Inhoud methodologie 1 onderzoeksvoorstel en
onderzoeksdesign
Deel 1: Onderzoeksvoorstel..................................................................................................... 4
De onderzoekscyclus............................................................................................................ 4
Keuzes bij het uitwerken van een onderzoeksopzet..............................................................4
Keuze 1: Deductief vs. inductief........................................................................................4
Keuze 2: Eenmalig vs. iteratief..........................................................................................5
Keuze 3: Beschrijvend vs. verklarend................................................................................5
Keuze 4: Waardenvrij vs. normatief...................................................................................6
Keuze 5: Kwantitatief vs. kwalitatief..................................................................................6
Keuze 6: fundamenteel vs. praktijkgericht.........................................................................7
Samenhang tussen de keuzes........................................................................................... 8
Onderzoeksvoorstel................................................................................................................. 9
1. Literatuurstudie................................................................................................................ 9
Verschillende visies op literatuurstudie.............................................................................9
Onderdelen...................................................................................................................... 10
Uitdagingen..................................................................................................................... 10
2. Probleemstelling............................................................................................................. 10
Relevantie en onderzoeksdoelen.....................................................................................11
Onderzoeksvragen........................................................................................................... 11
3. Conceptueel kader.......................................................................................................... 13
4. Onderzoeksopzet............................................................................................................ 14
5. Planning.......................................................................................................................... 15
Onderzoek in de praktijk........................................................................................................ 15
1. Literatuurstudie, probleemstelling en conceptueel kader...............................................15
2. Uitvoering empirisch onderzoek......................................................................................15
3. Rapportering................................................................................................................... 16
Structuur van een eindrapport............................................................................................... 16
Algemeen............................................................................................................................ 16
1. Literatuurstudie, probleemstelling en conceptueel kader...............................................16
2. Methodensectie............................................................................................................... 16
3. Resultaten....................................................................................................................... 17
Besluit................................................................................................................................. 17
Deel 2: Generatieve artificiële intelligentie in wetenschappelijk onderzoek...........................18
1
, Begrip generatieve AI......................................................................................................... 18
Belangrijke principes........................................................................................................... 18
Gebruik van GenAI dat is toegelaten...................................................................................19
Gebruik van GenAI dat zeker niet is toegelaten..................................................................19
Gebruik van GenAI in onderzoek......................................................................................... 19
mogelijkheden................................................................................................................. 19
Aandachtspunten............................................................................................................. 20
Prompting........................................................................................................................... 20
Nog wat bijkomende tips.................................................................................................... 21
Onderzoeksdesign 1: Validiteit en betrouwbaarheid..............................................................22
1. Constructvaliditeit (of “meetvaliditeit”)..........................................................................22
Betrouwbaarheid............................................................................................................. 23
Validiteit van de operationalisatie (of “validiteit”)...........................................................23
2. Statistische conclusievaliditeit........................................................................................ 24
3. Interne validiteit.............................................................................................................. 24
4. Externe validiteit............................................................................................................. 24
5. Bepaling van constructvaliditeit......................................................................................24
Betrouwbaarheidsanalyse................................................................................................ 24
Analyse van de validiteit van de operationalisatie...........................................................25
Onderzoeksdesign 2: Onderzoeksdesigns voor causale samenhang......................................26
Drie types van onderzoeksdesigns voor causaliteit.............................................................26
Causaliteit........................................................................................................................... 27
Spurieuze verbanden.......................................................................................................... 27
Afhankelijke en onafhankelijke variabelen in (quasi-)experimenten...................................28
Meten van verandering na interventie................................................................................28
Veronderstellingen achter kwantitatieve onderzoeksdesigns voor causaliteit....................29
Observationeel onderzoek.................................................................................................. 29
Quasi-experimenteel onderzoek......................................................................................... 30
Experimenteel onderzoek................................................................................................... 31
Validiteit en onderzoeksontwerp......................................................................................... 31
Bedreigers van interne validiteit......................................................................................... 32
Bedreigers van externe validiteit........................................................................................ 33
Bedreigers van constructvaliditeit......................................................................................35
Interne validiteit vs. externe validiteit................................................................................36
Enkele typische designs...................................................................................................... 37
2
,Observationeel................................................................................................................. 37
Experimenteel................................................................................................................. 38
Longitudinale designs...................................................................................................... 38
3
,DEEL 1: ONDERZOEKSVOORSTEL
DE ONDERZOEKSCYCLUS
Meestal wordt er gestart met een THEORIE (= theoretisch kader)
- Vanuit die THEORIE worden
bepaalde HYPOTHESEN
ontwikkeld
o Hypothesen =
veronderstelling
o Men wilt dat proberen te
onderbouwen
- Stap 1: begrippen
OPERATIONALISEREN
- Stap 2: Soort van
ontwerp/voorstel/DESIGN
o Vanuit een theorie tot
een concrete voorstel
komen over hoe men de
realiteit zal gaan
bestuderen
o = het concrete plan
o Dat is het einde van de
eerste cirkel
- Stap 3: DATAVERZAMELING
o Ofwel
Bestaande data
Nieuwe data
In een thesis wordt hier veel belang aan gehecht
- Stap 4: DATA-ANALYSE
- Stap 5: BEVINDINGEN rapporteren
o Wat heb ik gevonden?
