2024-2025
KLINISCHE
ORTHOPEDAGOGIEK
JAN NAERT
,GEDRAGS- EN EMOTIONELE STOORNISSEN
H1: HET HOLISTISCH PARADIGMA VAN HET POSTMODERNE OPVOEDEN
➢ Paradigma:
• Denkstromingen (niet helemaal afgebakend), binnen eenzelfde kader zijn er spanningen van
hoe er gekeken wordt naar de wereld
• Manieren van kijken, stromen door elkaar
➢ Paradigmaswitch:
• Wisseling van hoe we naar de realiteit kijken
➢ Holistisch:
• Allesomvattend
➢ Post-modern:
• Geloven dat er meerdere manieren zijn om de werkelijkheid te zien en te ervaren.
➢ Wetenschap is nooit neutral, we hebben altijd een bril (we handelen vanuit een paradigma)
• Eigen bril onder de loep nemen is van belang (positionaliteit is van belang)
1. 4 paradigma’s
1) Existentieel fenomenologisch
2) Empirisch analytisch
3) Kritisch dialectisch materialistisch
4) Holistisch
1.1 Existentieel fenomenologisch
➔ Edmund Husserl
➔ Jean-Paul Sartre
➢ Existentieel: de mens als verhaal in zijn volle bestaan
• Inzoemend op de onmogelijkheden, leven en dood wat is dat, wat betekent mens zijn, …
• Streven naar betekenisvol handelen en begrijpen
• De ontmoeting met de ander leidt tot betekenisvolle dialoog, actie en zelfrealisatie.
• Binnen onderwijs: leidt dit paradigma tot menselijke ontmoetingen waarin we de ander proberen
te begrijpen door middel van expressieve communicatie en verbeelding. Belang voor aanraken,
zorgen, spelen, praten, schrijven, … → humanistische opvoeding en psychologie
➢ Ervaring van het individu in de wereld (stuk hetzelfde en een stuk uniek)
• Subjectiviteit
• Bewustzijn
• Unieke van de ervaring van het subject
➢ Bv. linken met het leefwereldgerichte perspectief en onderzoek naar de ervaringen van jongeren in
kwetsbare situaties
• Aandacht voor de ervaring van het subject, proberen aansluiten bij de subjectiviteit van de ander
• Fenomenologie: stelt het fenomeen centraal → niet heel hard voor structureren, bril
proberen wegnemen om ten volle in de realiteit te komen
• Subjectiviteit in onderzoek (‘wegwerken’): metaperspectief, in interactie gaan met de ander
zijn referentiekader
1.2 Empirisch analytisch
➔ Auguste Comte
➔ Karl Popper
➢ Natuurwetenschappen (variatie in wat paradigma’s naar voor schuiven)
➢ Empirie (wat zichtbaar, ervaren is, ‘feiten’)
• Wat je weet of kunt weten moet ervaren worden of zichtbaar zijn, wat we niet zien en niet
onder controle hebben is er ook niet
• Streven naar kennis en duidelijkheid/ objectieve en verifieerbare conclusies
1
, ➢ De mens als machine
• Wat er gebeurd gaan we proberen reduceren (vb. Bewustzijn van een mens reproduceren)
• Binnen onderwijs: paradigma te herkennen in remedial teaching, cognitieve ontwikkeling en
sensorische training, gedragsveranderingsbenaderingen, gestandaardiseerde testen en
voorspellende beoordeling van meerdere risico's op gedragsstoornissen.
➢ Reductionisme
• Complexiteit gaan reproduceren → ingreep in de realiteit → mens is een evidence-based product
➢ Vergelijken en toetsen
• Popper: idee van falsificatie → we moeten hypotheses/zaken ook kunnen verwerpen
1.3 Kritisch dialectisch materialistisch
➔ Georg Hegel
➔ Karl Marx
➢ De mens als kritische burger
• Mens is continue in verandering door tegenstellingen en verschillende krachtlijnen
• We kunnen niet neutraal zijn, daarom zijn we beter kritisch
• Zien van conflict met het empirisch analytische paradigma
➢ Emancipatie
• Rekening houden met materiële omstandigheden
• Menselijke arbeid leidt tot emancipatie en ontmoedigt vervreemding
• Streeft naar sociale rechtvaardigheid en gelooft dat structurele interventie een
noodzakelijke voorwaarde is om deze te bereiken
• Bv. Vragenlijst gaan afnemen bij mensen in armoede → kan niet men moet mee gaan
flankeren in situatie (positionaliteit is van belang)
➢ Diversiteit en inclusie
• Binnen onderwijs: leidt dit paradigma tot het waarborgen van de rechten van de meest
kwetsbaren en waakt het tegen routine in instellingen.
