2024-2025
Samenvatting
Methoden en technieken
,Het onderzoeksplan (H2)
Al het wetenschappelijke onderzoek moet volgens de Nederlandse Gedragscode
Wetenschappelijke Integriteit gebaseerd zijn op een onderzoeksplan dat is voorgelegd aan
Ethische Commissies.
Voorafgaand aan elk onderzoek wordt georiënteerd door literatuuronderzoek te doen. Hierbij
wordt verkend wat er bekend is over het onderwerp. Het is geen systematisch
literatuuronderzoek, waarmee antwoord gegeven wordt op de vraagstelling.
State of the art = de actuele kennis en technieken die bekend zijn binnen een bepaald
vakgebied.
Het onderzoeksplan omvat twee delen: de probleemstelling en het onderzoekontwerp.
De tien onderdelen van een onderzoeksplan zijn:
1. Vraagstelling
2. Doelstelling Probleemstelling
3. Theoretisch raamwerk of conceptueel model
4. Onderzoeksopzet
5. Dataverzamelingsplan
6. Steekproefplan
7. Afbakening tijdlijn Het onderzoeksontwerp
8. Afbakening omgeving
9. Data-analyse plan
10. Rapportage
De probleemstelling bestaat uit de vraagstelling, de doelstelling en het theoretisch raamwerk
ofwel conceptueel model. Bij probleemstelling staat probleem voor een vraagstuk of
onderzoeksvragen. Een goede probleemstelling bevat een overkoepelende vraagstelling die
aanwijzingen geeft voor het onderzoeksontwerp.
De vraagstelling omvat hetgeen wat je wilt weten. De doelstelling omvat waarom je het
onderzoek wilt uitvoeren. De volgorde hiervan kan verschillen per probleemstelling.
De vraagstelling kan op verschillende manieren geformuleerd worden:
-Beschrijvende vraagstelling:
Deze is te herkennen aan formuleringen die beginnen met wie, wat voor, welke,
wanneer en hoe…?
Beschrijvende trend vraagstelling = er worden ten minste twee tijdstippen vergeleken
Beschrijvende vergelijkende vraagstelling (comparatief) = er worden ten minste twee
locaties vergeleken
-Verklarende vraagstelling = er wordt een of meerdere verklaring(en) gezocht voor een
verschijnsel
Deze is te herkennen aan formuleringen die beginnen met waarom, waardoor, hoe
komt het dat en wat is de reden voor…?
,-Voorspellende vraagstelling = concrete voorspellingen waarvan verwacht wordt deze aan te
treffen in het onderzoek
Deze is te herkennen aan termen als ‘tot welke … leidt’ of ‘wat gebeurt er als gevolg
van…?’.
Verklarende vraagstellingen en voorspellende vraagstellingen zijn causale (oorzakelijke)
vraagstellingen. Verklarende vraagstellingen beginnen echter bij het gevolg (Y) en zoekt
daarvoor de oorzaak, terwijl voorspellende vraagstellingen beginnen bij de oorzaak (X) en
daarvan de gevolgen zoekt.
Voorwaarden voor causale relaties zijn:
-Oorzaak gaat in de tijd duidelijk vooraf aan gevolg
-De samenhang tussen beide moet duidelijk empirisch waarneembaar zijn
-De samenhang kan niet worden weg verklaard door een derde verschijnsel
De doelstelling geeft de reden voor en de relevantie van het onderzoek aan.
Er wordt onderscheid gemaakt tussen kennisproblemen en praktijkproblemen.
Fundamenteel wetenschappelijk onderzoek heeft betrekking op kennisproblemen. Het doel
hierbij is om meer kennis en inzicht te verkrijgen en daarmee het kennisprobleem op te
lossen, ofwel wetenschappelijke relevantie. Hierbij hebben onderzoekers vaak wat meer
vrijheid bij de formulering van hun onderzoek.
Praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek heeft betrekking op praktische problemen in de
samenleving. Kennis en inzichten dragen bij aan het vinden van praktische oplossingen voor
deze problemen. Als deze oplossingen ook relevant of bruikbaar zijn voor andere groepen is
er sprake van maatschappelijke relevantie. Ook de probleemstelling van praktijkgericht
onderzoek moet voldoen aan wetenschappelijke normen.
