lOMoARcPSD|256052
2023-
2024
Geschiedenis van
het Privaatrecht
PROF. VAN HULLE INGE
2023-2024
1
,2
, Inleiding
Privaatrecht <-> Publiekrecht
= horizontale rverhouding tussen individuen = verticale rverhouding tussen individuen &
staat & tussen staatsorganen
Totstandkoming onderscheid: Franse revolutie
Les 1: De Europese geschiedenis van het privaatrecht in
vogelvlucht
Historiografie van het privaatrecht
= interpreteren van de geschiedenis zelf
≠ objectief
Oude Rome: juridisch denken beïnvloed
Wat?
Herontdekking codex Justinianus in 11de eeuw
-> Receptie vd codex in verschillende delen van Europa
-> Duitsland: sterke receptie want geen sterk gezag
-> 1495: Hoger gerechtshof opgericht voor bescherming en toepassing vh gewoonterecht
-> MAAR zoveel verschillend gewoonterecht dat ze enkel konden terugvallen op RR
-> Frankrijk:
Zuiden; RR = gewoonterecht
<->
Noorden; Koning bedreigd door het RR en liet eigen gewoonterecht codificeren
-> Italië: corpus Iuris van Justinianus + opkomst vd Glossatoren en Commentatoren
-> Bartolus Saxoferrato; interpretatieregels
-> Gewoonterecht wordt conform met RR geacht om strijdigheden te voorkomen
-> Engeland: al centraal gezag DUS bijna geen receptie
-> Enkel in civiele rechtbanken ALS bevoegd voor internationale aangelegenheden
Paul koshaker (19de-20ste eeuw): belangrijk figuur!
Waarom?
Dominante discours:
Sinds jaren 1980: ‘Europese’ geschiedenis vh privaatrecht
-> Ius commune = grondslag vh privaatrecht
=> Verbindt ons gemeenschappelijk
-> Nationaal
-> Continentale rechtsgeschiedenis
-> In Engeland quasi geen receptie
-> Uniek; gelijkaardige revoluties vinden we niet terug ergans anders in de wereld
Paul Koschaker (19de-20ste eeuw)
-> Werken = basis vd juridische rechtsgeschiedenis
-> Teloorgang van Romeins recht omkeren
3
,Koschaker’s argument
Context: precaire positie van Romeins recht onder nazisme:
Crisis
à Nazisme: komaf maken met vreemde RR DUS men moet germaanse recht herontdekken
à Plaats maken voor Duits gewoonterecht
à Probleem: Romeins recht geeft achtergrond mee voor onduidelijk Duitse wetboek
(< Kochaker: RR ten onrechte verdwenen)
Introductie van het BGB (= Duits burgerlijk wetboek) in 1900
= nieuwe basis vd studie vh privaatrecht
-> Koshaker: schuld van verdwijning RR niet op nazisme gestoken, WEL op opkomst BGB
-> RR enkel voor historisch-filologische studie gebruikt
= studie die betekenis van Latijnse termen achterhaalt
“Maar de Duitse Romanistiek - die rond de eeuwwisseling toonaangevend was en waarvan het
voorbeeld de ontwikkelingen in andere landen beïnvloedde - vluchtte in de laatste 20 jaar van de
19e eeuw naar de zuivere geschiedenis om een vakgebied voor zichzelf veilig te stellen, dat geen
ander doel had dan het Romeins recht als historisch fenomeen te begrijpen. ... Zo werd Romeins
Rechts steeds meer een wetenschap voor specialisten, professoren en steeds minder voor alle
juristen.”
