Psychologie van individuele verschillen deel 1
Inleiding
- Er bestaan grote verschillen tussen mensen
Iedereen is anders
o Qua fysiek, voorkomen = goed zichtbaar
o Maar ook psychologisch
Spreken over de gemiddelde persoon (vaak in vakken) is spreken over iemand die niet
bestaat
Als we echt menselijk gedrag, gedachten en gevoelens willen begrijpen, hebben we nood
aan een psychologie van individuele verschillen
- Psychologie van individuele verschillen?
Onderzoek emoties
o Emoties = belangrijk onderdeel van onze persoonlijkheid, van ons leven
Kleuren ons leven, bepalen onze voor-en afkeuren, ons gedrag, spelen
belangrijke rol in ons welzijn, etc.
bv. als je naar een fuif wilt gaan, ga je nadenken of je het wel leuk gaat vinden =
je maakt mentale simulatie en uw emoties hebben impact op de beslissing die
je maakt
- Emoties = reacties op gebeurtenissen die voor ons van belang zijn
Mensen verschillen sterk in de emoties die ze ervaren
o bv. sommigen steeds uitgelaten en enthousiast, anderen meer bedrukt en somber
o Er zijn relatief stabiele verschillen TUSSEN mensen in hoe ze zich doorgaans voelen =
interindividuele verschillen
Mensen verschillen sterk in de emoties die ze ervaren in verschillende situaties of doorheen
de tijd
o bv. ene moment uitgelaten, ander moment triest, ander moment kwaad
o Mensen vertonen emotionele schommelingen over de tijd = intra-individuele
verschillen
- Er zijn grote verschillen
TUSSEN mensen in de emoties die ze ervaren en BINNEN mensen van het ene moment op
het andere
Dergelijke verschillen bestaan niet enkel op vlak van emoties, maar ook op vlak van
o Meer algemeen: persoonlijkheid, gedrag, gedachten en gevoelens
o Intelligentie
o Oplossen complexe taken
Deze VERSCHILLEN zijn STUDIEOBJECT van de psychologie van individuele verschillen
o Beschrijven en verklaren
1
,Hoofdstuk 1: Doelstelling en geschiedenis
1.1 Doelstelling
- Verschillende takken uit psychologie: begaan met ontdekken van “algemene wetmatigheden”
Functieleer: hoe werkt ons geheugen, perceptie, emoties en affect
Sociale psychologie: hoe is ons gedrag functie van sociale factoren?
Biologische psychologie: hoe kunnen onze gedachten, gevoelens, en gedragingen verklaard
worden door onze biologie?
Zoektocht naar algemene wetmatigheden is zeer belangrijk en waardevol,
o MAAR niet gehele plaatje
o WANT er zijn grote verschillen tussen en binnen mensen inzake ons gedrag, prestaties,
cognities, gevoelens, etc.
= onderwerp van psychologie van individuele verschillen
- PID = psychologie van verschillen tussen mensen:
↔ algemene psychologie (functieleer, sociale psychologie)
- DOEL:
Beschrijven:
o Van verschillen: op welke vlakken verschillen mensen van elkaar/zichzelf? Welke zijn
de belangrijkste verschillen?
bv. agressie, intelligentie, persoonlijkheid
bv. Belangrijk: lengte, haarkleur, niet belangrijk: kromme teen
o Van verbanden tussen verschillen: met wat hangen zulke verschillen samen?
bv. Hoe hangt agressie samen met uw zelfwaarde? Positief of negatief verband
Verklaren van verschillen:
o Wat ligt er aan de basis van deze verschillen?
o Verschillende lagen van verklaringen: genetisch, opvoeding, biologisch, cultuur, etc
- PID is geen tak van psychologie die in isolatie bestaat, maar heeft implicaties voor alle
toepassingsgebieden van de psychologie
Organisaties, bedrijven
o selectie/recrutering/promotie = manieren nodig om sollicitanten in te kunnen schatten
om ze in bepaalde functie te plaatsen
o wat maakt sommige mensen betere leiders? wat maakt sommige mensen gevoeliger
voor burn-out?