o Met die resultaten ga je terug naar je theoretisch kader: klopt de
theorie als uitgangspunt? Kan ik het veranderen/verfijnen/verwerpen/…
?
KEUZES BIJ HET UITWERKEN VAN EEN ONDERZOEKSOPZET
Als je een onderzoeksvoorstel doet, maak je altijd keuzes.
Die keuzes zie je op een continuüm met de 2 extremen altijd gegeven. Maar meeste
onderzoek neigt meer naar de ene kant, maar zelden een zuivere vorm.
KEUZE 1: DEDUCTIEF VS. INDUCTIEF
Deductief
Van algemeen naar specifiek
Vanuit een theorie vertrekken en die “testen” (of verder ontwikkelen) in de
empirische realiteit
Door de bril van een conceptueel kader kijken naar de empirische realiteit
4
, Inductief
Van specifiek naar algemeen
Vanuit de empirische realiteit vertrekken en een theorie ontwikkelen
Theorie ontwikkelen i.p.v. theorie testen
Continuüm met tal van mogelijke tussenposities, bv.
Hoofdzakelijk inductief onderzoek, maar met enige theoretische voorkennis
Hoofdzakelijk deductief onderzoek, maar met inductieve fase als de
hypothese gefalsifieerd zou zijn
KEUZE 2: EENMALIG VS. ITERATIEF
Eenmalig doorlopen van onderzoekscyclus
Onderzoekscyclus wordt doorlopen als stringent schema
Iteratief doorlopen van onderzoekscyclus
Onderzoekscyclus wordt herhaaldelijk doorlopen
Dialoog tussen theorie en empirie
o Vb. aantal interviews doen, verschillende meningen over een
onderwerp verkrijgen
Continuüm met tal van mogelijke tussenposities, bv.
Hoofdzakelijk eenmalig doorlopen van onderzoekscyclus, maar met een kleine
iteratie in de vorm van een beperkt bijkomend onderzoek
KEUZE 3: BESCHRIJVEND VS. VERKLAREND
Beschrijvend
Wie, wat, waar, wanneer, hoeveel?
In enge betekenis: 1 variabele of 1 fenomeen op zich beschrijven
o Hoeveel gevangenen zijn er in België?
o Wat is de prevalentie van stalking onder universiteitsstudenten in
Vlaanderen
o Op welke manier worden slachtoffers van delicten opgevangen in het
politiekantoor?
Verklarend
Hoe, waarom?
Voorbeelden
o Heeft het plaatsen van onbemande camera’s een impact op het aantal
snelheidsovertredingen?
o Welke factoren verklaren recidive na een verblijf in de gevangenis?
