Inhoudsopgave
HC 1 – basis van de therapeutische relatie ..................................................................................... 4
Therapeutische alliantie ................................................................................................................... 4
Cliëntgerichte benadering (Rogers) ................................................................................................... 6
Reflecteren...................................................................................................................................... 6
Empathie......................................................................................................................................... 8
H2 - The Rich and Subtle Skills of Therapeutic Listening ................................................................ 11
De vele niveaus en nuances van reflecteren .....................................................................................11
De do's en don'ts van therapeutisch luisteren ...................................................................................12
Uitleg over het gedrag van de do's en don'ts Lijst ...............................................................................12
Hoe en waarom therapeutisch luisteren werkt ..................................................................................15
Wat is moeilijk aan luisteren - Veelvoorkomende problemen bij het luisteren voor beginnende
counselors .....................................................................................................................................15
H3 – Striving for empathy ............................................................................................................. 17
Wat empathie wel en niet is .............................................................................................................17
Waarom empathie zo krachtig is ......................................................................................................18
Wat staat empathie in de weg ..........................................................................................................19
H4 – Expressing empathy ............................................................................................................. 21
Verschillende manieren om empathie te uiten ..................................................................................21
Do's and Don'ts van het uiten van empathie......................................................................................21
Uitleg van de Do's en Don'ts van het uiten van empathie....................................................................22
Nuances van het uiten van empathie ...............................................................................................25
Veelvoorkomende problemen..........................................................................................................26
HC 2 – Basis van de therapeutische relatie II ................................................................................. 28
Cliëntgerichte benadering – Rogers (1902 – 1987) .............................................................................28
Wat is onvoorwaardelijke positieve gezindheid (UPR)? ......................................................................30
Wat is echtheid? .............................................................................................................................31
H5 – Striving for and communicating Unconditional Positive Regard .............................................. 33
Introductie......................................................................................................................................33
Wat onvoorwaardelijke positieve aandacht is en wat niet ..................................................................33
Waarom onvoorwaardelijke positieve waardering krachtig is .............................................................35
Hoe onvoorwaardelijke positieve waardering wel en niet wordt gecommuniceerd ..............................36
Wat staat onvoorwaardelijke positieve waardering in de weg .............................................................37
H6 – The delicate balance of providing empathy and UPR in a genuine manner ............................... 39
Introductie......................................................................................................................................39
, Wat echtheid betekent en niet betekent ...........................................................................................39
De rol van echtheid in counseling ....................................................................................................39
Hoe echtheid van een counselor wel en niet wordt gecommuniceerd ................................................41
Wat het bieden van empathie en onvoorwaardelijke positieve aandacht op een oprechte manier
moeilijk maakt ................................................................................................................................42
H14 – Heart and Mind ................................................................................................................... 45
Voorbeelden van belangrijke theorieën over counseling/psychotherapie die het werk van
therapeutische relaties beïnvloeden ................................................................................................45
Veelvoorkomende problemen..........................................................................................................47
HC 3 - Eigen patronen, (zelf)reflectie en ethische dilemma’s.......................................................... 48
Innerlijke beleving (inner experience) ...............................................................................................48
Gehechtheid ..................................................................................................................................50
Basisbehoeften ..............................................................................................................................51
Schema’s en modi ..........................................................................................................................52
H6 – Inner experience and the good therapist ................................................................................ 58
Innerlijke ervaring en de faciliterende voorwaarden ...........................................................................58
Moeilijke ‘inadmissible’ emoties van de therapeut à haat en liefde ..................................................60
Hoe therapeuten hun innerlijke ervaringen kunnen managen .............................................................62
Een goede therapeut moet zich eerst bewustzijn van zijn/haar moment-tot-moment reacties op
cliënten. Dit bewustzijn zorgt ervoor dat de therapeut in staat is om sterke (vooral negatieve) emoties te
reguleren en te beheersen, zonder ze te onderdrukken. Wanneer een therapeut hoge negatieve
gevoelens ervaart tegenover een cliënt, is het belangrijk dat de therapeut empathisch zoekt naar de
innerlijke wereld van de cliënt en deze probeert te begrijpen, waardoor de negatieve emoties
tolereerbaar worden en begrijpelijk. .................................................................................................62
H7 – the role of the therapist’s attachment in the process and outcome of psychotherapy .............. 64
Gehechtheid van de cliënt ...............................................................................................................65
Gehechtheid van de therapeut.........................................................................................................65
Hechting van cliënt en therapeut .....................................................................................................67
Conclusie .......................................................................................................................................69
HC 4 – Therapeutische alliantie 2.0 à online ................................................................................. 71
Therapeutische alliantie en uitkomsten therapie ...............................................................................71
Trait/state-like therapeutische alliantie .............................................................................................74
Online therapeutische alliantie ........................................................................................................76
Werkcollege à motiverende gesprekvoering ...................................................................................81
Artikel Sedlakova - Conversational Artificial Intelligence in Psychotherapy: A New Therapeutic Tool
or Agent?..................................................................................................................................... 82
Boekhoofdstuk BOOM – Motiverende gespreksvoering .................................................................. 84
Artikel Moyers - The Relationship in Motivational Interviewing ....................................................... 89
2
,HC 5 – Structureren van de therapie.............................................................................................. 91
Structureren van je therapie.............................................................................................................91
Systeemtherapie; therapie met meerdere cliënten ............................................................................93
H8 – Structuring Therapeutic Relationships .................................................................................. 96
Time-frame .....................................................................................................................................96
Cliënten helpen de structuur van interacties in therapie te begrijpen of hoe therapie voor hen kan