Sociaalwetenschappelijk onderzoek is vaak beide, ze zijn voor elkaar van belang.
Valorisatie/impact = het vooraf aangeven door onderzoekers voor welke
maatschappelijke groepen of instituties hun onderzoek waardevol zal zijn, met andere
woorden, voor wie de maatschappelijke relevantie van toepassing is.
Ook wordt er onderscheid gemaakt tussen explorerend en toetsend onderzoek.
Explorerend onderzoek wordt gedaan wanneer er nog maar weinig kennis beschikbaar is.
Toetsend onderzoek gaat na of de kennis die er is juist is door hypothesen te toetsen.
Maatschappelijke ontwikkelingen beïnvloeden onderzoeksprogramma’s en beschikbare
financiering, doelstelling en rol van burgers in onderzoek.
Het theoretisch raamwerk is een collectie van concepten en hun onderlinge samenhang. Er
wordt een vertaalslag gemaakt van abstracte theoretische concepten naar meer
waarneembare maatschappelijke verschijnselen. Het bekijkt vanuit welk perspectief of
wetenschappelijke theorie de vraagstelling kan worden beantwoord.
, In het onderzoek ontwerp worden methodologische beslissingen beschreven. Ook wordt hier
beschreven hoe abstracte theoretische concepten waarneembaar of bevraagbaar worden
gemaakt, dit heet operationaliseren. In het theoretisch raamwerk komen begrippen uit de
vraagstelling terug, er wordt gekeken hoe deze begrippen met elkaar in verband staan. Een
conceptueel model is een versimpelde grafische weergave van de denkbeelden die zijn
ontwikkeld vanuit het literatuuronderzoek.
In een conceptueel model wordt de variabele die men wil verklaren Y genoemd (de
afhankelijke variabele) en de veroorzakende variabele X genoemd (de onafhankelijke
variabele). Dit is vooral, maar niet alleen bij causale verbanden. Als er overtuigende
theoretische argumenten zijn voor de relatie kan het ook op die manier worden
weergegeven.
Ook worden mediërende factoren (mediators) en interacterende/modererende factoren
(moderators) opgenomen.
Mediërende factoren = de tussenschakels die de relatie tussen de twee andere variabelen
verklaren. De mediator helpt te begrijpen hoe of waarom de ene variabele de andere
beïnvloedt.
Modererende factoren = beïnvloeden de sterkte of richting van de relatie tussen een
onafhankelijke en een afhankelijke variabele. Het verandert dus de kracht of de aard van de
invloed tussen deze variabelen. Een moderator kan de relatie tussen X en Y versterken,
verzwakken of zelfs omkeren. Dit kan ook helpen om tegenstrijdige bevindingen te verklaren.
Het onderzoeksontwerp wordt gekozen om antwoord te geven op de vraagstelling en
doelstellingen te realiseren. Drie opzetten die veelgebruikt worden in de
maatschappijwetenschappen zijn grootschalig veldonderzoek, het experiment en
etnografisch veldonderzoek. Een goed onderzoeksplan bevat een tijdsplanning waarin
activiteiten en geschatte tijd staan en een begroting waarin staat welke middelen nodig zijn.
De structuur van dataverzameling bestaat uit de mate van controle die de onderzoekers
nodig heeft, het tijdsperspectief en het aantal momenten van dataverzameling.
Confounding factors zijn variabelen die de relatie tussen twee andere variabelen beïnvloeden
en daardoor een vertekend beeld kunnen geven van de werkelijke relatie, deze moet je
uitsluiten bij een experiment.
Bij retrospectief onderzoek wordt data verzamelt over het verleden, dit kan door historische
data zoals statistieken, of door interviews met mensen hun ervaringen van het
verleden (= oral history), alleen is het selectieve geheugen van mensen bij het
navertellen hiervan problematisch.
Bij prospectief onderzoek wordt data verzamelt over de toekomst, een experiment is hier een
voorbeeld van.
