Sociale psychologie
Het zelf
De student kan uitleggen wat zelfbewustzijn, zelfkennis, de
bronnen van zelfkennis en zelfwaardering zijn en kan deze
herkennen in een korte casus.
1. Zelfkennis zijn de ideeën en gevoelens die je over jezelf hebt. We hebben
allerlei ideeën over onze verschillende eigenschappen, waarom vinden we iets
leuk of juist niet leuk en waarom handelen we in bepaalde situatie hoe we
handelen. De ideeën kunnen juist of onjuist zijn en ingewikkeld of simpel. De
meeste zelfkennis zijn bewust en kunnen we verwoorden maar net zijn ze zoals
andere kennissen onbewust. Bronnen van zelfkennis:
1. Introspectie:
het proces waarbij iemand naar binnen kijkt om zijn eigen gedachten, gevoelens,
motivaties en gedrag te onderzoeken. Het is een vorm van zelfreflectie waarbij je
bewust probeert te begrijpen waarom je denkt, voelt en handelt zoals je doet.
Ook al komt de informatie vanuit binnen hoeft het niet te kloppen, in de meeste
gevallen kennen we de oorzaken van ons eigen gedrag niet (gaat onbewust). Als
we overal bewust over zouden moeten nadenken zouden we gek worden van alle
afwegingen die we moesten maken. Daarom zijn adaptieve onbewuste erg
belangrijk. Alleen kunnen we hierdoor niet meer onze eigen drijfveren herkennen.
Bij tegenstrijdige neigingen (als jij slaagt en wil juichen en je vriendin zakt dus je
wil haat troosten) is er meer bewustzijn.
Het is onmogelijk om door introspectie tot een geldige zelfkennis te komen omdat
de processen om tot he resultaat te komen onbewust zijn. Anderzijds zijn de
resultaten van de processen we bewust. Je weet dus wel wat je voorkeuren zijn
maar niet waarom. Door alleen maar wat vragen te stellen en geen waarom
vragen kun je m.b.v. introspectie tot ware zelfkennis komen over je voorkeuren, je
meningen en je twijfels
2. Zelfwaarneming
Een andere manier om tot zelfkennis te komen is door je eigen gedrag te
observeren, dit doe je alsof je iemand anders observeert. Je moet hierbij kijken
naar wat je doet niet wat je bedenkt of wat de bedoeling was.
Voorbeeld: George merkt dat hij geniet als hij TV kijkt (introspectie) en
constateert dat hij veel tijd achter de TV doorbrengt (zelfwaarneming). Hieruit
leidt die af dat hij TV kijken leuk vindt.
3. Zelf-schema
,Het proces dat mensen veel informatie verzamelen over zichzelf en deze op een
bepaalde manier organiseren in het geheugen. Als je een zelf-schema hebt in een
bepaald domein, dan heb je als het ware een kapstok om informatie over jezelf
aan op te hangen. Informatie die gerelateerd is aan een zelf-schema, wordt
sneller verwerkt en onthouden. Er is alleen een zelf-schema van over een
eigenschap als die voor de betreffende persoon belangrijk is . Je kunt ook
tegenstrijdige zelf-schema’s hebben, het ligt aan de situatie welke op de voor
grond speelt en hoe je je gaat gedragen.
2. Zelfbewustzijn is het bewust zijn van jezelf. Hieronder valt wie we zijn, wat
we denken, doen voelen en meemaken.
- Publieke zelfbewustzijn is als je jezelf bekijkt door de ogen van een
denkbeeldig publiek.
- Privé zelfbewustzijn is gericht op de ‘binnenkant’ (gericht op wat we
denken en voelen)
Voorbeeld: In het algemeen is zelfbewustzijn hoog bij pubers die denken namelijk
er veel over hoe ze overkomen, wat ze anders hadden kunnen zeggen (publieke
zelfbewustzijn), en worstelen vaak met de vraag wie ze zijn, wat ze voelen en wat
ze willen (privé zelfbewustzijn).
Hoe hoger een het zelfbewustzijn hoe beter mensen hun eigen normen naleven.
Voorbeeld: mensen die in een spiegel kijken tijdens een toets kijken minder snel
af omdat ze zich aan hun eigen normen houden.
Een hoog zelfbewustzijn kan ook nadelen hebben zo kun je je gaan remmen in je
normale handelingen, gaan piekeren en kunnen er angstgevoelens of
depressiegevoelens ontstaan. Zo hebben bekende mensen en verlegen
mensen hier veel last van. Niet elke vorm van over jezelf nadenken is negatief.
