INLEIDING
ONDERWIJSWETENSCHAPPEN
INHOUDSOPGAVE
Colleges en hun niveaus ..................................................................................................................... 6
Hoorcollege 1 – (6 november 2024) – inleiding – Ard Lazonder & Gert-Jan Veerman ................................ 7
Micro-, meso en macrosysteem ...................................................................................................................... 7
(Hoe) leren? .................................................................................................................................................. 7
Vakgebied onderwijswetenschappen.............................................................................................................. 8
Onderwijssysteem (vanuit micro) ............................................................................................................. 8
Werkvelden .............................................................................................................................................. 8
Onderwijsonderzoek...................................................................................................................................... 9
Soorten onderzoek ...................................................................................................................................... 10
Hoorcollege 2 (8 november 2024) – Behaviorisme – Ard Lazonder ........................................................ 11
3 leertheorieën .............................................................................................................................................11
Conditioneren ......................................................................................................................................... 11
Korte geschiedenis .................................................................................................................................. 13
Toepassing in het onderwijs .................................................................................................................... 13
Leermethodes/ instructiemethodes .............................................................................................................. 14
Teaching machine ................................................................................................................................... 15
Personalized system of instruction .......................................................................................................... 15
Precision teaching versus geprogrammeerde instructie........................................................................... 16
Praktijk ....................................................................................................................................................... 16
Klassenmanagement............................................................................................................................... 16
Geprogrammeerde instructie en mastery learning .................................................................................. 16
Hoorcollege 3 (13 november 2024) – Cognitivisme – Ard Lazonder ....................................................... 17
Geheugenmodellen ...................................................................................................................................... 17
Atkinson & Shiffrin (1968)........................................................................................................................ 17
Sperling (1960) ........................................................................................................................................ 18
Stein en Bransford (1979) ........................................................................................................................ 19
Paivio (1986)........................................................................................................................................... 20
Baddeley (1992) ...................................................................................................................................... 21
Richard Mayer (2014) .............................................................................................................................. 21
(E)DI-Instructie............................................................................................................................................ 22
Multimedia ................................................................................................................................................. 22
Instructie .................................................................................................................................................22
Principes ................................................................................................................................................. 23
1
, Praktijk ....................................................................................................................................................... 23
Directe instructie en multimedia instructie .............................................................................................. 23
Hoorcollege 4 (15 november 2024) – Constructivistische opvattingen – Ard Lazonder ............................ 24
Sociaal-constructivisme .............................................................................................................................. 24
Onderzoekend leren .................................................................................................................................... 25
Juiste ondersteuning .............................................................................................................................. 26
Probleemgestuurd onderwijs ....................................................................................................................... 26
Cognitive apprenticeship approach .............................................................................................................. 26
Peer tutoring – samenwerking: van elkaar leren ...................................................................................... 27
Samenwerking: met elkaar leren .................................................................................................................. 28
STAD methode ...................................................................................................................................... 28
Jigsaw methode ..................................................................................................................................... 29
Praktijk – constructivistische opvattingen .................................................................................................... 29
Hoorcollege 5 (20 november 2024) – Toetsing – Ard Lazonder ............................................................. 30
Functies van toetsen ................................................................................................................................... 30
Toetsontwerp ............................................................................................................................................. 30
Validiteitsbedreigers .................................................................................................................................... 32
Summatief en formatief toetsen .................................................................................................................. 32
Doorstroomtoets .................................................................................................................................... 33
Gebruik en misbruik van toetsresultaten....................................................................................................... 34
Schoollijstjes ........................................................................................................................................... 34
Praktijk ....................................................................................................................................................... 35
Informatie over het maken van toetsen ................................................................................................... 35
Interpreteren van toetsresultaten............................................................................................................ 35
Hoorcollege 6 (27 november 2024) – Leren en individuele verschillen – Ard Lazonder ............................ 36
