Samenvatting burgerlijk procesrecht

Hoofdstuk 1
1.1 Functies burgerlijk procesrecht
Het privaatrecht ziet op de rechtsverhouding tussen burgers of (rechts)personen. Er ontstaan voor
beide partijen rechten en plichten. Het privaatrecht bevat vooral regelend recht. De rechter zal dus in
beginsel eerst kijken naar de afspraken die de partijen onderling hebben gemaakt en pas daarna naar
de aanvullende regels van het BW.

Het materiële burgerlijk recht omvat inhoudelijke rechten en plichten (rechtsregels om situaties,
rechtsverhoudingen, en handelingen juridisch te definiëren en te kwalificeren). Het formele burgerlijk
recht bepaalt welke procedureregels van toepassing zijn. Het gaat over de manier waarop een
procedure moet worden gevoerd. Het burgerlijk procesrecht omvat dus voorschriften en
procedureregels waarmee een persoon in een civiele procedure zijn materiële rechten en plichten
kan effectueren, laten vaststellen, tot stand laten brengen, wijzigen of beëindigen.

De belangrijkste functies van het burgerlijk procesrecht zijn:
- Het handhaven en beïnvloeden van materiële burgerlijke rechten en plichten;
- Het voorkomen van een gerechtelijke procedure;
- Het voorkomen van eigenrichting.

1.2 Bronnen en algemene uitgangspunten
Rechtsregels zijn te vinden in: wetten, verdragen, verordeningen, jurisprudentie, gewoonte en
algemene rechtsbeginselen. De vindplaats van een bepaalde rechtsregel is een rechtsbron.

In het burgerlijk procesrecht zijn verschillende algemene uitgangspunten van toepassing. Deze
worden gevormd door algemene rechtsbeginselen en voorschriften voor procedures. Deze zijn terug
te vinden in art. 19 t/m 30 Rv. Enerzijds dienen ze als leidraad voor de rechter, anderzijds dienen ze
voor procespartijen als waarborg voor een eerlijk proces:
- Recht op rechtspraak en rechtsbijstand: iedereen moet een rechterlijke procedure kunnen
beginnen en iedereen heeft recht op juridische bijstand (art. 17, 18 en 112 Gw). Een gevolg
hiervan is het toegangsprincipe: iedereen moet toegang hebben tot de rechter en een
rechtsbijstandverlener. Mensen met een lager inkomen hebben in beginsel recht op
gesubsidieerde rechtsbijstand.
- Onafhankelijke en onpartijdige rechter: onafhankelijkheid betekent dat de rechter geen
verantwoording verschuldigd is. Onpartijdigheid betekent dat de rechter oordeelt zonder zich
te laten leiden door de personen van de procespartijen. De rechter moet objectief en
onbevooroordeeld oordelen. Als een partij twijfelt aan de onpartijdigheid van de rechter, dan
kan die partij de rechter wraken (art. 36 Rv). Is een rechter zelf van mening dat zij in een
bepaalde zaak niet onpartijdig kan zijn, dan kan zij verzoeken zich te laten vervangen door
een andere rechter. Dit wordt verschoning genoemd (art. 40 Rv). De rechter kan een
verschoningsverzoek doen als zij ontdekt dat zij een van de procespartijen persoonlijk kent,
zo kan de rechterlijke onpartijdigheid namelijk in gevaar komen.
- Hoor en wederhoor: partijen moeten in de gelegenheid worden gesteld om hun standpunten
in een zaak naar voren te brengen (gelijkheidsbeginsel, art. 19 Rv). Beide partijen moeten
evenveel gelegenheid krijgen om hun vorderingen en verweren kenbaar te maken en over en
weer op elkaar te reageren. De rechter mag een oordeel dat in het nadeel is van een van de
partijen, niet baseren op stukken of andere informatie waarover een partij zich niet
voldoende heeft kunnen uitlaten. Schending van hoor en wederhoor levert een essentieel
vormverzuim op. Dit beginsel houdt ook in dat partijen in de gelegenheid worden gesteld om
een reactie te geven op alle informatie die de rechter gebruikt om tot een oordeel te kunnen
komen.