Samenvatting
Methoden en technieken
,Het onderzoeksplan (H2)
Al het wetenschappelijke onderzoek moet volgens de Nederlandse Gedragscode
Wetenschappelijke Integriteit gebaseerd zijn op een onderzoeksplan dat is voorgelegd aan
Ethische Commissies.
Voorafgaand aan elk onderzoek wordt georiënteerd door literatuuronderzoek te doen. Hierbij
wordt verkend wat er bekend is over het onderwerp. Het is geen systematisch
literatuuronderzoek, waarmee antwoord gegeven wordt op de vraagstelling.
State of the art = de actuele kennis en technieken die bekend zijn binnen een bepaald
vakgebied.
Het onderzoeksplan omvat twee delen: de probleemstelling en het onderzoekontwerp.
De tien onderdelen van een onderzoeksplan zijn:
1. Vraagstelling
2. Doelstelling Probleemstelling
3. Theoretisch raamwerk of conceptueel model
4. Onderzoeksopzet
5. Dataverzamelingsplan
6. Steekproefplan
7. Afbakening tijdlijn Het onderzoeksontwerp
8. Afbakening omgeving
9. Data-analyse plan
10. Rapportage
De probleemstelling bestaat uit de vraagstelling, de doelstelling en het theoretisch raamwerk
ofwel conceptueel model. Bij probleemstelling staat probleem voor een vraagstuk of
onderzoeksvragen. Een goede probleemstelling bevat een overkoepelende vraagstelling die
aanwijzingen geeft voor het onderzoeksontwerp.
De vraagstelling omvat hetgeen wat je wilt weten. De doelstelling omvat waarom je het
onderzoek wilt uitvoeren. De volgorde hiervan kan verschillen per probleemstelling.
De vraagstelling kan op verschillende manieren geformuleerd worden:
-Beschrijvende vraagstelling:
Deze is te herkennen aan formuleringen die beginnen met wie, wat voor, welke,
wanneer en hoe…?
Beschrijvende trend vraagstelling = er worden ten minste twee tijdstippen vergeleken
Beschrijvende vergelijkende vraagstelling (comparatief) = er worden ten minste twee
locaties vergeleken
-Verklarende vraagstelling = er wordt een of meerdere verklaring(en) gezocht voor een
verschijnsel
Deze is te herkennen aan formuleringen die beginnen met waarom, waardoor, hoe
komt het dat en wat is de reden voor…?
,-Voorspellende vraagstelling = concrete voorspellingen waarvan verwacht wordt deze aan te
treffen in het onderzoek
Deze is te herkennen aan termen als ‘tot welke … leidt’ of ‘wat gebeurt er als gevolg
van…?’.
Verklarende vraagstellingen en voorspellende vraagstellingen zijn causale (oorzakelijke)
vraagstellingen. Verklarende vraagstellingen beginnen echter bij het gevolg (Y) en zoekt
daarvoor de oorzaak, terwijl voorspellende vraagstellingen beginnen bij de oorzaak (X) en
daarvan de gevolgen zoekt.
Voorwaarden voor causale relaties zijn:
-Oorzaak gaat in de tijd duidelijk vooraf aan gevolg
-De samenhang tussen beide moet duidelijk empirisch waarneembaar zijn
-De samenhang kan niet worden weg verklaard door een derde verschijnsel
De doelstelling geeft de reden voor en de relevantie van het onderzoek aan.
Er wordt onderscheid gemaakt tussen kennisproblemen en praktijkproblemen.
Fundamenteel wetenschappelijk onderzoek heeft betrekking op kennisproblemen. Het doel
hierbij is om meer kennis en inzicht te verkrijgen en daarmee het kennisprobleem op te
lossen, ofwel wetenschappelijke relevantie. Hierbij hebben onderzoekers vaak wat meer
vrijheid bij de formulering van hun onderzoek.
Praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek heeft betrekking op praktische problemen in de
samenleving. Kennis en inzichten dragen bij aan het vinden van praktische oplossingen voor
deze problemen. Als deze oplossingen ook relevant of bruikbaar zijn voor andere groepen is
er sprake van maatschappelijke relevantie. Ook de probleemstelling van praktijkgericht
onderzoek moet voldoen aan wetenschappelijke normen.
