Deel 1 : Algemene basisbegrippen
1 WAAROM SOCIAAL WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK ?
1.1 DOELSTELLINGEN VAN HET BOEK :
1. kennismaken met fundamenten en basisprocedures van sociaalwetenschappelijk (SW)
onderzoek
2. discussies binnen het SW-veld kunnen volgen en studies evalueren op hun wetenschappelijke
merites
3. Vocabularium verschaffen om over SW onderzoek te kunnen praten
4. Kritische omgang met onderzoeksresultaten stimuleren
1.2 VOORBEELDEN
1.2.1 AN INCONVENIENT TRUTH V S. THE GREAT GLOBAL WARMING SWINDLE
Kritische kanttekeningen bij de rol die de mens in klimaatverandering speelt
“Critici worden systematisch genegeerd in het wetenschappelijk debat”
Geen debat tussen 2 evenwaardige partijen : visie slechts door beperkt aantal
wetenschappers gedragen maar wel steun van oliemaatschappijen en industrie !
Machtsverhoudingen, maatschappelijke en/of politieke inmenging, ideologische assumpties
en agressieve retoriek beïnvloeden onpartijdige en rationele dialoog in de moderne
wetenschapsbeoefening
Oreskes en Conway in “Merchants of Doubt” :
Twee essentiële onderdelen van wetenschapsbeoefening :
Waarschijnlijkheid van wetenschappelijke claims
Het tegensprekelijk debat
Worden door handvol wetenschappers misbruikt om twijfel te zaaien
Dergelijke discussies leiden tot demarcatieprincipe van de wetenschap (op welke manier
leidt wetenschap tot inzicht ?)
1.2.2 BROKEN WINDOWS THEORIE ALS BASIS VOOR HET VERMINDEREN VAN DE WAR
AGAINST CRIME IN NEW YORK DOOR BURGEMEESTER GUILIANI ?
Broken Windows door Wilsom en Kelling : toename verval van de buurt en gebrek aan sociale normen
en controle geeft toenemende criminaliteit.
Kleine criminaliteit en onhoffelijkheden (graffiti, bedelen,…) aanpakken om te vermijden dat
die buurten verder verloederen
Communicatie Giuliani : “dankzij mijn beleid vermindering criminaliteit” : Klopt dit ?
Om te kunnen spreken van causaliteit moet er aan drie voorwaarden voldaan zijn
1
, er moet een zeker statistisch verband zijn tussen gebeurtenis A en B
gebeurtenis A moet voorafgaan aan gebeurtenis B
het statistisch verband tussen A en B mag niet te wijten zijn aan een derde gebeurtenis C
Voorwaarde 2 klopt niet : er was al een daling voor de komst van Giuliani.
Voorwaarde 3 klopt ook niet : in andere steden was er ook een daling.
Op methodologische gronden zijn de uitspraken over de effectiviteit van het
criminaliteitsbeleid niet gerechtvaardigd.
1.2.3 CLASH OF CIVILAZATIONS DOOR H UNTINGTON
Na de koude oorlog zouden conflicten gekenmerkt worden door het verschil in
beschavingen (culturele en geografische verschillen)
Is dit echt zo ? Ook binnen een beschaving zijn conflicten, elk conflict heeft zijn specificiteit
Zorgt Huntingtons vaststelling er niet eerder voor dat door deze wijze van kijken naar de
sociale werkelijkheid de botsing van de beschavingen niet eerder gecreëerd wordt dan dat
ze erdoor verklaard wordt ?
1.2.4 POLLS BIJ VERKIEZINGEN
Berichtgeving in media maakt het niet mogelijk de methodologische kwaliteit te
achterhalen
o Wel aantal deelnemers, maar niet non-respons : veronderstellen dat de niet-
antwoorders dezelfde kiesintenties hebben dan de antwoorders is niet
gerechtvaardigd (want meestal geen interesse en weten ze nog niet voor welke
partij ze zullen kiezen)
o Op basis van steekproef uitspraken doen over de bevolking geeft een foutenmarge
die belangrijk genoeg kan zijn om bvb niet binnen de kiesdrempel te vallen terwijl de
steekproef zou uitwijzen van wel
o Niet zeker dat dit een toevalsteekproef is
o Vraagverwoording of presentatie van de antwoordopties : heeft iedereen het juist
begrepen ?
