Milieubeleid
Inhoud
Examen...................................................................................................................................................4
Het vak................................................................................................................................................4
Les 1: Milieuproblemen als maatschappelijke vraagstukken..................................................................5
Compartimenteel begrippenkader.....................................................................................................5
Hoofdtypes ingrepen/effecten als begrippenkader............................................................................5
Procesmatig begrippenkader..............................................................................................................5
Geïntegreerd perspectief....................................................................................................................6
Besluit.................................................................................................................................................7
MILIEUPROBLEMEN ALS ‘MENS-MILIEU’PROBLEMEN........................................................................7
Milieuproblemen kennen een antropogene oorzaak......................................................................7
Milieu als fysiek systeem................................................................................................................7
Mens = sociaal systeem, samenleving............................................................................................8
DPSIR keten........................................................................................................................................9
Driving force...................................................................................................................................9
Pressure..........................................................................................................................................9
Response (R).................................................................................................................................10
Les 2: Discursieve evolutie van het milieubeleid en de milieubeginselen van het Vlaamse milieubeleid
..............................................................................................................................................................12
Wat is een (milieu)discours ?........................................................................................................12
Discursieve evolutie milieubeleid over 50 jaar:.............................................................................12
discours vs. Beleidsactie...............................................................................................................12
De drie grote milieudiscoursen.........................................................................................................13
1) Grenzen aan de groei................................................................................................................13
3) Duurzame ontwikkeling............................................................................................................14
Milieubeginselen van het Vlaamse milieubeleid...............................................................................16
3. De vervuiler betaalt..................................................................................................................16
4. Integratiebeginsel (§ 3 ! zie Memorie DABM, p. 21, 25)..........................................................17
5. Stand-still beginsel...................................................................................................................18
6. Hoog beschermingsniveau zonder de sociaal- economische gevolgen uit oog te verliezen......18
7. Voorzorgsbeginsel....................................................................................................................19
Les 3: Milieuvraagstukken als politieke vraagstukken...........................................................................20
De metafoor tragedy of the commons..............................................................................................20
, Politieke oplossingen....................................................................................................................20
Afwenteling (Externaliteiten) op Meerdere Niveaus.....................................................................20
Welke goederen lenen zich makkelijkst voor common pool beheer ?..........................................21
Milieuproblemen voor politiek en politici extra moeilijk door dilemma’s en trade-offs...............21
De spanning tussen eigen en collectief belang (sociale dillemas en speltheorie).............................22
Prisoners dillema..........................................................................................................................22
Vertrouwensdilemma (Trust dilemma - Assurance game)............................................................23
Chicken dilemma..........................................................................................................................23
Vrijwilligersdilemma.....................................................................................................................24
Het vraagstuk van de instrumentering..............................................................................................24
Juridische instrumenten...............................................................................................................25
Voorbeeld (toegepaste) examenvraag:.............................................................................................26
Les 4: HET DOELRATIONEEL PERSPECTIEF OP (MILIEU)BELEID EN DE BELEIDSCYCLUS.........................27
DRIE DOMINANTE PERSPECTIEVEN VOOR DE ANALYSE VAN MILIEUBELEID:....................................27
Doelrationeel perspectief op beleid.................................................................................................27
Veronderstellingen achter het perspectief....................................................................................27
Hoe verloopt beleid in dit perspectief..........................................................................................27
Examenvraag....................................................................................................................................30
Les 5: HET INTERACTIEPERSPECTIEF EN HET INSTITUTIONEEL PERSPECTIEF OP (MILIEU)BELEID.........32
Interactie-perspectief.......................................................................................................................32
Ten opzichte van het Doelrationele perspectief:...........................................................................32
De veronderstellingen achter het interactieperspectief:..............................................................32
Verloop van het interactieperspectief...........................................................................................32
STERKTES EN ZWAKTES INTERACTIEPERSPECTIEF.........................................................................34
Institutionele perspectief..................................................................................................................34
Stromingen in het institutioneel perspectief................................................................................35
Analysekader vanuit institutioneel perspectief.............................................................................35
Sterktes en zwaktes van institutioneel perspectief.......................................................................36
Examenvraag....................................................................................................................................36
Les 6: Milieubeleidsevaluatie................................................................................................................37
Onderscheid tussen een summatieve & formatieve evaluatie......................................................37
Waarom beleid evalueren?:..........................................................................................................37
Tijdstip en object van evalueren...................................................................................................37
Effectiviteit van beleid..................................................................................................................39
Milieubeleidsevaluatie doorheen de 3 perspectieven op milieubeleid........................................39
Les 7: Milieubeleidsplanning en transitiegovernance...........................................................................41
, Milieubeleidsplanning......................................................................................................................41
Groei, bloei en evolutie van strategische milieubeleidsplanning..................................................41
Visie, strategie, plan, actieplan.....................................................................................................41
De functies van een milieubeleidsplan: Waaraan moet een milieubeleidsplan idealiter voldoen ?
