ONCOLOGIE
1 INLEIDING
1.1 EPIDEMIOLOGIE
• Kanker
o Eén der belangrijkste medische problemen!
o In 2022 werden in België 76 220 nieuwe diagnoses van kwaadaardige tumoren geregistreerd
(41.774 bij ♂ & 34.446 bij ♀)
• Stichting Kankerregister (2005)
o Incidentiecijfers = aantal nieuwe gevallen van ziekte in bepaalde periode en bij bepaalde
bevolkingsgroep
o Het inzamelen van complete en betrouwbare gegevens van kanker in België
o Verzamelen en verwerken van gegevens over nieuwe diagnoses van kanker
o Wettelijk bepaald in de Gezondheidswet van 13 december 2006 en het KB van 21 maart 2003
betreffende de zorgprogramma’s oncologie
▪ Alle nieuwe diagnoses van kanker moeten geregistreerd worden via het
standaardkankerregistratieformulier
• Belangrijke cijfers en tendensen
o 2de grootste doodsoorzaak (30%) voor de hele populatie – 1ste doodsoorzaak in de
leeftijdscategorie 40 – 60 jaar.
o Statistieken i.v.m. leeftijd, geslacht
▪ Incidentie > incidentie
▪ Kanker treft vooral ouderen (64% > 65 jaar) (gemiddeld 69jr)
▪ Incidentie ♂ ↑ vanaf 55 jaar - ♀ vanaf 40 jaar
▪ Incidentie ♀ voor 55 jaar > dan bij ♂
▪ Risico op ontwikkeling kanker vanaf 65 jaar is 2 x hoger bij ♂ dan bij ♀
▪ < 1% op kinder- en adolescentenleeftijd
o Meest voorkomende kanker:
▪ Bij mannen: prostaatkanker – longkanker – colon- en rectumkanker
▪ Bij vrouwen: Borstkanker – longkanker – colon- en rectumkanker
• Kanker bij kinderen: Blastomen
o Vooral leukemie en nier- en hersentumoren
• Bij adolescenten: ♂ - testiskanker en ♀ - melanomen (= meest agressieve vorm van huidkanker)
• Aantal nieuwe kankergevallen zal blijven stijgen
o Toenemende vergrijzing + groei van bevolking
o ♀: stijgt het sterker → roken
• Bij maagkanker is het aantal significant gedaald
o Hierbij is er altijd Helicobacter pylori aanwezig
o Door het ontstaan van de frigo: vroeger was er een minder goede methode om aken te bewaren
(voeding en medicatie)
• Mortaliteit (= risico om te sterven): daalt
• Overlevingskansen stijgen licht
o Door vroegtijdige detectie en betere behandelingsmethoden
• Prevalentie = hoeveel mensen op een bepaald moment in het verleden een ziekte kregen en op een
bepaald ogenblik nog in leven zijn
1
,1.2 PROGNOSE
• 5 of 10-jaarsoverleving
o Uitgedrukt in percentage x %
o Na 5/10 jaar is er statistisch gezien nog x % kans om in leven te zijn
o V/d 100 gediagnosticeerde gevallen nog x in leven zijn na 5/10 jaar
•
• Genezing?
o Complete remissie: alle tekens van de ziekte zijn verdwenen
▪ Er is geen enkele aanwijzing meer voor de aanwezigheid van maligne cellen
o Partiële remissie: de oncologische aandoening (tumor, woekerende maligne cellen…)
vermindert
▪ Door behandeling treedt er een tijdelijke vermindering op van de ziekteverschijnselen of
oncologische aandoening
o Recidief = herval: kanker keert terug na een periode van remissie
▪ Patiënt wordt opnieuw ziek, terwijl hij eerst genezen was
▪ Lokaal recidief: op de primaire ziektelocatie
▪ Regionaal recidief: in de omgeving van de primaire ziektelocatie (hoofd-halstumoren)
▪ Metastase: op afstand van de oorspronkelijke ziektelocatie
o Progressie: verergering of evolutie van de ziekte (tumor is gegroeid, nieuwe tumoren zijn
ontstaan of de kanker heeft zich uitgezaaid)
▪ Als de ziekte toeneemt nadat een toestand van partiële remissie bereikt werd of de
behandeling geen beterschap bracht
o Na 5 jaar complete remissie zonder herval wordt de patiënt kankervrij verklaard
2
,2 WAT IS KANKER?
