Hoofdstuk 6 Een nieuw republiek in Europa
Frankrijk werd in de 16e en 17e eeuw verscheurd door godsdiensttwisten. Het
calvinisme was in het zuiden en westen de aanhang gewonnen.
Toen werd de Franse adel verdeeld in een katholieke en een hugenoots
(calvinistisch) verbond. Beide partijen wouden de koning voor zich winnen en
tegelijkertijd voorkomen dat de koning te veel macht kreeg.
Midden 16e eeuw kwam de twist tussen katholiek en protestants tot een uitbarsting.
De rust keerde terug in 1598, toen de hugenoten vrijheid van godsdienst kregen.
In het Duitse Rijk was de macht verdeeld over allerlei vorsten en geestelijken.
Sommige hadden bekeerd tot het nieuwe geloof en kwamen in conflict met Karel V,
katholieke keizer van Duitsland.
In 1555, bij de godsdienstvrede van Augsburg, erkende de keizer dat elke vorst zijn
eigen religie mocht kiezen.
Vanaf 1618 raakte Duitsland in de Dertigjarige Oorlog. Dit was naast een
godsdienstoorlog ook een interne Duitse strijd, met inzet de keizerlijke macht over
het rijk.
De aanleiding van de oorlog was vooral dat de katholieke landen en gereformeerde
landen het niet met elkaar eens waren. Vooral in het Heilige Roomse Rijk was er veel
verdeeldheid. Het noorden van het rijk was luthers, maar het zuiden was juist
katholiek. De oorlog eindigde in de vrede van Westfalen. Duitsland bleef kleine
staatjes ipv een centraal bestuurde staat. Ze hadden wel vrije godsdienstbepaling.
Europa bleef nog wel in oorlog met het islamitische Ottomaanse Rijk. Eerder hadden
ze al kruistochten en de Reconquista gedaan.
Reconquista: in 1492 waren enkele christelijke koninkrijken op het Iberisch
Schiereiland die erin slaagden om de moslims van het schiereiland te verdrijven.
Hierna probeerde ze de Reconquista uit te breiden naar Noord-Afrika. Dit mislukte.
Spanje werd geconfronteerd met het Ottomaanse rijk. Vanaf de 16 e eeuw beheersten
de Turken ook Noord-Afrika.
Het succes van de Ottomanen dwong Europese staten samen te werken. In de
tweede helft van de 16e eeuw vormden Spanje en Italië een Heilige Liga tegen de
Ottomanen, onder leiding van paus. Ze boekten belangrijke overwinningen maar
slaagden er niet compleet in de Turken te verslaan. Uiteindelijk slaagde het
Ottomaanse rijk na 1683 er niet meer in Europees grondgebied te veroveren.
, Nederland was calvinistisch en had kritiek om de rooms-katholieke kerk. Nederland
behoorde tot de Spaanse Habsburgse Rijk, die de katholieke heersers, Karel V en
Filips ll had. Na het invoeren van de ‘bloedplakkaten’ (doodstraf voor ketters) werd
de boosheid steeds erger.
Maar ook:
- Karel V (en later Filips ll) voerde in Nederland een centralisatiepolitiek. Zij maakten
gebruikt van geschoolde ambtenaren, die niet afkomstig waren uit de adel en loyaal
waren naar de vorst. De adel zag zich beroofd van invloed en privileges.
- Nederlanders waren boos op de doodveroordeling van ketters. Ook Willem van
Oranje (stadhouder) vond de vervolgingen verschrikkelijk. Hij wilde een compromis
sluiten met Spanje over godsdienstvrijheid. Het compromis was uitgesloten.
Het noemende verzet tegen de vervolgingen leidde tot ‘de Opstand’. Het begon in
1566 met ‘de Beeldenstorm’, waar beelden werden vernield. Filips ll reageerde door
troepen te sturen en vanaf 1568 waren de Nederlanders in oorlog met Spanje, een
conflict dat 80 jaar zou duren.
Gevolgen van de Opstand:
- Scheiding van de Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden. In 1579 sloten ze een
defensief verbond: Unie van Utrecht. Met het Plakkaat van Verlatinghe (1581)
verbraken de opstandelingen definitief de banden met de Spaanse vorst.
- (Niet alleen Nederland sloot aan bij de Unie van Utrecht maar ook Vlaamse steden
en Antwerpen. Maar niet voor lang, de Spanjaarden dwongen deze steden een voor
een op de knieën. Ze werden trouw aan Spanje en vormden de noordelijke
gewesten.)
Pas in 1648, werd er definitief vrede gesloten met Spanje (Vrede van Münster).
Willem van Oranje heeft het einde van de oorlog nooit meegemaakt. In opdracht van
Filips II werd hij vermoord.
2. Een bijzondere bestuursvorm
De zeven verenigde naties (de Republiek) hadden Filips ll afgezworen. De Franse
hertog van Anjou werd de nieuwe landsheer, later de Engelse graaf van Leicester.
Maar dit bleek steeds niet te werken. Ze wouden meer zelfstandigheid. Uiteindelijk
besloten de gewesten in 1588 zonder landsheer verder te gaan, als republiek, en
kwam de soevereiniteit (hoogste staatsmacht) niet te liggen bij 1 persoon, maar bij
bestuursorganen: de Gewestelijke Staten. Elk gewest hield zijn eigen regels.
De vertegenwoordigers van de gewesten kwamen samen in de Staten-Generaal. Ze
besloten hier samen over belangrijke zaken en bestuurden gezamenlijk de
Generaliteitslanden (Brabant, Limburg en een deel van Vlaanderen). Deze waren
veroverd tijdens de oorlog door Spanje, en mochten niet lid worden van de Republiek
Frankrijk werd in de 16e en 17e eeuw verscheurd door godsdiensttwisten. Het
calvinisme was in het zuiden en westen de aanhang gewonnen.
