Ethiek en Rechtsfilosofie
Hoofdstuk 1: De klassieke rechtvaardigingstoets
Normatieve problemen: enkele schijnbare oplossingen
Filosofie = controversieel
-> wetenschap kan niet altijd een antwoord geven
Moraalfilosofie (ethiek): Wat is een goed mens?
Rechtsfilosofie: Wat zijn goede wetten?
Politieke filosofie: Wat is een goede samenleving?
Normatieve problemen: problemen waar controverse over bestaat
Bv.: Moet je gaan stemmen? Mag je toelaten mensen te klonen? …
Welke morele plichten heeft een mens?
Gerelateerde normatieve problemen: sociale rollen=determinanten
Bv.: Mag een arts in sommige gevallen zin beroepsgeheim door breken?
Ongerelateerde normatieve problemen: betrekking op alle mensen
Bv.: Kan abortus? Mag ik een wapen dragen?
Onberedeneerde oplossingen
1. Geloof / de wil van God
Redenen onbekend? => Gods wil : willekeurig
Redenen bekend? => Gods wil: overbodig
Bv. Stelen: God verbiedt stelen omdat hij het slecht vindt, maar hij zou het evengoed oké
kunnen hebben gevonden -> was het dan moreel verantwoord te stelen?
Of
God verbiedt stelen juist omdát het moreel onverantwoord is: maar dat maakt zijn wil
overbodig.
Moraal Theologie
Dilemma van Eutyphro (Plato):
* 427-347
* Dialoog Socrates – Eutyphro
Eut. Wil vader aanklagen voor moord op slaven (= vroom), dat is toch wat de goden willen?
Of is het juist zo dat de goden willen dat zijn vader deze dingen laat doen? -> moreel
verantwoord gedrag= dat wat de goden ons bevelen.
1
Samenvatting Ethische en rechtsfilosofische stromingen VO 2019-2020
, 2. Emoties
Heft in eigen hand nemen
Nier afgeven Mens = irrationeel
Morele gevoelens => immorele toestanden
Ongenoegen morele emoties (bv. Rascisme)
Grenzen morele intuïties (geen antwoord)
Democratie vraag rechtvaardigheid -> motiveringsverplichting Art 149 GW
John Dewey (1908, Ethics, Dewey & Luft):
“Wanneer de economische, politieke en wetenschappelijke condities tegenwoordig zo snel
en ingrijpend veranderen, dan is het de constructie van morele oordelen die aandacht
verdient, eerder dan het bestaan van een veelheid aan kant-en-klare intuïties”
3. Feitelijke toestand
Feitelijke info kán belangrijk zijn in een normatieve kwestie.
Bv.: Hoe langer de gevangenisstraf, hoe slechter een persoon eruit komt (bewezen)
Consensus -> Doel van de straf
Retributie: Prijs betalen in leed (langer in gevang)
of
De maatschappij verbeteren (korter in gevang)
David Hume: Naturalistische drogredenen/naturalistic fallacy
je trekt feiten uit normatieve lessen: iets is rechtvaardig omdat het altijd zo was,
omdat het door de natuur zo in elkaar steekt….
= VALKUIL
Bv.: Persoon is van nature blind -> betekent niet dat hij/zij zich er zomaar hoeft bij neer te
leggen.
Feitelijke toestand Normatieve O.
Verklaren Rechtvaardigen
Begrijpen Aanvaarden
Voorspellen Verwerpen
Wat wenselijk is =/= Wat vindt de wet hier van?
2
Samenvatting Ethische en rechtsfilosofische stromingen VO 2019-2020
,Normatieve problemen: de rationele benadering
Rationele oplossing -> logische argumenten & wetenschappelijke feiten
Peter Singer (Australië):
Rede = roltrap: „Once we step on it, we cannot get off until we have gone where it takes us”
Nutsbalans: “happy pigs mag je eten.” (zie vervangbaarheidsargument)
Waarom verdrinkend kind wel helpen en hongerig kind in Afrika niet?