werken ...........................................................................................................................................98
H9 - When clients need help getting started ................................................................................ 104
Fouten die de beginfase van therapie voor cliënten belemmeren ..................................................... 104
Therapeut-acties die cliënten helpen die moeite hebben met het begin van therapie ........................ 106
Cliënten “halverwege” ontmoeten ................................................................................................. 108
Vragen stellen of onderwerpen voorstellen die cliënten helpen........................................................ 108
Afsluitende gedachten over het helpen van cliënten die moeite hebben met starten ......................... 109
H11 – Ending therapeutic relationships ....................................................................................... 110
Planmatigheid .............................................................................................................................. 110
Feedback vragen in de laatste sessies ............................................................................................ 116
Veelvoorkomende moeilijkheden voor beginnende therapeuten rond beëindiging van therapie ......... 117
Grote tevredenheid en vreugde bij het afronden van therapie ........................................................... 118
HC 6 – Omgaan met emotieregulatieproblemen en crisis............................................................. 119
Oplopende spanningen ................................................................................................................. 119
(Behandeling van) emotieregulatieproblemen ................................................................................ 121
Suïcidaliteit .................................................................................................................................. 125
Veiligheid bij suïcidale klachten ..................................................................................................... 127
H10 – Managing client crises with therapeutic relationship skills ................................................. 128
Therapeutische relaties als bron van kracht en invloed om cliënten te helpen bij het omgaan met crises
.................................................................................................................................................... 128
Principes voor het omgaan met cliëntcrises met behulp van therapeutische relatievaardigheden...... 128
Overweging van beoordelingsfactoren............................................................................................ 131
Niet-zelfbeschadigingsafspraak/Veiligheidsplan ............................................................................. 132
De kwestie van (ziekenhuis)opname .............................................................................................. 134
Beoordelingsfactoren en veiligheidsplannen in situaties van huiselijk geweld ................................... 134
Veelvoorkomende moeilijkheden voor beginnende counselors bij het omgaan met dreigend gevaar .. 135
Artikel - Systems Training for Emotional Predictability and Problem Solving for borderline personality
disorder: A systematic review .................................................................................................... 138
3
, HC 1 – basis van de therapeutische relatie
‘Experience is the best teacher’
- Je blijft leren à dialogische vaardigheden opdoen is een proces van vallen en opstaan, je
merkt vanzelf wel wat werkt en wat niet, en hier leer je door
- Zelfactualisatie; iedereen heeft een uniek eigen pad die voor hen leidt naar een optimaal
bestaan à als iemand in een sessie aangeeft dat het niet lekker loopt met zijn opleiding en
jij als reactie advies geeft over hoe jij het zelf zou aanpakken, zorgt dit niet voor
zelfactualisatie bij de andere persoon aangezien zijn pad naar een optimaal bestaan anders
is dan de jouwe à je kan het beste luisteren en iemand ondersteunen in het maken van zijn
eigen keuzes; je moet vooral niet jouw advies gaan doordrukken
- Eigen verantwoordelijkheid à het is niet de verantwoordelijkheid van de therapeut om een
cliënt beter te maken of te voorkomen dat hij/zij gevaarlijke handelingen doet
(automutileren, drugs gebruiken); de cliënt draagt deze verantwoordelijkheid zelf. Het is wel
de taak van de therapeut om de cliënt zo goed mogelijk te ondersteunen in het vinden van
een adaptievere manier van leven
- Emoties zijn nuttig en noodzakelijk voor groei à je emoties vormen een soort kompas
voor de keuzes die je maakt; je emoties zorgen ervoor dat je keuzes maakt die bij jou passen
- ‘It’s choice, not chance, that determines your destiny’ à in elke situatie kun je een keuze
maken (als je depressief op de bank blijft liggen is dit een keuze, ook al is het heel lastig om
van de bank af te komen). Dus wanneer je denk dat het leven geen zin hebt, is deze passieve
houding ook een keuze
- Interne wereld à een therapeut moet goed aansluiten bij de interne wereld van zijn cliënt;
wat gebeurd er allemaal in jouw hoofd/emoties? Welke gedachtes/emoties verklaren dat je
bepaalde klachten hebt gekregen? à je hebt deze aansluiting nodig om de ander goed te
kunnen begrijpen, en in te kunnen zien waarom de ander zich voelt zoals hij/zij zich voelt
Therapeutische alliantie
De term (therapeutische/werk) alliantie verwijst naar:
(1) Een holistisch beeld van de therapeut-cliënt relatie; er zitten dus meerdere aspecten in
deze relatie naast de aNectieve band
(2) Het geheel van samenwerkingsaspecten in de therapeut-cliënt relatie
Vanuit verschillende grote psychotherapeutische stromingen (psychodynamisch, client-centered,
CGT) wordt het belang erkend van een goede therapeutische alliantie/relatie (een CGT-behandeling
voor spinnenfobie werkt niet wanneer je geen goede relatie hebt met de cliënt; de cliënt is pas open
over zijn angst en maakt stappen wanneer hij/zij de therapeut vertrouwt)
- Eén van de eerste vooraanstaande therapeuten die het belang van de therapeutische
alliantie beschreef, was Freud à “even the most brilliant results were liable to be suddenly
wiped away if my personal relation with the patient was disturbed. . .the personal emotional
relation between doctor and client was after all stronger than the whole cathartic process”
à de relatie tussen jou en jouw client is eigenlijk het belangrijkste in de therapie. Wanneer
deze relatie niet goed is kan dit alle positieve eNecten in de weg staan
- Pantheoretische factoren = overstijgende factoren; concepten die over verschillende
psychologische theorieën heen gebruikt worden. Het zijn factoren die in meerdere
theoretische kaders terugkomen en een grote rol spelen in de verklaring van gedrag,
emoties en cognitieve processen à deze zijn verantwoordelijk voor een significant deel van
de eAectiviteit van verschillende therapeutische behandelingen
4
, - Een eNectieve therapeutische alliantie is een belangrijke factor in de behandeleAectiviteit
- Diverse meta-analyses concluderen dat een goede therapeutische alliantie de
behandeluitkomst positief beïnvloedt à alliantie-uitkomst correlatie = r.278, wat een
medium tot groot eNect is
- De therapeutische alliantie is de meest robuuste predictor behandelsucces!
Therapeutische alliantie à 3 onderdelen
Bordin onderscheidt 3 processen binnen de therapeutische alliantie à er moet een onderlinge
overeenstemming tussen patiënt en therapeut zijn als het gaat om:
1. De aAectieve band tussen cliënt
en therapeut
2. De overeenstemming over doelen
à als de therapeut denkt dat hij
iemand behandeld voor narcisme,
maar de cliënt zit er puur voor een
verwijzing naar een ander centrum,
dan komen de doelen niet overeen
en zal er geen duidelijke en goede
therapeutische alliantie zijn
3. De overeenstemming over taken à
wat is mijn taak als therapeut, en wat is jouw taak als cliënt?
Empathie en echtheid
Er is een meta-analyse uitgevoerd naar de therapeutische alliantie in relatie tot empathie en
echtheid in het contact tussen therapeut en cliënt (hierbij beschreef de cliënt zijn/haar perceptie
over de mate van empathie en echtheid van de therapeut):
- 40 studies rapporteerden een significante relatie tussen alliantie en empathie à als een
cliënt denkt ‘mijn therapeut sluit niet goed op mij aan en begrijpt mij niet’ is de
therapeutische alliantie ook veel minder goed
- 8 studies rapporteerden een significante relatie tussen alliantie en echtheid à als een
cliënt de echtheid van de therapeut als zeer laag beoordeelt, is er ook een slechtere
therapeutische alliantie
• Echtheid = heeft de cliënt het gevoel dat jij als therapeut jezelf bent of dat je een rol aan
het spelen bent? (als de therapeut zegt ‘oh wat erg voor je’ kunnen cliënt gelijk merken of
dit een oprechte opmerking is, of dat therapeuten ‘een rol spelen’ en het hen eigenlijk
niet boeit wat de cliënt doormaakt)
- 5 studies rapporteerden beide
Resultaten:
- De therapeutische alliantie is significant gerelateerd aan de perceptie van empathie van
therapeut, volgens de cliënt à mean r = 0.50 (95% CI = 0.42, 0.57
- Therapeutische alliantie is significant gerelateerd aan perceptie van echtheid van de
therapeut, volgens de cliënt à mean r = 0.59 (95% CI = 0.45, 0.71)
Conclusie = therapeutische alliantie à perceptie van de cliënt van de echtheid en empathie van de
therapeut
5
,Therapeutisch luisteren
Therapeutisch luisteren dwingt cliënten om zich op hun specifieke situatie te focussen en op de
manier waarop zij die (hebben) ervaren à therapeutisch luisteren is een randvoorwaarde voor het
hogere doel van het aangaan van een empathische en diepgaande persoonlijke connectie
tussen therapeut en cliënt à om een goede therapeutische alliantie te creëren, heb je
therapeutisch luisteren nodig!
