeurt het Neoclassicisme vroeger. Lord Burlington bouwt een huis met
referentie naar Palladio = Neo-Palladianisme
Lord Burlington: Chiswick House,1725-1729
➔ Britten gaan ook tuinen ontwikkelen anders dan de
Fransen, Italianen,.. – landschapstuinen:
= bv. Bath: John Wood I: Circus, 1754
Bath: John Wood II: Royal Crescent, 1767-1776
Neoclassicisme in Londen:
R. Smirke, British Museum, 1823. Fries van het Parthenon.
- In Londen zal in de musea bv. de Fries
van het Pantheon de plaats innemen
van het topstuk.Zalen worden gebouwd
voor deze archeologische opgravingen
zodat kunstenaars ze konden tekenen
en kennis konden vergaren.
- > : Neo-Pompeaanse stijl = muurschilderingen gebaseerd op de
muurschilderingen die men heeft opgegraven in Pompeii. – vaak zwart &
rood zoals op de Griekse vazen
➢ Rol van de verlichting en verschillende wetenschappen (bv.
archeologie) speelt een rol in het neoclassicisme. Er zijn verschillende sub-
vormen in verschillende landen/ regio’s
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
, College 2)
Neoclassicisme
- Franse revolutie + verlichting neemt een centrale rol
- Wereldwijd (bv. VS en in de koloniën)
- Grote revolutie op maatschappelijk niveau
- continuïteit op architecturaal niveau (wel enkele verschuivingen maar geen grote
invraagstellingen)
- zal lang door de 19e eeuw (jaren 1840/50) plaatsvinden
- Lange tijdspanne en wereldwijd -> af en toe lokale accenten naargelang de historische en
politieke context
Frankrijk
- Belangrijke rol
- Parijs (hoofdstad)
- onder Lodewijk de 15 en 16
gaan grote werken plaatsvinden
-> zullen zich verder
ontwikkelen onder Napoleon –
dan een keizerrijk
- symmetrie
- centrale as komt op een Grieks
tempel uit (gebouwd begin 19e
eeuw – is een kerk – was een
revolutie)
- Model van Versailles wordt in vraag gesteld omdat het te formeel en strak is. Elite wilt op
een minder formele manier leven o.a. in buitenplaatsen waar de parken/ tuinen anders zijn.
Minder zwaar gewicht van de macht. In de parken zijn kleinere parkjes, paviljoenen
aanwezig.
- Petit Trianon
• Perfecte symmetrie
• koepel
• transparantie waarbij het contrast
van de strakke lijnen van de neoclassicistische
architectuur en de natuur die erdoor
zichtbaar is. De zon speelt hierop,
verschillende seizoenen/ uren van de dag. De
zon zal errond draaien. Harde schaduw op de
zuilen en zacht op alles errond (bv. op de
kroonlijst) – Spel licht/ schaduw veranderd
tijdens de dag en seizoenen
• zuilen en andere klassieke elementen
- wordt gebouwd voor koningin Marie-
Antoinette
- moeite met de hofcultuur in Versailles dus deze kleine residentie was zodat ze op een minder formele
manier kon leven en tegelijk haar rang als koningin kon behouden
- Tuinen van Versailles = hoofdas, symmetrie, middelpunt,..
,- Deze grote tuin had geen symmetrie, hoofdas,… riviertjes, heuvels, passages,… het is een informele
tuin
- 2 tuinen = Franse tuin en de Engelse tuin (veel vrijer, natuur wordt anders georganiseerd)
- Petit Trianon verbind / is het schakelpunt deze 2 tuinen
- Geen grote hoofdingang in het midden. 5 gelijke deuren – geen hoofdaspect op een midden travee
(waar normaal een fronton zou zijn)
- Rousseau zorgt voor andere verhouding tussen mens en natuur – de koningin past dit toe door het
laten bouwen van een boerderij in dit complex, waar ze zich kan gedragen als een herderin en met
haar kinderen naartoe kan gaan. Het informele zorgt ervoor dat dit kon.
- > Is zeer innoverend
- zal invloed hebben op andere mensen
aan het hof en het wonen van de elite (in
de 19e eeuw)
- Gebouw wordt (nog tot vandaag)
gekopieerd wereldwijd
- Franse Koningen zien in andere
hoofdsteden de Neoclassicistische
kerken reizen - > willen dit ook
- Lodewijk de 15e lanceert de bouw van
een mega-kerk
- Saint-Geneviève = patroonheilige van
Parijs
- Pareltje Neoclassicisme
- Architect = de toenmalige hofarchitect
Jacques-Germain Soufflot
• Plan van een Grieks kruis – 4 gelijke armen
• Middelpunt/ kruising met hier bovenop een koepel
• kosmisch gebouw
• 2 hoofdassen (lengte en breedte) 3e as = verticale as van het koepel
• hoofdingang naar het NW
• Perfecte proporties in de verhoudingen
• Zuilen binnenin - > zijbeuken (ook in de armen en het koorpartij)
• Nartex
• Muren buitenkant zijn blind -> waar zijn de ramen? -> Zorgt voor een monumentaal
karakter
• Cirkel zuilen draagt een zwaar architraaf met erboven een kroon van ramen/ lichtbeuk
met daarbovenop een koepel.
Buitenkant
- contrast tussen vlakke oppervlakte zonder decoratie en zeer
geraffineerde decoratie op specifieke punten (kapiteel met
guirlandes, fijn gestructureerde friesjes,…) = anders dan de Barok
- Andere vorm van harmonie en evenwicht in de vormentaal -> zowel
in exterieur als interieur terug te vinden
, - ontworpen als kerk maar is een pantheon geworden (begraafplaats voor helden)
- Contrast tussen gladde oppervlakte en dragende elementen
(zuilen, zware kroonlijst en gewelven)
- Cassette gewelf
- Geometrische vormen komen terug zowel op de vloer als in
het gewelf.
- Contrast binnen en buitenkant: buitenkant zeer massief en
gesloten, buitenkant zeer open. Grote raampartijen zijn niet
zichtbaar van buiten. Zorgt voor verassingseffect en veel
licht.
- Licht komt van
bovenuit door de
raampartijen die
van buitenaf niet
zichtbaar zijn
- Bogen ertussen zorgen voor stabiliteit – ook niet
zichtbaar van buitenaf
- zuilenrij
- Massieve muur alterneert met de grote rechte raampartijen
- Binnenkant - > pilasters
- 3 koepels
➔ grote ellipsvormige openingen zorgen
ervoor dat het licht van bovenuit kan
binnenkomen en zal zo verschillende keren
weerkaatsen voordat
het door de binnenste
koepel binnenvalt, het
is dus zachte lichtinval
- cirkel met 4 doorsnedes – elk deel is een andere koepel
Hoe gebouwd? (was 80m groot)
- Plannen van stijgers
- plannen van constructie (is een aparte gesch. op zich = constructiegeschiedenis)
- tijdelijke constructies zorgen voor ondersteuning