1.2.5 DE WETENSCHAPPER ALS BOXER
Franse socioloog Wacquant doet aan participerende observatie door zich in te schrijven in een boxclub
in Chicago, uitsluitend bevolkt door arme Afro-Amerikanen. Hiermee wil hij een reeks stereotypen
omtrent armoede en marginaliteit doorprikken als zou de gemiddelde kansarme zwarte geen wil
hebben om hogerop te geraken.
Kwalitatief onderzoek is de verzameling van benaderingen binnen de SW die niet hoofdzakelijk
gebruikmaakt van cijfermateriaal en bijbehorende statistische analyses, maar zich bedient van
andere vormen van data verzamelen zoals participerende observatie, focusgroepen of diepte-
interviews.
Doelstelling : Doordringen tot de drijfveren en motieven van menselijk handelen en dit
proberen te begrijpen en duiden
Aandachtspunten : hoe voldoende afstand houden ? hoe dring je door tot de leefwereld ?
Hoe zorgen dat je niet vervalt in casuïstiek ?
2
, 1.2.6 VERBAND TUSSEN GAMEN EN AGRESSIE
Geen consensus over het effect van gamen op agressie bij kinderen.
Wetenschappelijk onderzoek naar media-effecten niet eenvoudig want :
discussie over wat is agressie en wat zijn gewelddadige games, hoe wordt dit gemeten en meet je wat je wil meten ?
wat is de reden om dergelijke spelletjes te spelen ? aggressieve kinderen kiezen misschien van nature voor die
games
er wordt weinig rekening gehouden met intermediaire variabelen die effect hebben op het verband
(leeftijd, geslacht, persoonlijkheid, ouderlijk gezag )
op welke termijn moeten de effecten gesitueerd worden (KT : kreten na het spel, LT : verandering in persoonlijkheid
naturalistische validiteit van het onderzoek : kunnen de bevindingen uit een gecontroleerde, artificiële context
doortrekken naar real life ?
1.3 WETENSCHAPPELIJKE AANPAK
1.3.1 WETENSCHAP : EEN SPECIFIEKE BENADERING
Wetenschap :
gebaseerd op toepassen van regels en procedures zodat waarheidsgehalte en kwaliteit van
de inzichten maximaliseren.
Bovendien gestuurd door normen en waarden.
Geen garantie op absolute waarheden want : Er moeten keuzes gemaakt worden over :
wijze van data verzamelen
gebruikte inzichten
centrale concepten Weloverwogen en
te onderzoeken populatie beargumenteerd !
wijze van rapporteren
Methodologie en methoden staan centraal
Behelst het hele proces van Verwijzen naar het geheel van specifieke
wetenschapsbeoefening : van de institutionele technieken die je in wetenschappelijk
inbedding van wetenschap over onderzoeken gebruikt om
epistemologische veronderstellingen tot onderzoekseenheden te selecteren, er
werkelijke onderzoekspraktijk gegevens over verzamelen, analyseren en
resultaten rapporteren
Absolute kennis is een illusie maar wetenschap levert kennis die superieur is aan lekenkennis omdat :
De methodes, principes en basisprocedures van de wetenschapsbeoefening garanties bieden dat
uitspraken die niet stroken met de waarheid, de kritische toets niet doorstaan en verworpen worden.
1.3.2 ALTERNATIEVE BRONNEN OM KENNIS EN INZICHT OVER WERKELIJKHEID TE VERZAMELEN
Persoonlijke ervaringen : neiging om te overgeneraliseren of verbanden te trekken
Selectieve observatie : speciaal letten op bepaalde mensen/situaties die je vooringenomen
standpunten bevestigen en andere situaties negeren (vb : terreinwagens : onhoffelijke
chauffeurs)
3
, Massamedia : informatie uit wetenschappelijk onderzoek gecombineerd met andere
informatie. Bovendien : selectieve berichtgeving
Ideologische overtuigingen :
o rotsvast geloof in heilige waarheid los van kritische reflectie
o ook overtuiging rond verband tussen ras en IQ of natuurlijke voorbestemdheid vrouwen
welke onderwerpen zijn geschikt voor onderzoek ? tov : beknotting van de vrijheid