• Bv. Handicaps worden beschouwd als het resultaat van sociaal onrecht en uitgedaagd door
inclusie, emancipatie en empowerment van de meest kwetsbaren
➢ Conflicten tussen krachten (macht en ongelijkheid)
➢ Verandering door tegenstellingen, conflict en synthese enz. (these>antithese>synthese)
1.4 Holisme
➢ Erkent de eenheid en verbondenheid van dingen
• Holistische benadering gelooft in 2 stellingen:
1. Het geheel meer is dan de som van de delen
2. Dat alles met elkaar verbonden is
• Zelf de vooronderstelling van zoiets als som en delen is al heel anti-holistisch
➢ Holistisch onderwijs
• Zoekt naar een gemene deler van 'De mens als machine', 'de mens als verhaal' en 'de mens
als maatschappelijke structuur'
➢ Fritjof Capra
• Holisme als het begrijpen van de werkelijkheid in termen van geïntegreerde
onderdelen, waarvan de kenmerken niet worden gereduceerd tot kleinere eenheden
➢ Principe van gelijktijdigheid
• het Ene en het Vele, die afwisselend samen gaan, zijn tegelijkertijd van elkaar en sluiten
aspecten van de werkelijkheid uit.
➢ Integratieprincipe
• Het 'tegelijkertijd afwisselend samen gaan waar eenheid wordt nagestreefd'
➢ Transformatieprincipe
• Van zodra een vorm van eenheid is bereikt, vindt er een nieuwe dialectische transformatie
plaats naar een andere orde.
➢ Onzekerheidbeginsel
• Het onbegrijpelijke verloop van transformatie kan het individu in nood brengen, omdat het absolute
zekerheden ontkent.
2
, ➢ Citaten:
• “Zoals hetzelfde in ons levend en dood, wakend en slapend, jong en oud is.” Diels & Kranz, 1985
Probeert paradigma’s te verenigen in één, ook al weet men dat de visies heel
verschillend zijn
Holisme houdt zich vooral bezig met de intrinsieke relatie tussen som en delen
• “Het Mooie, beschouwd in zijn essentie, dat wil zeggen, in soort en niet in graad, is dat waarin het vele,
nog steeds gezien als vele, één wordt” Coleridge, 1814
Gaat nog al in tegen essentialisme
• ”In de holistische benadering is deze kwestie van saamhorigheid van Ik en de Ander, van Persoon en
Gemeenschap - wordt beschreven in termen van complementariteit: dat Ene en beschreven in termen van
complementariteit: dat Een en Vele kunnen worden beschouwd als twee gelijktijdige zijden van dezelfde munt
(Wielemans, 1993). Dit wordt het principe van gelijktijdigheid: het Ene en het Vele, die afwisselend samengaan
zijn tegelijkertijd elkaars elkaars uitsluitende aspecten van de werkelijkheid.”
Als we er iets uitnemen dan gaan we al tegen het denken van het holisme in
Complex gegeven dat principe van simultaniteit
2. Post-structuralisme
➢ Reactie tegen het categorische imperatief, Hegel, het existentialisme
➢ Omarmde Nietzsches anarchisme, irrationalisme, nihilisme, scepticisme en relativisme
• Omdat er in deze (geest/lichaam) flux-ontologie geen absolute waarheid bestaat, kunnen
waarden alleen worden bestudeerd als een genealogie
• Het subject kan zich verzetten door de herinnering aan die onderdrukte interpretaties en de
bepaling van het structuralisme overwinnen
➢ Postmoderne denkers vaak poststructuralisten genoemd
• Omdat ze de definitieve onveranderlijkheid van machtsstructuren in twijfel trekken, terwijl ze
het belang van taal als het structurerende element bij uitstek erkennen
• Bevragen van sociale structuren en instellingen die leiden tot de uitsluiting van de
machtelozen, mensen met een handicap, de sociaal uitgesloten en de mensen die worden
gelabeld onder termen van psychoten, neurotici en karakterstoornissen.
