Samenvatting: Microbiologie Hogent
voedings-dieetkunde 1e jaar
Inhoud
1 Microbiologie Algemeen.................................................................................................................5
1.1.1 Inleiding.................................................................................................................................5
1.1.2 Indeling van de organismen...................................................................................................5
1.1.3 Belang van micro-organismen................................................................................................6
1.1.4 Temperatuur en leefomgeving van micro-organismen...........................................................6
2 Bacteriologie...................................................................................................................................7
2.1 De bacterie...................................................................................................................................7
2.1.1 De structuur van de bacterie.................................................................................................7
2.1.2 Vorm en stevigheid van de bacterie.......................................................................................7
2.1.3 Zuurstofgebruik van de bacterie............................................................................................7
2.1.4 Naamgeving...........................................................................................................................7
2.1.5 De relatie gastheer-bacterie ≈ symbiose................................................................................8
2.2 Besmettingsleer............................................................................................................................8
2.2.1 Infectiehaard: bacteriële factoren..........................................................................................8
2.2.2 Infectiehaard: menselijke factoren.........................................................................................9
2.2.3 Verdedigingsmechanismen van de gastheer: barrières..........................................................9
2.2.4 Verdedigingsmechanismen tegen binnengedrongen micro-organismen.............................10
2.2.5 Andere verdedigingsmechanismen......................................................................................10
2.3 Diagnostieken behandeling.........................................................................................................11
2.3.1 Microbiologische technieken...............................................................................................11
2.3.2 De cultuur............................................................................................................................11
2.4 Antibiotica...................................................................................................................................13
2.4.1 Specifieke eigenschappen van antibiotica............................................................................13
2.4.2 werkingsmechanisme antibiotica.........................................................................................14
2.4.3 Keuze van het antibioticum..................................................................................................14
2.4.4 Misbruik van antibiotica.......................................................................................................14
2.4.5 resistentie van antibiotica....................................................................................................15
2.4.6 Penicilline.............................................................................................................................16
2.5 Systematiek van bacteriën..........................................................................................................16
2.5.1 Gram-positieve coccen.........................................................................................................16
2.5.2 Gram-positieve bacillen.......................................................................................................18
2.5.3 Gram-negatieve coccen.......................................................................................................20
1
, 2.5.4 Gram-negatieve coccobacillen.............................................................................................20
2.5.5 Gram-negatieve bacillen......................................................................................................20
2.5.6 Gram-negatieve kommavormigen........................................................................................21
2.5.7 Gram-negatieve schroefvormigen........................................................................................21
2.5.8 Atypische bacteriën.............................................................................................................21
2.5.9 5 sleutels voor voedselveiligheid.........................................................................................21
2.5.10 Voedselinfectie en voedselintoxicatie................................................................................22
3 Virologie.......................................................................................................................................22
3.1.1 Samenstelling en morfologie van het virus..........................................................................22
3.1.2 Verschillen tussen virussen en bacteriën.............................................................................23
3.1.3 Vermenigvuldiging van virussen...........................................................................................23
3.1.4 Invloed van fysische en chemische factoren........................................................................25
3.1.5 Microbiologische technieken...............................................................................................25
3.1.6 Indeling van virussen...........................................................................................................26
3.1.7 Besprekingen van enkele virussen.......................................................................................26
4 LABO.............................................................................................................................................28
4.1.1 Inleiding tot microbiologie en het practicum.......................................................................28
4.1.2 Technieken...........................................................................................................................28
4.1.3 De onderdelen van de lichtmicroscoop................................................................................29
4.1.4 microscopisch onderzoek van bacteriën..............................................................................30
4.1.5 Yoghurtonderzoek................................................................................................................30
4.1.6 Het microscopisch onderzoek van schimmels......................................................................31
4.1.7 Het microscopisch onderzoek van gisten.............................................................................34
1 Microbiologie Algemeen............................................................................................................3
1.1.1 Inleiding............................................................................................................................3
1.1.2 Indeling van de organismen..............................................................................................3