Sociaalwetenschappelijk onderzoek is vaak beide, ze zijn voor elkaar van belang.
Valorisatie/impact = het vooraf aangeven door onderzoekers voor welke
maatschappelijke groepen of instituties hun onderzoek waardevol zal zijn, met andere
woorden, voor wie de maatschappelijke relevantie van toepassing is.
Ook wordt er onderscheid gemaakt tussen explorerend en toetsend onderzoek.
Explorerend onderzoek wordt gedaan wanneer er nog maar weinig kennis beschikbaar is.
Toetsend onderzoek gaat na of de kennis die er is juist is door hypothesen te toetsen.
Maatschappelijke ontwikkelingen beïnvloeden onderzoeksprogramma’s en beschikbare
financiering, doelstelling en rol van burgers in onderzoek.
Het theoretisch raamwerk is een collectie van concepten en hun onderlinge samenhang. Er
wordt een vertaalslag gemaakt van abstracte theoretische concepten naar meer
waarneembare maatschappelijke verschijnselen. Het bekijkt vanuit welk perspectief of
wetenschappelijke theorie de vraagstelling kan worden beantwoord.
, In het onderzoek ontwerp worden methodologische beslissingen beschreven. Ook wordt hier
beschreven hoe abstracte theoretische concepten waarneembaar of bevraagbaar worden
gemaakt, dit heet operationaliseren. In het theoretisch raamwerk komen begrippen uit de
vraagstelling terug, er wordt gekeken hoe deze begrippen met elkaar in verband staan. Een
conceptueel model is een versimpelde grafische weergave van de denkbeelden die zijn
ontwikkeld vanuit het literatuuronderzoek.
In een conceptueel model wordt de variabele die men wil verklaren Y genoemd (de
afhankelijke variabele) en de veroorzakende variabele X genoemd (de onafhankelijke
variabele). Dit is vooral, maar niet alleen bij causale verbanden. Als er overtuigende
theoretische argumenten zijn voor de relatie kan het ook op die manier worden
weergegeven.
Ook worden mediërende factoren (mediators) en interacterende/modererende factoren
(moderators) opgenomen.
Mediërende factoren = de tussenschakels die de relatie tussen de twee andere variabelen
verklaren. De mediator helpt te begrijpen hoe of waarom de ene variabele de andere
beïnvloedt.
Modererende factoren = beïnvloeden de sterkte of richting van de relatie tussen een
onafhankelijke en een afhankelijke variabele. Het verandert dus de kracht of de aard van de
invloed tussen deze variabelen. Een moderator kan de relatie tussen X en Y versterken,
verzwakken of zelfs omkeren. Dit kan ook helpen om tegenstrijdige bevindingen te verklaren.
Het onderzoeksontwerp wordt gekozen om antwoord te geven op de vraagstelling en
doelstellingen te realiseren. Drie opzetten die veelgebruikt worden in de
maatschappijwetenschappen zijn grootschalig veldonderzoek, het experiment en
etnografisch veldonderzoek. Een goed onderzoeksplan bevat een tijdsplanning waarin
activiteiten en geschatte tijd staan en een begroting waarin staat welke middelen nodig zijn.
De structuur van dataverzameling bestaat uit de mate van controle die de onderzoekers
nodig heeft, het tijdsperspectief en het aantal momenten van dataverzameling.
Confounding factors zijn variabelen die de relatie tussen twee andere variabelen beïnvloeden
en daardoor een vertekend beeld kunnen geven van de werkelijke relatie, deze moet je
uitsluiten bij een experiment.
Bij retrospectief onderzoek wordt data verzamelt over het verleden, dit kan door historische
data zoals statistieken, of door interviews met mensen hun ervaringen van het
verleden (= oral history), alleen is het selectieve geheugen van mensen bij het
navertellen hiervan problematisch.
Bij prospectief onderzoek wordt data verzamelt over de toekomst, een experiment is hier een
voorbeeld van.