Zo is zelfreflectie erg gezond.
3. Zelfwaardering omvat een gevoel van eigenwaarde en hoe je over jezelf
denkt. Dit gevoel kan zowel positief als negatief zijn.
- Expliciete zelfwaardering is wat je meet als je mensen vraagt hoe ze over
zichzelf denken.
- Impliciete zelfwaardering zijn aspecten die niet naar voren komen als je
mensen vragen stelt. Deze komen naar voren bij indirecte metingen zoals
lichaamstaal.
Een hoge expliciete zelfwaardering en een lage impliciete zelfwaardering
betekend dat iemand onzeker is vanbinnen, maar naar buiten toe het eigen
zelfvertrouwen opklopt. Zulke mensen kunnen defensief en agressief reageren als
ze zich aangevallen voelen. Ook duwen ze leden van andere groepen omlaag, dit
versterkt het gebruik van stereotype en vooroordelen. Na kritiek zijn deze
mensen afstandelijk en met zichzelf bezig.
Bij een stabiele (expliciete) zelfwaardering iemand vraagt hoe die op dit
moment over zichzelf denkt en je doet dat een paar weken later weer zie je
weinig verandering. Bij een instabiele zelfwaardering zouden hier wel
,schommelingen in zijn. Meestal gaat een hoge zelfwaardering samen met
stabiliteit, maar dit niet altijd zo. De combinatie lage impliciete zelfwaardering en
stabiliteit lijken mensen defensiever omdat ze heel de tijd hun zelfwaardering
moeten beschermen. Ook reageren ze van streek als ze laag scoren op een test
over hun kwaliteiten.
Contingentie van zelfwaardering is de mate waarin zelfwaardering afhangt
van het bereiken van bepaalde standaard (prestaties, sociale goedkeuring of
uiterlijk). Bij mensen met een hoge contingentie gaat de zelfwaardering
omhoog als ze een goed cijfer halen maar ook omlaag als ze niet uitgenodigd zijn
voor een feest. Iemand met een niet-contingentie zelfwaardering kan ook
teleurgesteld zijn maar dat heeft geen effect op de persoon zijn eigen waarde en
de emotionele impact is minder heftig.
De student kan de vier zelfevaluatiemotieven uitleggen en
herkennen in een korte casus.
1. Zelfverheffingsmotief
Mensen hechten waarde aan informatie die hun zelfwaardering versterkt. Dit
betekent dat mensen de neiging hebben om zichzelf roze bril te bekijken. De
meeste mensen hebben de illusie dat ze beter zijn dan andere (Illusoire
superioriteit / above-average-effect).
Self serving bias is als mensen succes toeschrijven aan zichzelf en
mislukkingen aan andere, omstandigheden of pech.
Spirituele superioriteit is als men zich verlicht en verheven voelt, boven
anderen door verworven spirituele inzichten en technieken.
Er zitten twee kanten aan zelfbedrog dat met zelfverheffing gepaard gaat. Aan
de ene kant zijn er positieve gevolgen aan bijvoorbeeld:
- Mensen voelen zich gelukkiger
- Mensen proberen iets opnieuw als het mislukt
- Mensen ondernemen meer en durven meer risico’s te nemen
Zelfbedrog heeft op de lange termijn ook negatieve gevolgen bijvoorbeeld:
- Immers zelfontwikkeling
- Verlaagt de intrinsieke motivatie (motivatie van binnenuit)
- Het gevoel van verbinding met andere verlaagt, omdat ze een ander beeld
hebben van zichzelf dan wat andere hebben.
Is een automatisch motief en is meestal gekoppeld aan het gevoel wat mensen
hebben.
2. Consistentiemotief
Mensen streven naar een stabiel en samenhangend zelfbeeld. Ze verzamelen
informatie die consistent is met hun bestaande zelfbeeld. Ze interpreteren
feedback op een manier die hun zelfbeeld bevestigt.
, Bij iemand met een negatief zelfbeeld kun je consistentie en zelfverheffing
duidelijk onderscheiden. Positieve informatie maakt gebruikt van het
zelfverheffingsmotief (komt meestal bij een eerste ontmoeting voor) en
negatieve informatie maakt gebruik van het consistentiemotief (komt bij langere
relaties van pas).