2.1 ONCOGENESE
• = Het proces van het ontstaan van kwaadaardige tumoren
• Carcinogenese = specifieke vorm van oncogenese die het ontstaan van maligne epitheliale gezwellen
aanduidt
• Normale weefsels:
o
o Door ontelbare reguleringsmechanismen (bepaald in het DNA van elke cel)
• Celdeling:
o Celcyclus → proces van celgroei door
celdeling → 2 fases: interfase en mitose →
eindresultaat = 2 nieuwe dochtercellen met
identiek erfelijk materiaal
o Gereguleerd door cyclines
• Necrose:
o Cel gaat onvoorzien “kapot”
o Waarom?
▪ Te weinig voedingsbestanddelen
▪ Te weinig zuurstof
▪ Externe factoren (straling, temperatuur…)
• Apoptose:
o Geprogrammeerde celdood
o “zelfmoord” van de cel door p-53 eiwit
o Wanneer?
▪ Bij beschadiging genetisch materiaal
▪ Therapeutisch!
• Controlemechanismen:
o Door de cel zelf
▪ Correctie of celvernietiging wanneer genetisch materiaal beschadigd is of wanneer
celdeling niet correct verliep
▪ Angiogenese
o Vanuit de onmiddellijke omgeving of van op afstand (‘groeifactoren’)
▪ Verhoogde aanmaak bij bloedverlies, infectie, wondheling, gedeeltelijke leverresectie
▪ Groeifactoren: hormonen, hematopoïetische groeifactoren (Epo bij bloeding, G-CSF bij
neutropenie)
• Kanker:
o Normaal: controlemechanismen over weefselaanmaak– en afbraak zodat een evenwicht
ontstaat
3
, o Kwaadaardige cel ontsnapt aan (een aantal van)
deze controlemechanismen wat leidt tot een
onevenwicht
o Ontstaat door mutaties (afwijkingen) i/d genen →
vaak het gevolg van carcinogenen (schadelijke
omgevingsfactoren) of door erfelijke afwijkingen i/d
genen (minderheid)
o Door mutaties kan cel zich transformeren tot
tumorcel
o Vaak is er een accumulatie van meerdere gendefecten
o Onder invloed van bepaalde factoren (hormonale, immunologische factoren) kan een
getransformeerde cel zich ontwikkelen tot een tumor
o Kan een langdurig proces zijn van 5 tot 10 jaar of meer
o Het gevolg van een opeenhoping van meerdere mutaties in de genen die zorgen voor een
evenwicht tussen cel-aanmaak en cel-afbraak
1.2.1 BETROKKENHEID VAN GENEN
• Proto-oncogenen
o Coderen voor eiwit dat celdeling en celgroei
stimuleert
o Mutatie → extra activiteit van het proto-oncogen → de
cel gaat abnormaal delen en groeien → excessieve
vermeerdering → ° in de kankercel groei stimuleren
o HER2/neu of RAS
• Tumorsuppressorgenen
o Coderen voor een eiwit dat celcyclus stillegt als er
fout is opgetreden bij DNA-duplicatie OF dat cel met
teveel/onherstelbare schade overgaat tot apoptose
o Mutatie → geen rem op de celcyclus → ongecontroleerde groei → °kanker
o P-53 of APC
• DNA-repairgenen
o Proberen de beschadiging van het DNA te herstellen, zodoende de cel na herstel nog in volgende
fase van celdeling kan komen, of indien onherstelbare schade apoptose
o Mutatie → niet mogelijk DNA te herstellen → verdere proliferatie → °kanker
o BRCA1/2
• Telomerase
o Enzym dat instaat voor delende vermogen van cellen
o Normale cellen verliezen na 60 celdelingen hun delende vermogen omdat de telomeren na iedere
celdeling korter worden
o Mutatie → onbeperkt deelvermogen → °kanker
4
1 INLEIDING
1.1 EPIDEMIOLOGIE
• Kanker
o Eén der belangrijkste medische problemen!