1.1.3 Belang van micro-organismen...........................................................................................4
1.1.4 Temperatuur en leefomgeving van micro-organismen......................................................4
2 Bacteriologie..............................................................................................................................5
2.1 De bacterie............................................................................................................................5
2.1.1 De structuur van de bacterie.............................................................................................5
2.1.2 Vorm en stevigheid van de bacterie..................................................................................5
2.1.3 Zuurstofgebruik van de bacterie.......................................................................................5
2.1.4 Naamgeving......................................................................................................................5
2.1.5 De relatie gastheer-bacterie ≈ symbiose...........................................................................6
2.2 Besmettingsleer....................................................................................................................6
2
, 2.2.1 Infectiehaard: bacteriële factoren.....................................................................................6
2.2.2 Infectiehaard: menselijke factoren....................................................................................7
2.2.3 Verdedigingsmechanismen van de gastheer: barrières.....................................................7
2.2.4 Verdedigingsmechanismen tegen binnengedrongen micro-organismen..........................8
2.2.5 Andere verdedigingsmechanismen...................................................................................8
2.3 Diagnostieken behandeling...................................................................................................9
2.3.1 Microbiologische technieken............................................................................................9
2.3.2 De cultuur.........................................................................................................................9
2.4 Antibiotica...........................................................................................................................11
2.4.1 Specifieke eigenschappen van antibiotica.......................................................................11
2.4.2 werkingsmechanisme antibiotica....................................................................................12
2.4.3 Keuze van het antibioticum.............................................................................................12
2.4.4 Misbruik van antibiotica..................................................................................................12
2.4.5 resistentie van antibiotica...............................................................................................13
2.4.6 Penicilline........................................................................................................................14
2.5 Systematiek van bacteriën...................................................................................................14
2.5.1 Gram-positieve coccen....................................................................................................14
2.5.2 Gram-positieve bacillen..................................................................................................16
2.5.3 Gram-negatieve coccen...................................................................................................18
2.5.4 Gram-negatieve coccobacillen........................................................................................18
2.5.5 Gram-negatieve bacillen.................................................................................................18
2.5.6 Gram-negatieve kommavormigen...................................................................................19
2.5.7 Gram-negatieve schroefvormigen...................................................................................19
2.5.8 Atypische bacteriën........................................................................................................19
2.5.9 5 sleutels voor voedselveiligheid....................................................................................19
2.5.10 Voedselinfectie en voedselintoxicatie.........................................................................20
3 Virologie..................................................................................................................................20
3.1.1 Samenstelling en morfologie van het virus.....................................................................20
3.1.2 Verschillen tussen virussen en bacteriën........................................................................21
3.1.3 Vermenigvuldiging van virussen......................................................................................21
3.1.4 Invloed van fysische en chemische factoren...................................................................23
3.1.5 Microbiologische technieken..........................................................................................23
3.1.6 Indeling van virussen......................................................................................................24
3.1.7 Besprekingen van enkele virussen..................................................................................24
4 LABO........................................................................................................................................26
4.1.1 Inleiding tot microbiologie en het practicum..................................................................26
3
,4.1.2 Technieken......................................................................................................................26
4.1.3 De onderdelen van de lichtmicroscoop...........................................................................27
4.1.4 microscopisch onderzoek van bacteriën.........................................................................28
4.1.5 Yoghurtonderzoek...........................................................................................................28
4.1.6 Het microscopisch onderzoek van schimmels.................................................................29
4.1.7 Het microscopisch onderzoek van gisten........................................................................32
4
,1 Microbiologie Algemeen
1.1.1 Inleiding
De ‘microbiologie’ is het deel van de biologie die micro-organismen bestudeert.
micro-organismen (mo) = levende wezentjes in microscopische afmeting.
Ze waren de eerste levende organismen op aarde, ze leven overal waar leven mogelijk is. Ze zijn talrijk en
vormen waarschijnlijk het grootste aandeel in de levende biomassa op aarde. Ze kunnen voorkomen in de lucht,
in het water, op de grond, bij planten, dier en mens als commensaal of parasiet. De voedingsvereisten zijn
beperkt en sommigen overleven zonder zuurstof (anaerobe).
Micro-organismen kunnen makkelijke nieuwe genetische informatie verwerven en daardoor zich dus
gemakkelijk aanpassen aan nieuwe leefomstandigheden. De mens wordt continue geconfronteerd met mo
zowel binnen als buiten het lichaam.
microscopisch = niet zichtbaar met het blote oog
macroscopisch = wel zichtbaar met het blote oog bv. paddenstoelen (fungi), lintworm (metazoa)
Bacteriën zijn wel zichtbaar met het blote oog (macroscopisch uitzicht) onder de vorm van een kolonie of
smeer op een vaste voedingsbodem. (geur kan wijzen op bacteriële groei)
Schimmels zijn macroscopisch zichtbaar in de vorm van schimmeldekken = schimmeldraden = mycelium.