In enge betekenis
o Zuivere vorm: experimenten of quasi-experimenten
o Maar ook
Longitudinaal kwantitatief onderzoek
Bepaalde vormen van kwalitatief onderzoek
Verschillende visies op invulling ‘beschrijvend’ en ‘verklarend’
Enge opvatting van verklarend onderzoek (en dus brede opvatting van
beschrijvend onderzoek)
o Alles wat niet focust op causale relaties, is beschrijvend onderzoek
5
onderzoeksdesign
Deel 1: Onderzoeksvoorstel..................................................................................................... 4
De onderzoekscyclus............................................................................................................ 4
Keuzes bij het uitwerken van een onderzoeksopzet..............................................................4
Keuze 1: Deductief vs. inductief........................................................................................4
Keuze 2: Eenmalig vs. iteratief..........................................................................................5
Keuze 3: Beschrijvend vs. verklarend................................................................................5
Keuze 4: Waardenvrij vs. normatief...................................................................................6
Keuze 5: Kwantitatief vs. kwalitatief..................................................................................6
Keuze 6: fundamenteel vs. praktijkgericht.........................................................................7
Samenhang tussen de keuzes........................................................................................... 8
Onderzoeksvoorstel................................................................................................................. 9
1. Literatuurstudie................................................................................................................ 9
Verschillende visies op literatuurstudie.............................................................................9
Onderdelen...................................................................................................................... 10
Uitdagingen..................................................................................................................... 10
2. Probleemstelling............................................................................................................. 10
Relevantie en onderzoeksdoelen.....................................................................................11
Onderzoeksvragen........................................................................................................... 11
3. Conceptueel kader.......................................................................................................... 13
4. Onderzoeksopzet............................................................................................................ 14
5. Planning.......................................................................................................................... 15
Onderzoek in de praktijk........................................................................................................ 15
1. Literatuurstudie, probleemstelling en conceptueel kader...............................................15
2. Uitvoering empirisch onderzoek......................................................................................15
3. Rapportering................................................................................................................... 16
Structuur van een eindrapport............................................................................................... 16
Algemeen............................................................................................................................ 16
1. Literatuurstudie, probleemstelling en conceptueel kader...............................................16
2. Methodensectie............................................................................................................... 16
3. Resultaten....................................................................................................................... 17
Besluit................................................................................................................................. 17
Deel 2: Generatieve artificiële intelligentie in wetenschappelijk onderzoek...........................18
1
, Begrip generatieve AI......................................................................................................... 18
Belangrijke principes........................................................................................................... 18
Gebruik van GenAI dat is toegelaten...................................................................................19
Gebruik van GenAI dat zeker niet is toegelaten..................................................................19
Gebruik van GenAI in onderzoek......................................................................................... 19
mogelijkheden................................................................................................................. 19
Aandachtspunten............................................................................................................. 20
Prompting........................................................................................................................... 20
Nog wat bijkomende tips.................................................................................................... 21
Onderzoeksdesign 1: Validiteit en betrouwbaarheid..............................................................22
1. Constructvaliditeit (of “meetvaliditeit”)..........................................................................22
Betrouwbaarheid............................................................................................................. 23
Validiteit van de operationalisatie (of “validiteit”)...........................................................23
2. Statistische conclusievaliditeit........................................................................................ 24
3. Interne validiteit.............................................................................................................. 24
4. Externe validiteit............................................................................................................. 24
5. Bepaling van constructvaliditeit......................................................................................24
Betrouwbaarheidsanalyse................................................................................................ 24
Analyse van de validiteit van de operationalisatie...........................................................25
Onderzoeksdesign 2: Onderzoeksdesigns voor causale samenhang......................................26
Drie types van onderzoeksdesigns voor causaliteit.............................................................26
Causaliteit........................................................................................................................... 27
Spurieuze verbanden.......................................................................................................... 27
Afhankelijke en onafhankelijke variabelen in (quasi-)experimenten...................................28
Meten van verandering na interventie................................................................................28
Veronderstellingen achter kwantitatieve onderzoeksdesigns voor causaliteit....................29
Observationeel onderzoek.................................................................................................. 29
Quasi-experimenteel onderzoek......................................................................................... 30
Experimenteel onderzoek................................................................................................... 31
Validiteit en onderzoeksontwerp......................................................................................... 31
Bedreigers van interne validiteit......................................................................................... 32
Bedreigers van externe validiteit........................................................................................ 33
Bedreigers van constructvaliditeit......................................................................................35
Interne validiteit vs. externe validiteit................................................................................36
Enkele typische designs...................................................................................................... 37
2
,Observationeel................................................................................................................. 37
Experimenteel................................................................................................................. 38
Longitudinale designs...................................................................................................... 38
3
,DEEL 1: ONDERZOEKSVOORSTEL
DE ONDERZOEKSCYCLUS
Meestal wordt er gestart met een THEORIE (= theoretisch kader)
- Vanuit die THEORIE worden
bepaalde HYPOTHESEN
ontwikkeld
o Hypothesen =
veronderstelling
o Men wilt dat proberen te
onderbouwen
- Stap 1: begrippen
OPERATIONALISEREN
- Stap 2: Soort van
ontwerp/voorstel/DESIGN
o Vanuit een theorie tot
een concrete voorstel
komen over hoe men de
realiteit zal gaan
bestuderen
o = het concrete plan
o Dat is het einde van de
eerste cirkel
- Stap 3: DATAVERZAMELING
o Ofwel
Bestaande data
Nieuwe data
In een thesis wordt hier veel belang aan gehecht
- Stap 4: DATA-ANALYSE
- Stap 5: BEVINDINGEN rapporteren
o Wat heb ik gevonden?