Cliëntgerichte benadering (Rogers)
De grondhouding bij cliëntgerichte therapie bestaat uit drie onderdelen:
1. Echtheid/congruentie (= interne dialoog bij de therapeut) = je cliënt heeft het gevoel dat
je een eerlijk persoon bent, en niet dat je een rol speelt
2. Empathie
3. Onvoorwaardelijke positieve gezindheid à onvoorwaardelijke aanvaarding, acceptatie,
inzet, geloof en bevestiging
Echtheid
Het plaatje toont de relatie tussen de ideale
zelf (Ideal Self) en de waargenomen zelf
(Perceived Self) = hoe iemand zichzelf ziet in
verhouding tot hoe diegene zou willen zijn
1. Incongruentie (links) = er is een grote
kloof tussen het ideale zelf en het
waargenomen zelf à iemand ziet
zichzelf als ver verwijderd van wat hij/zij
zou willen zijn
• Dit kan leiden tot psychologische spanning, angst, onzekerheid en psychische
klachten (laag zelfbeeld, depressie)
• In de cliëntgerichte therapie wordt incongruentie gezien als een bron van innerlijk
conflict, omdat de persoon zichzelf niet als authentiek ervaart.
2. Congruentie (rechts) = wanneer het ideale zelf en het waargenomen zelf veel meer
overlappen à de persoon ziet zichzelf op een manier die grotendeels overeenkomt met hoe
hij/zij zou willen zijn
• Dit leidt tot psychologisch welzijn, zelfacceptatie en groei.
• Congruentie zorgt ervoor dat iemand zich authentiek en in balans voelt
Reflecteren
Reflecteren = de poging van de therapeut om met de cliënt te communiceren dat hij/zij (= de
therapeut) zijn/haar best doet om de cliënt te begrijpen en wellicht daadwerkelijk begrijpt à dit
kan je op verschillende manieren doen:
- Verbaal à toon (als de ander erg luidruchtig praat en jij gaat als therapeut lopen
fluisteren, sluit dit niet bij elkaar aan), volume, reflectieve uitspraken
- Non-verbaal à lichaamshouding, gezichtsuitdrukking
- Match & mirror = aansluiten bij, en spiegelen van wat de cliënt ervaart en voelt à als
iemand erg verdrietig is en jij gaat als therapeut lachen, is dit niet de goede manier om
aan te sluiten bij de cliënt; je laat zien dat je niet begrijpt wat de ander non-verbaal
communiceert
à In alles wat je doet en zegt probeer je aan de cliënt duidelijk te maken dat je zo goed mogelijk
je best doet om diegene te volgen en te begrijpen
6
,Wat moet je doen? à Do’s
- Gebruik à gebruik je lichaamshouding
- Reflecteer à reflecteer wat je ziet, maar zeg niet de hele tijd “Wat ik je hoor zeggen is…” (je
mag ook stelliger zijn; “je hebt het dus lastig op school”)
- Doe à doe declaratieve uitspraken als je behoorlijk zeker bent dat je begrijpt wat er
gezegd is (“je hebt het dus lastig op school”)
- Doe à doe tentatieve uitspraken als je onzeker bent of je het wel begrijpt (“klopt het dat je
het lastig vindt op school?”)
• Op deze manier krijg je meer duidelijkheid, ook wanneer hetgeen wat je denkt niet klopt.
Een vraag biedt de mogelijkheid voor duidelijkheid à als je de plank misslaat, krijg je
het te horen, waardoor je zelf ook meer duidelijkheid en begrip krijgt van de situatie. Dit
is niet erg! De cliënt merkt alsnog dat je zo goed mogelijk je best doet om diegene te
begrijpen, ook als je iets niet helemaal juist begrijpt!
- Kort à hou reflecties kort (1 zin); geen eindeloze samenvatting. In het algemeen is dat veel
duidelijker voor de luisteraar
- Focus à focus je reflectie op het belangrijkste punt. Vraag jezelf af, “wat is het
voornaamste wat er gezegd is? Wat is het meest beladen met emoties?” à ga niet alles
herhalen en samenvatten. Probeer de kern uit het verhaal van de cliënt te pakken
- Accepteer à accepteer correcties. Het is beter om verkeerd te zitten dan te voorzichtig en
terughoudend te zijn
- Onderbreek à Onderbreek om te reflecteren. Het is niet onbeleefd als je doel is om te
begrijpen en de communicatie vooruit te helpen
- Toestaan à sta de spreker toe eigenaar te zijn van de meeste stiltes. Als er een stilte valt
hoef je deze als therapeut niet meteen op te lossen; stiltes geven ook de kans om dingen te
voelen (als cliënt) of om tot realisatie te komen. Onthoud wel dat de communicatie van de
spreker ook non-verbaal kan zijn
Wat moet je NIET doen?
- Neem geen gesloten lichaamshouding aan, hierdoor geef je de cliënt het idee dat je het
allemaal liever niet wil weten of horen
- Maak geen assumpties à ga niet zomaar van dingen uit; vul geen dingen uit jezelf in. Vraag
verder om duidelijkheid te krijgen
- Gebruik geen vragen of een vragende toon à zeg niet de hele tijd “klopt het dat je zegt dat
je vastloopt op school?”, maar wissel af met samenvattingen en stellingen als “Je vindt het
dus moeilijk op school.”
- Ga het probleem niet oplossen
- Ga niet ‘ratelen’; een eindeloos verhaal vertellen à fluit jezelf terug als dit nodig is
- Neem de verantwoordelijkheid niet over à het is niet jouw verantwoordelijkheid dat de
cliënt de hele tijd aan het praten is, als deze wil praten doet diegene dat wel; hij is zelf
verantwoordelijk voor het delen van zijn verhaal of problemen
- Ga de stilte niet opvullen
7
,Wat voor soort reflecties zijn er?