➢ Citaten:
• “Het resulterende dynamische proces omvat cycli van desorganisatie en transformatie van activiteiten,
betekenissen, zelfontplooiing en relaties (Mahoney & Marquis, 2002, p. 800). Het onbegrijpelijke verloop van
transformatie kan het individu in nood achterlaten, omdat het absolute zekerheden ontkent.”
Synthese - antithese
Continue dynamiek van beweging op zich, en in die beweging zit de betekeniszinnigheid
Postrealisme duwt op de grenzen van ons zijn
Verhalen vallen stil, mensen hebben geen fundamentele antwoorden meer (kern, staat, beleid
verliezen hun veren)
Zet de grote absolute waarheden op zijn kop
• ” Een belangrijke aanzet tot het postmodernisme werd gegeven in Europa en vooral in Frankrijk. Het werd
expliciet beïnvloed door Nietzsche, Rousseau, Marx, de Kritische theorie, de Frankfurter Schule en het
pessimisme van Sartre. Het reageerde tegen de Kantiaanse categorische imperatief, Hegel en het
existentialisme, en omarmde Nietzsche's anarchisme, irrationalisme, nihilisme, scepticisme en relativisme.”
Katiaans denken: we gaan er geraken (doe niet aan een ander, wat je zelf niet wil aangedaan
worden)
Post-modernistisch: we gaan er niet geraken
De banaliteit van het kwaad (Hannah Arendt): als we denken dat wij niet in staat zijn tot het
onmogelijke, dan wordt het gevaarlijk
2.1 M. Foucault
➢ De geschiedenis als genealogie
• Genealogie: in de tijdsgeest gaan analyseren en hoe kunnen we daar in de tegenwoordige
tijd iets aan doen
➢ De poststructuralistische reactie tegen personalisme en existentialisme
• De structuur faalt, de denkers die denken te weten die waarheid die valt uit elkaar
3
KLINISCHE
ORTHOPEDAGOGIEK
JAN NAERT
,GEDRAGS- EN EMOTIONELE STOORNISSEN
H1: HET HOLISTISCH PARADIGMA VAN HET POSTMODERNE OPVOEDEN
➢ Paradigma:
• Denkstromingen (niet helemaal afgebakend), binnen eenzelfde kader zijn er spanningen van
hoe er gekeken wordt naar de wereld
• Manieren van kijken, stromen door elkaar
➢ Paradigmaswitch:
• Wisseling van hoe we naar de realiteit kijken
➢ Holistisch:
• Allesomvattend
➢ Post-modern:
• Geloven dat er meerdere manieren zijn om de werkelijkheid te zien en te ervaren.
➢ Wetenschap is nooit neutral, we hebben altijd een bril (we handelen vanuit een paradigma)
• Eigen bril onder de loep nemen is van belang (positionaliteit is van belang)
1. 4 paradigma’s
1) Existentieel fenomenologisch
2) Empirisch analytisch
3) Kritisch dialectisch materialistisch
4) Holistisch
1.1 Existentieel fenomenologisch
➔ Edmund Husserl
➔ Jean-Paul Sartre
➢ Existentieel: de mens als verhaal in zijn volle bestaan
• Inzoemend op de onmogelijkheden, leven en dood wat is dat, wat betekent mens zijn, …
• Streven naar betekenisvol handelen en begrijpen
• De ontmoeting met de ander leidt tot betekenisvolle dialoog, actie en zelfrealisatie.
