BORST – PROF HANS WILDIERS & VAN
ONGEVAL
INLEIDING
- 1e les = theorieles: overloopt de belangrijkste zaken (kapstok), maar ganse cursus (± 60p) is de
leerstof!! (Zelfstudie)
- Daarna 3x2u les door prof Van Ongeval
o In kleine groepen à interactieve casussen via pollev
o KOM VOORBEREID: 1e les + cursus doorgenomen hebben
o Worden niet opgenomen
o Casus 1: focus op diagnostiek en benigne borstpathologie
o Casus 2: focus op maligne borstpathologie
o Casus 3 + responsiecollege: multidisciplinaire aanpak van complexe casus
- Examen:
o MKV (ze roteren veel vragen zegt hij): theorievragen + casussen
o Alles in cursus = te kennen (niet wat tussen haakjes staat en italic gedrukt) (dia’s
bevatten geen nieuwe info)
LES 1: THEORIELES VAN BELANGRIJKSTE ZAKEN – PROF WILDIERS
ANATOMIE VAN DE BORST
Lobuli à ductuli en ducti lactiferi à verbreding = sinus lactiferus
- Lobuli (melklobjes): productie van melk na zwangerschap
o Tussen de lobuli liggen bindweefselschotten =
ligamenten van Cooper à geeft stevigheid
- Ducti
o vertrekken vanuit lobuli
o hieruit ontstaan meestal kanker (« NIET in de
lobuli)
- bloedverlies via tepel is mogelijk
- In de tepel komen 20-25 ducti samen: je kan soms
identificeren uit welke ductus en dus welke lobulus het vocht/bloed komt
BEZENUWING
- Huid à plexus cervicalis en intercostaalzenuwen
- Klierweefsel à sympathische bezenuwing
- N. intercostobrachialis en n. cutaneus brachii medialis à sensibiliteit vd oksel en binnenzijde vd
bovenarm
- N. thoracicus longus à m. serratus ant (bij beschadiging à scapula alata)
- N. thoracodorsalis à m. latissimus dorsi
1
,LYMFEKLIEREN (EX!)
Lymfedrainage vnl naar okselklieren (75%) en naar parasternale
lymfeklieren (thv a mammaria interna). Drie niveau’s op basis van
anatomische relatie met m. pectoralis minor
- Level 1: meest oppervlakkig, lateraal van m. pectoralis minor tot
aan teres minor, eerste station
- Level 2: tussen pectoralis minor en teres minor
- Level 3: infraclaviculair
- Supraclaviculair
- Hoe hoger de lymfeklieren aangetast zijn bij borstkanker, hoe
slechter
- Lymfeklieren van mammaria interna: zijn vaker aangetast bij
mediale borsttumoren
Okselklieren à infraclaviculaire klieren à lymfe vloeit in bloedbaan of naar
supraclaviculaire/diepe cervicale klieren
FYSIOLOGIE
- Hormonen (vnl hypothalamo-hypofysaire-ovariële as) + groefactoren à werken op BW en
epitheel vd borstklier: regeling ontwikkeling, uitgroei en differentiatie
- Leeftijd en fysiologische veranderingen bepalen (mee) het KO!
- Oestrogenen kunnen al voor behoorlijke borstontwikkeling zorgen, soms al voor de menarche
(borst bestaat dan vnl uit bindweefsel)
o Progesteron uit corpora lutea à oestrogenen en progestagenen zorgen voor uitrijping vd
ducti, vertakking vd kanalen en onwtikkeling vd lobuli
- Tijdens luteale fase van menstruele cyclus
o vascularisatie en vochtophoping à borststuwing
o Borsten voelen hobbelig en zwaar aan, soms premenstruele spanning en pijn, meestal
symmetrisch
o Borststuwing verdwijnt met de maandstonden
- Zwangeschap
o Verschillende placentaire zwangerschapshormonen à verdere differentiatie vd
borstklier
§ Prolactine à ductuli en lobuli groeien + regeling vd melkproductie
§ Prolactine blijft hoog postpartum, melkkliertjes worden geactiveerd door zuigen
vd baby
o Vanaf 35j neemt de hoeveelheid borstklierweefsel af (BW wordt vervangen door
vetweefsel).
§ Versnerd proces id menopauze à leidt tot totale involutie vh klierweefsel met
degeneratie vd ductuli
DIAGNOSTIEK
Triple diagnostiek:
- KO:
o Borst: benigne of maligne kenmerken?
