S19 Psychopathologie / samenvatting + aantekeningen / Cijfer: 9

Samenvatting boek Psychische aandoeningen

Hoofdstuk 1  Waar hebben we het over?

Ernstige Psychische Aandoening (EPA)  Een psychiatrische stoornis van blijvende aard,
die behandeling noodzakelijk maakt en die leidt tot ernstige beperkingen in het sociaal en
maatschappelijk functioneren.

Hoofdstuk 1.1  Positieve gezondheid

Positieve gezondheid  Het vermogen je aan te passen en eigen regie te voeren, in het licht
van sociale, fysieke en emotionele uitdagingen in het leven.

Zes dimensies van gezondheid:
 Lichaamsfuncties
 Medische feiten
 Ervaren gezondheid
 Klachten en pijn
 Energie
 Lichamelijk functioneren
 Mentaal welbevinden (psychische functies)
 Cognitief functioneren
 Eigenwaarde en respect
 Gevoel controle te hebben
 Je situatie begrijpen
 Emotionele stabiliteit
 Zingeving (de spirituele en existentiële dimensie)
 Doelen of idealen nastreven
 Toekomstperspectief
 Acceptatie
 Kwaliteit van het leven
 Welbevinden
 Geluk beleven
 Levenslust
 Ervaren gezondheid
 Balans ervaren
 Meedoen (sociaal-maatschappelijke participatie)
 Sociale contacten en vaardigheden
 Betekenisvolle relaties en werk
 Van betekenis zijn voor anderen
 Maatschappelijke betrokkenheid
 Dagelijks functioneren
 Mogelijkheden voor algemene dagelijkse levensverrichtingen
 Werkvermogen
 Gezondheidsvaardigheden

Objectieve gezondheid  aanwijsbare aan- of afwezigheid van een ziekte in het lichaam

Subjectieve gezondheid  de beleving van de persoon van zijn ziekte
 Pijn, verdriet, ongemak, angst enz.

Gedragscomponent van de gezondheid  de manier waarop iemand met zijn klachten
omgaat, hoe hij erover praat, hoe hij er zijn leven door laat beïnvloeden, hoe en waar hij
steun zoekt.

,1.3 De medische benadering van psychische klachten
Benadering van psychische problemen als (hersen)ziekte of ziekteverschijnselen waarbij een
diagnose gesteld wordt. De diagnose is een uitgangspunt voor passende behandeling, waar
medicijnen een belangrijke plaats innemen. Stoornissen en problemen staan centraal en de
impact op iemands dagelijks leven en die van de naasten wordt vergeten. Weinig aandacht
voor het levensverhaal waar aanleidingen of gebeurtenissen een rol spelen voor de klachten.

Voor de diagnostiek van psychische aandoeningen is de DSM-5 is belangrijke leidraad.
 Diagnostic and Statistical manual of Mental disorders 5  DSM-5

In de DSM worden van 360 diagnoses criteria beschreven, op grond waarvan die diagnoses
worden gesteld. De DSM geeft geen verklaringen of aanwijzingen voor behandeling.

1.3.1 Symptoomnetwerken
Symptomen hangen met elkaar samen en versterken elkaar. Ze vormen een netwerk, een
zichzelf onderhoudend systeem.

Brugsymptomen  symptomen die passend zijn bij meerdere diagnoses

Benadering van symptoomnetwerken biedt een goede basis voor diagnostiek en
behandeling op maat: iemand klachtenpatroon kan letterlijk als een netwerk worden
weergegeven in een plaatje

1.3.2 Trans diagnostische factoren
Overeenkomende kenmerken bij hulpvragers, ongeacht de gestelde diagnose.
 Biologische factoren  Genetische factoren spelen een rol bij het ontstaan van veel
psychische aandoeningen. Neurobiologische mechanismen vertonen
overeenkomsten tussen verschillende aandoeningen.
 Verwerking van informatie  ADHD, autisme, verslaving en psychotische
ontregelingen
 Motivationele processen  Psychose, verslaving
 Psychologische factoren  laag zelfbeeld, onzekerheid, faalangst en perfectionisme
 Gedragingen en symptomen  vermijdingsgedrag, verslaving en dwangmatig
gedrag. Slaapklachten, dissociatieve klachten en psychotische ervaringen.
 Traumatische ervaringen  meest gemeenschappelijke factor
 Dezelfde therapieën
 Antidepressiva  depressie, angststoornis, dwangstoornis, PTSS en
sommige psychoses