onenigheid over belang van onderzoek ivm morele en ethische principes
1.4 WAT TE VERWACHTEN VAN METHODOLOGIE ?
Methodologie reikt essentiële bouwstenen aan om wetenschappelijke kennis over sociale omgeving op
te bouwen :
Een theorie = coherent systeem van logische, consistente en onderling verbonden inzichten
om kennis over de werkelijkheid te organiseren
o Microniveau theorie : verklaren van concrete interactie op het interpersoonlijke niveau
o Mesoniveau theorie : processen duiden binnen organisaties, gemeenschappen,
bedrijven
o Macorniveau theorie : begrijpen van patronen op niveau van ruimere sociale systemen
zoals staten of instellingen
Empirische data over de werkelijkheid : hiermee kan je uitmaken of theoretische inzichten
overeenstemmen met de werkelijkheid
Gegrondvest in zintuiglijke waarneming
2 BOUWSTENEN EN SOORTEN SOCIAAL -WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK
Wetenschappelijke kennis :
Gebaseerd op systematische observatie van de realiteit
Nauwgezet volgen van methodologische spelregels
Waarheid als criterium
Sociaal-Wetenschappelijk onderzoek : empirische cyclus van
onderzoek :
kennis empirie
Opgelet : onder SW-ers geen algemeen aanvaarde => denken =>
definitie van wat SW onderzoek heel concreet inhoudt ! observatie
2.1 BOUWSTENEN VAN SW -ONDERZOEK
2.1.1 THEORIE EN EMPIRIE
2.1.2 THEORIE = GEHEEL VAN SAMENHANGENDE UITSPRAKEN OF PROPOSITIES DIE BEPAALDE
FENOMENEN BESCHRIJVEN OF VERKLAREN. IDEALITER MAAKT ZE HET OOK MOGELIJK
OM VOORSPELLINGEN TE DOEN, DIT BLIJKT IN DE PRAKTIJK NIET EENVOUDIG.
Voorbeelden van theorieën : Big Bang, evolutietheorie van
Darwin,…
Job demand-control (JDC) model van Karasek : hoe meer
werkdruk en minder autonomie, hoe meer stress (=slopende job).
Hoge werkdruk met voldoende beslissingsruimte (=actieve job)
leidt niet noodzakelijk tot meer stress. Derde dimensie : support
(sociale steun collega’s en overste)
4
1 WAAROM SOCIAAL WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK ?
1.1 DOELSTELLINGEN VAN HET BOEK :
1. kennismaken met fundamenten en basisprocedures van sociaalwetenschappelijk (SW)
onderzoek
2. discussies binnen het SW-veld kunnen volgen en studies evalueren op hun wetenschappelijke
merites
3. Vocabularium verschaffen om over SW onderzoek te kunnen praten
4. Kritische omgang met onderzoeksresultaten stimuleren
1.2 VOORBEELDEN
1.2.1 AN INCONVENIENT TRUTH V S. THE GREAT GLOBAL WARMING SWINDLE
Kritische kanttekeningen bij de rol die de mens in klimaatverandering speelt
“Critici worden systematisch genegeerd in het wetenschappelijk debat”
Geen debat tussen 2 evenwaardige partijen : visie slechts door beperkt aantal
wetenschappers gedragen maar wel steun van oliemaatschappijen en industrie !
Machtsverhoudingen, maatschappelijke en/of politieke inmenging, ideologische assumpties
en agressieve retoriek beïnvloeden onpartijdige en rationele dialoog in de moderne
wetenschapsbeoefening
Oreskes en Conway in “Merchants of Doubt” :
Twee essentiële onderdelen van wetenschapsbeoefening :
Waarschijnlijkheid van wetenschappelijke claims
Het tegensprekelijk debat
Worden door handvol wetenschappers misbruikt om twijfel te zaaien
Dergelijke discussies leiden tot demarcatieprincipe van de wetenschap (op welke manier
leidt wetenschap tot inzicht ?)
1.2.2 BROKEN WINDOWS THEORIE ALS BASIS VOOR HET VERMINDEREN VAN DE WAR
AGAINST CRIME IN NEW YORK DOOR BURGEMEESTER GUILIANI ?
Broken Windows door Wilsom en Kelling : toename verval van de buurt en gebrek aan sociale normen
en controle geeft toenemende criminaliteit.
Kleine criminaliteit en onhoffelijkheden (graffiti, bedelen,…) aanpakken om te vermijden dat
die buurten verder verloederen
Communicatie Giuliani : “dankzij mijn beleid vermindering criminaliteit” : Klopt dit ?