-> vertrekt vanuit 3 permissen:
1. Alle mensen zijn gelijkwaardig
2. Wanneer men zich in nood bevind en je kunt hieraan verhelpen zonder dat je eigen
leven hieronder bijzonder lijdt, dan moet je dit ook doen
3. Verdrinkingsdood en hongerdood zijn te vermijden
Patrick Stuebing (Duitsland):
Kende zijn zus niet: 16j -> worden verliefd op elkaar Art 162 BW
3 van 4 kinderen gehandicapt (= beschuldigd van toebrengen v fysieke schade)
1871: Duitse wet verbiedt seks tss broer en zus
Maar wat is er verkeerd aan…?
1. Bescherming voor het gezin
Seks tss stiefkind en -ouder is niet strafbaar, enkel personen met genetische
gelijkenissen. Terwijl nieuw-samengestelde gezinnen vandaag de dag een groot deel
uitmaken van onze samenleving.
2. Bescherming van kwetsbare gezinsleden
Veronderstelling: incest speelt zich af vooral tss een dominante en ondergeschikte
partner. AFHANKELIJKHEIDSRELATIES.
3. Psychosociaal welzijn van de (eventuele) nakomelingen
Wordt bedreigd
Enorme sociale druk in maatschappij
4. Gezondheid van de (eventuele) nakomelingen
Kans is groot dat kinderen geboren zullen worden met handicap.
Als dit een effectief argument zou zijn: zouden vrouwen van 40+ dan ook geen
kinderen meer mogen krijgen?
Jeremy Bentham: (Engeland, 18e E.) de morele calculus:
Eén van meest invloedrijke utilitaristen (= ethische stroming die de morele waarde van een
handeling afmeet aan de bijdrage die deze handeling levert aan het algemeen nut, waarbij
onder algemeen nut het welzijn en geluk van alle individuele mensen wordt verstaan. The
greatest happiness for the greatest number)
Gruwde van lijfstraffen (archaïsche strafrecht) -> samen met Cesario Beccaria (Italië) ging
hij strijd aan tegen foltering, doodstraf enz.
PRO homoseksualiteit en zelfbevrediging (taboes)
3
Samenvatting Ethische en rechtsfilosofische stromingen VO 2019-2020
, Lijken nuttig gebruiken (-> bloed aftappen?), wilde beroemde doden uitstallen voor
publiek.
Veel ontleed aan Francis Hutcheson(Ierland)
Hedonisme: geluk nastreven door plezier te vermeerderen en pijn te verminderen
Nutsbalans (!) = becijferbaar (plezier? Leed?) Balans moet gelijk zijn. Waarom mag
dwergwerpen niet als beide partijen er plezier aan hebben?
Ieder mens streeft zijn geluk na
Consequentialisme: enkel rekening houden met de gevolgen van een daad
Enkel het resultaat telt.
Moeder Theresa: wilde pijnstillers stoppen bij een operatie (leed=straf van god) maar mens
lijdt -> slecht -> gaat voorbij intenties
Nominalisme/individualisme: er bestaan enkel individuele nutsbalansen
Nutsbalansen van de betrokkenen samentellen: totaalsom positief? Handeling = goed,
totaalsom negatief? Handeling = slecht.
Botst met morele intuïties. Moral monstrosity -> “daden zijn te verantwoorden, ookal zegt
intuïtie dat het niet kan”
Bv.: Groepsverkrachting is oke, zolang het genot van de daders maar groter is dan het leed
van het slachtoffer.
Dmitri Pisarev (Rusland):
“Het is oké om mijn moeder te doden, waarom niet? Als ik dat begeer en nuttig oordeel.”
Deze absurditeit ook te vinden in film Rope (1948)
Imago van utilitarisme heeft geleden onder de criminele gevolgtrekking.
Het tramdilemma (trolley dilemma)
Onpersoonlijk:
2 sporen -> trein rijdt richting 5 mensen, andere spoor is maar 1 mens: aan de hendel
trekken en je laat de trein van spoor veranderen. Doe je het?
Rationeel: JA, beter dat 1 persoon sterft dan 5 personen.
Persoonlijk:
Je staat op een brug met een dikke sumoworstelaar, de trein zal zo passeren en inrijden op
een 5tal mensen. Als je de dikke man een duw geeft houdt hij hoogstwaarschijnlijk de trein
tegen. Doe je het?