• Binnen onderwijs: leidt dit paradigma tot menselijke ontmoetingen waarin we de ander proberen
te begrijpen door middel van expressieve communicatie en verbeelding. Belang voor aanraken,
zorgen, spelen, praten, schrijven, … → humanistische opvoeding en psychologie
➢ Ervaring van het individu in de wereld (stuk hetzelfde en een stuk uniek)
• Subjectiviteit
• Bewustzijn
• Unieke van de ervaring van het subject
➢ Bv. linken met het leefwereldgerichte perspectief en onderzoek naar de ervaringen van jongeren in
kwetsbare situaties
• Aandacht voor de ervaring van het subject, proberen aansluiten bij de subjectiviteit van de ander
• Fenomenologie: stelt het fenomeen centraal → niet heel hard voor structureren, bril
proberen wegnemen om ten volle in de realiteit te komen
• Subjectiviteit in onderzoek (‘wegwerken’): metaperspectief, in interactie gaan met de ander
zijn referentiekader
1.2 Empirisch analytisch
➔ Auguste Comte
➔ Karl Popper
➢ Natuurwetenschappen (variatie in wat paradigma’s naar voor schuiven)
➢ Empirie (wat zichtbaar, ervaren is, ‘feiten’)
• Wat je weet of kunt weten moet ervaren worden of zichtbaar zijn, wat we niet zien en niet
onder controle hebben is er ook niet
• Streven naar kennis en duidelijkheid/ objectieve en verifieerbare conclusies
1
, ➢ De mens als machine
• Wat er gebeurd gaan we proberen reduceren (vb. Bewustzijn van een mens reproduceren)
• Binnen onderwijs: paradigma te herkennen in remedial teaching, cognitieve ontwikkeling en
sensorische training, gedragsveranderingsbenaderingen, gestandaardiseerde testen en
voorspellende beoordeling van meerdere risico's op gedragsstoornissen.
➢ Reductionisme
• Complexiteit gaan reproduceren → ingreep in de realiteit → mens is een evidence-based product
➢ Vergelijken en toetsen
• Popper: idee van falsificatie → we moeten hypotheses/zaken ook kunnen verwerpen
1.3 Kritisch dialectisch materialistisch
➔ Georg Hegel
➔ Karl Marx
➢ De mens als kritische burger
• Mens is continue in verandering door tegenstellingen en verschillende krachtlijnen
• We kunnen niet neutraal zijn, daarom zijn we beter kritisch
• Zien van conflict met het empirisch analytische paradigma
➢ Emancipatie
• Rekening houden met materiële omstandigheden
• Menselijke arbeid leidt tot emancipatie en ontmoedigt vervreemding
• Streeft naar sociale rechtvaardigheid en gelooft dat structurele interventie een
noodzakelijke voorwaarde is om deze te bereiken
• Bv. Vragenlijst gaan afnemen bij mensen in armoede → kan niet men moet mee gaan
flankeren in situatie (positionaliteit is van belang)
➢ Diversiteit en inclusie
• Binnen onderwijs: leidt dit paradigma tot het waarborgen van de rechten van de meest
kwetsbaren en waakt het tegen routine in instellingen.
• Bv. Handicaps worden beschouwd als het resultaat van sociaal onrecht en uitgedaagd door
inclusie, emancipatie en empowerment van de meest kwetsbaren
➢ Conflicten tussen krachten (macht en ongelijkheid)
➢ Verandering door tegenstellingen, conflict en synthese enz. (these>antithese>synthese)
1.4 Holisme
➢ Erkent de eenheid en verbondenheid van dingen
• Holistische benadering gelooft in 2 stellingen:
1. Het geheel meer is dan de som van de delen
2. Dat alles met elkaar verbonden is
• Zelf de vooronderstelling van zoiets als som en delen is al heel anti-holistisch
➢ Holistisch onderwijs
• Zoekt naar een gemene deler van 'De mens als machine', 'de mens als verhaal' en 'de mens
als maatschappelijke structuur'
➢ Fritjof Capra
• Holisme als het begrijpen van de werkelijkheid in termen van geïntegreerde
onderdelen, waarvan de kenmerken niet worden gereduceerd tot kleinere eenheden
➢ Principe van gelijktijdigheid
• het Ene en het Vele, die afwisselend samen gaan, zijn tegelijkertijd van elkaar en sluiten
aspecten van de werkelijkheid uit.
➢ Integratieprincipe
• Het 'tegelijkertijd afwisselend samen gaan waar eenheid wordt nagestreefd'
➢ Transformatieprincipe
• Van zodra een vorm van eenheid is bereikt, vindt er een nieuwe dialectische transformatie
plaats naar een andere orde.
➢ Onzekerheidbeginsel
• Het onbegrijpelijke verloop van transformatie kan het individu in nood brengen, omdat het absolute
zekerheden ontkent.