Flora = nuttige mo die van nature voorkomen in of op het lichaam en de gezondheid bevorderen d.m.v.
pathogene mo afweren, reguleren van de immuniteit en ondersteunen van de spijsvertering.
deelgroep Studiegebied
Bacteriën Bacteriologie
Fungi (schimmels en gisten) Mycologie
Virussen Virologie
Parasieten (protozao en metazoa) Parasitologie
1.1.2 Indeling van de organismen
1) meercellige organismen (10-100 µm)
De bouwsteen van meercellige organismen is de eurkaryote cel = cel met kern waarin het DNA is
opgeslagen, bevat geen celwand maar wel een celmembraan.
Planten
Dieren
Algen (wieren): zorgen voor de helft van de zuurstof (O2) op aarde
Schimmels (fungi)
- penicillium: wordt geassocieerd met het eerste antibioticum, groeit op brood en
confituur
- trichopyton: oppervlakkige mycosen/infecties
- aspergillus: diepe mycose (longinvasie)
Helminthen (metazoa)
- spoelworm: leeft in de darmen, is een parasiet -> mee-eter
- lintworm: leeft in de darmen, is een parasiet -> neemt de voedingsstoffen op
Arthropoda (metazoa): geleedpotige organismen bv. insecten, spinnen, …
5
, 2) ééncellige organismen
Bacterie (1-10 µm)
De bouwsteen van een bacterie is een prokaryote cel = cel zonder duidelijke kernstructuur
waarbij het DNA vrij ligt in het cytoplasma, stugge celwand met peptidoglycaan.
Gisten (7-10 µm)
Eukaryote organismen, maar bezitten wel een celwand met chitine.
- Candida albicans: commensaal, soms pathogeen, spruw (schimmelinfectie van het
mondslijmvlies) en diepe mycose
- Cryptococcus neoformans: duivenmelkersziekte
Protozoa (10-100 µm)
Eukaryote organismen die geen celwand bezitten.
voortstuwingsapparaat: flagel en pseudopiën of amoeben.
Virussen (20-300 nm)
Geen cellen maar geïnfecteerde deeltjes bevattende een nucleïnezuur (DNA of RNA) die in
een gastheercel binnendringen en deze dwingen tot de aanmaak van viraal nucleïnezuur en
een eiwitmantel.
1.1.3 Belang van micro-organismen
negatieve rol
- veroorzaken van infectie-ziekten bij mens, dier en plant: salmonella, MRSA (ziekenhuisbacterie), AIDS, …
- voedselbederf: penicillium op brood of confituur, Clostridia in blik
- schade aan de voedselketen
- allergenen
positieve rol
- fermentaties: gist (brood, bier), melkzuurbacteriën (yoghurt, kaas)
- productie schimmelkazen: enting met schimmelcultuur
- afvalverwerking: fungi
- productie antibiotica en probiotica
- drankenindustrie: aspartaam, fructose, citroenzuur
- wetenschappelijk onderzoek
1.1.4 Temperatuur en leefomgeving van micro-organismen
Psychrofiele micro-organismen
Deze mo treft men alleen in koude milieus aan, van nature komen ze voor in gebieden met een koud klimaat,
zoals poolgebieden of koude oceanen.
Ze zijn aangepast om te groeien en vermenigvuldigen bij temperaturen tussen -20°C en +10°C.
Thermofiele micro-organismen
Deze mo treft men aan in warme milieus, zoals thermale bronnen, geisers en composthopen.
Ze kunne razendsnel groeien als er voldoende voedingsstoffen beschikbaar zijn, vooral bij temperaturen tussen
45°C en 80°C.
Mesofiele micro-organismen
Deze mo treft men vrijwel overal aan en zijn het meest gangbare type mo.
Ze zijn aangepast aan gematigde temperaturen en groeien meestal het best bij temperaturen tussen 20°C en
40°C, wat ook de lichaamstemperatuur van mensen en warmbloedige dieren omvat. Hierdoor spelen ze vaak
een rol in bv. menselijke gezondheid en voedselverwerking.