Geschiedenis IQ-testen................................................................................................................................ 36
Binet-Simon test (1904)........................................................................................................................... 36
Stanford-Binet test (1916) ....................................................................................................................... 36
WAIS / WISC ............................................................................................................................................ 36
Overige cognitieve kenmerken................................................................................................................ 37
Niet-cogntieve kenmerken ............................................................................................................................ 37
Achievement goal orientation theory ...................................................................................................... 37
Expectancy-value theorie ........................................................................................................................ 38
Zelfdeterminatietheorie .......................................................................................................................... 38
Overige kenmerken ................................................................................................................................. 39
Differentiatie .............................................................................................................................................. 39
Passend onderwijs ................................................................................................................................... 39
Differentiatie op drie niveaus ................................................................................................................. 40
Een raamwerk voor gedifferentieerd onderwijs ...................................................................................... 40
Praktijk ....................................................................................................................................................... 42
2
, Individuele verschillen en differentiatie: ................................................................................................. 42
Hoorcollege 7 (22 november 2024) – Leraar en leraren opleiding – Gert-Jan Vermeer ............................. 43
Didactisch handelen .................................................................................................................................... 43
Model van didactische analyse ................................................................................................................ 43
Didactisch handelen in vier vragen .......................................................................................................... 43
Leraarcompetenties .................................................................................................................................... 44
Bekwaamheidseisen............................................................................................................................... 44
Competent handelen ............................................................................................................................. 44
Houdingen en attitudes ...........................................................................................................................45
Effectief handelen ...................................................................................................................................45
Leraar- en leerling relatie – Interpersoonlijk leraargedrag........................................................................45
leraarverwachtingen – Attributies en mindsets ............................................................................................. 46
Robert Rosenthal & Lenore Jacobson (1968) – Pygmalion in the classroom ............................................ 46
Oorzaken voor verwachtingen van leraren (teacher’s beliefs) .................................................................. 47
Hoe ‘teacher’s actions’ beïnvloeden? ....................................................................................................... 47
Attributies ............................................................................................................................................... 47
Mindsets ................................................................................................................................................ 48
Lerarenopleiding ......................................................................................................................................... 48
Fasen-theorie Fuller beginnende leerkracht (1969)................................................................................. 49
Praktijk à Leraren en lerarenopleiding – inzichten ....................................................................................... 49
Hoorcollege 8 (29 november 2024) – Sociologische blik op onderwijs – Gert-Jan vermeer ...................... 50
Doelen van onderwijs .................................................................................................................................. 50
(sociale) functies van onderwijs ...............................................................................................................50
Op welke doelen inzetten? ...................................................................................................................... 51
Curriculumbenaderingen ............................................................................................................................. 51
Formele curriculum (het beoogde curriculum) ......................................................................................... 51
Aangeboden curriculum ..........................................................................................................................52
Verborgen curriculum; Hidden curriculum (Jackson, 1968) ...................................................................... 52
Het “null curicullum” ............................................................................................................................... 53
Sociologische benaderingen van onderwijs ................................................................................................... 53
Structureel functionalisme (macro) ......................................................................................................... 53
Conflictsociologie (macro) ....................................................................................................................... 53
Symbolisch interactionisme (micro) ........................................................................................................54
Andere sociologische benaderingen onderwijs (vanaf P. 222) ..................................................................54
Praktijk ....................................................................................................................................................... 55
Curriculumbenaderingen ......................................................................................................................... 55
Sociologische benaderingen van onderwijs ............................................................................................. 55
Hoorcollege 9 (4 december 2024) – Onderwijs en samenleving (1) – Gert-Jan Vermeer ........................... 56
Maatschappelijke ongelijkheid en sociale stratificatie ................................................................................... 56
Sociale stratificatie (statusverschillen).....................................................................................................56
Verklaringen statusverschillen .................................................................................................................56
Statusverschillen en smaak ..................................................................................................................... 57
3
, Ontwikkeling ongelijkheid.......................................................................................................................58
Mobiliteit en maatschappelijke reproductie................................................................................................... 58
Sociale mobiliteit ....................................................................................................................................58
