Mirthe Boiten
Bodemkunde – Grete De Maeyer
HOOFDSTUK 1: De bodems rondom ons
1.1 Welke ecosysteemdiensten vervullen onze bodems?
Ecosysteemdienst = dienst die door een gezond ecosysteem aan mensen w geleverd
↳ Verstrekken van een product door:
- Een ecosysteem bv. drinkwater
- Regulerende dienst bv. bestuiving van gewassen
- Culturele dienst bv. gelegenheid tot recreatie
- Dienst die voorgaande diensten ondersteund bv. kringloop van nutriënten
De bodemfuncties:
Figuur: bodems spelen verschillende rollen binnen deze ecosysteemdiensten
1.1.1 medium voor plantengroei
Bodemfuncties ifv plant:
1. zorgt voor fysieke ondersteuning waardoor wortelsysteem vd plant verankerd kan worden
2. ventilatiefunctie: CO2 uit bodem ontsnappen en O2 uit atmosfeer in bodem -> via netwerk
van poriën
3. opslagplaats: water vastgehouden via de poriën als reserve voor planten
4. voorkomen temperatuursextremen
5. giftige bestanddelen afbreken
6. minerale nutriënten en organische componenten voor de plant
1.1.2 rol van bodems bij watervoorziening
Bodem doorlaatbaar? regenwater infiltreerd in de bodem -> opgeslagen in bodem -> water gebruikt
door planten of dieper doorsijpelen doorheen verschillende bodemlagen tot grondwater
↳ water gezuiverd tijdens doorsijpelen door bodemprocessen
Bodem niet doorlaatbaar? Regenwater zal dan niet infiltreren -> stroomt van land af ->
bodemdeeltjes en puin mee in rivier -> destructieve plotse overstroming met modderig vervuild
water
Natuur en beheer van bodems beïnvloeden waterkwaliteit en waterkwantiteit
1
, Mirthe Boiten
1.1.3 rol van bodems bij de recyclage van grondstoffen
Organische resten omzetten in bodemorganische stof -> komen mineralen nutriënten vrij die terug
ter beschikking van planten en dieren worden gesteld + CO2 komt vrij dat omgezet w in
fotosyntheseproces
! Sommige bodems kunnen veel CO2 opslaan in de bodem -> minder in atmosfeer -> oplossing
klimaatverandering
1.1.4 hoe veranderen bodems de atmosfeer
Bodems ademen in en uit -> belangrijke interactie met atmosfeer
↳ gasuitwisseling tss bodem en atmosfeer beïnvloed samenstelling vd atmosfeer
- Verdampen van bodemvocht -> waterdamp in atmosfeer
- Bodem absorbeert O2
- Bodem geeft methaan, CO2, stikstof, … vrij
1.1.5 de bodems als habitat voor organismen
In bodem complexe gemeenschap van organismen die welzijn vd mens beïnvloedt via
ecosysteemfuncties
Bv. samenstelling van voedsel is afhankelijk bd bodemkwaliteit
- Heeft ziekmakende rol, maar ook genezende rol
In bodem verschillende niches + is heterogeen samengesteld
Bodems herbergen een groot deel vd genetische diversiteit vd aarde
1.1.6 bodem als technische medium
Veel bouwmaterialen zijn afkomstig vd bodem
Bodem vormt draagvlak voor mensleijke activiteiten
1.2 De bodem of pedosfeer
Bodem/pedosfeer bevindt zich op het raakvlak met:
- Gassen uit de atmosfeer
- Via organische stof en biomassa met de planten, dieren en micro-organismen uit de biosfeer
- Mineralen en gesteente in de lithosfeer
- Bodemwater uit hydrosfeer
2
, Mirthe Boiten
Op schaal van kilometers (a) zorgt de bodem voor:
- Transport van water vanaf regen tot de rivieren
- Transfer van mineralen vanaf gesteenten tot aan de oceanen
- Uitwisseling van gassen met de atmosfeer en beïnvloedt zo
de samenstelling van de atmosfeer
Op schaal van meters (b):
- Is de bodem een overgangszones tussen de harde gesteenten en lucht, houdt lucht en water