Koschaker, P. (1938), Die Krise des römischen Rechts und die romanistische Rechtswissenschaft –
Historische School van von Savigny (19de eeuw) + de Pandektisten vs. de Germanisten
Von Savigny = grondlegger vd historische school
-> Stelling: recht = product van historische proces
-> Vloeit voort uit specifieke geschiedenis vh volk
Duitse gebieden: Romeins recht (WANT sterke receptie zie eerder)
-> Rechtsonzekerheid in Roomse rijk WANT verschillende vormen van lokaal recht
à Oplossing: hoogste rechtsorgaan = Reichskammergericht
à Toepassing secundaire rechtsbron: Romeins recht (= oorspronkelijk gewoonterecht)
Splitsing binnen de school:
Pandektisten met gewoonterecht <-> romanisten/pandektisten
Pandektisten (= volgers van von Savigny): studie vd codex Justinianus & vd
commentaren vd glossatoren
-> Geen aandacht meer voor primaire bron vh Romeins recht hierdoor
= ahistorische benadering vd Digesten (RR) WANT komt niet overeen
met hoe die in het begin tot stand komen (= primaire rbron)
Germanisten: WEL historische benadering
-> MAAR: gemarginaliseerd (minder belangrijke rol in gesch. Dan
pandektisten)
Nood aan: terugkeer naar het originele programma van von Savigny: studie van RR in haar
volledigheid
≠ alleen relevant voor Duitsland MAAR voor heel Europa
Dominante discours
‘Grand narrative’ van Europese rechtsgeschiedenis: herontdekking-receptie-codificatie
-> Herontdekking RR 11de eeuw
-> 15de eeuw: verschillende nationale recepties vh RR: Duitsland, Frankrijk en Engeland
4
, -> ’Europees’ verhaal WANT Romeins, Christelijk, Germaans = gemeenschappelijke cultuur
Groot succes → Waarom?
Geschreven in 20ste eeuw & zeer populair na WOII
WANT nood aan iets anders dan NAZI-staat
-> Nationalisme ≠ meer interessant
-> Nood aan: eenheid na verdeeldheid door nationalisme, het fascisme & WO II
-> Koschaker schreef dit obv onderzoek uit 19e eeuw over rechtsgeschiedenis vh
gewoonterecht
-> Ironie: geschreven onder nationalisme!
Invloed op hele rechtshistorische discipline:
o ‘Europa’ dominant aanwezig = eigenlijk enkel West-Europa
-> Ook Spanje en Portugal beginnen deel uit te maken vd rechtsgechiedenis door einde vd
dictatuur + toetreding EU
o Vooral Romins privaatrecht + ME
-> Waar we gemeenschappelijke germaanse cultuur
terugvinden
o Juristenrecht
-> Gaat over: studie van wat juristen geschreven hebben over RR (= het geleerde recht)
-> Ander niet Europees
o Institutionele verankering (vd dominante dicsours) → Helmut Coing
o Verhaal doorgetrokken tot aan codificatiebeweging
Codificatie = nationaal gebeuren
-> Weinig geweten over evoluties vd rechtstakken ih privaatrecht id 19 de-20ste
eeuw
Juristenrecht → natiestaat → Europa
Examenvraag: Leg uit hoe de volgende fragmenten illustratief zijn aan de grand narrative
‘Er was eens een tijd – het is nog niet zo heel lang – geleden – dat er een echt Europees
privaatrecht bestond. Het was de tijd vóór de grote codificaties van de achttiende en negentiende
eeuw, (…), toen Europa weliswaar politiek was verdeeld, maar werd bijeengehouden door het
gezamenlijke bezit van een ‘gemeen recht’, een ius commune.’
‘Deze (betrekkelijke) eenheid werd veroorzaakt door het gezag dat werd gehecht aan het zogeheten
‘Corpus Iuris Civilis’, de codificatie van het Romeinse recht die in de jaren tussen 529 en 534 was
vervaardigd op last van de Byzantijnse Keizer Justinianus’.
‘De ontdekking van dit deel van Justinianus’wetboek (de Digesten of Pandecten) in de tweede helft van de
elfde eeuw markeert het begin van de zegetocht van het Romeinse recht door Europa.’
‘Het is daarom geen toeval dat een leraar uit één dezer scholen, Irnerius (…), de grondslag van de
moderne Westeuropese rechtsgeleerdheid heft gelegd. Omstreeks het midden van de elfde eeuw
begon hij in de Italiaanse stad Bologna gespecialiseerd onderwijs te geven in het Romeinse recht
en hij deed dit aan de hand van het Corpus Iuris (…). Uit zijn onderwijs ontwikkelde zich de
universiteit van Bologna.