Neen: Voelt niet echt aan als moord maar als collateral damage (Nevenschade (ook
wel randschade of collateral damage genoemd) is onbedoelde schade die wordt
4
Samenvatting Ethische en rechtsfilosofische stromingen VO 2019-2020
Hoofdstuk 1: De klassieke rechtvaardigingstoets
Normatieve problemen: enkele schijnbare oplossingen
Filosofie = controversieel
-> wetenschap kan niet altijd een antwoord geven
Moraalfilosofie (ethiek): Wat is een goed mens?
Rechtsfilosofie: Wat zijn goede wetten?
Politieke filosofie: Wat is een goede samenleving?
Normatieve problemen: problemen waar controverse over bestaat
Bv.: Moet je gaan stemmen? Mag je toelaten mensen te klonen? …
Welke morele plichten heeft een mens?
Gerelateerde normatieve problemen: sociale rollen=determinanten
Bv.: Mag een arts in sommige gevallen zin beroepsgeheim door breken?
Ongerelateerde normatieve problemen: betrekking op alle mensen
Bv.: Kan abortus? Mag ik een wapen dragen?
Onberedeneerde oplossingen
1. Geloof / de wil van God
Redenen onbekend? => Gods wil : willekeurig
Redenen bekend? => Gods wil: overbodig
Bv. Stelen: God verbiedt stelen omdat hij het slecht vindt, maar hij zou het evengoed oké
kunnen hebben gevonden -> was het dan moreel verantwoord te stelen?
Of
God verbiedt stelen juist omdát het moreel onverantwoord is: maar dat maakt zijn wil
overbodig.
Moraal Theologie
Dilemma van Eutyphro (Plato):
* 427-347
* Dialoog Socrates – Eutyphro
Eut. Wil vader aanklagen voor moord op slaven (= vroom), dat is toch wat de goden willen?
Of is het juist zo dat de goden willen dat zijn vader deze dingen laat doen? -> moreel
verantwoord gedrag= dat wat de goden ons bevelen.
1
Samenvatting Ethische en rechtsfilosofische stromingen VO 2019-2020
, 2. Emoties
Heft in eigen hand nemen
Nier afgeven Mens = irrationeel
Morele gevoelens => immorele toestanden
Ongenoegen morele emoties (bv. Rascisme)
Grenzen morele intuïties (geen antwoord)
Democratie vraag rechtvaardigheid -> motiveringsverplichting Art 149 GW
John Dewey (1908, Ethics, Dewey & Luft):
“Wanneer de economische, politieke en wetenschappelijke condities tegenwoordig zo snel
en ingrijpend veranderen, dan is het de constructie van morele oordelen die aandacht
verdient, eerder dan het bestaan van een veelheid aan kant-en-klare intuïties”
3. Feitelijke toestand
Feitelijke info kán belangrijk zijn in een normatieve kwestie.
Bv.: Hoe langer de gevangenisstraf, hoe slechter een persoon eruit komt (bewezen)
Consensus -> Doel van de straf
Retributie: Prijs betalen in leed (langer in gevang)
of
De maatschappij verbeteren (korter in gevang)
David Hume: Naturalistische drogredenen/naturalistic fallacy
je trekt feiten uit normatieve lessen: iets is rechtvaardig omdat het altijd zo was,
omdat het door de natuur zo in elkaar steekt….
= VALKUIL
Bv.: Persoon is van nature blind -> betekent niet dat hij/zij zich er zomaar hoeft bij neer te
leggen.
Feitelijke toestand Normatieve O.
Verklaren Rechtvaardigen
Begrijpen Aanvaarden
Voorspellen Verwerpen
Wat wenselijk is =/= Wat vindt de wet hier van?
2
Samenvatting Ethische en rechtsfilosofische stromingen VO 2019-2020
,Normatieve problemen: de rationele benadering
Rationele oplossing -> logische argumenten & wetenschappelijke feiten
Peter Singer (Australië):
Rede = roltrap: „Once we step on it, we cannot get off until we have gone where it takes us”
Nutsbalans: “happy pigs mag je eten.” (zie vervangbaarheidsargument)
Waarom verdrinkend kind wel helpen en hongerig kind in Afrika niet?