School psychologie
o wat verklaart verschillen tussen leerlingen in schools presteren = welke factoren liggen
aan de basis van het feit dat sommige studenten het beter doen dan anderen?
Persoonlijkheid, motivatie, intelligentie, etc
o (hoe) kunnen we minder presterende studenten helpen? wat onderscheidt goed van
minder goed functionerende individuen?
2
, Klinische psychologie
o wat maakt mensen kwetsbaar of veerkrachtig? bv. COVID = hoe sterk verschillen
mensen in hun reactie op lockdown
o studie mentaal welzijn en COVID
4 individuen met verschillende mentale problematieken
Nagaan of je een episode (van bv depressie) op voorhand al kan zien aankomen
Dagboek bijhouden met hoe ze zich op verschillende momenten voelen
COVID + maatregelen kwamen op, nagaan hoe men reageerde
Resultaat: Verschillende effecten bij de individuen
Bv. Bipolair reageerde sterk en blijheid nam af, depressie reageerde amper,
mensen met verslaving kregen enorme craving
Theorie en Onderzoek
1.1.1 Wat?
- Beschrijven van verschillen
Interindividuele verschillen
o Vergelijking tussen mensen
o Studie met verschillende condities als effect op emoties
Condities: afleiden, geen instructie geven of doen focussen op emoties
Algemeen = wat is de impact op de emoties van mensen in de verschillende
condities
PID = hoe verschillen alle mensen van elkaar
Intergroepsverschillen
o Vergelijking tussen groepen mensen obv agressie, cultuur, etc
o Groepen gemaakt obv cultuur, geslacht, etc
o Onderzoek Terraciano culturele stereotypes
Bekeek de stereotypen die men heeft van bepaalde culturen en of deze correct
zijn
Zelfbeschrijving: Hoe ben jij als Belg? en anderbeschrijving hoe zie jij een
Fransman?
Resultaat: beschrijvingen kwamen niet overeen
o Studie met verschillende condities als effect op emoties
Condities: afleiden, geen instructie geven of doen focussen op emoties
bv. reageren vrouwen emotioneler dan mannen in de focus conditie?
Intra-individuele verschillen
o Vergelijking binnen een persoon
o Profiel over situaties of tijdstippen
o bv. Agressie van bepaald persoon in ene situatie en in andere situatie (huishouden
en na belediging)
3
, Interindividuele verschillen in intra-individuele verschillen = interindividuele verschillen in
profielen
o Vergelijken van ene persoon in verschillende situaties met andere persoon in
verschillende situaties
o Elks een eigen profiel (= vergelijking binnen persoon), vervolgens die profielen ook
vergelijken = verschillende types mensen
- Beschrijven van verschillen inzake
Cognitief functioneren
o Intelligentie = product = prestatie cognitieve zaken, vermogen om complexe
cognitieve problemen op te lossen
o Cognitieve stijlen = proces = manier van verwerken
Analytisch (probleem opdelen in deelproblemen) of holistisch (probleem als
één groot geheel aanpakken)
Persoonlijkheid
o Affectieve en sociale domein bv. karakter, emoties, gedrag
- Beschrijven van verbanden tussen verschillen
Verschillen op vlak van 1 variabele in verband brengen met verschillen op vlak van andere
variabele
bv. agressie en intelligentie
1.1.2 Doel?
- Zicht te krijgen op structuur van verschillen tussen mensen en hoe verschillen op verschillende
vlakken onderling samenhangen
- Verschillen verklaren adhv de beschrijvingen en verbanden: wat ligt er aan de basis van deze
verschillen?
Verschillende niveaus: genetisch, cultuur, etc
bv. agressie: mogelijke oorzaken? Stress, opvoeding, alcohol
- Proximale verklaringen
Factoren die in de tijd en ruimte min of meer samengaan met de te verklaren (verbanden
tussen) verschillen
bv. Fysiologie en emoties; hitte en agressie
- Distale verklaringen
Factoren die verderaf liggen in de tijd
bv. Evolutionaire theorieën van geslachtsverschillen, genen, gebeurtenissen in vroege
levensfasen, bv. hechtingstheorieën
4
Inleiding
- Er bestaan grote verschillen tussen mensen
Iedereen is anders
o Qua fysiek, voorkomen = goed zichtbaar
o Maar ook psychologisch
Spreken over de gemiddelde persoon (vaak in vakken) is spreken over iemand die niet
bestaat
Als we echt menselijk gedrag, gedachten en gevoelens willen begrijpen, hebben we nood
aan een psychologie van individuele verschillen
- Psychologie van individuele verschillen?