2
, o locoregionale lymfeklieren
- Beeldvorming:
o RX mammografie, echo
o soms MR borsten
- Pathologisch onderzoek: tumor identificeren
o Punctiebiopsie: CNB = core needle biopsie (voorkeur)
o Fijne naald aspiratie cytologie (FNAC) (minder goed/minder diagnostisch)
- (anamnese is minder belangrijk)
ANAMNESE
à doe je wel steeds
- Klachtenpatroon bevragen:
o Nodulus? Knobbel?
o Pijn?
o Vochtverlies uit tepel?
o Eczeem (zz)
- Leeftijd menarche en menopauze
- Verloop vd cyclus
- APGM: obstetrische VG, leeftijd eerste voldragen zw etc
- Borstvoeding à duur en complicaties
o Borstvoeding is beschermend tegen borstkanker
- Medicatie bevragen
o Bijzondere aandacht voor contraceptie en hormonale substitutietherapie
o Hormonale therapie in tegenaangewezen bij kanker
- Familiale anamne
o borstkanker, eierstokkanker bij 1e en/of 2e graadsverwanten
- Wanneer zijn de klachten begonnen?
o Bv voor groeisnelheid vd tumor
o Indicatie voor mogelijke patient’s delay
o VG: bv vroegere borsbiopsie, ontsteningen, drainage abces à littekens kunnen op
mammo- en echo abnormale beelden veroorzaken
- Klachten van metastasen
o bv prikkelhoest à longmeta
o Pijn in rug of botten à botmeta
o Tumoren in/onder de huid gelegen à cutane of wekedelen-meta
o Neurologische klachten à hersenmeta
o Opgezette buik à hepatomegalie of ascites
NODULUS IN DE BORST
Bij nieuwe diagnose van borstkanekr à 80% heeft massa/zwelling als eerste symptoom
- Asymetrische verandering in volume of contour vd borst
- Soms huidintrekking of ulceratie, soms veradering vd tepelstand
- Bevraag steeds:
o Duur van aanwezigheid vd nodulus?
o Altijd of enkel cyclisch aanw?
o Verandering in grootte doorheen de tijd?
3
, o Andere klachten: pijn, koorts, tepelvochtverlies?
GEVOEL VAN ZWAARTE OF PIJN
- Pijn = meestal teken van goedaardigheid
- Bevraag steeds
o Cyclisch of niet-cyclische pijn? Wat is de relatie met de menstruele cyclus?
o Gaat de pijn gepaard met andere premenstruele klachten bv premenstrueel syndroom?
o Hoelang bestaat de pijn?
o Type pijn: stekend, doffe pijn, spanningsgevoel, inspannings- of bewegingsgebonden?
o Geassocieerde zwelling, verharding of massa?
o Koorts? Roodheid?
o Tepelvochtverlies?
TEPELVOCHTVERLIES
= elke afscheiding uit de tepel buiten lactatie en zwangerschap, die spontaan of bij leegduwen optreedt
- Uni- of bilateraal
- Uni- of multiporieel
- Cyclisch of continu
- Melkachtig, purulent, waterig, sereus, sero-sanguinolent, of bloederig
- Oorzaak van unilateraal tepelvochtverlies = meestal goedaardige afwijkingen bv
o Verwijding vd grote melkgangen met epitheeldegeneratie
o Afsluitingen waarachter infectie ontstaat
o Papilloom (eerder zz)
o MAAR kan ook bij borstkanker
- Bloederig unilateraal uniporieel tepelvochtverlies à vaak (maar zeker niet altijd) geassocieerd
met papilloma of (in situ) borstcarcinoom
- Ingedikt multiporieel secreet à eerder goedaardige melkgangverwijding
ECZEEM, SCHILFERING VD TEPEL OF TEPELHOF, ANDERE TEPELAANDOENINGEN
- Ingetrokken tepel die makkelijk naar buiten kan worden gebracht = niet pathologisch
- Fixatie vd tepel kan door ontstekingsprocessen met fibrose, maar ook door kanker
- Ziekte van Paget
o Borstkankercellen thv tepel en tepelhof die nog niet invasief zijn (dus in situ) à geeft
beeld van tepeleczeem
o Komt voor bij 1% vd ptn met borstkanker
o Altijd roodheid en erosie vd epidermis vd tepel « banaal eczeem
o !! elk eczeem of dermatitis in dit gebied dat niet na enkele weken geneest à biopsie
nodig !!