o In 2022 werden in België 76 220 nieuwe diagnoses van kwaadaardige tumoren geregistreerd
(41.774 bij ♂ & 34.446 bij ♀)
• Stichting Kankerregister (2005)
o Incidentiecijfers = aantal nieuwe gevallen van ziekte in bepaalde periode en bij bepaalde
bevolkingsgroep
o Het inzamelen van complete en betrouwbare gegevens van kanker in België
o Verzamelen en verwerken van gegevens over nieuwe diagnoses van kanker
o Wettelijk bepaald in de Gezondheidswet van 13 december 2006 en het KB van 21 maart 2003
betreffende de zorgprogramma’s oncologie
▪ Alle nieuwe diagnoses van kanker moeten geregistreerd worden via het
standaardkankerregistratieformulier
• Belangrijke cijfers en tendensen
o 2de grootste doodsoorzaak (30%) voor de hele populatie – 1ste doodsoorzaak in de
leeftijdscategorie 40 – 60 jaar.
o Statistieken i.v.m. leeftijd, geslacht
▪ Incidentie > incidentie
▪ Kanker treft vooral ouderen (64% > 65 jaar) (gemiddeld 69jr)
▪ Incidentie ♂ ↑ vanaf 55 jaar - ♀ vanaf 40 jaar
▪ Incidentie ♀ voor 55 jaar > dan bij ♂
▪ Risico op ontwikkeling kanker vanaf 65 jaar is 2 x hoger bij ♂ dan bij ♀
▪ < 1% op kinder- en adolescentenleeftijd
o Meest voorkomende kanker:
▪ Bij mannen: prostaatkanker – longkanker – colon- en rectumkanker
▪ Bij vrouwen: Borstkanker – longkanker – colon- en rectumkanker
• Kanker bij kinderen: Blastomen
o Vooral leukemie en nier- en hersentumoren
• Bij adolescenten: ♂ - testiskanker en ♀ - melanomen (= meest agressieve vorm van huidkanker)
• Aantal nieuwe kankergevallen zal blijven stijgen
o Toenemende vergrijzing + groei van bevolking
o ♀: stijgt het sterker → roken
• Bij maagkanker is het aantal significant gedaald
o Hierbij is er altijd Helicobacter pylori aanwezig
o Door het ontstaan van de frigo: vroeger was er een minder goede methode om aken te bewaren
(voeding en medicatie)
• Mortaliteit (= risico om te sterven): daalt
• Overlevingskansen stijgen licht
o Door vroegtijdige detectie en betere behandelingsmethoden
• Prevalentie = hoeveel mensen op een bepaald moment in het verleden een ziekte kregen en op een
bepaald ogenblik nog in leven zijn
1
,1.2 PROGNOSE
• 5 of 10-jaarsoverleving
o Uitgedrukt in percentage x %
o Na 5/10 jaar is er statistisch gezien nog x % kans om in leven te zijn
o V/d 100 gediagnosticeerde gevallen nog x in leven zijn na 5/10 jaar
•
• Genezing?
o Complete remissie: alle tekens van de ziekte zijn verdwenen
▪ Er is geen enkele aanwijzing meer voor de aanwezigheid van maligne cellen
o Partiële remissie: de oncologische aandoening (tumor, woekerende maligne cellen…)
vermindert
▪ Door behandeling treedt er een tijdelijke vermindering op van de ziekteverschijnselen of
oncologische aandoening
o Recidief = herval: kanker keert terug na een periode van remissie
▪ Patiënt wordt opnieuw ziek, terwijl hij eerst genezen was
▪ Lokaal recidief: op de primaire ziektelocatie
▪ Regionaal recidief: in de omgeving van de primaire ziektelocatie (hoofd-halstumoren)
▪ Metastase: op afstand van de oorspronkelijke ziektelocatie
o Progressie: verergering of evolutie van de ziekte (tumor is gegroeid, nieuwe tumoren zijn
ontstaan of de kanker heeft zich uitgezaaid)
▪ Als de ziekte toeneemt nadat een toestand van partiële remissie bereikt werd of de
behandeling geen beterschap bracht
o Na 5 jaar complete remissie zonder herval wordt de patiënt kankervrij verklaard
2
,2 WAT IS KANKER?