2
, ➢ Citaten:
• “Zoals hetzelfde in ons levend en dood, wakend en slapend, jong en oud is.” Diels & Kranz, 1985
Probeert paradigma’s te verenigen in één, ook al weet men dat de visies heel
verschillend zijn
Holisme houdt zich vooral bezig met de intrinsieke relatie tussen som en delen
• “Het Mooie, beschouwd in zijn essentie, dat wil zeggen, in soort en niet in graad, is dat waarin het vele,
nog steeds gezien als vele, één wordt” Coleridge, 1814
Gaat nog al in tegen essentialisme
• ”In de holistische benadering is deze kwestie van saamhorigheid van Ik en de Ander, van Persoon en
Gemeenschap - wordt beschreven in termen van complementariteit: dat Ene en beschreven in termen van
complementariteit: dat Een en Vele kunnen worden beschouwd als twee gelijktijdige zijden van dezelfde munt
(Wielemans, 1993). Dit wordt het principe van gelijktijdigheid: het Ene en het Vele, die afwisselend samengaan
zijn tegelijkertijd elkaars elkaars uitsluitende aspecten van de werkelijkheid.”
Als we er iets uitnemen dan gaan we al tegen het denken van het holisme in
Complex gegeven dat principe van simultaniteit
2. Post-structuralisme
➢ Reactie tegen het categorische imperatief, Hegel, het existentialisme
➢ Omarmde Nietzsches anarchisme, irrationalisme, nihilisme, scepticisme en relativisme
• Omdat er in deze (geest/lichaam) flux-ontologie geen absolute waarheid bestaat, kunnen
waarden alleen worden bestudeerd als een genealogie
• Het subject kan zich verzetten door de herinnering aan die onderdrukte interpretaties en de
bepaling van het structuralisme overwinnen
➢ Postmoderne denkers vaak poststructuralisten genoemd
• Omdat ze de definitieve onveranderlijkheid van machtsstructuren in twijfel trekken, terwijl ze
het belang van taal als het structurerende element bij uitstek erkennen
• Bevragen van sociale structuren en instellingen die leiden tot de uitsluiting van de
machtelozen, mensen met een handicap, de sociaal uitgesloten en de mensen die worden
gelabeld onder termen van psychoten, neurotici en karakterstoornissen.
➢ Citaten:
• “Het resulterende dynamische proces omvat cycli van desorganisatie en transformatie van activiteiten,
betekenissen, zelfontplooiing en relaties (Mahoney & Marquis, 2002, p. 800). Het onbegrijpelijke verloop van
transformatie kan het individu in nood achterlaten, omdat het absolute zekerheden ontkent.”
Synthese - antithese
Continue dynamiek van beweging op zich, en in die beweging zit de betekeniszinnigheid
Postrealisme duwt op de grenzen van ons zijn
Verhalen vallen stil, mensen hebben geen fundamentele antwoorden meer (kern, staat, beleid
verliezen hun veren)
Zet de grote absolute waarheden op zijn kop
• ” Een belangrijke aanzet tot het postmodernisme werd gegeven in Europa en vooral in Frankrijk. Het werd
expliciet beïnvloed door Nietzsche, Rousseau, Marx, de Kritische theorie, de Frankfurter Schule en het
pessimisme van Sartre. Het reageerde tegen de Kantiaanse categorische imperatief, Hegel en het
existentialisme, en omarmde Nietzsche's anarchisme, irrationalisme, nihilisme, scepticisme en relativisme.”
Katiaans denken: we gaan er geraken (doe niet aan een ander, wat je zelf niet wil aangedaan
worden)
Post-modernistisch: we gaan er niet geraken
De banaliteit van het kwaad (Hannah Arendt): als we denken dat wij niet in staat zijn tot het
onmogelijke, dan wordt het gevaarlijk
2.1 M. Foucault
➢ De geschiedenis als genealogie
• Genealogie: in de tijdsgeest gaan analyseren en hoe kunnen we daar in de tegenwoordige
tijd iets aan doen
➢ De poststructuralistische reactie tegen personalisme en existentialisme
• De structuur faalt, de denkers die denken te weten die waarheid die valt uit elkaar
3