......................................................................................................................................................42
Nadelen van het instrument MBP.................................................................................................42
Transitiegovernance of: het (socio-technisch) systeemperspectief..................................................42
Uitgangspunt................................................................................................................................42
Alleen systeemverandering kan soelaas brengen.........................................................................42
Transitiemanagement...................................................................................................................43
Transitiegovernance de X-curve....................................................................................................43
Examenvragen..................................................................................................................................44
Les 9: Just transition.............................................................................................................................45
Rechtvaardigheid en just transition..................................................................................................45
Types van rechtvaardigheid..........................................................................................................45
Het concept regressiviteit.............................................................................................................45
Ongelijkheid in klimaatimpact..........................................................................................................45
Geografische ongelijkheid.............................................................................................................45
Intergenerationele ongelijkheid / afwenteling..............................................................................45
Individuele ongelijkheid................................................................................................................46
Ongelijkheid in klimaatbeleidsimpact: distributionele rechtvaardigheid..........................................46
Risico’s op regressiviteit / Mattheuseffect / reboundeffect..........................................................46
Just transition voor werknemers......................................................................................................48
Voorstel voor een policy mix voor een rechtvaardige klimaattransitie in België...............................48
Uitgangspunten............................................................................................................................48
4 principes....................................................................................................................................48
JTPP: Ondersteunende beleidsmaatregelen.................................................................................50
, Examen
Open boek en Mondeling Examen met 30 min schriftelijke voorbereiding op 3 vragen.
Vraag 3 groter dan Vraag 1 en 2 om tijdsdruk te creëren!
Dus: TO THE POINT zijn in totaal 45 min tijd voor 3 vragen
Toepassen op voorbeelden
Index maken = Woordenlijst met alle kernwoorden die verwijzen naar slides of samenvatting om zo
snel de pagina te vinden
1. Open boek mondeling examen: 90 % van de punten
Half uur schriftelijke voorbereiding, waarin vrij gebruik van uw cursusmateriaal en notities,
uitgezonderd audio’s en digitale dragers
2. Verplichte deelname groepsopdracht (per 6 à 10 studenten): 10 % van de punten
een casus analyseren aan de hand van concepten en inzichten uit de
cursus en inzichten uitwisselen met een andere groep
(peer beoordeling samenwerking in de eigen groep)
Het vak
We kijken in dit vak naar milieu- / omgevingsbeleid met een beleidswetenschappelijke bril !
= Kennis OVER beleid
Beleidswetenschappen = disciplines die kennis ontwikkelen over de inhoud (discours), de
organisatie en processen van beleid, zowel vanuit een politiek/bestuurlijk als
maatschappelijk perspectief, met doel die kennis te laten doorwerken in de beleidsvoering
Kenmerken:
- Probleemgericht (oplossingen bewerken voor problemen op de beleidsagenda)
- Multidisciplinair gevoed (sociologie, politicologie, sociaal-economische -, bestuurs-,
pedagogische-, communicatiewetenschappen, gedragswetenschappen, recht,
economie, sociale geografie, …)
Hoe milieuvraagstukken (en oplossingsrichtingen) te plaatsen in hun maatschappelijke,
politieke en beleidscontext.