2.1 ONCOGENESE
• = Het proces van het ontstaan van kwaadaardige tumoren
• Carcinogenese = specifieke vorm van oncogenese die het ontstaan van maligne epitheliale gezwellen
aanduidt
• Normale weefsels:
o
o Door ontelbare reguleringsmechanismen (bepaald in het DNA van elke cel)
• Celdeling:
o Celcyclus → proces van celgroei door
celdeling → 2 fases: interfase en mitose →
eindresultaat = 2 nieuwe dochtercellen met
identiek erfelijk materiaal
o Gereguleerd door cyclines
• Necrose:
o Cel gaat onvoorzien “kapot”
o Waarom?
▪ Te weinig voedingsbestanddelen
▪ Te weinig zuurstof
▪ Externe factoren (straling, temperatuur…)
• Apoptose:
o Geprogrammeerde celdood
o “zelfmoord” van de cel door p-53 eiwit
o Wanneer?
▪ Bij beschadiging genetisch materiaal
▪ Therapeutisch!
• Controlemechanismen:
o Door de cel zelf
▪ Correctie of celvernietiging wanneer genetisch materiaal beschadigd is of wanneer
celdeling niet correct verliep
▪ Angiogenese
o Vanuit de onmiddellijke omgeving of van op afstand (‘groeifactoren’)
▪ Verhoogde aanmaak bij bloedverlies, infectie, wondheling, gedeeltelijke leverresectie
▪ Groeifactoren: hormonen, hematopoïetische groeifactoren (Epo bij bloeding, G-CSF bij
neutropenie)
• Kanker:
o Normaal: controlemechanismen over weefselaanmaak– en afbraak zodat een evenwicht
ontstaat
3
, o Kwaadaardige cel ontsnapt aan (een aantal van)
deze controlemechanismen wat leidt tot een
onevenwicht
o Ontstaat door mutaties (afwijkingen) i/d genen →
vaak het gevolg van carcinogenen (schadelijke
omgevingsfactoren) of door erfelijke afwijkingen i/d
genen (minderheid)
o Door mutaties kan cel zich transformeren tot
tumorcel
o Vaak is er een accumulatie van meerdere gendefecten
o Onder invloed van bepaalde factoren (hormonale, immunologische factoren) kan een
getransformeerde cel zich ontwikkelen tot een tumor
o Kan een langdurig proces zijn van 5 tot 10 jaar of meer
o Het gevolg van een opeenhoping van meerdere mutaties in de genen die zorgen voor een
evenwicht tussen cel-aanmaak en cel-afbraak
1.2.1 BETROKKENHEID VAN GENEN
• Proto-oncogenen
o Coderen voor eiwit dat celdeling en celgroei
stimuleert
o Mutatie → extra activiteit van het proto-oncogen → de
cel gaat abnormaal delen en groeien → excessieve
vermeerdering → ° in de kankercel groei stimuleren
o HER2/neu of RAS
• Tumorsuppressorgenen
o Coderen voor een eiwit dat celcyclus stillegt als er
fout is opgetreden bij DNA-duplicatie OF dat cel met
teveel/onherstelbare schade overgaat tot apoptose
o Mutatie → geen rem op de celcyclus → ongecontroleerde groei → °kanker
o P-53 of APC
• DNA-repairgenen
o Proberen de beschadiging van het DNA te herstellen, zodoende de cel na herstel nog in volgende
fase van celdeling kan komen, of indien onherstelbare schade apoptose
o Mutatie → niet mogelijk DNA te herstellen → verdere proliferatie → °kanker
o BRCA1/2
• Telomerase
o Enzym dat instaat voor delende vermogen van cellen
o Normale cellen verliezen na 60 celdelingen hun delende vermogen omdat de telomeren na iedere
celdeling korter worden
o Mutatie → onbeperkt deelvermogen → °kanker
4