, - Behandeling en beslissing binnen redelijke termijn: rechter en partijen waken tegen
onredelijke vertraging van de procedure. Hieraan wordt concrete invulling gegeven. Art 20 Rv.
- Openbaarheid van zitting en uitspraak: zittingen moeten in beginsel in het openbaar
plaatsvinden -> art. 27 lid 1 Rv. Hierop kan uitzondering worden gemaakt. De uitspraak moet
ook in het openbaar plaatsvinden -> art. 29 lid 1 Rv. Hier kan geen uitzondering op worden
gemaakt.
- Motiveringsbeginsel: de rechter moet haar uitspraak motiveren -> art. 30 Rv. De uitspraak
moet de grondslagen voor de beslissing en de argumenten waarop de rechter haar beslissing
heeft gebaseerd bevatten.
- Geen rechtsweigering en volledige beslissing: de rechter moet in alle gevallen een beslissing
geven over het geschil dat aan haar is voorgelegd: zij mag niet weigeren om een uitspraak te
doen -> art. 26 Rv en art. 13 Wet algemene bepalingen. Verder moet de eindbeslissing van de
rechter volledig zijn en moet deze alle geschilpunten betreffen -> art. 23 Rv. Deze
uitgangspunten houden verband met het recht op rechtspraak: elke procespartij heeft het
recht om zijn zaak volledig aan een overheidsrechter voor te leggen en een uitspraak te
verkrijgen.
- Beginsel van partijautonomie (art. 24 Rv): wil zeggen dat de beslissing van de rechter wordt
gevormd door de stellingen die procespartijen aan haar voorleggen. De burgerlijke rechter is
lijdelijk en partijen bepalen zelf de omvang van de gerechtelijke procedure. De rechter kan
niet meer, of iets anders, toewijzen dan hetgeen gevorderd of verzocht wordt. Dit beginsel
wordt ook wel het lijdelijkheidsbeginsel genoemd. De rechter mag geen feiten aanvullen.
- Ambtshalve aanvulling van rechtsgronden (art. 25 Rv): als een procespartij zijn vordering of
verweer baseert op een onjuiste rechtsgrondslag, moet de rechter de procespartij te hulp
schieten door de juiste rechtsgrond aan te vullen. Voorwaarde is dat de procespartij
voldoende feiten en omstandigheden aanvoert om de juiste rechtsgrond te kunnen
onderbouwen. De rechter mag geen feiten aanvullen.

1.3 Procespartijen
Aan een civiele procedure kunnen natuurlijke personen en rechtspersonen deelnemen. De vof, cv en
maatschap zijn geen natuurlijke personen of rechtspersonen maar mogen op grond van art. 51 Rv wel
procederen. Ook de Ondernemingsraad (Or) heeft procesbevoegdheid op grond van art. 26 van de
Wet op de ondernemingsraden.

Vertegenwoordiging van een natuurlijk persoon: volgens art. 3:32 lid 1 BW is iedere natuurlijke
persoon handelingsbekwaam en maf hij zelfstandig rechtshandelingen verrichten, tenzij de wet
anders bepaald. Een handelingsonbekwame wordt vertegenwoordigd door een wettelijke
vertegenwoordiger. In dit geval noemen we de vertegenwoordiger de formele procespartij en de
vertegenwoordigde de materiele procespartij. De formele procespartij is de persoon die de
beslissingen in de procedure neemt en op wiens naam de procedure wordt gevoerd. De materiele
procespartij is degene wiens inhoudelijke belang in de zaak aan de orde is. Het is de materiele partij
die uiteindelijk jegens de wederpartij gebonden en/of gerechtigd wordt door de uitspraak van de
rechter.

Vertegenwoordiging van een rechtspersoon: rechtspersonen kunnen niet 'zelf’ procederen. Daarom
worden ze vertegenwoordigd door een natuurlijk persoon. De rechtspersoon is zowel de formele als
materiele procespartij. Dit is anders als de rechtspersoon handelingsonbekwaam is, bijvoorbeeld als
gevolg van faillissement. Dan wordt er een curator aangesteld die de failliete boedel gaat beheren en

,vereffenen en in rechte kan optreden voor de rechtspersoon -> art. 68 Fw. De curator is dan wel de
formele procespartij. Dat de curator optreedt in hoedanigheid als curator en niet als privépersoon,
wordt in procedures wel aangeduid met de aanwijzing 'q.q’, qualitate qua (in de hoedanigheid van)