Er zijn vier typen reflecties:
1. Inhoud (parafraseren) = samenvatten van wat er inhoudelijk gezegd is à als een cliënt niet
weet wat er aan de hand is met hem, maar dat hij steeds lage cijfers haalt, kun je inhoudelijk
parafraseren door te zeggen: ‘het gaat niet goed met je in de klas, en je kunt niet achterhalen
waar het door komt’
2. Gevoel = als een cliënt niet weet wat er aan de hand is met hem, maar dat hij steeds lage
cijfers haalt, kun je als therapeut aangeven dat diegene zich misschien verward voelt, dat je
paniek in zijn stem hoort en dat zijn hand trilt bij het laten zien van het papier met de cijfers
à je reflecteert op zijn paniek, onzekerheid en verwarring
3. Betekenis = welke betekenis geeft de cliënt aan een bepaalde boodschap? à Als therapeut
kun je zeggen op hetzelfde voorbeeld als hierboven: ‘academisch goed presteren is altijd
jouw ding geweest’ of ‘je ziet het minder academisch presteren als een tekortkoming’
4. Thema’s/samenvatten = zoek naar overkoepelende thema’s in een lang verhaal; kijk
overstijgend naar de cliënt à als ik zo naar je luister het afgelopen uur, heb ik je horen
navragen wat er mis is gegaan, het gaat niet goed op school, je relatie is minder goed en je
voelt je minder fijn.
à Reflecteren en doorvragen geeft de mogelijkheid dat de cliënt zelf tot de conclusie komt wat er
aan de hand is, waar diegene mee zit en hoe hij/zij het beste geholpen kan worden en wat hij/zij
nodig heeft à leer iemands interne wereld begrijpen, vaar hierin met diegene mee, maar laat
hem/haar zijn eigen oplossing vinden
Empathie
“Therapeutic listening is preliminary to the higher goal of an empathic and deeply personal
connection” ("Therapeutisch luisteren is een voorbereiding op het hogere doel van een
empathische en diep persoonlijke verbinding") à therapeutisch luisteren is onderhevig aan
empathie, en een diepe persoonlijke connectie
Empathie = invoelen, inlevingsvermogen; het vermogen om zich in te leven in de situatie en
gevoelens van anderen. Zich kunnen verplaatsen in anderen draagt bij aan het kunnen begrijpen
van emoties en het gedrag van anderen, en aan communicatie
- Intens voelen wat een andere persoon voelt op een specifiek moment in de unieke
levenservaring van die persoon
- De persoon begrijpen door middel van het meevoelen op dit moment (in plaats van
proberen te begrijpen hoe het voor jou zou voelen als jij die ervaring zou meemaken)
- Nooit verliezen van het ‘alsof’ à het is niet zo dat je het zélf voelt, je probeert het alleen
echt goed te begrijpen en mee te leven. Je gaat mee in de gedachtestroom, normen,
waarden en emoties van de cliënt, maar neemt de gevoelens niet over!!
- ‘The therapist senses accurately the feelings and personal meanings that the client is
experiencing, and communicates this understanding to the client’ (De therapeut voelt
nauwkeurig de gevoelens en persoonlijke betekenissen aan die de cliënt ervaart, en
communiceert dit begrip naar de cliënt) à je geeft aan dat je snapt wat de client voelt, ook
al voel je het niet zelf (je zegt nooit: ik zou dat ook voelen. Je zegt alleen: ik snap dat je je zo
voelt)
- Empathie is een belangrijk element van elke therapeutische relatie
- Kernelement voor een succesvolle behandeluitkomst in CGT + empathie is een essentieel
element in DGT à alle grote psychotherapeutische stromingen erkennen het belang van
empathie
- Andere professies; onderwijs, medische zorg, management à empathie is overal
belangrijk! Ook voor andere banen
8
,Empathie à wat is het niet?
1. Een denkproces à denken haalt je weg bij je gevoel; je moet je hoofd ‘uitzetten’, je moet
ervaren en aanvoelen wat de ander vertelt
2. Sympathie à sympathie is wat we voor anderen voelen, in plaats van wat we met anderen
meevoelen
3. Jezelf verliezen en een spiegel zijn voor anderen à het mooie ervan is dat je jezelf blijft,
terwijl je deelgenoot wordt gemaakt in de ervaring van de ander
Therapeutisch luisteren à empathie
Empathie is wat therapeutisch luisteren waardevol maakt. Empathie zorgt ervoor dat therapeutisch
luisteren méér is dan woorden en parafraseren (aan alleen samenvatten heeft een cliënt niks, de
relatie wordt pas therapeutisch wanneer een therapeut empathisch reageert). Reflectief luisteren
zonder empathie is een parodie op hulpverlening. Het lijkt mogelijk uiterlijk op hulpverlening maar
het ís géén hulpverlening (alleen luisteren is geen hulpverlening).
Waarom is empathie zo van belang?
Mensen zijn bang voor (een deel van) hun eigen binnenwereld; hun schaduwkanten en schaamtes.
Jij (als therapeut) bent een zelfverzekerde metgezel voor de ander in zijn/haar binnenwereld. Door er
voor de ander te zijn, heeft dat de ander de kracht om de eigen schaduwkant te exploreren. Pas als
er meer inzicht is in eigen binnenwereld en bewustzijn van emoties, lukt het mensen om in
beweging te komen.
Wat staat empathie in de weg bij de therapeut?
Wij als mens (therapeut) willen niet te lang stilstaan bij negatieve emoties en situaties, we willen
mensen dan zo snel mogelijk helpen, ook al is het niet eNectief:
- Gewend geraakt aan (mensen helpen uit een rotsituatie) à rationaliseren (je hebt nog
familie, je hebt vrienden, je hebt een baan), redeneren overheerst emoties en empathie
- Angst voor gevoelens/emoties à de mythe dat emoties een teken van zwakte zijn, vooral
in de forensische sector
- Onterecht toegeschreven verantwoordelijkheid
• Het is niet de taak van de therapeut om de gevoelens ‘weg te maken’ à het is niet jouw
taak om de ander een fijn gevoel te geven, het is jouw taak de cliënt inzicht te geven in
de ervaren emoties, en deze toe te lichten
• Probeer niet de ander ‘een goed gevoel’ te geven
- Loslaten van controle à dit is voor een therapeut – en voor iedereen - lastig!
9
, Wat blokkeert empathie bij de ontvanger?
Empathieblokker Voorbeelden
Bagatelliseren Oh, niet huilen. Ik weet zeker dat het niet zo erg is! Het is niet het einde van
de wereld.
Ontkenning Er is niets aan de hand; niets om je zorgen over te maken. Alles is OK.
Rationaliseren Niet huilen. Zie je niet dat het andere kind je geen pijn wilde doen?
Positieve draai geven Kijk naar de zonnige kant. Zie je niet dat dit waarschijnlijk om een goede
reden is gebeurd?
Opvrolijken Maak je geen zorgen. Hier, ik zal je iets grappigs vertellen dat ik laatst
hoorde. Hier, neem een ijsje. Dat vrolijkt je op.
Adviseren/oplossingen Waarom probeer je dit of dat niet? Ik denk dat je die persoon gewoon moet
geven negeren.
De verwachting Je had beter moeten weten. Zet je eroverheen. Laat het je niet raken.
uitspreken
Kleineren Doe niet zo dom. Wees niet belachelijk.
Diagnose stellen/ Je bent overgevoelig.
labelen
Afleiden/afwijken Hé, kijk eens naar die leuke pop.