o Met die resultaten ga je terug naar je theoretisch kader: klopt de
theorie als uitgangspunt? Kan ik het veranderen/verfijnen/verwerpen/…
?
KEUZES BIJ HET UITWERKEN VAN EEN ONDERZOEKSOPZET
Als je een onderzoeksvoorstel doet, maak je altijd keuzes.
Die keuzes zie je op een continuüm met de 2 extremen altijd gegeven. Maar meeste
onderzoek neigt meer naar de ene kant, maar zelden een zuivere vorm.
KEUZE 1: DEDUCTIEF VS. INDUCTIEF
Deductief
Van algemeen naar specifiek
Vanuit een theorie vertrekken en die “testen” (of verder ontwikkelen) in de
empirische realiteit
Door de bril van een conceptueel kader kijken naar de empirische realiteit
4
, Inductief
Van specifiek naar algemeen
Vanuit de empirische realiteit vertrekken en een theorie ontwikkelen
Theorie ontwikkelen i.p.v. theorie testen
Continuüm met tal van mogelijke tussenposities, bv.
Hoofdzakelijk inductief onderzoek, maar met enige theoretische voorkennis
Hoofdzakelijk deductief onderzoek, maar met inductieve fase als de
hypothese gefalsifieerd zou zijn
KEUZE 2: EENMALIG VS. ITERATIEF
Eenmalig doorlopen van onderzoekscyclus
Onderzoekscyclus wordt doorlopen als stringent schema
Iteratief doorlopen van onderzoekscyclus
Onderzoekscyclus wordt herhaaldelijk doorlopen
Dialoog tussen theorie en empirie
o Vb. aantal interviews doen, verschillende meningen over een
onderwerp verkrijgen
Continuüm met tal van mogelijke tussenposities, bv.
Hoofdzakelijk eenmalig doorlopen van onderzoekscyclus, maar met een kleine
iteratie in de vorm van een beperkt bijkomend onderzoek
KEUZE 3: BESCHRIJVEND VS. VERKLAREND
Beschrijvend
Wie, wat, waar, wanneer, hoeveel?
In enge betekenis: 1 variabele of 1 fenomeen op zich beschrijven
o Hoeveel gevangenen zijn er in België?
o Wat is de prevalentie van stalking onder universiteitsstudenten in
Vlaanderen
o Op welke manier worden slachtoffers van delicten opgevangen in het
politiekantoor?
Verklarend
Hoe, waarom?
Voorbeelden
o Heeft het plaatsen van onbemande camera’s een impact op het aantal
snelheidsovertredingen?
o Welke factoren verklaren recidive na een verblijf in de gevangenis?
In enge betekenis
o Zuivere vorm: experimenten of quasi-experimenten
o Maar ook
Longitudinaal kwantitatief onderzoek
Bepaalde vormen van kwalitatief onderzoek
Verschillende visies op invulling ‘beschrijvend’ en ‘verklarend’
Enge opvatting van verklarend onderzoek (en dus brede opvatting van
beschrijvend onderzoek)
o Alles wat niet focust op causale relaties, is beschrijvend onderzoek
5