6
voedings-dieetkunde 1e jaar
Inhoud
1 Microbiologie Algemeen.................................................................................................................5
1.1.1 Inleiding.................................................................................................................................5
1.1.2 Indeling van de organismen...................................................................................................5
1.1.3 Belang van micro-organismen................................................................................................6
1.1.4 Temperatuur en leefomgeving van micro-organismen...........................................................6
2 Bacteriologie...................................................................................................................................7
2.1 De bacterie...................................................................................................................................7
2.1.1 De structuur van de bacterie.................................................................................................7
2.1.2 Vorm en stevigheid van de bacterie.......................................................................................7
2.1.3 Zuurstofgebruik van de bacterie............................................................................................7
2.1.4 Naamgeving...........................................................................................................................7
2.1.5 De relatie gastheer-bacterie ≈ symbiose................................................................................8
2.2 Besmettingsleer............................................................................................................................8
2.2.1 Infectiehaard: bacteriële factoren..........................................................................................8
2.2.2 Infectiehaard: menselijke factoren.........................................................................................9
2.2.3 Verdedigingsmechanismen van de gastheer: barrières..........................................................9
2.2.4 Verdedigingsmechanismen tegen binnengedrongen micro-organismen.............................10
2.2.5 Andere verdedigingsmechanismen......................................................................................10
2.3 Diagnostieken behandeling.........................................................................................................11
2.3.1 Microbiologische technieken...............................................................................................11
2.3.2 De cultuur............................................................................................................................11
2.4 Antibiotica...................................................................................................................................13
2.4.1 Specifieke eigenschappen van antibiotica............................................................................13
2.4.2 werkingsmechanisme antibiotica.........................................................................................14
2.4.3 Keuze van het antibioticum..................................................................................................14
2.4.4 Misbruik van antibiotica.......................................................................................................14
2.4.5 resistentie van antibiotica....................................................................................................15
2.4.6 Penicilline.............................................................................................................................16
2.5 Systematiek van bacteriën..........................................................................................................16
2.5.1 Gram-positieve coccen.........................................................................................................16
2.5.2 Gram-positieve bacillen.......................................................................................................18
2.5.3 Gram-negatieve coccen.......................................................................................................20
1
, 2.5.4 Gram-negatieve coccobacillen.............................................................................................20
2.5.5 Gram-negatieve bacillen......................................................................................................20
2.5.6 Gram-negatieve kommavormigen........................................................................................21
2.5.7 Gram-negatieve schroefvormigen........................................................................................21
2.5.8 Atypische bacteriën.............................................................................................................21
2.5.9 5 sleutels voor voedselveiligheid.........................................................................................21
2.5.10 Voedselinfectie en voedselintoxicatie................................................................................22
3 Virologie.......................................................................................................................................22
3.1.1 Samenstelling en morfologie van het virus..........................................................................22
3.1.2 Verschillen tussen virussen en bacteriën.............................................................................23
3.1.3 Vermenigvuldiging van virussen...........................................................................................23
3.1.4 Invloed van fysische en chemische factoren........................................................................25
3.1.5 Microbiologische technieken...............................................................................................25
3.1.6 Indeling van virussen...........................................................................................................26
3.1.7 Besprekingen van enkele virussen.......................................................................................26
4 LABO.............................................................................................................................................28
4.1.1 Inleiding tot microbiologie en het practicum.......................................................................28
4.1.2 Technieken...........................................................................................................................28
4.1.3 De onderdelen van de lichtmicroscoop................................................................................29
4.1.4 microscopisch onderzoek van bacteriën..............................................................................30
4.1.5 Yoghurtonderzoek................................................................................................................30
4.1.6 Het microscopisch onderzoek van schimmels......................................................................31
4.1.7 Het microscopisch onderzoek van gisten.............................................................................34
1 Microbiologie Algemeen............................................................................................................3
1.1.1 Inleiding............................................................................................................................3
1.1.2 Indeling van de organismen..............................................................................................3