vast, en is belangrijk voor plantenwortels
- Zorgt de bodem voor transfer van mineralen van de aardkorst naar de vegetatie
- Zorgt ze voor de opslag van organische resten afkomstig van planten en dieren
Op schaal van millimeters (c):
- Zorgt voor microhabitats (zowel voor land- als waterorganismen)
- Geleidt water en nutriënten naar de plantenwortels
- Voorziet een groot oppervlak en verschillende ruimtes voor bodemwater waarop en waarin
duizenden biochemische reacties kunnen gebeuren
Schaal van micrometers en nanometers (d)
- Gestructureerde en complexe oppervlakken, zowel minerale als organische waarop
chemische reacties plaatsvinden. De kleinste minerale partikels vormen micro-zones van
elektromagnetische lading
- Elektromagnetische lading zorgt voor aantrekking van bacteriële celwanden, van proteïnen,
van conglomeraten van watermoleculen
Figuur 1-5: De bodem op verschillende schaalniveau's
Wat is nu het verschil tussen een bodem en grond?
- Grond = materiaal waaruit een bodem is opgebouwd, dus het mengsel van mineralen,
organische stof, vocht, lucht en organismen
- Bodem = 3-dimensionaal geheel dat gekarakteriseerd w door een rangschikking en een
opeenvolging van lagen van gronddeeltjes. Bodems verschillen van locatie tot locatie
o = product van afbraak- en opbouwprocessen
3
, Mirthe Boiten
1.3 Het bodemprofiel
Bodemprofiel = doorsneden van verschillende horizonten
↳ Put graven zien we een gelaagdheid, de verschillende lagen = horizonten
Figuur: het bodemprofiel
O-horizont = lagen van oudere en verse organisch materiaal afkomstig van vallende bladeren en
ander plantaardig en dierlijk materiaal dat zich aan de oppervlakte bevindt
↳ bodemdieren en sijpelend water zorgen dat orgnaisch materiaal naar beneden wordt
meegenomen en vermengd wordt met het minerale gedeelte
A-horizont = laag juist onder het bovenoppervlak dat vooral bestaat uit minerale deeltjes met een
donkerdere kleur, vanwege de accumulatie en menging met organisch materiaal
E-horizont = in sommige bodems waar sterke verwering en uitloging gebeurd zijn er horizonten waar
geen accumulatie plaatsvond van organisch materiaal -> onder A-horizont
Lagen onder de O en A-horizont bevatten veel minder organisch materiaal -> deze lagen kan
accumulatie gebeuren van kleideeltjes via uitdroging uit de horizonten erboven
B-horizont = laag waar de mineralen ter plaatse gevormd kunnen worden via verweringsprocessen
C-horizont = doordat plantwortels en micro-organismen zich nog dieper kunnen begeven zorgen ze
voor chemische veranderingen van het bodemwater en biochemische verwering vh moedermateriaal
= het onderliggende minerale gedeelte waaruit de bodem zich vormt
1.4 naar een definitie van bodem
Bodem definiëren:
- Het min of meer losse minerale en/of organische materiaal op het onmiddellijke oppervlak
van de aarde dat dient als een natuurlijk medium voor de groei van landplanten.
- De min of meer losse minerale en/of organische materie op het aardoppervlak die is
blootgesteld aan bodemvormende factoren zoals: klimaat (inclusief water- en
temperatuureffecten), en macroen micro-organismen, reliëf, en moedermateriaal gedurende
een bepaalde periode. Het uiteindelijk product ‘bodem’ verschilt van het moedermateriaal
waarvan het is afgeleid in vele fysische, chemische, biologische en morfologische
eigenschappen en kenmerken.