o R/ ~ andere borstkanker
KLINISCH ONDERZOEK
Algemeen:
- Pt kan angstig zijn à rustige, warme, geruststellende omgeving
- Voldoende licht
4
ONGEVAL
INLEIDING
- 1e les = theorieles: overloopt de belangrijkste zaken (kapstok), maar ganse cursus (± 60p) is de
leerstof!! (Zelfstudie)
- Daarna 3x2u les door prof Van Ongeval
o In kleine groepen à interactieve casussen via pollev
o KOM VOORBEREID: 1e les + cursus doorgenomen hebben
o Worden niet opgenomen
o Casus 1: focus op diagnostiek en benigne borstpathologie
o Casus 2: focus op maligne borstpathologie
o Casus 3 + responsiecollege: multidisciplinaire aanpak van complexe casus
- Examen:
o MKV (ze roteren veel vragen zegt hij): theorievragen + casussen
o Alles in cursus = te kennen (niet wat tussen haakjes staat en italic gedrukt) (dia’s
bevatten geen nieuwe info)
LES 1: THEORIELES VAN BELANGRIJKSTE ZAKEN – PROF WILDIERS
ANATOMIE VAN DE BORST
Lobuli à ductuli en ducti lactiferi à verbreding = sinus lactiferus
- Lobuli (melklobjes): productie van melk na zwangerschap
o Tussen de lobuli liggen bindweefselschotten =
ligamenten van Cooper à geeft stevigheid
- Ducti
o vertrekken vanuit lobuli
o hieruit ontstaan meestal kanker (« NIET in de
lobuli)
- bloedverlies via tepel is mogelijk
- In de tepel komen 20-25 ducti samen: je kan soms
identificeren uit welke ductus en dus welke lobulus het vocht/bloed komt
BEZENUWING
- Huid à plexus cervicalis en intercostaalzenuwen
- Klierweefsel à sympathische bezenuwing
- N. intercostobrachialis en n. cutaneus brachii medialis à sensibiliteit vd oksel en binnenzijde vd
bovenarm
- N. thoracicus longus à m. serratus ant (bij beschadiging à scapula alata)
- N. thoracodorsalis à m. latissimus dorsi
1
,LYMFEKLIEREN (EX!)
Lymfedrainage vnl naar okselklieren (75%) en naar parasternale
lymfeklieren (thv a mammaria interna). Drie niveau’s op basis van
anatomische relatie met m. pectoralis minor
- Level 1: meest oppervlakkig, lateraal van m. pectoralis minor tot
aan teres minor, eerste station
- Level 2: tussen pectoralis minor en teres minor
- Level 3: infraclaviculair
- Supraclaviculair
- Hoe hoger de lymfeklieren aangetast zijn bij borstkanker, hoe
slechter
- Lymfeklieren van mammaria interna: zijn vaker aangetast bij
mediale borsttumoren
Okselklieren à infraclaviculaire klieren à lymfe vloeit in bloedbaan of naar
supraclaviculaire/diepe cervicale klieren
FYSIOLOGIE
- Hormonen (vnl hypothalamo-hypofysaire-ovariële as) + groefactoren à werken op BW en
epitheel vd borstklier: regeling ontwikkeling, uitgroei en differentiatie
- Leeftijd en fysiologische veranderingen bepalen (mee) het KO!
- Oestrogenen kunnen al voor behoorlijke borstontwikkeling zorgen, soms al voor de menarche
(borst bestaat dan vnl uit bindweefsel)
o Progesteron uit corpora lutea à oestrogenen en progestagenen zorgen voor uitrijping vd
ducti, vertakking vd kanalen en onwtikkeling vd lobuli
- Tijdens luteale fase van menstruele cyclus
o vascularisatie en vochtophoping à borststuwing
o Borsten voelen hobbelig en zwaar aan, soms premenstruele spanning en pijn, meestal
symmetrisch
o Borststuwing verdwijnt met de maandstonden
- Zwangeschap
o Verschillende placentaire zwangerschapshormonen à verdere differentiatie vd
borstklier
§ Prolactine à ductuli en lobuli groeien + regeling vd melkproductie
§ Prolactine blijft hoog postpartum, melkkliertjes worden geactiveerd door zuigen
vd baby
o Vanaf 35j neemt de hoeveelheid borstklierweefsel af (BW wordt vervangen door
vetweefsel).
§ Versnerd proces id menopauze à leidt tot totale involutie vh klierweefsel met
degeneratie vd ductuli
DIAGNOSTIEK
Triple diagnostiek:
- KO:
o Borst: benigne of maligne kenmerken?