Systemen van sociale mobiliteit ..............................................................................................................58
Het meritocratisch ideaal............................................................................................................................. 59
Meritocratie ............................................................................................................................................59
Ongelijke kansen en achterstanden in het onderwijs ..................................................................................... 60
Het gelijke kansen ideaal ........................................................................................................................ 60
Ongelijke kansen in het onderwijs .......................................................................................................... 60
Oorzaken ongelijkheid in het onderwijs ........................................................................................................ 60
Erfelijkheid (micro) ................................................................................................................................. 60
Rol van ouders ......................................................................................................................................... 61
Oorzaken van ongelijke kansen (meso) ................................................................................................... 61
Bestrijding achterstanden............................................................................................................................ 62
Onderwijsachterstanden beleid .............................................................................................................. 62
Praktijk ....................................................................................................................................................... 63
Ongelijke kansen, onderwijsachterstanden ............................................................................................. 63
Hoorcollege 10 (6 december 2024) – Onderwijs en samenleving (2) – Gert-Jan Vermeer ......................... 64
Onderwijs: een recht en een plicht ................................................................................................................ 64
Leerplichtwet ......................................................................................................................................... 64
Thuiszitters .............................................................................................................................................65
De vrijheid van onderwijs ............................................................................................................................. 65
Artikel 23 ................................................................................................................................................ 66
Schoolstrijd ............................................................................................................................................. 67
Spanningen door de vrijheid van onderwijs ............................................................................................ 68
Culturele diversiteit in het onderwijs............................................................................................................. 69
Segregatie in het onderwijs .................................................................................................................... 69
Schoolkeuze ........................................................................................................................................... 69
Gevolgen segregatie ............................................................................................................................... 70
Acculturatietheorie van John W. Berry .................................................................................................... 70
Diversiteit en contact .............................................................................................................................. 70
Praktijk ........................................................................................................................................................ 71
Vrijheid van onderwijs ............................................................................................................................. 71
Segregatie en integratie in het onderwijs ................................................................................................ 71
Hoorcollege 11 (18 december 2024) – Actuele thema’s – Gert-Jan Vermeer & Ard LAzonder ................... 72
Meer meesters? ............................................................................................................................................72
Tokenisme .............................................................................................................................................. 72
Motie ...................................................................................................................................................... 73
Sociale cohesie .............................................................................................................................................75
Dimensies en indicatoren sociale cohesie ................................................................................................ 75
Micro, meso, macro................................................................................................................................. 76
Wat doen scholen om pesten tegen te gaan? .................................................................................................76
4
, Plagen of pesten ..................................................................................................................................... 76
Cyberpesten ............................................................................................................................................ 76
Pesten op school ..................................................................................................................................... 76
Onderzoek ‘wat werkt tegen pesten?’ ..................................................................................................... 77
Taal- en rekenprestaties ...............................................................................................................................78
De staat van het onderwijs (2021) – rapporten ......................................................................................... 78
Referentieniveau – taal en rekenen ......................................................................................................... 78
Conclusie................................................................................................................................................. 79
Hoorcollege 12 (20 december 2024) – Responsiecollege ...................................................................... 80
5
,COLLEGES EN HUN NIVEAUS
Onderwijs en samenleving
College 10
Leeromgeving en leraar MACRO
College 9
College 2 MESO
Leerling College 8
College 3
MICRO
College 7
College 4
College 5 College 6
6
,HOORCOLLEGE 1 – (6 NOVEMBER 2024) – INLEIDING – ARD LAZONDER & GERT-
JAN VEERMAN
N John Locke (1632-1704)
o Eerst ging opvoeding en onderwijs vooral om het aanleren van manieren.
o Tot ± 1970 was pedagogiek de wetenschap van opvoeding en onderwijs, maar pedagogiek
was erg omschrijvend en nog niet empirisch. Er was meer behoefte aan
interventieonderzoek en de psychologie en onderwijskunde voldeden hieraan.
• Opvoeder spelen een steeds actievere rol in het onderwijs en leerkrachten in de opvoeding
o Denk ook aan vakken als burgerschap.
o Kerndoelen voor hygiëne, sociale redzaamheid, wederzijds respect en zorg voor het milieu.
MICRO-, MESO EN MACROSYSTEEM
® Microsysteem = De directe omgeving van het kind/leerling waarin
dagelijkse interacties plaatsvinden.
o Bv: Familie, Vrienden, School, Peers (leeftijdsgenoten),
Leraren
Dagopvang.
Onderwijs-
® Mesosysteem = Omvat de verbindingen/interacties tussen de vrijheid Gelijke
kansen
Leren
verschillende elementen van het microsysteem.
≠
Instructie Toetsing
o Bv: Hoe ouders en leraren samenwerken om het kind te
Individuele
ondersteunen. Hoe familie en vrienden het kind samen verschillen
beïnvloeden.
® (Exosysteem) = De indirecte omgeving die invloed heeft op het kind, ook Onderwijsinhoud
al maakt het kind er geen direct deel van uit.