De aandacht naar jezelf Nu weet je hoe ik me voelde toen hetzelfde met mij gebeurde.
trekken
10
HC 1 – basis van de therapeutische relatie ..................................................................................... 4
Therapeutische alliantie ................................................................................................................... 4
Cliëntgerichte benadering (Rogers) ................................................................................................... 6
Reflecteren...................................................................................................................................... 6
Empathie......................................................................................................................................... 8
H2 - The Rich and Subtle Skills of Therapeutic Listening ................................................................ 11
De vele niveaus en nuances van reflecteren .....................................................................................11
De do's en don'ts van therapeutisch luisteren ...................................................................................12
Uitleg over het gedrag van de do's en don'ts Lijst ...............................................................................12
Hoe en waarom therapeutisch luisteren werkt ..................................................................................15
Wat is moeilijk aan luisteren - Veelvoorkomende problemen bij het luisteren voor beginnende
counselors .....................................................................................................................................15
H3 – Striving for empathy ............................................................................................................. 17
Wat empathie wel en niet is .............................................................................................................17
Waarom empathie zo krachtig is ......................................................................................................18
Wat staat empathie in de weg ..........................................................................................................19
H4 – Expressing empathy ............................................................................................................. 21
Verschillende manieren om empathie te uiten ..................................................................................21
Do's and Don'ts van het uiten van empathie......................................................................................21
Uitleg van de Do's en Don'ts van het uiten van empathie....................................................................22
Nuances van het uiten van empathie ...............................................................................................25
Veelvoorkomende problemen..........................................................................................................26
HC 2 – Basis van de therapeutische relatie II ................................................................................. 28
Cliëntgerichte benadering – Rogers (1902 – 1987) .............................................................................28
Wat is onvoorwaardelijke positieve gezindheid (UPR)? ......................................................................30
Wat is echtheid? .............................................................................................................................31
H5 – Striving for and communicating Unconditional Positive Regard .............................................. 33
Introductie......................................................................................................................................33
Wat onvoorwaardelijke positieve aandacht is en wat niet ..................................................................33
Waarom onvoorwaardelijke positieve waardering krachtig is .............................................................35
Hoe onvoorwaardelijke positieve waardering wel en niet wordt gecommuniceerd ..............................36
Wat staat onvoorwaardelijke positieve waardering in de weg .............................................................37
H6 – The delicate balance of providing empathy and UPR in a genuine manner ............................... 39
Introductie......................................................................................................................................39
, Wat echtheid betekent en niet betekent ...........................................................................................39
De rol van echtheid in counseling ....................................................................................................39
Hoe echtheid van een counselor wel en niet wordt gecommuniceerd ................................................41
Wat het bieden van empathie en onvoorwaardelijke positieve aandacht op een oprechte manier
moeilijk maakt ................................................................................................................................42
H14 – Heart and Mind ................................................................................................................... 45
Voorbeelden van belangrijke theorieën over counseling/psychotherapie die het werk van
therapeutische relaties beïnvloeden ................................................................................................45
Veelvoorkomende problemen..........................................................................................................47
HC 3 - Eigen patronen, (zelf)reflectie en ethische dilemma’s.......................................................... 48
Innerlijke beleving (inner experience) ...............................................................................................48
Gehechtheid ..................................................................................................................................50
Basisbehoeften ..............................................................................................................................51
Schema’s en modi ..........................................................................................................................52
H6 – Inner experience and the good therapist ................................................................................ 58
Innerlijke ervaring en de faciliterende voorwaarden ...........................................................................58
Moeilijke ‘inadmissible’ emoties van de therapeut à haat en liefde ..................................................60
Hoe therapeuten hun innerlijke ervaringen kunnen managen .............................................................62
Een goede therapeut moet zich eerst bewustzijn van zijn/haar moment-tot-moment reacties op
cliënten. Dit bewustzijn zorgt ervoor dat de therapeut in staat is om sterke (vooral negatieve) emoties te
reguleren en te beheersen, zonder ze te onderdrukken. Wanneer een therapeut hoge negatieve
gevoelens ervaart tegenover een cliënt, is het belangrijk dat de therapeut empathisch zoekt naar de
innerlijke wereld van de cliënt en deze probeert te begrijpen, waardoor de negatieve emoties
tolereerbaar worden en begrijpelijk. .................................................................................................62
H7 – the role of the therapist’s attachment in the process and outcome of psychotherapy .............. 64
Gehechtheid van de cliënt ...............................................................................................................65
Gehechtheid van de therapeut.........................................................................................................65
Hechting van cliënt en therapeut .....................................................................................................67
Conclusie .......................................................................................................................................69
HC 4 – Therapeutische alliantie 2.0 à online ................................................................................. 71
Therapeutische alliantie en uitkomsten therapie ...............................................................................71
Trait/state-like therapeutische alliantie .............................................................................................74
Online therapeutische alliantie ........................................................................................................76
Werkcollege à motiverende gesprekvoering ...................................................................................81
Artikel Sedlakova - Conversational Artificial Intelligence in Psychotherapy: A New Therapeutic Tool
or Agent?..................................................................................................................................... 82
Boekhoofdstuk BOOM – Motiverende gespreksvoering .................................................................. 84
Artikel Moyers - The Relationship in Motivational Interviewing ....................................................... 89
2
,HC 5 – Structureren van de therapie.............................................................................................. 91
Structureren van je therapie.............................................................................................................91
Systeemtherapie; therapie met meerdere cliënten ............................................................................93
H8 – Structuring Therapeutic Relationships .................................................................................. 96
Time-frame .....................................................................................................................................96