Toen werd de Franse adel verdeeld in een katholieke en een hugenoots
(calvinistisch) verbond. Beide partijen wouden de koning voor zich winnen en
tegelijkertijd voorkomen dat de koning te veel macht kreeg.
Midden 16e eeuw kwam de twist tussen katholiek en protestants tot een uitbarsting.
De rust keerde terug in 1598, toen de hugenoten vrijheid van godsdienst kregen.
In het Duitse Rijk was de macht verdeeld over allerlei vorsten en geestelijken.
Sommige hadden bekeerd tot het nieuwe geloof en kwamen in conflict met Karel V,
katholieke keizer van Duitsland.
In 1555, bij de godsdienstvrede van Augsburg, erkende de keizer dat elke vorst zijn
eigen religie mocht kiezen.
Vanaf 1618 raakte Duitsland in de Dertigjarige Oorlog. Dit was naast een
godsdienstoorlog ook een interne Duitse strijd, met inzet de keizerlijke macht over
het rijk.
De aanleiding van de oorlog was vooral dat de katholieke landen en gereformeerde
landen het niet met elkaar eens waren. Vooral in het Heilige Roomse Rijk was er veel
verdeeldheid. Het noorden van het rijk was luthers, maar het zuiden was juist
katholiek. De oorlog eindigde in de vrede van Westfalen. Duitsland bleef kleine
staatjes ipv een centraal bestuurde staat. Ze hadden wel vrije godsdienstbepaling.
Europa bleef nog wel in oorlog met het islamitische Ottomaanse Rijk. Eerder hadden
ze al kruistochten en de Reconquista gedaan.
Reconquista: in 1492 waren enkele christelijke koninkrijken op het Iberisch
Schiereiland die erin slaagden om de moslims van het schiereiland te verdrijven.
Hierna probeerde ze de Reconquista uit te breiden naar Noord-Afrika. Dit mislukte.
Spanje werd geconfronteerd met het Ottomaanse rijk. Vanaf de 16 e eeuw beheersten
de Turken ook Noord-Afrika.
Het succes van de Ottomanen dwong Europese staten samen te werken. In de
tweede helft van de 16e eeuw vormden Spanje en Italië een Heilige Liga tegen de
Ottomanen, onder leiding van paus. Ze boekten belangrijke overwinningen maar
slaagden er niet compleet in de Turken te verslaan. Uiteindelijk slaagde het
Ottomaanse rijk na 1683 er niet meer in Europees grondgebied te veroveren.
, Nederland was calvinistisch en had kritiek om de rooms-katholieke kerk. Nederland
behoorde tot de Spaanse Habsburgse Rijk, die de katholieke heersers, Karel V en
Filips ll had. Na het invoeren van de ‘bloedplakkaten’ (doodstraf voor ketters) werd
de boosheid steeds erger.
Maar ook:
- Karel V (en later Filips ll) voerde in Nederland een centralisatiepolitiek. Zij maakten
gebruikt van geschoolde ambtenaren, die niet afkomstig waren uit de adel en loyaal
waren naar de vorst. De adel zag zich beroofd van invloed en privileges.
- Nederlanders waren boos op de doodveroordeling van ketters. Ook Willem van
Oranje (stadhouder) vond de vervolgingen verschrikkelijk. Hij wilde een compromis
sluiten met Spanje over godsdienstvrijheid. Het compromis was uitgesloten.
Het noemende verzet tegen de vervolgingen leidde tot ‘de Opstand’. Het begon in
1566 met ‘de Beeldenstorm’, waar beelden werden vernield. Filips ll reageerde door
troepen te sturen en vanaf 1568 waren de Nederlanders in oorlog met Spanje, een
conflict dat 80 jaar zou duren.
Gevolgen van de Opstand:
- Scheiding van de Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden. In 1579 sloten ze een
defensief verbond: Unie van Utrecht. Met het Plakkaat van Verlatinghe (1581)
verbraken de opstandelingen definitief de banden met de Spaanse vorst.
- (Niet alleen Nederland sloot aan bij de Unie van Utrecht maar ook Vlaamse steden
en Antwerpen. Maar niet voor lang, de Spanjaarden dwongen deze steden een voor
een op de knieën. Ze werden trouw aan Spanje en vormden de noordelijke
gewesten.)
Pas in 1648, werd er definitief vrede gesloten met Spanje (Vrede van Münster).
Willem van Oranje heeft het einde van de oorlog nooit meegemaakt. In opdracht van
Filips II werd hij vermoord.
2. Een bijzondere bestuursvorm
De zeven verenigde naties (de Republiek) hadden Filips ll afgezworen. De Franse
hertog van Anjou werd de nieuwe landsheer, later de Engelse graaf van Leicester.
Maar dit bleek steeds niet te werken. Ze wouden meer zelfstandigheid. Uiteindelijk
besloten de gewesten in 1588 zonder landsheer verder te gaan, als republiek, en
kwam de soevereiniteit (hoogste staatsmacht) niet te liggen bij 1 persoon, maar bij
bestuursorganen: de Gewestelijke Staten. Elk gewest hield zijn eigen regels.
De vertegenwoordigers van de gewesten kwamen samen in de Staten-Generaal. Ze
besloten hier samen over belangrijke zaken en bestuurden gezamenlijk de
Generaliteitslanden (Brabant, Limburg en een deel van Vlaanderen). Deze waren
veroverd tijdens de oorlog door Spanje, en mochten niet lid worden van de Republiek