Selectie en differentiatie
o Werk van de ouders (een stressvolle baan kan indirect invloed
hebben op het kind). Buurt en buren. Massamedia. Gemeenschapsdiensten en
welzijnsorganisaties.
o Beinvloeden het microsysteem van het kind en zo het kind
® Macrosysteem = de bredere maatschappelijke, culturele en politieke contexten die invloed hebben
op alle binnenste lagen.
o Bv: Ideologieën en normen van de samenleving. Wetten en regels van een land. Culturele
tradities.
o De macrosysteemfactoren vormen de waarden en structuren van de andere systemen.
® (Chronosysteem) = de dimensie van tijd. Het beschrijft hoe omgevingsinvloeden en persoonlijke
veranderingen zich over tijd ontwikkelen.
o Bv: Een scheiding van de ouders. Verhuizing naar een andere stad. Grote historische
gebeurtenissen (zoals een economische crisis).
(HOE) LEREN?
® Leren = een proces dat leidt tot een blijvende verandering van zowel kennis, als vaardigheid, als
houding. Niet gebonden aan tijd, plaats of leeftijd. Leren vereist aandacht en inzet.
o Intentioneel = activiteiten met als doel iets (aan) te leren.
o Incidenteel = activiteiten hebben een ander doel, maar je leert er wel iets van (bv motorische
vaardigheden).
7
, ® Instructie = elke vorm van pedagogisch-didactische handelen die het leren ondersteunt/ mogelijk
maakt/ faciliteert. Daarom is instructie altijd intentioneel. Is niet gebonden aan tijd, plaats of leeftijd
en hoeft niet door een bevoegde leraar gegeven te worden.
o Omvat ook de voorbereiding, maken van materialen, opstellen van leerdoelen en toetsen.
® Onderwijs = een geïnstitutionaliseerde én geprofessionaliseerde vorm van (leren en) instructie. Dit
vindt altijd op school plaats (of ergens geregeld door school), dus is afhankelijk van plaats en is
gebonden aan leeftijd. Onderwijs heeft een langere looptijd dan instructie en moet altijd gegeven
worden door een gediplomeerd leraar.
VAKGEBIED ONDERWIJSWETENSCHAPPEN
® Onderwijswetenschappen = een toegepaste wetenschap die het onderwijs bestudeert en hierdoor
probeert een bijdrage te leveren aan de verbetering van de kwaliteit van het onderwijs.
o Rondom thema’s
o Vanuit diverse vakgebieden à 3 centrale disciplines:
1. Psychologie à Microniveau à Hoe kinderen leren en hoe hun welbevinden is
2. Pedagogiek à Mesoniveau à Relatie tussen leerling en leerkracht.
3. Sociologie à Macroniveau (soms ook mesosniveau) à Vooral mbt beleid.
ONDERWIJSSYSTEEM (VANUIT MICRO)
In groep 8 is er al selectie. Hier zijn argumenten voor en tegen:
- “Kinderen in vmbo-b/k hebben er, volgens hen, baat bij omdat zij dan niet steeds de zwakste leerling
van de klas zijn; dat zou goed zijn voor hun zelfvertrouwen.” (p.93) à Psychologie
- “Vwo’ers en gymnasiasten hebben volgens hen (onderwijsprofessionals) baat bij smalle klassen,
omdat zij er zich intellectueel beter kunnen ontwikkelen omdat ze omringd zijn door gelijken.” (p.14)
Is in nadeel voor vmbo’ers, want kunnen zich niet optrekken aan de vwo’ers à Sociologie
(microniveaus + interacties waarin ze van elkaar leren) en economie (misschien efficiënter) disciplines.