Cliënten helpen de structuur van interacties in therapie te begrijpen of hoe therapie voor hen kan
werken ...........................................................................................................................................98
H9 - When clients need help getting started ................................................................................ 104
Fouten die de beginfase van therapie voor cliënten belemmeren ..................................................... 104
Therapeut-acties die cliënten helpen die moeite hebben met het begin van therapie ........................ 106
Cliënten “halverwege” ontmoeten ................................................................................................. 108
Vragen stellen of onderwerpen voorstellen die cliënten helpen........................................................ 108
Afsluitende gedachten over het helpen van cliënten die moeite hebben met starten ......................... 109
H11 – Ending therapeutic relationships ....................................................................................... 110
Planmatigheid .............................................................................................................................. 110
Feedback vragen in de laatste sessies ............................................................................................ 116
Veelvoorkomende moeilijkheden voor beginnende therapeuten rond beëindiging van therapie ......... 117
Grote tevredenheid en vreugde bij het afronden van therapie ........................................................... 118
HC 6 – Omgaan met emotieregulatieproblemen en crisis............................................................. 119
Oplopende spanningen ................................................................................................................. 119
(Behandeling van) emotieregulatieproblemen ................................................................................ 121
Suïcidaliteit .................................................................................................................................. 125
Veiligheid bij suïcidale klachten ..................................................................................................... 127
H10 – Managing client crises with therapeutic relationship skills ................................................. 128
Therapeutische relaties als bron van kracht en invloed om cliënten te helpen bij het omgaan met crises
.................................................................................................................................................... 128
Principes voor het omgaan met cliëntcrises met behulp van therapeutische relatievaardigheden...... 128
Overweging van beoordelingsfactoren............................................................................................ 131
Niet-zelfbeschadigingsafspraak/Veiligheidsplan ............................................................................. 132
De kwestie van (ziekenhuis)opname .............................................................................................. 134
Beoordelingsfactoren en veiligheidsplannen in situaties van huiselijk geweld ................................... 134
Veelvoorkomende moeilijkheden voor beginnende counselors bij het omgaan met dreigend gevaar .. 135
Artikel - Systems Training for Emotional Predictability and Problem Solving for borderline personality
disorder: A systematic review .................................................................................................... 138
3
, HC 1 – basis van de therapeutische relatie
‘Experience is the best teacher’
- Je blijft leren à dialogische vaardigheden opdoen is een proces van vallen en opstaan, je
merkt vanzelf wel wat werkt en wat niet, en hier leer je door
- Zelfactualisatie; iedereen heeft een uniek eigen pad die voor hen leidt naar een optimaal
bestaan à als iemand in een sessie aangeeft dat het niet lekker loopt met zijn opleiding en
jij als reactie advies geeft over hoe jij het zelf zou aanpakken, zorgt dit niet voor
zelfactualisatie bij de andere persoon aangezien zijn pad naar een optimaal bestaan anders
is dan de jouwe à je kan het beste luisteren en iemand ondersteunen in het maken van zijn
eigen keuzes; je moet vooral niet jouw advies gaan doordrukken
- Eigen verantwoordelijkheid à het is niet de verantwoordelijkheid van de therapeut om een
cliënt beter te maken of te voorkomen dat hij/zij gevaarlijke handelingen doet
(automutileren, drugs gebruiken); de cliënt draagt deze verantwoordelijkheid zelf. Het is wel
de taak van de therapeut om de cliënt zo goed mogelijk te ondersteunen in het vinden van
een adaptievere manier van leven
- Emoties zijn nuttig en noodzakelijk voor groei à je emoties vormen een soort kompas
voor de keuzes die je maakt; je emoties zorgen ervoor dat je keuzes maakt die bij jou passen
- ‘It’s choice, not chance, that determines your destiny’ à in elke situatie kun je een keuze
maken (als je depressief op de bank blijft liggen is dit een keuze, ook al is het heel lastig om
van de bank af te komen). Dus wanneer je denk dat het leven geen zin hebt, is deze passieve
houding ook een keuze
- Interne wereld à een therapeut moet goed aansluiten bij de interne wereld van zijn cliënt;
wat gebeurd er allemaal in jouw hoofd/emoties? Welke gedachtes/emoties verklaren dat je
bepaalde klachten hebt gekregen? à je hebt deze aansluiting nodig om de ander goed te
kunnen begrijpen, en in te kunnen zien waarom de ander zich voelt zoals hij/zij zich voelt
Therapeutische alliantie
De term (therapeutische/werk) alliantie verwijst naar:
(1) Een holistisch beeld van de therapeut-cliënt relatie; er zitten dus meerdere aspecten in
deze relatie naast de aNectieve band
(2) Het geheel van samenwerkingsaspecten in de therapeut-cliënt relatie
Vanuit verschillende grote psychotherapeutische stromingen (psychodynamisch, client-centered,
CGT) wordt het belang erkend van een goede therapeutische alliantie/relatie (een CGT-behandeling
voor spinnenfobie werkt niet wanneer je geen goede relatie hebt met de cliënt; de cliënt is pas open
over zijn angst en maakt stappen wanneer hij/zij de therapeut vertrouwt)
- Eén van de eerste vooraanstaande therapeuten die het belang van de therapeutische
alliantie beschreef, was Freud à “even the most brilliant results were liable to be suddenly
wiped away if my personal relation with the patient was disturbed. . .the personal emotional
relation between doctor and client was after all stronger than the whole cathartic process”
à de relatie tussen jou en jouw client is eigenlijk het belangrijkste in de therapie. Wanneer
deze relatie niet goed is kan dit alle positieve eNecten in de weg staan
- Pantheoretische factoren = overstijgende factoren; concepten die over verschillende
psychologische theorieën heen gebruikt worden. Het zijn factoren die in meerdere
theoretische kaders terugkomen en een grote rol spelen in de verklaring van gedrag,
emoties en cognitieve processen à deze zijn verantwoordelijk voor een significant deel van
de eAectiviteit van verschillende therapeutische behandelingen
4
, - Een eNectieve therapeutische alliantie is een belangrijke factor in de behandeleAectiviteit
- Diverse meta-analyses concluderen dat een goede therapeutische alliantie de
behandeluitkomst positief beïnvloedt à alliantie-uitkomst correlatie = r.278, wat een
medium tot groot eNect is
- De therapeutische alliantie is de meest robuuste predictor behandelsucces!
Therapeutische alliantie à 3 onderdelen
Bordin onderscheidt 3 processen binnen de therapeutische alliantie à er moet een onderlinge
overeenstemming tussen patiënt en therapeut zijn als het gaat om:
1. De aAectieve band tussen cliënt
en therapeut
2. De overeenstemming over doelen
à als de therapeut denkt dat hij
iemand behandeld voor narcisme,
maar de cliënt zit er puur voor een
verwijzing naar een ander centrum,
dan komen de doelen niet overeen
en zal er geen duidelijke en goede
therapeutische alliantie zijn
3. De overeenstemming over taken à
wat is mijn taak als therapeut, en wat is jouw taak als cliënt?
Empathie en echtheid
Er is een meta-analyse uitgevoerd naar de therapeutische alliantie in relatie tot empathie en
echtheid in het contact tussen therapeut en cliënt (hierbij beschreef de cliënt zijn/haar perceptie
over de mate van empathie en echtheid van de therapeut):
- 40 studies rapporteerden een significante relatie tussen alliantie en empathie à als een
cliënt denkt ‘mijn therapeut sluit niet goed op mij aan en begrijpt mij niet’ is de
therapeutische alliantie ook veel minder goed
- 8 studies rapporteerden een significante relatie tussen alliantie en echtheid à als een
cliënt de echtheid van de therapeut als zeer laag beoordeelt, is er ook een slechtere
therapeutische alliantie
• Echtheid = heeft de cliënt het gevoel dat jij als therapeut jezelf bent of dat je een rol aan
het spelen bent? (als de therapeut zegt ‘oh wat erg voor je’ kunnen cliënt gelijk merken of
dit een oprechte opmerking is, of dat therapeuten ‘een rol spelen’ en het hen eigenlijk
niet boeit wat de cliënt doormaakt)
- 5 studies rapporteerden beide
Resultaten:
- De therapeutische alliantie is significant gerelateerd aan de perceptie van empathie van
therapeut, volgens de cliënt à mean r = 0.50 (95% CI = 0.42, 0.57
- Therapeutische alliantie is significant gerelateerd aan perceptie van echtheid van de
therapeut, volgens de cliënt à mean r = 0.59 (95% CI = 0.45, 0.71)
Conclusie = therapeutische alliantie à perceptie van de cliënt van de echtheid en empathie van de
therapeut
5
,Therapeutisch luisteren
Therapeutisch luisteren dwingt cliënten om zich op hun specifieke situatie te focussen en op de
manier waarop zij die (hebben) ervaren à therapeutisch luisteren is een randvoorwaarde voor het
hogere doel van het aangaan van een empathische en diepgaande persoonlijke connectie
tussen therapeut en cliënt à om een goede therapeutische alliantie te creëren, heb je
therapeutisch luisteren nodig!