4
Bodemkunde – Grete De Maeyer
HOOFDSTUK 1: De bodems rondom ons
1.1 Welke ecosysteemdiensten vervullen onze bodems?
Ecosysteemdienst = dienst die door een gezond ecosysteem aan mensen w geleverd
↳ Verstrekken van een product door:
- Een ecosysteem bv. drinkwater
- Regulerende dienst bv. bestuiving van gewassen
- Culturele dienst bv. gelegenheid tot recreatie
- Dienst die voorgaande diensten ondersteund bv. kringloop van nutriënten
De bodemfuncties:
Figuur: bodems spelen verschillende rollen binnen deze ecosysteemdiensten
1.1.1 medium voor plantengroei
Bodemfuncties ifv plant:
1. zorgt voor fysieke ondersteuning waardoor wortelsysteem vd plant verankerd kan worden
2. ventilatiefunctie: CO2 uit bodem ontsnappen en O2 uit atmosfeer in bodem -> via netwerk
van poriën
3. opslagplaats: water vastgehouden via de poriën als reserve voor planten
4. voorkomen temperatuursextremen
5. giftige bestanddelen afbreken
6. minerale nutriënten en organische componenten voor de plant
1.1.2 rol van bodems bij watervoorziening
Bodem doorlaatbaar? regenwater infiltreerd in de bodem -> opgeslagen in bodem -> water gebruikt
door planten of dieper doorsijpelen doorheen verschillende bodemlagen tot grondwater
↳ water gezuiverd tijdens doorsijpelen door bodemprocessen
Bodem niet doorlaatbaar? Regenwater zal dan niet infiltreren -> stroomt van land af ->
bodemdeeltjes en puin mee in rivier -> destructieve plotse overstroming met modderig vervuild
water
Natuur en beheer van bodems beïnvloeden waterkwaliteit en waterkwantiteit
1
, Mirthe Boiten
1.1.3 rol van bodems bij de recyclage van grondstoffen
Organische resten omzetten in bodemorganische stof -> komen mineralen nutriënten vrij die terug
ter beschikking van planten en dieren worden gesteld + CO2 komt vrij dat omgezet w in
fotosyntheseproces
! Sommige bodems kunnen veel CO2 opslaan in de bodem -> minder in atmosfeer -> oplossing
klimaatverandering
1.1.4 hoe veranderen bodems de atmosfeer
Bodems ademen in en uit -> belangrijke interactie met atmosfeer
↳ gasuitwisseling tss bodem en atmosfeer beïnvloed samenstelling vd atmosfeer
- Verdampen van bodemvocht -> waterdamp in atmosfeer
- Bodem absorbeert O2
- Bodem geeft methaan, CO2, stikstof, … vrij
1.1.5 de bodems als habitat voor organismen
In bodem complexe gemeenschap van organismen die welzijn vd mens beïnvloedt via
ecosysteemfuncties
Bv. samenstelling van voedsel is afhankelijk bd bodemkwaliteit
- Heeft ziekmakende rol, maar ook genezende rol
In bodem verschillende niches + is heterogeen samengesteld
Bodems herbergen een groot deel vd genetische diversiteit vd aarde
1.1.6 bodem als technische medium
Veel bouwmaterialen zijn afkomstig vd bodem
Bodem vormt draagvlak voor mensleijke activiteiten
1.2 De bodem of pedosfeer
Bodem/pedosfeer bevindt zich op het raakvlak met:
- Gassen uit de atmosfeer
- Via organische stof en biomassa met de planten, dieren en micro-organismen uit de biosfeer
- Mineralen en gesteente in de lithosfeer
- Bodemwater uit hydrosfeer
2
, Mirthe Boiten
Op schaal van kilometers (a) zorgt de bodem voor:
- Transport van water vanaf regen tot de rivieren
- Transfer van mineralen vanaf gesteenten tot aan de oceanen
- Uitwisseling van gassen met de atmosfeer en beïnvloedt zo
de samenstelling van de atmosfeer
Op schaal van meters (b):
- Is de bodem een overgangszones tussen de harde gesteenten en lucht, houdt lucht en water