Zelf-consistente informatie Inconsistente informatie
(past bij je zelfbeeld) (past niet bij je zelfbeeld)
Onthoud je beter Onthoud je slechter
Onaangenaam en gespannen gevoel
Voorkeur voor dit soort feedback
Worden toe geschreven aan interne Worden roe geschreven aan
oorzaken omstandigheden
Je gaat bewijzen hoe je volgens jezelf
bent
Als mensen deze feedback geven
vinden we dat ze mensenkennis
hebben
Mensen willen na hun dood herinnerd
worden hoe ze waren (ook de
negatieve kanten)
Dit motief helpt om een samenhangend beeld te hebben van jezelf en de wereld
erom heen en creëert een gevoel van voorspelbaarheid. Werkt het sterkt bij
eigenschappen waar je je zeker over voelt.
3. Accuraatheidsmotief
Ook al laten bovenstaande theorieën zien dat mensen een onrealistisch beeld
schetsen van zichzelf. Vinden mensen het ook belangrijk dat hun zelfbeeld
overeenkomt met de werkelijkheid. Dit motief komt vooral voor als je voor
belangrijke beslissingen staat.
4. Zelfverbeteringsmotief
Dit motief gaat erover dat je jezelf wil verbeteren en ontwikkelen. Zo zie je dat
zieke kanker patiënten zich niet gaan vergelijken met ziekere mensen als ze
probeerde om te gaan met hun ziekte. Ze gingen juist contact leggen met
mensen die beter af waren.
Sommige mensen zien persoonseigenschappen als vastliggende entiteiten die
niet te veranderen zijn dit noem je de entiteitentheorie. Andere mensen
geloven juist dat ze veranderlijk zijn en je ze kunt verbeteren en ontwikkelen dit
noem je de groeitheorie. Als je aanhanger bent van de groeitheorie heb je
grotere kans dat je je persoonseigenschappen veranderd en ontwikkelend ook
wel de selffulfilling prophecy genoemd.
Bij een prestatiedoel gaat het om het resultaat en wil je beter zijn als andere.
Hierbij maak je dan gebruik van neerwaartse vergelijking. Je vergelijkt je met
iemand die slechter af is als je jezelf om jezelf te verheffen.
Het zelf
De student kan uitleggen wat zelfbewustzijn, zelfkennis, de
bronnen van zelfkennis en zelfwaardering zijn en kan deze
herkennen in een korte casus.
1. Zelfkennis zijn de ideeën en gevoelens die je over jezelf hebt. We hebben
allerlei ideeën over onze verschillende eigenschappen, waarom vinden we iets
leuk of juist niet leuk en waarom handelen we in bepaalde situatie hoe we
handelen. De ideeën kunnen juist of onjuist zijn en ingewikkeld of simpel. De
meeste zelfkennis zijn bewust en kunnen we verwoorden maar net zijn ze zoals
andere kennissen onbewust. Bronnen van zelfkennis:
1. Introspectie:
het proces waarbij iemand naar binnen kijkt om zijn eigen gedachten, gevoelens,
motivaties en gedrag te onderzoeken. Het is een vorm van zelfreflectie waarbij je
bewust probeert te begrijpen waarom je denkt, voelt en handelt zoals je doet.
Ook al komt de informatie vanuit binnen hoeft het niet te kloppen, in de meeste
gevallen kennen we de oorzaken van ons eigen gedrag niet (gaat onbewust). Als
we overal bewust over zouden moeten nadenken zouden we gek worden van alle
afwegingen die we moesten maken. Daarom zijn adaptieve onbewuste erg
belangrijk. Alleen kunnen we hierdoor niet meer onze eigen drijfveren herkennen.
Bij tegenstrijdige neigingen (als jij slaagt en wil juichen en je vriendin zakt dus je
wil haat troosten) is er meer bewustzijn.
Het is onmogelijk om door introspectie tot een geldige zelfkennis te komen omdat
de processen om tot he resultaat te komen onbewust zijn. Anderzijds zijn de
resultaten van de processen we bewust. Je weet dus wel wat je voorkeuren zijn
maar niet waarom. Door alleen maar wat vragen te stellen en geen waarom
vragen kun je m.b.v. introspectie tot ware zelfkennis komen over je voorkeuren, je
meningen en je twijfels
2. Zelfwaarneming
Een andere manier om tot zelfkennis te komen is door je eigen gedrag te
observeren, dit doe je alsof je iemand anders observeert. Je moet hierbij kijken
naar wat je doet niet wat je bedenkt of wat de bedoeling was.