Cliëntgerichte benadering (Rogers)
De grondhouding bij cliëntgerichte therapie bestaat uit drie onderdelen:
1. Echtheid/congruentie (= interne dialoog bij de therapeut) = je cliënt heeft het gevoel dat
je een eerlijk persoon bent, en niet dat je een rol speelt
2. Empathie
3. Onvoorwaardelijke positieve gezindheid à onvoorwaardelijke aanvaarding, acceptatie,
inzet, geloof en bevestiging
Echtheid
Het plaatje toont de relatie tussen de ideale
zelf (Ideal Self) en de waargenomen zelf
(Perceived Self) = hoe iemand zichzelf ziet in
verhouding tot hoe diegene zou willen zijn
1. Incongruentie (links) = er is een grote
kloof tussen het ideale zelf en het
waargenomen zelf à iemand ziet
zichzelf als ver verwijderd van wat hij/zij
zou willen zijn
• Dit kan leiden tot psychologische spanning, angst, onzekerheid en psychische
klachten (laag zelfbeeld, depressie)
• In de cliëntgerichte therapie wordt incongruentie gezien als een bron van innerlijk
conflict, omdat de persoon zichzelf niet als authentiek ervaart.
2. Congruentie (rechts) = wanneer het ideale zelf en het waargenomen zelf veel meer
overlappen à de persoon ziet zichzelf op een manier die grotendeels overeenkomt met hoe
hij/zij zou willen zijn
• Dit leidt tot psychologisch welzijn, zelfacceptatie en groei.
• Congruentie zorgt ervoor dat iemand zich authentiek en in balans voelt
Reflecteren
Reflecteren = de poging van de therapeut om met de cliënt te communiceren dat hij/zij (= de
therapeut) zijn/haar best doet om de cliënt te begrijpen en wellicht daadwerkelijk begrijpt à dit
kan je op verschillende manieren doen:
- Verbaal à toon (als de ander erg luidruchtig praat en jij gaat als therapeut lopen
fluisteren, sluit dit niet bij elkaar aan), volume, reflectieve uitspraken
- Non-verbaal à lichaamshouding, gezichtsuitdrukking
- Match & mirror = aansluiten bij, en spiegelen van wat de cliënt ervaart en voelt à als
iemand erg verdrietig is en jij gaat als therapeut lachen, is dit niet de goede manier om
aan te sluiten bij de cliënt; je laat zien dat je niet begrijpt wat de ander non-verbaal
communiceert
à In alles wat je doet en zegt probeer je aan de cliënt duidelijk te maken dat je zo goed mogelijk
je best doet om diegene te volgen en te begrijpen
6
,Wat moet je doen? à Do’s
- Gebruik à gebruik je lichaamshouding
- Reflecteer à reflecteer wat je ziet, maar zeg niet de hele tijd “Wat ik je hoor zeggen is…” (je
mag ook stelliger zijn; “je hebt het dus lastig op school”)
- Doe à doe declaratieve uitspraken als je behoorlijk zeker bent dat je begrijpt wat er
gezegd is (“je hebt het dus lastig op school”)
- Doe à doe tentatieve uitspraken als je onzeker bent of je het wel begrijpt (“klopt het dat je
het lastig vindt op school?”)
• Op deze manier krijg je meer duidelijkheid, ook wanneer hetgeen wat je denkt niet klopt.
Een vraag biedt de mogelijkheid voor duidelijkheid à als je de plank misslaat, krijg je
het te horen, waardoor je zelf ook meer duidelijkheid en begrip krijgt van de situatie. Dit
is niet erg! De cliënt merkt alsnog dat je zo goed mogelijk je best doet om diegene te
begrijpen, ook als je iets niet helemaal juist begrijpt!
- Kort à hou reflecties kort (1 zin); geen eindeloze samenvatting. In het algemeen is dat veel
duidelijker voor de luisteraar
- Focus à focus je reflectie op het belangrijkste punt. Vraag jezelf af, “wat is het
voornaamste wat er gezegd is? Wat is het meest beladen met emoties?” à ga niet alles
herhalen en samenvatten. Probeer de kern uit het verhaal van de cliënt te pakken
- Accepteer à accepteer correcties. Het is beter om verkeerd te zitten dan te voorzichtig en
terughoudend te zijn
- Onderbreek à Onderbreek om te reflecteren. Het is niet onbeleefd als je doel is om te
begrijpen en de communicatie vooruit te helpen
- Toestaan à sta de spreker toe eigenaar te zijn van de meeste stiltes. Als er een stilte valt
hoef je deze als therapeut niet meteen op te lossen; stiltes geven ook de kans om dingen te
voelen (als cliënt) of om tot realisatie te komen. Onthoud wel dat de communicatie van de
spreker ook non-verbaal kan zijn
Wat moet je NIET doen?
- Neem geen gesloten lichaamshouding aan, hierdoor geef je de cliënt het idee dat je het
allemaal liever niet wil weten of horen
- Maak geen assumpties à ga niet zomaar van dingen uit; vul geen dingen uit jezelf in. Vraag
verder om duidelijkheid te krijgen
- Gebruik geen vragen of een vragende toon à zeg niet de hele tijd “klopt het dat je zegt dat
je vastloopt op school?”, maar wissel af met samenvattingen en stellingen als “Je vindt het
dus moeilijk op school.”
- Ga het probleem niet oplossen
- Ga niet ‘ratelen’; een eindeloos verhaal vertellen à fluit jezelf terug als dit nodig is
- Neem de verantwoordelijkheid niet over à het is niet jouw verantwoordelijkheid dat de
cliënt de hele tijd aan het praten is, als deze wil praten doet diegene dat wel; hij is zelf
verantwoordelijk voor het delen van zijn verhaal of problemen
- Ga de stilte niet opvullen
7
,Wat voor soort reflecties zijn er?