‘Terwijl het Romeinse recht een enorme invloed verwierf in de gebrieden behorend tot het Heilige
5
2023-
2024
Geschiedenis van
het Privaatrecht
PROF. VAN HULLE INGE
2023-2024
1
,2
, Inleiding
Privaatrecht <-> Publiekrecht
= horizontale rverhouding tussen individuen = verticale rverhouding tussen individuen &
staat & tussen staatsorganen
Totstandkoming onderscheid: Franse revolutie
Les 1: De Europese geschiedenis van het privaatrecht in
vogelvlucht
Historiografie van het privaatrecht
= interpreteren van de geschiedenis zelf
≠ objectief
Oude Rome: juridisch denken beïnvloed
Wat?
Herontdekking codex Justinianus in 11de eeuw
-> Receptie vd codex in verschillende delen van Europa
-> Duitsland: sterke receptie want geen sterk gezag
-> 1495: Hoger gerechtshof opgericht voor bescherming en toepassing vh gewoonterecht
-> MAAR zoveel verschillend gewoonterecht dat ze enkel konden terugvallen op RR
-> Frankrijk:
Zuiden; RR = gewoonterecht
<->
Noorden; Koning bedreigd door het RR en liet eigen gewoonterecht codificeren
-> Italië: corpus Iuris van Justinianus + opkomst vd Glossatoren en Commentatoren
-> Bartolus Saxoferrato; interpretatieregels
-> Gewoonterecht wordt conform met RR geacht om strijdigheden te voorkomen
-> Engeland: al centraal gezag DUS bijna geen receptie
-> Enkel in civiele rechtbanken ALS bevoegd voor internationale aangelegenheden
Paul koshaker (19de-20ste eeuw): belangrijk figuur!
Waarom?
Dominante discours:
Sinds jaren 1980: ‘Europese’ geschiedenis vh privaatrecht
-> Ius commune = grondslag vh privaatrecht
=> Verbindt ons gemeenschappelijk
-> Nationaal
-> Continentale rechtsgeschiedenis
-> In Engeland quasi geen receptie
-> Uniek; gelijkaardige revoluties vinden we niet terug ergans anders in de wereld
Paul Koschaker (19de-20ste eeuw)
-> Werken = basis vd juridische rechtsgeschiedenis
-> Teloorgang van Romeins recht omkeren
3
,Koschaker’s argument
Context: precaire positie van Romeins recht onder nazisme:
Crisis
à Nazisme: komaf maken met vreemde RR DUS men moet germaanse recht herontdekken
à Plaats maken voor Duits gewoonterecht
à Probleem: Romeins recht geeft achtergrond mee voor onduidelijk Duitse wetboek
(< Kochaker: RR ten onrechte verdwenen)
Introductie van het BGB (= Duits burgerlijk wetboek) in 1900
= nieuwe basis vd studie vh privaatrecht
-> Koshaker: schuld van verdwijning RR niet op nazisme gestoken, WEL op opkomst BGB
-> RR enkel voor historisch-filologische studie gebruikt
= studie die betekenis van Latijnse termen achterhaalt
“Maar de Duitse Romanistiek - die rond de eeuwwisseling toonaangevend was en waarvan het
voorbeeld de ontwikkelingen in andere landen beïnvloedde - vluchtte in de laatste 20 jaar van de
19e eeuw naar de zuivere geschiedenis om een vakgebied voor zichzelf veilig te stellen, dat geen
ander doel had dan het Romeins recht als historisch fenomeen te begrijpen. ... Zo werd Romeins
Rechts steeds meer een wetenschap voor specialisten, professoren en steeds minder voor alle
juristen.”