vast, en is belangrijk voor plantenwortels
- Zorgt de bodem voor transfer van mineralen van de aardkorst naar de vegetatie
- Zorgt ze voor de opslag van organische resten afkomstig van planten en dieren
Op schaal van millimeters (c):
- Zorgt voor microhabitats (zowel voor land- als waterorganismen)
- Geleidt water en nutriënten naar de plantenwortels
- Voorziet een groot oppervlak en verschillende ruimtes voor bodemwater waarop en waarin
duizenden biochemische reacties kunnen gebeuren
Schaal van micrometers en nanometers (d)
- Gestructureerde en complexe oppervlakken, zowel minerale als organische waarop
chemische reacties plaatsvinden. De kleinste minerale partikels vormen micro-zones van
elektromagnetische lading
- Elektromagnetische lading zorgt voor aantrekking van bacteriële celwanden, van proteïnen,
van conglomeraten van watermoleculen
Figuur 1-5: De bodem op verschillende schaalniveau's
Wat is nu het verschil tussen een bodem en grond?
- Grond = materiaal waaruit een bodem is opgebouwd, dus het mengsel van mineralen,
organische stof, vocht, lucht en organismen
- Bodem = 3-dimensionaal geheel dat gekarakteriseerd w door een rangschikking en een
opeenvolging van lagen van gronddeeltjes. Bodems verschillen van locatie tot locatie
o = product van afbraak- en opbouwprocessen
3
, Mirthe Boiten
1.3 Het bodemprofiel
Bodemprofiel = doorsneden van verschillende horizonten
↳ Put graven zien we een gelaagdheid, de verschillende lagen = horizonten
Figuur: het bodemprofiel
O-horizont = lagen van oudere en verse organisch materiaal afkomstig van vallende bladeren en
ander plantaardig en dierlijk materiaal dat zich aan de oppervlakte bevindt
↳ bodemdieren en sijpelend water zorgen dat orgnaisch materiaal naar beneden wordt
meegenomen en vermengd wordt met het minerale gedeelte
A-horizont = laag juist onder het bovenoppervlak dat vooral bestaat uit minerale deeltjes met een
donkerdere kleur, vanwege de accumulatie en menging met organisch materiaal
E-horizont = in sommige bodems waar sterke verwering en uitloging gebeurd zijn er horizonten waar
geen accumulatie plaatsvond van organisch materiaal -> onder A-horizont
Lagen onder de O en A-horizont bevatten veel minder organisch materiaal -> deze lagen kan
accumulatie gebeuren van kleideeltjes via uitdroging uit de horizonten erboven
B-horizont = laag waar de mineralen ter plaatse gevormd kunnen worden via verweringsprocessen
C-horizont = doordat plantwortels en micro-organismen zich nog dieper kunnen begeven zorgen ze
voor chemische veranderingen van het bodemwater en biochemische verwering vh moedermateriaal
= het onderliggende minerale gedeelte waaruit de bodem zich vormt
1.4 naar een definitie van bodem
Bodem definiëren:
- Het min of meer losse minerale en/of organische materiaal op het onmiddellijke oppervlak
van de aarde dat dient als een natuurlijk medium voor de groei van landplanten.
- De min of meer losse minerale en/of organische materie op het aardoppervlak die is
blootgesteld aan bodemvormende factoren zoals: klimaat (inclusief water- en
temperatuureffecten), en macroen micro-organismen, reliëf, en moedermateriaal gedurende
een bepaalde periode. Het uiteindelijk product ‘bodem’ verschilt van het moedermateriaal
waarvan het is afgeleid in vele fysische, chemische, biologische en morfologische
eigenschappen en kenmerken.
4