Voorbeeld: George merkt dat hij geniet als hij TV kijkt (introspectie) en
constateert dat hij veel tijd achter de TV doorbrengt (zelfwaarneming). Hieruit
leidt die af dat hij TV kijken leuk vindt.
3. Zelf-schema
,Het proces dat mensen veel informatie verzamelen over zichzelf en deze op een
bepaalde manier organiseren in het geheugen. Als je een zelf-schema hebt in een
bepaald domein, dan heb je als het ware een kapstok om informatie over jezelf
aan op te hangen. Informatie die gerelateerd is aan een zelf-schema, wordt
sneller verwerkt en onthouden. Er is alleen een zelf-schema van over een
eigenschap als die voor de betreffende persoon belangrijk is . Je kunt ook
tegenstrijdige zelf-schema’s hebben, het ligt aan de situatie welke op de voor
grond speelt en hoe je je gaat gedragen.
2. Zelfbewustzijn is het bewust zijn van jezelf. Hieronder valt wie we zijn, wat
we denken, doen voelen en meemaken.
- Publieke zelfbewustzijn is als je jezelf bekijkt door de ogen van een
denkbeeldig publiek.
- Privé zelfbewustzijn is gericht op de ‘binnenkant’ (gericht op wat we
denken en voelen)
Voorbeeld: In het algemeen is zelfbewustzijn hoog bij pubers die denken namelijk
er veel over hoe ze overkomen, wat ze anders hadden kunnen zeggen (publieke
zelfbewustzijn), en worstelen vaak met de vraag wie ze zijn, wat ze voelen en wat
ze willen (privé zelfbewustzijn).
Hoe hoger een het zelfbewustzijn hoe beter mensen hun eigen normen naleven.
Voorbeeld: mensen die in een spiegel kijken tijdens een toets kijken minder snel
af omdat ze zich aan hun eigen normen houden.
Een hoog zelfbewustzijn kan ook nadelen hebben zo kun je je gaan remmen in je
normale handelingen, gaan piekeren en kunnen er angstgevoelens of
depressiegevoelens ontstaan. Zo hebben bekende mensen en verlegen
mensen hier veel last van. Niet elke vorm van over jezelf nadenken is negatief.
Zo is zelfreflectie erg gezond.
3. Zelfwaardering omvat een gevoel van eigenwaarde en hoe je over jezelf
denkt. Dit gevoel kan zowel positief als negatief zijn.
- Expliciete zelfwaardering is wat je meet als je mensen vraagt hoe ze over
zichzelf denken.
- Impliciete zelfwaardering zijn aspecten die niet naar voren komen als je
mensen vragen stelt. Deze komen naar voren bij indirecte metingen zoals
lichaamstaal.
Een hoge expliciete zelfwaardering en een lage impliciete zelfwaardering
betekend dat iemand onzeker is vanbinnen, maar naar buiten toe het eigen
zelfvertrouwen opklopt. Zulke mensen kunnen defensief en agressief reageren als
ze zich aangevallen voelen. Ook duwen ze leden van andere groepen omlaag, dit
versterkt het gebruik van stereotype en vooroordelen. Na kritiek zijn deze
mensen afstandelijk en met zichzelf bezig.
Bij een stabiele (expliciete) zelfwaardering iemand vraagt hoe die op dit
moment over zichzelf denkt en je doet dat een paar weken later weer zie je
weinig verandering. Bij een instabiele zelfwaardering zouden hier wel
,schommelingen in zijn. Meestal gaat een hoge zelfwaardering samen met
stabiliteit, maar dit niet altijd zo. De combinatie lage impliciete zelfwaardering en
stabiliteit lijken mensen defensiever omdat ze heel de tijd hun zelfwaardering
moeten beschermen. Ook reageren ze van streek als ze laag scoren op een test
over hun kwaliteiten.
Contingentie van zelfwaardering is de mate waarin zelfwaardering afhangt
van het bereiken van bepaalde standaard (prestaties, sociale goedkeuring of
uiterlijk). Bij mensen met een hoge contingentie gaat de zelfwaardering
omhoog als ze een goed cijfer halen maar ook omlaag als ze niet uitgenodigd zijn
voor een feest. Iemand met een niet-contingentie zelfwaardering kan ook
teleurgesteld zijn maar dat heeft geen effect op de persoon zijn eigen waarde en
de emotionele impact is minder heftig.