Inhoud
Examen...................................................................................................................................................4
Het vak................................................................................................................................................4
Les 1: Milieuproblemen als maatschappelijke vraagstukken..................................................................5
Compartimenteel begrippenkader.....................................................................................................5
Hoofdtypes ingrepen/effecten als begrippenkader............................................................................5
Procesmatig begrippenkader..............................................................................................................5
Geïntegreerd perspectief....................................................................................................................6
Besluit.................................................................................................................................................7
MILIEUPROBLEMEN ALS ‘MENS-MILIEU’PROBLEMEN........................................................................7
Milieuproblemen kennen een antropogene oorzaak......................................................................7
Milieu als fysiek systeem................................................................................................................7
Mens = sociaal systeem, samenleving............................................................................................8
DPSIR keten........................................................................................................................................9
Driving force...................................................................................................................................9
Pressure..........................................................................................................................................9
Response (R).................................................................................................................................10
Les 2: Discursieve evolutie van het milieubeleid en de milieubeginselen van het Vlaamse milieubeleid
..............................................................................................................................................................12
Wat is een (milieu)discours ?........................................................................................................12
Discursieve evolutie milieubeleid over 50 jaar:.............................................................................12
discours vs. Beleidsactie...............................................................................................................12
De drie grote milieudiscoursen.........................................................................................................13
1) Grenzen aan de groei................................................................................................................13
3) Duurzame ontwikkeling............................................................................................................14
Milieubeginselen van het Vlaamse milieubeleid...............................................................................16
3. De vervuiler betaalt..................................................................................................................16
4. Integratiebeginsel (§ 3 ! zie Memorie DABM, p. 21, 25)..........................................................17
5. Stand-still beginsel...................................................................................................................18
6. Hoog beschermingsniveau zonder de sociaal- economische gevolgen uit oog te verliezen......18
7. Voorzorgsbeginsel....................................................................................................................19
Les 3: Milieuvraagstukken als politieke vraagstukken...........................................................................20
De metafoor tragedy of the commons..............................................................................................20
, Politieke oplossingen....................................................................................................................20
Afwenteling (Externaliteiten) op Meerdere Niveaus.....................................................................20
Welke goederen lenen zich makkelijkst voor common pool beheer ?..........................................21
Milieuproblemen voor politiek en politici extra moeilijk door dilemma’s en trade-offs...............21
De spanning tussen eigen en collectief belang (sociale dillemas en speltheorie).............................22
Prisoners dillema..........................................................................................................................22
Vertrouwensdilemma (Trust dilemma - Assurance game)............................................................23
Chicken dilemma..........................................................................................................................23
Vrijwilligersdilemma.....................................................................................................................24
Het vraagstuk van de instrumentering..............................................................................................24
Juridische instrumenten...............................................................................................................25
Voorbeeld (toegepaste) examenvraag:.............................................................................................26
Les 4: HET DOELRATIONEEL PERSPECTIEF OP (MILIEU)BELEID EN DE BELEIDSCYCLUS.........................27
DRIE DOMINANTE PERSPECTIEVEN VOOR DE ANALYSE VAN MILIEUBELEID:....................................27
Doelrationeel perspectief op beleid.................................................................................................27
Veronderstellingen achter het perspectief....................................................................................27
Hoe verloopt beleid in dit perspectief..........................................................................................27
Examenvraag....................................................................................................................................30
Les 5: HET INTERACTIEPERSPECTIEF EN HET INSTITUTIONEEL PERSPECTIEF OP (MILIEU)BELEID.........32
Interactie-perspectief.......................................................................................................................32
Ten opzichte van het Doelrationele perspectief:...........................................................................32
De veronderstellingen achter het interactieperspectief:..............................................................32
Verloop van het interactieperspectief...........................................................................................32
STERKTES EN ZWAKTES INTERACTIEPERSPECTIEF.........................................................................34
Institutionele perspectief..................................................................................................................34
Stromingen in het institutioneel perspectief................................................................................35
Analysekader vanuit institutioneel perspectief.............................................................................35
Sterktes en zwaktes van institutioneel perspectief.......................................................................36
Examenvraag....................................................................................................................................36
Les 6: Milieubeleidsevaluatie................................................................................................................37
Onderscheid tussen een summatieve & formatieve evaluatie......................................................37
Waarom beleid evalueren?:..........................................................................................................37
Tijdstip en object van evalueren...................................................................................................37
Effectiviteit van beleid..................................................................................................................39
Milieubeleidsevaluatie doorheen de 3 perspectieven op milieubeleid........................................39
Les 7: Milieubeleidsplanning en transitiegovernance...........................................................................41
, Milieubeleidsplanning......................................................................................................................41
Groei, bloei en evolutie van strategische milieubeleidsplanning..................................................41
Visie, strategie, plan, actieplan.....................................................................................................41
De functies van een milieubeleidsplan: Waaraan moet een milieubeleidsplan idealiter voldoen ?