1.1.3 Belang van micro-organismen...........................................................................................4
1.1.4 Temperatuur en leefomgeving van micro-organismen......................................................4
2 Bacteriologie..............................................................................................................................5
2.1 De bacterie............................................................................................................................5
2.1.1 De structuur van de bacterie.............................................................................................5
2.1.2 Vorm en stevigheid van de bacterie..................................................................................5
2.1.3 Zuurstofgebruik van de bacterie.......................................................................................5
2.1.4 Naamgeving......................................................................................................................5
2.1.5 De relatie gastheer-bacterie ≈ symbiose...........................................................................6
2.2 Besmettingsleer....................................................................................................................6
2
, 2.2.1 Infectiehaard: bacteriële factoren.....................................................................................6
2.2.2 Infectiehaard: menselijke factoren....................................................................................7
2.2.3 Verdedigingsmechanismen van de gastheer: barrières.....................................................7
2.2.4 Verdedigingsmechanismen tegen binnengedrongen micro-organismen..........................8
2.2.5 Andere verdedigingsmechanismen...................................................................................8
2.3 Diagnostieken behandeling...................................................................................................9
2.3.1 Microbiologische technieken............................................................................................9
2.3.2 De cultuur.........................................................................................................................9
2.4 Antibiotica...........................................................................................................................11
2.4.1 Specifieke eigenschappen van antibiotica.......................................................................11
2.4.2 werkingsmechanisme antibiotica....................................................................................12
2.4.3 Keuze van het antibioticum.............................................................................................12
2.4.4 Misbruik van antibiotica..................................................................................................12
2.4.5 resistentie van antibiotica...............................................................................................13
2.4.6 Penicilline........................................................................................................................14
2.5 Systematiek van bacteriën...................................................................................................14
2.5.1 Gram-positieve coccen....................................................................................................14
2.5.2 Gram-positieve bacillen..................................................................................................16
2.5.3 Gram-negatieve coccen...................................................................................................18
2.5.4 Gram-negatieve coccobacillen........................................................................................18
2.5.5 Gram-negatieve bacillen.................................................................................................18
2.5.6 Gram-negatieve kommavormigen...................................................................................19
2.5.7 Gram-negatieve schroefvormigen...................................................................................19
2.5.8 Atypische bacteriën........................................................................................................19
2.5.9 5 sleutels voor voedselveiligheid....................................................................................19
2.5.10 Voedselinfectie en voedselintoxicatie.........................................................................20
3 Virologie..................................................................................................................................20
3.1.1 Samenstelling en morfologie van het virus.....................................................................20
3.1.2 Verschillen tussen virussen en bacteriën........................................................................21
3.1.3 Vermenigvuldiging van virussen......................................................................................21
3.1.4 Invloed van fysische en chemische factoren...................................................................23
3.1.5 Microbiologische technieken..........................................................................................23
3.1.6 Indeling van virussen......................................................................................................24
3.1.7 Besprekingen van enkele virussen..................................................................................24
4 LABO........................................................................................................................................26
4.1.1 Inleiding tot microbiologie en het practicum..................................................................26
3
,4.1.2 Technieken......................................................................................................................26
4.1.3 De onderdelen van de lichtmicroscoop...........................................................................27
4.1.4 microscopisch onderzoek van bacteriën.........................................................................28
4.1.5 Yoghurtonderzoek...........................................................................................................28
4.1.6 Het microscopisch onderzoek van schimmels.................................................................29
4.1.7 Het microscopisch onderzoek van gisten........................................................................32
4
,1 Microbiologie Algemeen
1.1.1 Inleiding
De ‘microbiologie’ is het deel van de biologie die micro-organismen bestudeert.
micro-organismen (mo) = levende wezentjes in microscopische afmeting.
Ze waren de eerste levende organismen op aarde, ze leven overal waar leven mogelijk is. Ze zijn talrijk en
vormen waarschijnlijk het grootste aandeel in de levende biomassa op aarde. Ze kunnen voorkomen in de lucht,
in het water, op de grond, bij planten, dier en mens als commensaal of parasiet. De voedingsvereisten zijn
beperkt en sommigen overleven zonder zuurstof (anaerobe).
Micro-organismen kunnen makkelijke nieuwe genetische informatie verwerven en daardoor zich dus
gemakkelijk aanpassen aan nieuwe leefomstandigheden. De mens wordt continue geconfronteerd met mo
zowel binnen als buiten het lichaam.
microscopisch = niet zichtbaar met het blote oog
macroscopisch = wel zichtbaar met het blote oog bv. paddenstoelen (fungi), lintworm (metazoa)
Bacteriën zijn wel zichtbaar met het blote oog (macroscopisch uitzicht) onder de vorm van een kolonie of
smeer op een vaste voedingsbodem. (geur kan wijzen op bacteriële groei)
Schimmels zijn macroscopisch zichtbaar in de vorm van schimmeldekken = schimmeldraden = mycelium.