Onderzoek emoties
o Emoties = belangrijk onderdeel van onze persoonlijkheid, van ons leven
Kleuren ons leven, bepalen onze voor-en afkeuren, ons gedrag, spelen
belangrijke rol in ons welzijn, etc.
bv. als je naar een fuif wilt gaan, ga je nadenken of je het wel leuk gaat vinden =
je maakt mentale simulatie en uw emoties hebben impact op de beslissing die
je maakt
- Emoties = reacties op gebeurtenissen die voor ons van belang zijn
Mensen verschillen sterk in de emoties die ze ervaren
o bv. sommigen steeds uitgelaten en enthousiast, anderen meer bedrukt en somber
o Er zijn relatief stabiele verschillen TUSSEN mensen in hoe ze zich doorgaans voelen =
interindividuele verschillen
Mensen verschillen sterk in de emoties die ze ervaren in verschillende situaties of doorheen
de tijd
o bv. ene moment uitgelaten, ander moment triest, ander moment kwaad
o Mensen vertonen emotionele schommelingen over de tijd = intra-individuele
verschillen
- Er zijn grote verschillen
TUSSEN mensen in de emoties die ze ervaren en BINNEN mensen van het ene moment op
het andere
Dergelijke verschillen bestaan niet enkel op vlak van emoties, maar ook op vlak van
o Meer algemeen: persoonlijkheid, gedrag, gedachten en gevoelens
o Intelligentie
o Oplossen complexe taken
Deze VERSCHILLEN zijn STUDIEOBJECT van de psychologie van individuele verschillen
o Beschrijven en verklaren
1
,Hoofdstuk 1: Doelstelling en geschiedenis
1.1 Doelstelling
- Verschillende takken uit psychologie: begaan met ontdekken van “algemene wetmatigheden”
Functieleer: hoe werkt ons geheugen, perceptie, emoties en affect
Sociale psychologie: hoe is ons gedrag functie van sociale factoren?
Biologische psychologie: hoe kunnen onze gedachten, gevoelens, en gedragingen verklaard
worden door onze biologie?
Zoektocht naar algemene wetmatigheden is zeer belangrijk en waardevol,
o MAAR niet gehele plaatje
o WANT er zijn grote verschillen tussen en binnen mensen inzake ons gedrag, prestaties,
cognities, gevoelens, etc.
= onderwerp van psychologie van individuele verschillen
- PID = psychologie van verschillen tussen mensen:
↔ algemene psychologie (functieleer, sociale psychologie)
- DOEL:
Beschrijven:
o Van verschillen: op welke vlakken verschillen mensen van elkaar/zichzelf? Welke zijn
de belangrijkste verschillen?
bv. agressie, intelligentie, persoonlijkheid
bv. Belangrijk: lengte, haarkleur, niet belangrijk: kromme teen
o Van verbanden tussen verschillen: met wat hangen zulke verschillen samen?
bv. Hoe hangt agressie samen met uw zelfwaarde? Positief of negatief verband
Verklaren van verschillen:
o Wat ligt er aan de basis van deze verschillen?
o Verschillende lagen van verklaringen: genetisch, opvoeding, biologisch, cultuur, etc
- PID is geen tak van psychologie die in isolatie bestaat, maar heeft implicaties voor alle
toepassingsgebieden van de psychologie
Organisaties, bedrijven
o selectie/recrutering/promotie = manieren nodig om sollicitanten in te kunnen schatten
om ze in bepaalde functie te plaatsen
o wat maakt sommige mensen betere leiders? wat maakt sommige mensen gevoeliger
voor burn-out?