Het is mogelijk dat een partij een procedure start vanwege een groepsbelang of een algemeen
belang. De eiser treedt in dat geval op als belangenbehartiger voor dit collectieve belang. De
algemene regels voor zo'n collectiviteitsactie zijn vastgelegd in art. 3:305a tot en met 3:305d Bw

1.4 Rechtsbijstandverleners
Voor het voeren van een gerechtelijke procedure is vaak specialistische kennis vereist. Daarom laat
een procespartij zich meestal bijstaan door een deskundige rechtsbijstandverlener. In art. 18 Gw staat
het recht op rechtsbijstand. Het kan nodig zijn om een gerechtsdeurwaarder in te schakelen:
- Advocaat: is een rechtsbijstandverlener die krachtens de advocatenwet is beëdigd om
procespartijen van deskundige rechtsbijstand te voorzien. Soms moet een procespartij op
grond van de wet verplicht worden bijgestaan door een advocaat (art. 79 lid 2 Rv). Hierop zijn
uitzonderingen (partijen mogen zonder verschijnen -> art. 79 lid 1 Rv, kortgedingprocedure ->
art. 255 lid 1 Rv en bij bepaalde verzoekschriftprocedures -> art. 261 e.v. Rv). Het beeld is dat
een advocaat zich vooral bezighoudt met het voeren van gerechtelijke procedures. Maar veel
advocaten procederen niet of nauwelijks. Zij voeren een adviespraktijk. Als een advocaat
optreedt als procesvertegenwoordiger stelt hij processtukken op, is hij het aanspreekpunt
tijdens zittingen en getuigenverhoren en voert hij het woord tijdens zittingen. Hiermee
bepaalt hij de inhoud en de inzet van het juridische geschil. Tijdens de procedure voert hij
regelmatig besprekingen, onderhandelingen en correspondentie in het belang van de zaak.
Daarnaast moet de advocaat in een procedure taken verrichten met een administratief
karakter. T.a.v. procedures bij de Hoge Raad geldt dat deze slechts kunnen worden gevoerd
door een advocaat bij de Hoge Raad -> art. 407 en 409 Rv. Alleen gespecialiseerde advocaten
in het arrondissement Den Haag zijn daarvoor aan te wijzen. Een advocaat die procedeert bij
de Hoge Raad wordt cassatieadvocaat genoemd
- Andere rechtshulpverleners: bij de kantonrechter is procesvertegenwoordiging door een
advocaat niet verplicht. Een partij kan zich in een dergelijke procedure laten bijstaan of kan
zich door een gemachtigde laten vertegenwoordigen, art. 80 lid 1 Rv. Uitzondering is de
kortgedingprocedure. Daarin mag iemand zich alleen laten bijstaan door een advocaat, art.
255 lid 1 Rv. Laten bijstaan is dat een partij het woord kan laten voeren tijdens een zitting
door een vertrouwenspersoon. Bijstand houdt in dat de partij zelf ook aanwezig is. Een partij
kan zich ook laten vertegenwoordigen door een gemachtigde. De gemachtigde is bevoegd de
proceshandelingen in naam van de partij te verrichten Een gemachtigde kan iedereen zijn,
zolang hij handelingsbekwaam is. De rechter kan een gemachtigde vragen om een
schriftelijke volmacht te overleggen waaruit blijkt dat hij bevoegd is om de desbetreffende
persoon in rechte te vertegenwoordigen, art. 80 lid 2 Rv. Een advocaat of
gerechtsdeurwaarder hoeft dat niet , art. 80 lid 3 Rv.
- De gerechtsdeurwaarder: is een door de koning benoemd openbaar ambtenaar met officiële
ambtstaken. Een gerechtsdeurwaarder heeft drie kerntaken:
o Het uitbrengen van exploten: een exploot is een schriftelijke aanzegging of
mededeling van de ene partij aan de andere, die door een gerechtsdeurwaarder
wordt ondertekend en uitgebracht. Het ondertekenen en het uitbrengen door de
gerechtsdeurwaarder wordt het betekenen van het exploot genoemd. Art. 45-66 Rv:
vereisten voor exploten en de betekening ervan
o Het leggen van conservatoir beslag: als er tussen partijen een geschil bestaat
waarover geprocedeerd wordt of gaat worden, is het verstandig om het geld of de