Koschaker, P. (1938), Die Krise des römischen Rechts und die romanistische Rechtswissenschaft –
Historische School van von Savigny (19de eeuw) + de Pandektisten vs. de Germanisten
Von Savigny = grondlegger vd historische school
-> Stelling: recht = product van historische proces
-> Vloeit voort uit specifieke geschiedenis vh volk
Duitse gebieden: Romeins recht (WANT sterke receptie zie eerder)
-> Rechtsonzekerheid in Roomse rijk WANT verschillende vormen van lokaal recht
à Oplossing: hoogste rechtsorgaan = Reichskammergericht
à Toepassing secundaire rechtsbron: Romeins recht (= oorspronkelijk gewoonterecht)
Splitsing binnen de school:
Pandektisten met gewoonterecht <-> romanisten/pandektisten
Pandektisten (= volgers van von Savigny): studie vd codex Justinianus & vd
commentaren vd glossatoren
-> Geen aandacht meer voor primaire bron vh Romeins recht hierdoor
= ahistorische benadering vd Digesten (RR) WANT komt niet overeen
met hoe die in het begin tot stand komen (= primaire rbron)
Germanisten: WEL historische benadering
-> MAAR: gemarginaliseerd (minder belangrijke rol in gesch. Dan
pandektisten)
Nood aan: terugkeer naar het originele programma van von Savigny: studie van RR in haar
volledigheid
≠ alleen relevant voor Duitsland MAAR voor heel Europa
Dominante discours
‘Grand narrative’ van Europese rechtsgeschiedenis: herontdekking-receptie-codificatie
-> Herontdekking RR 11de eeuw
-> 15de eeuw: verschillende nationale recepties vh RR: Duitsland, Frankrijk en Engeland
4
, -> ’Europees’ verhaal WANT Romeins, Christelijk, Germaans = gemeenschappelijke cultuur
Groot succes → Waarom?
Geschreven in 20ste eeuw & zeer populair na WOII
WANT nood aan iets anders dan NAZI-staat
-> Nationalisme ≠ meer interessant
-> Nood aan: eenheid na verdeeldheid door nationalisme, het fascisme & WO II
-> Koschaker schreef dit obv onderzoek uit 19e eeuw over rechtsgeschiedenis vh
gewoonterecht
-> Ironie: geschreven onder nationalisme!
Invloed op hele rechtshistorische discipline:
o ‘Europa’ dominant aanwezig = eigenlijk enkel West-Europa
-> Ook Spanje en Portugal beginnen deel uit te maken vd rechtsgechiedenis door einde vd
dictatuur + toetreding EU
o Vooral Romins privaatrecht + ME
-> Waar we gemeenschappelijke germaanse cultuur
terugvinden
o Juristenrecht
-> Gaat over: studie van wat juristen geschreven hebben over RR (= het geleerde recht)
-> Ander niet Europees
o Institutionele verankering (vd dominante dicsours) → Helmut Coing
o Verhaal doorgetrokken tot aan codificatiebeweging
Codificatie = nationaal gebeuren
-> Weinig geweten over evoluties vd rechtstakken ih privaatrecht id 19 de-20ste
eeuw
Juristenrecht → natiestaat → Europa
Examenvraag: Leg uit hoe de volgende fragmenten illustratief zijn aan de grand narrative
‘Er was eens een tijd – het is nog niet zo heel lang – geleden – dat er een echt Europees
privaatrecht bestond. Het was de tijd vóór de grote codificaties van de achttiende en negentiende
eeuw, (…), toen Europa weliswaar politiek was verdeeld, maar werd bijeengehouden door het
gezamenlijke bezit van een ‘gemeen recht’, een ius commune.’
‘Deze (betrekkelijke) eenheid werd veroorzaakt door het gezag dat werd gehecht aan het zogeheten
‘Corpus Iuris Civilis’, de codificatie van het Romeinse recht die in de jaren tussen 529 en 534 was
vervaardigd op last van de Byzantijnse Keizer Justinianus’.
‘De ontdekking van dit deel van Justinianus’wetboek (de Digesten of Pandecten) in de tweede helft van de
elfde eeuw markeert het begin van de zegetocht van het Romeinse recht door Europa.’
‘Het is daarom geen toeval dat een leraar uit één dezer scholen, Irnerius (…), de grondslag van de
moderne Westeuropese rechtsgeleerdheid heft gelegd. Omstreeks het midden van de elfde eeuw
begon hij in de Italiaanse stad Bologna gespecialiseerd onderwijs te geven in het Romeinse recht
en hij deed dit aan de hand van het Corpus Iuris (…). Uit zijn onderwijs ontwikkelde zich de
universiteit van Bologna.
‘Terwijl het Romeinse recht een enorme invloed verwierf in de gebrieden behorend tot het Heilige
5