Om te kunnen spreken van causaliteit moet er aan drie voorwaarden voldaan zijn
1
, er moet een zeker statistisch verband zijn tussen gebeurtenis A en B
gebeurtenis A moet voorafgaan aan gebeurtenis B
het statistisch verband tussen A en B mag niet te wijten zijn aan een derde gebeurtenis C
Voorwaarde 2 klopt niet : er was al een daling voor de komst van Giuliani.
Voorwaarde 3 klopt ook niet : in andere steden was er ook een daling.
Op methodologische gronden zijn de uitspraken over de effectiviteit van het
criminaliteitsbeleid niet gerechtvaardigd.
1.2.3 CLASH OF CIVILAZATIONS DOOR H UNTINGTON
Na de koude oorlog zouden conflicten gekenmerkt worden door het verschil in
beschavingen (culturele en geografische verschillen)
Is dit echt zo ? Ook binnen een beschaving zijn conflicten, elk conflict heeft zijn specificiteit
Zorgt Huntingtons vaststelling er niet eerder voor dat door deze wijze van kijken naar de
sociale werkelijkheid de botsing van de beschavingen niet eerder gecreëerd wordt dan dat
ze erdoor verklaard wordt ?
1.2.4 POLLS BIJ VERKIEZINGEN
Berichtgeving in media maakt het niet mogelijk de methodologische kwaliteit te
achterhalen
o Wel aantal deelnemers, maar niet non-respons : veronderstellen dat de niet-
antwoorders dezelfde kiesintenties hebben dan de antwoorders is niet
gerechtvaardigd (want meestal geen interesse en weten ze nog niet voor welke
partij ze zullen kiezen)
o Op basis van steekproef uitspraken doen over de bevolking geeft een foutenmarge
die belangrijk genoeg kan zijn om bvb niet binnen de kiesdrempel te vallen terwijl de
steekproef zou uitwijzen van wel
o Niet zeker dat dit een toevalsteekproef is
o Vraagverwoording of presentatie van de antwoordopties : heeft iedereen het juist
begrepen ?
1.2.5 DE WETENSCHAPPER ALS BOXER
Franse socioloog Wacquant doet aan participerende observatie door zich in te schrijven in een boxclub
in Chicago, uitsluitend bevolkt door arme Afro-Amerikanen. Hiermee wil hij een reeks stereotypen
omtrent armoede en marginaliteit doorprikken als zou de gemiddelde kansarme zwarte geen wil
hebben om hogerop te geraken.
Kwalitatief onderzoek is de verzameling van benaderingen binnen de SW die niet hoofdzakelijk
gebruikmaakt van cijfermateriaal en bijbehorende statistische analyses, maar zich bedient van
andere vormen van data verzamelen zoals participerende observatie, focusgroepen of diepte-
interviews.
Doelstelling : Doordringen tot de drijfveren en motieven van menselijk handelen en dit
proberen te begrijpen en duiden
Aandachtspunten : hoe voldoende afstand houden ? hoe dring je door tot de leefwereld ?
Hoe zorgen dat je niet vervalt in casuïstiek ?
2
, 1.2.6 VERBAND TUSSEN GAMEN EN AGRESSIE
Geen consensus over het effect van gamen op agressie bij kinderen.
Wetenschappelijk onderzoek naar media-effecten niet eenvoudig want :
discussie over wat is agressie en wat zijn gewelddadige games, hoe wordt dit gemeten en meet je wat je wil meten ?
wat is de reden om dergelijke spelletjes te spelen ? aggressieve kinderen kiezen misschien van nature voor die
games
er wordt weinig rekening gehouden met intermediaire variabelen die effect hebben op het verband
(leeftijd, geslacht, persoonlijkheid, ouderlijk gezag )
op welke termijn moeten de effecten gesitueerd worden (KT : kreten na het spel, LT : verandering in persoonlijkheid
naturalistische validiteit van het onderzoek : kunnen de bevindingen uit een gecontroleerde, artificiële context
doortrekken naar real life ?
1.3 WETENSCHAPPELIJKE AANPAK
1.3.1 WETENSCHAP : EEN SPECIFIEKE BENADERING
Wetenschap :
gebaseerd op toepassen van regels en procedures zodat waarheidsgehalte en kwaliteit van
de inzichten maximaliseren.