-> vertrekt vanuit 3 permissen:
1. Alle mensen zijn gelijkwaardig
2. Wanneer men zich in nood bevind en je kunt hieraan verhelpen zonder dat je eigen
leven hieronder bijzonder lijdt, dan moet je dit ook doen
3. Verdrinkingsdood en hongerdood zijn te vermijden
Patrick Stuebing (Duitsland):
Kende zijn zus niet: 16j -> worden verliefd op elkaar Art 162 BW
3 van 4 kinderen gehandicapt (= beschuldigd van toebrengen v fysieke schade)
1871: Duitse wet verbiedt seks tss broer en zus
Maar wat is er verkeerd aan…?
1. Bescherming voor het gezin
Seks tss stiefkind en -ouder is niet strafbaar, enkel personen met genetische
gelijkenissen. Terwijl nieuw-samengestelde gezinnen vandaag de dag een groot deel
uitmaken van onze samenleving.
2. Bescherming van kwetsbare gezinsleden
Veronderstelling: incest speelt zich af vooral tss een dominante en ondergeschikte
partner. AFHANKELIJKHEIDSRELATIES.
3. Psychosociaal welzijn van de (eventuele) nakomelingen
Wordt bedreigd
Enorme sociale druk in maatschappij
4. Gezondheid van de (eventuele) nakomelingen
Kans is groot dat kinderen geboren zullen worden met handicap.
Als dit een effectief argument zou zijn: zouden vrouwen van 40+ dan ook geen
kinderen meer mogen krijgen?
Jeremy Bentham: (Engeland, 18e E.) de morele calculus:
Eén van meest invloedrijke utilitaristen (= ethische stroming die de morele waarde van een
handeling afmeet aan de bijdrage die deze handeling levert aan het algemeen nut, waarbij
onder algemeen nut het welzijn en geluk van alle individuele mensen wordt verstaan. The
greatest happiness for the greatest number)
Gruwde van lijfstraffen (archaïsche strafrecht) -> samen met Cesario Beccaria (Italië) ging
hij strijd aan tegen foltering, doodstraf enz.
PRO homoseksualiteit en zelfbevrediging (taboes)
3
Samenvatting Ethische en rechtsfilosofische stromingen VO 2019-2020
, Lijken nuttig gebruiken (-> bloed aftappen?), wilde beroemde doden uitstallen voor
publiek.
Veel ontleed aan Francis Hutcheson(Ierland)
Hedonisme: geluk nastreven door plezier te vermeerderen en pijn te verminderen
Nutsbalans (!) = becijferbaar (plezier? Leed?) Balans moet gelijk zijn. Waarom mag
dwergwerpen niet als beide partijen er plezier aan hebben?
Ieder mens streeft zijn geluk na
Consequentialisme: enkel rekening houden met de gevolgen van een daad
Enkel het resultaat telt.
Moeder Theresa: wilde pijnstillers stoppen bij een operatie (leed=straf van god) maar mens
lijdt -> slecht -> gaat voorbij intenties
Nominalisme/individualisme: er bestaan enkel individuele nutsbalansen
Nutsbalansen van de betrokkenen samentellen: totaalsom positief? Handeling = goed,
totaalsom negatief? Handeling = slecht.
Botst met morele intuïties. Moral monstrosity -> “daden zijn te verantwoorden, ookal zegt
intuïtie dat het niet kan”
Bv.: Groepsverkrachting is oke, zolang het genot van de daders maar groter is dan het leed
van het slachtoffer.
Dmitri Pisarev (Rusland):
“Het is oké om mijn moeder te doden, waarom niet? Als ik dat begeer en nuttig oordeel.”
Deze absurditeit ook te vinden in film Rope (1948)
Imago van utilitarisme heeft geleden onder de criminele gevolgtrekking.
Het tramdilemma (trolley dilemma)
Onpersoonlijk:
2 sporen -> trein rijdt richting 5 mensen, andere spoor is maar 1 mens: aan de hendel
trekken en je laat de trein van spoor veranderen. Doe je het?
Rationeel: JA, beter dat 1 persoon sterft dan 5 personen.
Persoonlijk:
Je staat op een brug met een dikke sumoworstelaar, de trein zal zo passeren en inrijden op
een 5tal mensen. Als je de dikke man een duw geeft houdt hij hoogstwaarschijnlijk de trein
tegen. Doe je het?
Neen: Voelt niet echt aan als moord maar als collateral damage (Nevenschade (ook
wel randschade of collateral damage genoemd) is onbedoelde schade die wordt
4
Samenvatting Ethische en rechtsfilosofische stromingen VO 2019-2020