De student kan de vier zelfevaluatiemotieven uitleggen en
herkennen in een korte casus.
1. Zelfverheffingsmotief
Mensen hechten waarde aan informatie die hun zelfwaardering versterkt. Dit
betekent dat mensen de neiging hebben om zichzelf roze bril te bekijken. De
meeste mensen hebben de illusie dat ze beter zijn dan andere (Illusoire
superioriteit / above-average-effect).
Self serving bias is als mensen succes toeschrijven aan zichzelf en
mislukkingen aan andere, omstandigheden of pech.
Spirituele superioriteit is als men zich verlicht en verheven voelt, boven
anderen door verworven spirituele inzichten en technieken.
Er zitten twee kanten aan zelfbedrog dat met zelfverheffing gepaard gaat. Aan
de ene kant zijn er positieve gevolgen aan bijvoorbeeld:
- Mensen voelen zich gelukkiger
- Mensen proberen iets opnieuw als het mislukt
- Mensen ondernemen meer en durven meer risico’s te nemen
Zelfbedrog heeft op de lange termijn ook negatieve gevolgen bijvoorbeeld:
- Immers zelfontwikkeling
- Verlaagt de intrinsieke motivatie (motivatie van binnenuit)
- Het gevoel van verbinding met andere verlaagt, omdat ze een ander beeld
hebben van zichzelf dan wat andere hebben.
Is een automatisch motief en is meestal gekoppeld aan het gevoel wat mensen
hebben.
2. Consistentiemotief
Mensen streven naar een stabiel en samenhangend zelfbeeld. Ze verzamelen
informatie die consistent is met hun bestaande zelfbeeld. Ze interpreteren
feedback op een manier die hun zelfbeeld bevestigt.
, Bij iemand met een negatief zelfbeeld kun je consistentie en zelfverheffing
duidelijk onderscheiden. Positieve informatie maakt gebruikt van het
zelfverheffingsmotief (komt meestal bij een eerste ontmoeting voor) en
negatieve informatie maakt gebruik van het consistentiemotief (komt bij langere
relaties van pas).
Zelf-consistente informatie Inconsistente informatie
(past bij je zelfbeeld) (past niet bij je zelfbeeld)
Onthoud je beter Onthoud je slechter
Onaangenaam en gespannen gevoel
Voorkeur voor dit soort feedback
Worden toe geschreven aan interne Worden roe geschreven aan
oorzaken omstandigheden
Je gaat bewijzen hoe je volgens jezelf
bent
Als mensen deze feedback geven
vinden we dat ze mensenkennis
hebben
Mensen willen na hun dood herinnerd
worden hoe ze waren (ook de
negatieve kanten)
Dit motief helpt om een samenhangend beeld te hebben van jezelf en de wereld
erom heen en creëert een gevoel van voorspelbaarheid. Werkt het sterkt bij
eigenschappen waar je je zeker over voelt.
3. Accuraatheidsmotief
Ook al laten bovenstaande theorieën zien dat mensen een onrealistisch beeld
schetsen van zichzelf. Vinden mensen het ook belangrijk dat hun zelfbeeld
overeenkomt met de werkelijkheid. Dit motief komt vooral voor als je voor
belangrijke beslissingen staat.
4. Zelfverbeteringsmotief
Dit motief gaat erover dat je jezelf wil verbeteren en ontwikkelen. Zo zie je dat
zieke kanker patiënten zich niet gaan vergelijken met ziekere mensen als ze
probeerde om te gaan met hun ziekte. Ze gingen juist contact leggen met
mensen die beter af waren.
Sommige mensen zien persoonseigenschappen als vastliggende entiteiten die
niet te veranderen zijn dit noem je de entiteitentheorie. Andere mensen
geloven juist dat ze veranderlijk zijn en je ze kunt verbeteren en ontwikkelen dit
noem je de groeitheorie. Als je aanhanger bent van de groeitheorie heb je
grotere kans dat je je persoonseigenschappen veranderd en ontwikkelend ook
wel de selffulfilling prophecy genoemd.
Bij een prestatiedoel gaat het om het resultaat en wil je beter zijn als andere.
Hierbij maak je dan gebruik van neerwaartse vergelijking. Je vergelijkt je met
iemand die slechter af is als je jezelf om jezelf te verheffen.