- “Het bespreken van gevoelige of controversiële onderwerpen behoort volgens de docenten bij hun
werk, maar niet iedereen gaat dat even gemakkelijk af.” (p.14) à Pedagogiek
- “Onderwijs kan de sociale verschillen en maatschappelijke scheidslijnen niet oplossen, zeggen
docenten, directie en bestuurders, maar onderwijs heeft wel de maatschappelijke opdracht.” (p.16) à
Pedagogiek
WERKVELDEN
Ontwerper Adviseur Onderzoeker Beleidsmaker Lerarenopleider
Olivia Albert Onur Bedisa Leo
8
ONDERWIJSWETENSCHAPPEN
INHOUDSOPGAVE
Colleges en hun niveaus ..................................................................................................................... 6
Hoorcollege 1 – (6 november 2024) – inleiding – Ard Lazonder & Gert-Jan Veerman ................................ 7
Micro-, meso en macrosysteem ...................................................................................................................... 7
(Hoe) leren? .................................................................................................................................................. 7
Vakgebied onderwijswetenschappen.............................................................................................................. 8
Onderwijssysteem (vanuit micro) ............................................................................................................. 8
Werkvelden .............................................................................................................................................. 8
Onderwijsonderzoek...................................................................................................................................... 9
Soorten onderzoek ...................................................................................................................................... 10
Hoorcollege 2 (8 november 2024) – Behaviorisme – Ard Lazonder ........................................................ 11
3 leertheorieën .............................................................................................................................................11
Conditioneren ......................................................................................................................................... 11
Korte geschiedenis .................................................................................................................................. 13
Toepassing in het onderwijs .................................................................................................................... 13
Leermethodes/ instructiemethodes .............................................................................................................. 14
Teaching machine ................................................................................................................................... 15
Personalized system of instruction .......................................................................................................... 15
Precision teaching versus geprogrammeerde instructie........................................................................... 16
Praktijk ....................................................................................................................................................... 16
Klassenmanagement............................................................................................................................... 16
Geprogrammeerde instructie en mastery learning .................................................................................. 16
Hoorcollege 3 (13 november 2024) – Cognitivisme – Ard Lazonder ....................................................... 17
Geheugenmodellen ...................................................................................................................................... 17
Atkinson & Shiffrin (1968)........................................................................................................................ 17
Sperling (1960) ........................................................................................................................................ 18
Stein en Bransford (1979) ........................................................................................................................ 19
Paivio (1986)........................................................................................................................................... 20
Baddeley (1992) ...................................................................................................................................... 21
Richard Mayer (2014) .............................................................................................................................. 21
(E)DI-Instructie............................................................................................................................................ 22
Multimedia ................................................................................................................................................. 22
Instructie .................................................................................................................................................22
Principes ................................................................................................................................................. 23
1
, Praktijk ....................................................................................................................................................... 23
Directe instructie en multimedia instructie .............................................................................................. 23
Hoorcollege 4 (15 november 2024) – Constructivistische opvattingen – Ard Lazonder ............................ 24
Sociaal-constructivisme .............................................................................................................................. 24
Onderzoekend leren .................................................................................................................................... 25
Juiste ondersteuning .............................................................................................................................. 26
Probleemgestuurd onderwijs ....................................................................................................................... 26
Cognitive apprenticeship approach .............................................................................................................. 26
Peer tutoring – samenwerking: van elkaar leren ...................................................................................... 27
Samenwerking: met elkaar leren .................................................................................................................. 28
STAD methode ...................................................................................................................................... 28
Jigsaw methode ..................................................................................................................................... 29
Praktijk – constructivistische opvattingen .................................................................................................... 29
Hoorcollege 5 (20 november 2024) – Toetsing – Ard Lazonder ............................................................. 30
Functies van toetsen ................................................................................................................................... 30
Toetsontwerp ............................................................................................................................................. 30
Validiteitsbedreigers .................................................................................................................................... 32
Summatief en formatief toetsen .................................................................................................................. 32
Doorstroomtoets .................................................................................................................................... 33
Gebruik en misbruik van toetsresultaten....................................................................................................... 34
Schoollijstjes ........................................................................................................................................... 34
Praktijk ....................................................................................................................................................... 35
Informatie over het maken van toetsen ................................................................................................... 35