, zaken waarover het geschil bestaat veilig te stellen. Daarmee voorkom je dat je na
een succesvolle afloop van een eventuele procedure alsnog met lege handen staat.
o Het ten uitvoer leggen van uitspraken van de rechter: als een van de partijen zich niet
houdt aan de uitspraak van de rechter, dan kan de gerechtsdeurwaarder de
nakoming van deze uitspraak afdwingen. Het afdwingen van de nakoming van een
vonnis met behulp van een gerechtsdeurwaarder, wordt de tenuitvoerlegging (of
executie) van een vonnis genoemd.

1.5 Griffier, gerechtssecretaris en rechter
De griffie is de administratieve afdeling van een gerecht. De medewerkers beheren de zittingsagenda,
de dossiers en het archief. Ook zijn ze het telefonische aanspreekpunt en verzorgen ze de
correspondentie met procespartijen of derden. Op de griffie werken mensen in diverse functies: ze
worden vaak aangeduid als griffier en ondertekenen in die hoedanigheid ook correspondentie.

Onder de gerechtssecretaris vallen: junior juridisch medewerkers, juridisch medewerkers,
senior juridisch medewerkers en strafjuristen. De laatste hebben ook nog een beleidsmatige
taak in de organisatie. De gerechtssecretaris maakt een voorbewerking van zaken, houdt
aantekeningen bij tijdens de zitting, maakt daarvan een proces-verbaal, overlegt na de
zitting met de behandelend rechter of rechters en schrijft vaak ook een conceptvonnis of
beschikking. Als de gerechtssecretaris op de zitting aanwezig is en zittingsaantekeningen
maakt, wordt hij aangeduid als griffier. De administratieve medewerkers van de griffie
worden ook zo genoemd. Maar het zijn twee heel verschillende functies

De meeste en belangrijkste beslissingen in civiele procedures worden genomen door de
rechter. De rechter is werkzaam op een van de drie soorten gerechten die Nederland telt.
Taken en positie van de rechter.

De rechter moet aan het einde van de procedure een beslissing nemen. In de einduitspraak
bepaalt de rechter wie van de partijen gelijk krijgt. Daarnaast schrijft de wet voor dat
sommige beslissingen nu eenmaal door een rechter genomen moeten worden, ook al is er
feitelijk geen sprake van een geschil. De rechter heeft in een civiele procedure een lijdelijkere
rol t.a.v.de inhoud van de zaak. Het zijn de partijen die bepalen wat de omvang is van het
geschil dat aan de rechter wordt voorgelegd. In het verloop van de procedure voert de
rechter de regie. Uitgangspunt voor een eerlijke behandeling van een zaak is dat de rechter
onpartijdig en onafhankelijk is. De benoeming van de rechter gebeurt bij koninklijk besluit -> art. 117
Gw. Deze benoeming is voor het leven. Om de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de
rechter te waarborgen, is door de gerechten een leidraad opgesteld. In art. 46ca Wet rechtspositie
rechterlijke rechtsambtenaren staan disciplinaire maatregelingen.

In Nederland worden drie gerechten onderscheiden:
De rechtbanken: in de wet Rechterlijke Organisatie zijn in artikel 40 t/m 57 regels opgenomen met
betrekking tot de rechtbank opgenomen. In de eerste aanleg moeten in principe alle civiele zaken bij
de rechtbank aangebracht worden. Met in eerste aanleg wordt bedoeld de rechter waar
een zaak voor de eerste keer aanhangig wordt gemaakt. Er zijn elf rechtbanken in
Nederland. Elke rechtbank is gevestigd in een bepaald geografisch gebied: het
arrondissement. In de Wet op de rechterlijke indeling zijn de gerechten en arrondissementen bepaald
(art. 1 RI). De rechtbanken hebben verschillende zittingsplaatsen, ook wel rechtspraaklocaties
genoemd. In het Besluit zittingsplaatsen gerechten worden de zittingsplaatsen van rechtbanken en
gerechtshoven aangewezen. Dit besluit is de algemene maatregel van bestuur waarnaar art. 21b lid 1
RO verwijst.