Er zijn vier typen reflecties:
1. Inhoud (parafraseren) = samenvatten van wat er inhoudelijk gezegd is à als een cliënt niet
weet wat er aan de hand is met hem, maar dat hij steeds lage cijfers haalt, kun je inhoudelijk
parafraseren door te zeggen: ‘het gaat niet goed met je in de klas, en je kunt niet achterhalen
waar het door komt’
2. Gevoel = als een cliënt niet weet wat er aan de hand is met hem, maar dat hij steeds lage
cijfers haalt, kun je als therapeut aangeven dat diegene zich misschien verward voelt, dat je
paniek in zijn stem hoort en dat zijn hand trilt bij het laten zien van het papier met de cijfers
à je reflecteert op zijn paniek, onzekerheid en verwarring
3. Betekenis = welke betekenis geeft de cliënt aan een bepaalde boodschap? à Als therapeut
kun je zeggen op hetzelfde voorbeeld als hierboven: ‘academisch goed presteren is altijd
jouw ding geweest’ of ‘je ziet het minder academisch presteren als een tekortkoming’
4. Thema’s/samenvatten = zoek naar overkoepelende thema’s in een lang verhaal; kijk
overstijgend naar de cliënt à als ik zo naar je luister het afgelopen uur, heb ik je horen
navragen wat er mis is gegaan, het gaat niet goed op school, je relatie is minder goed en je
voelt je minder fijn.
à Reflecteren en doorvragen geeft de mogelijkheid dat de cliënt zelf tot de conclusie komt wat er
aan de hand is, waar diegene mee zit en hoe hij/zij het beste geholpen kan worden en wat hij/zij
nodig heeft à leer iemands interne wereld begrijpen, vaar hierin met diegene mee, maar laat
hem/haar zijn eigen oplossing vinden
Empathie
“Therapeutic listening is preliminary to the higher goal of an empathic and deeply personal
connection” ("Therapeutisch luisteren is een voorbereiding op het hogere doel van een
empathische en diep persoonlijke verbinding") à therapeutisch luisteren is onderhevig aan
empathie, en een diepe persoonlijke connectie
Empathie = invoelen, inlevingsvermogen; het vermogen om zich in te leven in de situatie en
gevoelens van anderen. Zich kunnen verplaatsen in anderen draagt bij aan het kunnen begrijpen
van emoties en het gedrag van anderen, en aan communicatie
- Intens voelen wat een andere persoon voelt op een specifiek moment in de unieke
levenservaring van die persoon
- De persoon begrijpen door middel van het meevoelen op dit moment (in plaats van
proberen te begrijpen hoe het voor jou zou voelen als jij die ervaring zou meemaken)
- Nooit verliezen van het ‘alsof’ à het is niet zo dat je het zélf voelt, je probeert het alleen
echt goed te begrijpen en mee te leven. Je gaat mee in de gedachtestroom, normen,
waarden en emoties van de cliënt, maar neemt de gevoelens niet over!!
- ‘The therapist senses accurately the feelings and personal meanings that the client is
experiencing, and communicates this understanding to the client’ (De therapeut voelt
nauwkeurig de gevoelens en persoonlijke betekenissen aan die de cliënt ervaart, en
communiceert dit begrip naar de cliënt) à je geeft aan dat je snapt wat de client voelt, ook
al voel je het niet zelf (je zegt nooit: ik zou dat ook voelen. Je zegt alleen: ik snap dat je je zo
voelt)
- Empathie is een belangrijk element van elke therapeutische relatie
- Kernelement voor een succesvolle behandeluitkomst in CGT + empathie is een essentieel
element in DGT à alle grote psychotherapeutische stromingen erkennen het belang van
empathie
- Andere professies; onderwijs, medische zorg, management à empathie is overal
belangrijk! Ook voor andere banen
8
,Empathie à wat is het niet?
1. Een denkproces à denken haalt je weg bij je gevoel; je moet je hoofd ‘uitzetten’, je moet
ervaren en aanvoelen wat de ander vertelt
2. Sympathie à sympathie is wat we voor anderen voelen, in plaats van wat we met anderen
meevoelen
3. Jezelf verliezen en een spiegel zijn voor anderen à het mooie ervan is dat je jezelf blijft,
terwijl je deelgenoot wordt gemaakt in de ervaring van de ander
Therapeutisch luisteren à empathie
Empathie is wat therapeutisch luisteren waardevol maakt. Empathie zorgt ervoor dat therapeutisch
luisteren méér is dan woorden en parafraseren (aan alleen samenvatten heeft een cliënt niks, de
relatie wordt pas therapeutisch wanneer een therapeut empathisch reageert). Reflectief luisteren
zonder empathie is een parodie op hulpverlening. Het lijkt mogelijk uiterlijk op hulpverlening maar
het ís géén hulpverlening (alleen luisteren is geen hulpverlening).
Waarom is empathie zo van belang?
Mensen zijn bang voor (een deel van) hun eigen binnenwereld; hun schaduwkanten en schaamtes.
Jij (als therapeut) bent een zelfverzekerde metgezel voor de ander in zijn/haar binnenwereld. Door er
voor de ander te zijn, heeft dat de ander de kracht om de eigen schaduwkant te exploreren. Pas als
er meer inzicht is in eigen binnenwereld en bewustzijn van emoties, lukt het mensen om in
beweging te komen.
Wat staat empathie in de weg bij de therapeut?
Wij als mens (therapeut) willen niet te lang stilstaan bij negatieve emoties en situaties, we willen
mensen dan zo snel mogelijk helpen, ook al is het niet eNectief:
- Gewend geraakt aan (mensen helpen uit een rotsituatie) à rationaliseren (je hebt nog
familie, je hebt vrienden, je hebt een baan), redeneren overheerst emoties en empathie
- Angst voor gevoelens/emoties à de mythe dat emoties een teken van zwakte zijn, vooral
in de forensische sector
- Onterecht toegeschreven verantwoordelijkheid
• Het is niet de taak van de therapeut om de gevoelens ‘weg te maken’ à het is niet jouw
taak om de ander een fijn gevoel te geven, het is jouw taak de cliënt inzicht te geven in
de ervaren emoties, en deze toe te lichten
• Probeer niet de ander ‘een goed gevoel’ te geven
- Loslaten van controle à dit is voor een therapeut – en voor iedereen - lastig!
9
, Wat blokkeert empathie bij de ontvanger?
Empathieblokker Voorbeelden
Bagatelliseren Oh, niet huilen. Ik weet zeker dat het niet zo erg is! Het is niet het einde van
de wereld.
Ontkenning Er is niets aan de hand; niets om je zorgen over te maken. Alles is OK.
Rationaliseren Niet huilen. Zie je niet dat het andere kind je geen pijn wilde doen?
Positieve draai geven Kijk naar de zonnige kant. Zie je niet dat dit waarschijnlijk om een goede
reden is gebeurd?
Opvrolijken Maak je geen zorgen. Hier, ik zal je iets grappigs vertellen dat ik laatst
hoorde. Hier, neem een ijsje. Dat vrolijkt je op.
Adviseren/oplossingen Waarom probeer je dit of dat niet? Ik denk dat je die persoon gewoon moet
geven negeren.
De verwachting Je had beter moeten weten. Zet je eroverheen. Laat het je niet raken.
uitspreken
Kleineren Doe niet zo dom. Wees niet belachelijk.
Diagnose stellen/ Je bent overgevoelig.
labelen
Afleiden/afwijken Hé, kijk eens naar die leuke pop.
De aandacht naar jezelf Nu weet je hoe ik me voelde toen hetzelfde met mij gebeurde.
trekken
10