......................................................................................................................................................42
Nadelen van het instrument MBP.................................................................................................42
Transitiegovernance of: het (socio-technisch) systeemperspectief..................................................42
Uitgangspunt................................................................................................................................42
Alleen systeemverandering kan soelaas brengen.........................................................................42
Transitiemanagement...................................................................................................................43
Transitiegovernance de X-curve....................................................................................................43
Examenvragen..................................................................................................................................44
Les 9: Just transition.............................................................................................................................45
Rechtvaardigheid en just transition..................................................................................................45
Types van rechtvaardigheid..........................................................................................................45
Het concept regressiviteit.............................................................................................................45
Ongelijkheid in klimaatimpact..........................................................................................................45
Geografische ongelijkheid.............................................................................................................45
Intergenerationele ongelijkheid / afwenteling..............................................................................45
Individuele ongelijkheid................................................................................................................46
Ongelijkheid in klimaatbeleidsimpact: distributionele rechtvaardigheid..........................................46
Risico’s op regressiviteit / Mattheuseffect / reboundeffect..........................................................46
Just transition voor werknemers......................................................................................................48
Voorstel voor een policy mix voor een rechtvaardige klimaattransitie in België...............................48
Uitgangspunten............................................................................................................................48
4 principes....................................................................................................................................48
JTPP: Ondersteunende beleidsmaatregelen.................................................................................50
, Examen
Open boek en Mondeling Examen met 30 min schriftelijke voorbereiding op 3 vragen.
Vraag 3 groter dan Vraag 1 en 2 om tijdsdruk te creëren!
Dus: TO THE POINT zijn in totaal 45 min tijd voor 3 vragen
Toepassen op voorbeelden
Index maken = Woordenlijst met alle kernwoorden die verwijzen naar slides of samenvatting om zo
snel de pagina te vinden
1. Open boek mondeling examen: 90 % van de punten
Half uur schriftelijke voorbereiding, waarin vrij gebruik van uw cursusmateriaal en notities,
uitgezonderd audio’s en digitale dragers
2. Verplichte deelname groepsopdracht (per 6 à 10 studenten): 10 % van de punten
een casus analyseren aan de hand van concepten en inzichten uit de
cursus en inzichten uitwisselen met een andere groep
(peer beoordeling samenwerking in de eigen groep)
Het vak
We kijken in dit vak naar milieu- / omgevingsbeleid met een beleidswetenschappelijke bril !
= Kennis OVER beleid
Beleidswetenschappen = disciplines die kennis ontwikkelen over de inhoud (discours), de
organisatie en processen van beleid, zowel vanuit een politiek/bestuurlijk als
maatschappelijk perspectief, met doel die kennis te laten doorwerken in de beleidsvoering
Kenmerken:
- Probleemgericht (oplossingen bewerken voor problemen op de beleidsagenda)
- Multidisciplinair gevoed (sociologie, politicologie, sociaal-economische -, bestuurs-,
pedagogische-, communicatiewetenschappen, gedragswetenschappen, recht,
economie, sociale geografie, …)
Hoe milieuvraagstukken (en oplossingsrichtingen) te plaatsen in hun maatschappelijke,
politieke en beleidscontext.