Flora = nuttige mo die van nature voorkomen in of op het lichaam en de gezondheid bevorderen d.m.v.
pathogene mo afweren, reguleren van de immuniteit en ondersteunen van de spijsvertering.
deelgroep Studiegebied
Bacteriën Bacteriologie
Fungi (schimmels en gisten) Mycologie
Virussen Virologie
Parasieten (protozao en metazoa) Parasitologie
1.1.2 Indeling van de organismen
1) meercellige organismen (10-100 µm)
De bouwsteen van meercellige organismen is de eurkaryote cel = cel met kern waarin het DNA is
opgeslagen, bevat geen celwand maar wel een celmembraan.
Planten
Dieren
Algen (wieren): zorgen voor de helft van de zuurstof (O2) op aarde
Schimmels (fungi)
- penicillium: wordt geassocieerd met het eerste antibioticum, groeit op brood en
confituur
- trichopyton: oppervlakkige mycosen/infecties
- aspergillus: diepe mycose (longinvasie)
Helminthen (metazoa)
- spoelworm: leeft in de darmen, is een parasiet -> mee-eter
- lintworm: leeft in de darmen, is een parasiet -> neemt de voedingsstoffen op
Arthropoda (metazoa): geleedpotige organismen bv. insecten, spinnen, …
5
, 2) ééncellige organismen
Bacterie (1-10 µm)
De bouwsteen van een bacterie is een prokaryote cel = cel zonder duidelijke kernstructuur
waarbij het DNA vrij ligt in het cytoplasma, stugge celwand met peptidoglycaan.
Gisten (7-10 µm)
Eukaryote organismen, maar bezitten wel een celwand met chitine.
- Candida albicans: commensaal, soms pathogeen, spruw (schimmelinfectie van het
mondslijmvlies) en diepe mycose
- Cryptococcus neoformans: duivenmelkersziekte
Protozoa (10-100 µm)
Eukaryote organismen die geen celwand bezitten.
voortstuwingsapparaat: flagel en pseudopiën of amoeben.
Virussen (20-300 nm)
Geen cellen maar geïnfecteerde deeltjes bevattende een nucleïnezuur (DNA of RNA) die in
een gastheercel binnendringen en deze dwingen tot de aanmaak van viraal nucleïnezuur en
een eiwitmantel.
1.1.3 Belang van micro-organismen
negatieve rol
- veroorzaken van infectie-ziekten bij mens, dier en plant: salmonella, MRSA (ziekenhuisbacterie), AIDS, …
- voedselbederf: penicillium op brood of confituur, Clostridia in blik
- schade aan de voedselketen
- allergenen
positieve rol
- fermentaties: gist (brood, bier), melkzuurbacteriën (yoghurt, kaas)
- productie schimmelkazen: enting met schimmelcultuur
- afvalverwerking: fungi
- productie antibiotica en probiotica
- drankenindustrie: aspartaam, fructose, citroenzuur
- wetenschappelijk onderzoek
1.1.4 Temperatuur en leefomgeving van micro-organismen
Psychrofiele micro-organismen
Deze mo treft men alleen in koude milieus aan, van nature komen ze voor in gebieden met een koud klimaat,
zoals poolgebieden of koude oceanen.
Ze zijn aangepast om te groeien en vermenigvuldigen bij temperaturen tussen -20°C en +10°C.
Thermofiele micro-organismen
Deze mo treft men aan in warme milieus, zoals thermale bronnen, geisers en composthopen.
Ze kunne razendsnel groeien als er voldoende voedingsstoffen beschikbaar zijn, vooral bij temperaturen tussen
45°C en 80°C.
Mesofiele micro-organismen
Deze mo treft men vrijwel overal aan en zijn het meest gangbare type mo.
Ze zijn aangepast aan gematigde temperaturen en groeien meestal het best bij temperaturen tussen 20°C en
40°C, wat ook de lichaamstemperatuur van mensen en warmbloedige dieren omvat. Hierdoor spelen ze vaak
een rol in bv. menselijke gezondheid en voedselverwerking.
6