Interpreteren van toetsresultaten............................................................................................................ 35
Hoorcollege 6 (27 november 2024) – Leren en individuele verschillen – Ard Lazonder ............................ 36
Geschiedenis IQ-testen................................................................................................................................ 36
Binet-Simon test (1904)........................................................................................................................... 36
Stanford-Binet test (1916) ....................................................................................................................... 36
WAIS / WISC ............................................................................................................................................ 36
Overige cognitieve kenmerken................................................................................................................ 37
Niet-cogntieve kenmerken ............................................................................................................................ 37
Achievement goal orientation theory ...................................................................................................... 37
Expectancy-value theorie ........................................................................................................................ 38
Zelfdeterminatietheorie .......................................................................................................................... 38
Overige kenmerken ................................................................................................................................. 39
Differentiatie .............................................................................................................................................. 39
Passend onderwijs ................................................................................................................................... 39
Differentiatie op drie niveaus ................................................................................................................. 40
Een raamwerk voor gedifferentieerd onderwijs ...................................................................................... 40
Praktijk ....................................................................................................................................................... 42
2
, Individuele verschillen en differentiatie: ................................................................................................. 42
Hoorcollege 7 (22 november 2024) – Leraar en leraren opleiding – Gert-Jan Vermeer ............................. 43
Didactisch handelen .................................................................................................................................... 43
Model van didactische analyse ................................................................................................................ 43
Didactisch handelen in vier vragen .......................................................................................................... 43
Leraarcompetenties .................................................................................................................................... 44
Bekwaamheidseisen............................................................................................................................... 44
Competent handelen ............................................................................................................................. 44
Houdingen en attitudes ...........................................................................................................................45
Effectief handelen ...................................................................................................................................45
Leraar- en leerling relatie – Interpersoonlijk leraargedrag........................................................................45
leraarverwachtingen – Attributies en mindsets ............................................................................................. 46
Robert Rosenthal & Lenore Jacobson (1968) – Pygmalion in the classroom ............................................ 46
Oorzaken voor verwachtingen van leraren (teacher’s beliefs) .................................................................. 47
Hoe ‘teacher’s actions’ beïnvloeden? ....................................................................................................... 47
Attributies ............................................................................................................................................... 47
Mindsets ................................................................................................................................................ 48
Lerarenopleiding ......................................................................................................................................... 48
Fasen-theorie Fuller beginnende leerkracht (1969)................................................................................. 49
Praktijk à Leraren en lerarenopleiding – inzichten ....................................................................................... 49
Hoorcollege 8 (29 november 2024) – Sociologische blik op onderwijs – Gert-Jan vermeer ...................... 50
Doelen van onderwijs .................................................................................................................................. 50
(sociale) functies van onderwijs ...............................................................................................................50
Op welke doelen inzetten? ...................................................................................................................... 51
Curriculumbenaderingen ............................................................................................................................. 51
Formele curriculum (het beoogde curriculum) ......................................................................................... 51
Aangeboden curriculum ..........................................................................................................................52
Verborgen curriculum; Hidden curriculum (Jackson, 1968) ...................................................................... 52
Het “null curicullum” ............................................................................................................................... 53
Sociologische benaderingen van onderwijs ................................................................................................... 53
Structureel functionalisme (macro) ......................................................................................................... 53
Conflictsociologie (macro) ....................................................................................................................... 53
Symbolisch interactionisme (micro) ........................................................................................................54
Andere sociologische benaderingen onderwijs (vanaf P. 222) ..................................................................54
Praktijk ....................................................................................................................................................... 55
Curriculumbenaderingen ......................................................................................................................... 55
Sociologische benaderingen van onderwijs ............................................................................................. 55
Hoorcollege 9 (4 december 2024) – Onderwijs en samenleving (1) – Gert-Jan Vermeer ........................... 56
Maatschappelijke ongelijkheid en sociale stratificatie ................................................................................... 56
Sociale stratificatie (statusverschillen).....................................................................................................56
Verklaringen statusverschillen .................................................................................................................56
Statusverschillen en smaak ..................................................................................................................... 57
3
, Ontwikkeling ongelijkheid.......................................................................................................................58
Mobiliteit en maatschappelijke reproductie................................................................................................... 58