Bovendien gestuurd door normen en waarden.
Geen garantie op absolute waarheden want : Er moeten keuzes gemaakt worden over :
wijze van data verzamelen
gebruikte inzichten
centrale concepten Weloverwogen en
te onderzoeken populatie beargumenteerd !
wijze van rapporteren
Methodologie en methoden staan centraal
Behelst het hele proces van Verwijzen naar het geheel van specifieke
wetenschapsbeoefening : van de institutionele technieken die je in wetenschappelijk
inbedding van wetenschap over onderzoeken gebruikt om
epistemologische veronderstellingen tot onderzoekseenheden te selecteren, er
werkelijke onderzoekspraktijk gegevens over verzamelen, analyseren en
resultaten rapporteren
Absolute kennis is een illusie maar wetenschap levert kennis die superieur is aan lekenkennis omdat :
De methodes, principes en basisprocedures van de wetenschapsbeoefening garanties bieden dat
uitspraken die niet stroken met de waarheid, de kritische toets niet doorstaan en verworpen worden.
1.3.2 ALTERNATIEVE BRONNEN OM KENNIS EN INZICHT OVER WERKELIJKHEID TE VERZAMELEN
Persoonlijke ervaringen : neiging om te overgeneraliseren of verbanden te trekken
Selectieve observatie : speciaal letten op bepaalde mensen/situaties die je vooringenomen
standpunten bevestigen en andere situaties negeren (vb : terreinwagens : onhoffelijke
chauffeurs)
3
, Massamedia : informatie uit wetenschappelijk onderzoek gecombineerd met andere
informatie. Bovendien : selectieve berichtgeving
Ideologische overtuigingen :
o rotsvast geloof in heilige waarheid los van kritische reflectie
o ook overtuiging rond verband tussen ras en IQ of natuurlijke voorbestemdheid vrouwen
welke onderwerpen zijn geschikt voor onderzoek ? tov : beknotting van de vrijheid
onenigheid over belang van onderzoek ivm morele en ethische principes
1.4 WAT TE VERWACHTEN VAN METHODOLOGIE ?
Methodologie reikt essentiële bouwstenen aan om wetenschappelijke kennis over sociale omgeving op
te bouwen :
Een theorie = coherent systeem van logische, consistente en onderling verbonden inzichten
om kennis over de werkelijkheid te organiseren
o Microniveau theorie : verklaren van concrete interactie op het interpersoonlijke niveau
o Mesoniveau theorie : processen duiden binnen organisaties, gemeenschappen,
bedrijven
o Macorniveau theorie : begrijpen van patronen op niveau van ruimere sociale systemen
zoals staten of instellingen
Empirische data over de werkelijkheid : hiermee kan je uitmaken of theoretische inzichten
overeenstemmen met de werkelijkheid
Gegrondvest in zintuiglijke waarneming
2 BOUWSTENEN EN SOORTEN SOCIAAL -WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK
Wetenschappelijke kennis :
Gebaseerd op systematische observatie van de realiteit
Nauwgezet volgen van methodologische spelregels
Waarheid als criterium
Sociaal-Wetenschappelijk onderzoek : empirische cyclus van
onderzoek :
kennis empirie
Opgelet : onder SW-ers geen algemeen aanvaarde => denken =>
definitie van wat SW onderzoek heel concreet inhoudt ! observatie
2.1 BOUWSTENEN VAN SW -ONDERZOEK
2.1.1 THEORIE EN EMPIRIE
2.1.2 THEORIE = GEHEEL VAN SAMENHANGENDE UITSPRAKEN OF PROPOSITIES DIE BEPAALDE
FENOMENEN BESCHRIJVEN OF VERKLAREN. IDEALITER MAAKT ZE HET OOK MOGELIJK
OM VOORSPELLINGEN TE DOEN, DIT BLIJKT IN DE PRAKTIJK NIET EENVOUDIG.
Voorbeelden van theorieën : Big Bang, evolutietheorie van
Darwin,…
Job demand-control (JDC) model van Karasek : hoe meer
werkdruk en minder autonomie, hoe meer stress (=slopende job).
Hoge werkdruk met voldoende beslissingsruimte (=actieve job)
leidt niet noodzakelijk tot meer stress. Derde dimensie : support
(sociale steun collega’s en overste)
4