School psychologie
o wat verklaart verschillen tussen leerlingen in schools presteren = welke factoren liggen
aan de basis van het feit dat sommige studenten het beter doen dan anderen?
Persoonlijkheid, motivatie, intelligentie, etc
o (hoe) kunnen we minder presterende studenten helpen? wat onderscheidt goed van
minder goed functionerende individuen?
2
, Klinische psychologie
o wat maakt mensen kwetsbaar of veerkrachtig? bv. COVID = hoe sterk verschillen
mensen in hun reactie op lockdown
o studie mentaal welzijn en COVID
4 individuen met verschillende mentale problematieken
Nagaan of je een episode (van bv depressie) op voorhand al kan zien aankomen
Dagboek bijhouden met hoe ze zich op verschillende momenten voelen
COVID + maatregelen kwamen op, nagaan hoe men reageerde
Resultaat: Verschillende effecten bij de individuen
Bv. Bipolair reageerde sterk en blijheid nam af, depressie reageerde amper,
mensen met verslaving kregen enorme craving
Theorie en Onderzoek
1.1.1 Wat?
- Beschrijven van verschillen
Interindividuele verschillen
o Vergelijking tussen mensen
o Studie met verschillende condities als effect op emoties
Condities: afleiden, geen instructie geven of doen focussen op emoties
Algemeen = wat is de impact op de emoties van mensen in de verschillende
condities
PID = hoe verschillen alle mensen van elkaar
Intergroepsverschillen
o Vergelijking tussen groepen mensen obv agressie, cultuur, etc
o Groepen gemaakt obv cultuur, geslacht, etc
o Onderzoek Terraciano culturele stereotypes
Bekeek de stereotypen die men heeft van bepaalde culturen en of deze correct
zijn
Zelfbeschrijving: Hoe ben jij als Belg? en anderbeschrijving hoe zie jij een
Fransman?
Resultaat: beschrijvingen kwamen niet overeen
o Studie met verschillende condities als effect op emoties
Condities: afleiden, geen instructie geven of doen focussen op emoties
bv. reageren vrouwen emotioneler dan mannen in de focus conditie?
Intra-individuele verschillen
o Vergelijking binnen een persoon
o Profiel over situaties of tijdstippen
o bv. Agressie van bepaald persoon in ene situatie en in andere situatie (huishouden
en na belediging)
3
, Interindividuele verschillen in intra-individuele verschillen = interindividuele verschillen in
profielen
o Vergelijken van ene persoon in verschillende situaties met andere persoon in
verschillende situaties
o Elks een eigen profiel (= vergelijking binnen persoon), vervolgens die profielen ook
vergelijken = verschillende types mensen
- Beschrijven van verschillen inzake
Cognitief functioneren
o Intelligentie = product = prestatie cognitieve zaken, vermogen om complexe
cognitieve problemen op te lossen
o Cognitieve stijlen = proces = manier van verwerken
Analytisch (probleem opdelen in deelproblemen) of holistisch (probleem als
één groot geheel aanpakken)
Persoonlijkheid
o Affectieve en sociale domein bv. karakter, emoties, gedrag
- Beschrijven van verbanden tussen verschillen
Verschillen op vlak van 1 variabele in verband brengen met verschillen op vlak van andere
variabele
bv. agressie en intelligentie
1.1.2 Doel?
- Zicht te krijgen op structuur van verschillen tussen mensen en hoe verschillen op verschillende
vlakken onderling samenhangen
- Verschillen verklaren adhv de beschrijvingen en verbanden: wat ligt er aan de basis van deze
verschillen?
Verschillende niveaus: genetisch, cultuur, etc
bv. agressie: mogelijke oorzaken? Stress, opvoeding, alcohol
- Proximale verklaringen
Factoren die in de tijd en ruimte min of meer samengaan met de te verklaren (verbanden
tussen) verschillen
bv. Fysiologie en emoties; hitte en agressie
- Distale verklaringen
Factoren die verderaf liggen in de tijd
bv. Evolutionaire theorieën van geslachtsverschillen, genen, gebeurtenissen in vroege
levensfasen, bv. hechtingstheorieën
4