Sociale mobiliteit ....................................................................................................................................58
Systemen van sociale mobiliteit ..............................................................................................................58
Het meritocratisch ideaal............................................................................................................................. 59
Meritocratie ............................................................................................................................................59
Ongelijke kansen en achterstanden in het onderwijs ..................................................................................... 60
Het gelijke kansen ideaal ........................................................................................................................ 60
Ongelijke kansen in het onderwijs .......................................................................................................... 60
Oorzaken ongelijkheid in het onderwijs ........................................................................................................ 60
Erfelijkheid (micro) ................................................................................................................................. 60
Rol van ouders ......................................................................................................................................... 61
Oorzaken van ongelijke kansen (meso) ................................................................................................... 61
Bestrijding achterstanden............................................................................................................................ 62
Onderwijsachterstanden beleid .............................................................................................................. 62
Praktijk ....................................................................................................................................................... 63
Ongelijke kansen, onderwijsachterstanden ............................................................................................. 63
Hoorcollege 10 (6 december 2024) – Onderwijs en samenleving (2) – Gert-Jan Vermeer ......................... 64
Onderwijs: een recht en een plicht ................................................................................................................ 64
Leerplichtwet ......................................................................................................................................... 64
Thuiszitters .............................................................................................................................................65
De vrijheid van onderwijs ............................................................................................................................. 65
Artikel 23 ................................................................................................................................................ 66
Schoolstrijd ............................................................................................................................................. 67
Spanningen door de vrijheid van onderwijs ............................................................................................ 68
Culturele diversiteit in het onderwijs............................................................................................................. 69
Segregatie in het onderwijs .................................................................................................................... 69
Schoolkeuze ........................................................................................................................................... 69
Gevolgen segregatie ............................................................................................................................... 70
Acculturatietheorie van John W. Berry .................................................................................................... 70
Diversiteit en contact .............................................................................................................................. 70
Praktijk ........................................................................................................................................................ 71
Vrijheid van onderwijs ............................................................................................................................. 71
Segregatie en integratie in het onderwijs ................................................................................................ 71
Hoorcollege 11 (18 december 2024) – Actuele thema’s – Gert-Jan Vermeer & Ard LAzonder ................... 72
Meer meesters? ............................................................................................................................................72
Tokenisme .............................................................................................................................................. 72
Motie ...................................................................................................................................................... 73
Sociale cohesie .............................................................................................................................................75
Dimensies en indicatoren sociale cohesie ................................................................................................ 75
Micro, meso, macro................................................................................................................................. 76
Wat doen scholen om pesten tegen te gaan? .................................................................................................76
4
, Plagen of pesten ..................................................................................................................................... 76
Cyberpesten ............................................................................................................................................ 76
Pesten op school ..................................................................................................................................... 76
Onderzoek ‘wat werkt tegen pesten?’ ..................................................................................................... 77
Taal- en rekenprestaties ...............................................................................................................................78
De staat van het onderwijs (2021) – rapporten ......................................................................................... 78
Referentieniveau – taal en rekenen ......................................................................................................... 78
Conclusie................................................................................................................................................. 79
Hoorcollege 12 (20 december 2024) – Responsiecollege ...................................................................... 80
5
,COLLEGES EN HUN NIVEAUS
Onderwijs en samenleving
College 10
Leeromgeving en leraar MACRO
College 9
College 2 MESO
Leerling College 8
College 3
MICRO
College 7
College 4
College 5 College 6
6
,HOORCOLLEGE 1 – (6 NOVEMBER 2024) – INLEIDING – ARD LAZONDER & GERT-
JAN VEERMAN
N John Locke (1632-1704)
o Eerst ging opvoeding en onderwijs vooral om het aanleren van manieren.
o Tot ± 1970 was pedagogiek de wetenschap van opvoeding en onderwijs, maar pedagogiek
was erg omschrijvend en nog niet empirisch. Er was meer behoefte aan
interventieonderzoek en de psychologie en onderwijskunde voldeden hieraan.
• Opvoeder spelen een steeds actievere rol in het onderwijs en leerkrachten in de opvoeding
o Denk ook aan vakken als burgerschap.
o Kerndoelen voor hygiëne, sociale redzaamheid, wederzijds respect en zorg voor het milieu.
MICRO-, MESO EN MACROSYSTEEM
® Microsysteem = De directe omgeving van het kind/leerling waarin
dagelijkse interacties plaatsvinden.
o Bv: Familie, Vrienden, School, Peers (leeftijdsgenoten),
Leraren
Dagopvang.
Onderwijs-
® Mesosysteem = Omvat de verbindingen/interacties tussen de vrijheid Gelijke
kansen
Leren
verschillende elementen van het microsysteem.
≠
Instructie Toetsing
o Bv: Hoe ouders en leraren samenwerken om het kind te
Individuele
ondersteunen. Hoe familie en vrienden het kind samen verschillen
beïnvloeden.
® (Exosysteem) = De indirecte omgeving die invloed heeft op het kind, ook Onderwijsinhoud
al maakt het kind er geen direct deel van uit.