2
, o locoregionale lymfeklieren
- Beeldvorming:
o RX mammografie, echo
o soms MR borsten
- Pathologisch onderzoek: tumor identificeren
o Punctiebiopsie: CNB = core needle biopsie (voorkeur)
o Fijne naald aspiratie cytologie (FNAC) (minder goed/minder diagnostisch)
- (anamnese is minder belangrijk)
ANAMNESE
à doe je wel steeds
- Klachtenpatroon bevragen:
o Nodulus? Knobbel?
o Pijn?
o Vochtverlies uit tepel?
o Eczeem (zz)
- Leeftijd menarche en menopauze
- Verloop vd cyclus
- APGM: obstetrische VG, leeftijd eerste voldragen zw etc
- Borstvoeding à duur en complicaties
o Borstvoeding is beschermend tegen borstkanker
- Medicatie bevragen
o Bijzondere aandacht voor contraceptie en hormonale substitutietherapie
o Hormonale therapie in tegenaangewezen bij kanker
- Familiale anamne
o borstkanker, eierstokkanker bij 1e en/of 2e graadsverwanten
- Wanneer zijn de klachten begonnen?
o Bv voor groeisnelheid vd tumor
o Indicatie voor mogelijke patient’s delay
o VG: bv vroegere borsbiopsie, ontsteningen, drainage abces à littekens kunnen op
mammo- en echo abnormale beelden veroorzaken
- Klachten van metastasen
o bv prikkelhoest à longmeta
o Pijn in rug of botten à botmeta
o Tumoren in/onder de huid gelegen à cutane of wekedelen-meta
o Neurologische klachten à hersenmeta
o Opgezette buik à hepatomegalie of ascites
NODULUS IN DE BORST
Bij nieuwe diagnose van borstkanekr à 80% heeft massa/zwelling als eerste symptoom
- Asymetrische verandering in volume of contour vd borst
- Soms huidintrekking of ulceratie, soms veradering vd tepelstand
- Bevraag steeds:
o Duur van aanwezigheid vd nodulus?
o Altijd of enkel cyclisch aanw?
o Verandering in grootte doorheen de tijd?
3
, o Andere klachten: pijn, koorts, tepelvochtverlies?
GEVOEL VAN ZWAARTE OF PIJN
- Pijn = meestal teken van goedaardigheid
- Bevraag steeds
o Cyclisch of niet-cyclische pijn? Wat is de relatie met de menstruele cyclus?
o Gaat de pijn gepaard met andere premenstruele klachten bv premenstrueel syndroom?
o Hoelang bestaat de pijn?
o Type pijn: stekend, doffe pijn, spanningsgevoel, inspannings- of bewegingsgebonden?
o Geassocieerde zwelling, verharding of massa?
o Koorts? Roodheid?
o Tepelvochtverlies?
TEPELVOCHTVERLIES
= elke afscheiding uit de tepel buiten lactatie en zwangerschap, die spontaan of bij leegduwen optreedt
- Uni- of bilateraal
- Uni- of multiporieel
- Cyclisch of continu
- Melkachtig, purulent, waterig, sereus, sero-sanguinolent, of bloederig
- Oorzaak van unilateraal tepelvochtverlies = meestal goedaardige afwijkingen bv
o Verwijding vd grote melkgangen met epitheeldegeneratie
o Afsluitingen waarachter infectie ontstaat
o Papilloom (eerder zz)
o MAAR kan ook bij borstkanker
- Bloederig unilateraal uniporieel tepelvochtverlies à vaak (maar zeker niet altijd) geassocieerd
met papilloma of (in situ) borstcarcinoom
- Ingedikt multiporieel secreet à eerder goedaardige melkgangverwijding
ECZEEM, SCHILFERING VD TEPEL OF TEPELHOF, ANDERE TEPELAANDOENINGEN
- Ingetrokken tepel die makkelijk naar buiten kan worden gebracht = niet pathologisch
- Fixatie vd tepel kan door ontstekingsprocessen met fibrose, maar ook door kanker
- Ziekte van Paget
o Borstkankercellen thv tepel en tepelhof die nog niet invasief zijn (dus in situ) à geeft
beeld van tepeleczeem
o Komt voor bij 1% vd ptn met borstkanker
o Altijd roodheid en erosie vd epidermis vd tepel « banaal eczeem
o !! elk eczeem of dermatitis in dit gebied dat niet na enkele weken geneest à biopsie
nodig !!
o R/ ~ andere borstkanker
KLINISCH ONDERZOEK
Algemeen:
- Pt kan angstig zijn à rustige, warme, geruststellende omgeving
- Voldoende licht
4