Selectie en differentiatie
o Werk van de ouders (een stressvolle baan kan indirect invloed
hebben op het kind). Buurt en buren. Massamedia. Gemeenschapsdiensten en
welzijnsorganisaties.
o Beinvloeden het microsysteem van het kind en zo het kind
® Macrosysteem = de bredere maatschappelijke, culturele en politieke contexten die invloed hebben
op alle binnenste lagen.
o Bv: Ideologieën en normen van de samenleving. Wetten en regels van een land. Culturele
tradities.
o De macrosysteemfactoren vormen de waarden en structuren van de andere systemen.
® (Chronosysteem) = de dimensie van tijd. Het beschrijft hoe omgevingsinvloeden en persoonlijke
veranderingen zich over tijd ontwikkelen.
o Bv: Een scheiding van de ouders. Verhuizing naar een andere stad. Grote historische
gebeurtenissen (zoals een economische crisis).
(HOE) LEREN?
® Leren = een proces dat leidt tot een blijvende verandering van zowel kennis, als vaardigheid, als
houding. Niet gebonden aan tijd, plaats of leeftijd. Leren vereist aandacht en inzet.
o Intentioneel = activiteiten met als doel iets (aan) te leren.
o Incidenteel = activiteiten hebben een ander doel, maar je leert er wel iets van (bv motorische
vaardigheden).
7
, ® Instructie = elke vorm van pedagogisch-didactische handelen die het leren ondersteunt/ mogelijk
maakt/ faciliteert. Daarom is instructie altijd intentioneel. Is niet gebonden aan tijd, plaats of leeftijd
en hoeft niet door een bevoegde leraar gegeven te worden.
o Omvat ook de voorbereiding, maken van materialen, opstellen van leerdoelen en toetsen.
® Onderwijs = een geïnstitutionaliseerde én geprofessionaliseerde vorm van (leren en) instructie. Dit
vindt altijd op school plaats (of ergens geregeld door school), dus is afhankelijk van plaats en is
gebonden aan leeftijd. Onderwijs heeft een langere looptijd dan instructie en moet altijd gegeven
worden door een gediplomeerd leraar.
VAKGEBIED ONDERWIJSWETENSCHAPPEN
® Onderwijswetenschappen = een toegepaste wetenschap die het onderwijs bestudeert en hierdoor
probeert een bijdrage te leveren aan de verbetering van de kwaliteit van het onderwijs.
o Rondom thema’s
o Vanuit diverse vakgebieden à 3 centrale disciplines:
1. Psychologie à Microniveau à Hoe kinderen leren en hoe hun welbevinden is
2. Pedagogiek à Mesoniveau à Relatie tussen leerling en leerkracht.
3. Sociologie à Macroniveau (soms ook mesosniveau) à Vooral mbt beleid.
ONDERWIJSSYSTEEM (VANUIT MICRO)
In groep 8 is er al selectie. Hier zijn argumenten voor en tegen:
- “Kinderen in vmbo-b/k hebben er, volgens hen, baat bij omdat zij dan niet steeds de zwakste leerling
van de klas zijn; dat zou goed zijn voor hun zelfvertrouwen.” (p.93) à Psychologie
- “Vwo’ers en gymnasiasten hebben volgens hen (onderwijsprofessionals) baat bij smalle klassen,
omdat zij er zich intellectueel beter kunnen ontwikkelen omdat ze omringd zijn door gelijken.” (p.14)
Is in nadeel voor vmbo’ers, want kunnen zich niet optrekken aan de vwo’ers à Sociologie
(microniveaus + interacties waarin ze van elkaar leren) en economie (misschien efficiënter) disciplines.
- “Het bespreken van gevoelige of controversiële onderwerpen behoort volgens de docenten bij hun
werk, maar niet iedereen gaat dat even gemakkelijk af.” (p.14) à Pedagogiek
- “Onderwijs kan de sociale verschillen en maatschappelijke scheidslijnen niet oplossen, zeggen
docenten, directie en bestuurders, maar onderwijs heeft wel de maatschappelijke opdracht.” (p.16) à
Pedagogiek
WERKVELDEN
Ontwerper Adviseur Onderzoeker Beleidsmaker Lerarenopleider
Olivia Albert Onur Bedisa Leo
8