1.4 Het biopsychosociaal model
Gezondheidsproblemen moeten uit drie invalshoeken benaderd worden:
 Biologisch  erfelijke factoren, de rol van stress, hersenstructuren en
neurotransmitters en andere lichamelijke functies.
 Psychisch  persoonlijkheidskenmerken (overtuigingen, betekenis geven)
 Sociaal  levensomstandigheden (relatie, gezin, werk, inkomen etc.)

1.5 De sociaalpsychiatrische benadering
Uitgangspunten sociale psychiatrie (onderzoek 1996):
 Hulpverlening richten op de cliënt in zijn context
 Tegengaan van marginalisering en uitstoting
 Flexibel aanbieden van hulp
 Geestelijke gezondheidsproblemen plaatsen in een epidemiologisch perspectief
 Hulp bieden bij praktische problemen

Hoofdstuk 2  De herstelgerichte benadering in de hulpverlening

,De herstelbeweging vestigt zijn aandacht op de schaduwkanten van de medisch
georiënteerde psychiatrie:
 de grote nadruk op diagnoses, zonder oog te hebben voor de sociale context van het
levensverhaal waarin iemand klachten ontstaan.
 Het ontnemen van hoop bij mensen met stigmatiserende diagnoses of mensen die
‘’uitbehandeld’’ zijn.
 De patiënten rol waarin iemand terechtkomt, die mensen afhankelijk maakt van
goedbedoelde maar vaak bevoogdende zorg (over iemand beslissen), met verlies
van autonomie.

De herstelgerichte benadering spreekt zich niet uit over waar psychische klachten vandaan
komen, want het gaat niet om wat mensen mankeren. Het gaat erom dat mensen meer zijn
dan hun stoornis. Het gaat om wat mensen nog wel kunnen en wat zij willen ontwikkelen en
bereiken.

Herstel gaat hierin om dat mensen de nadelige invloeden van hun aandoeningen zoveel als
mogelijk te boven komen.

2.1 Definitie van herstel

Herstel is het persoonlijke proces waarbij iemand een min of meer ontwrichtende
levenservaring zodanig te boven komt, dat hij het leven weer vanuit eigen wensen en
mogelijkheden vorm kan geven, met of zonder blijvende gevolgen van die ervaring.

2.2 Herstel in een persoonlijk en uniek proces

Herstelprocessen zijn zo uniek en persoonlijk wat maakt dat mensen zelf ‘’eigendom’’ zijn
van hun herstellende zelf. Niemand kan dit proces van je overnemen, ook een hulpverlener
niet. Naasten en hulpverleners kunnen het proces wel ondersteunen, aanmoedigen en
bevorderen – maar ook belemmeren.

2.3 Herstel verloopt min of meer in fasen

Er kunnen verschillende fasen in een herstelproces onderscheiden worden:
Fase 1  Overweldigd zijn door de aandoening:
 De aandoening lijkt het leven helemaal te bepalen. Zaken passend bij de psychische
aandoening nemen iemand zo in beslag dat het gehele gedrag hierdoor bepaald
wordt en het alledaagse functioneren geblokkeerd kan worden.
 Ontreddering, machteloosheid en verwarring voeren de boventoon
 Iemand voelt geen verbinding meer met zijn vertrouwde zelf, met anderen en met zijn
omgeving.
Fase 2  Worstelen met de aandoening:
 Vragen als: wat is mij overkomen? Hoe kon dit gebeuren? Waarom overkomt mij dit?.
 Iemand zijn zelfvertrouwen kan een flinke deuk oplopen door de ingrijpende ervaring.
Schaamte over wat er gebeurd is, angst voor de herhaling.
 Langzaam groeit het vertrouwen dat het mogelijk is om verder te gaan met het leven
en dat het leven meer is dan de aandoening.
 Verbinding met anderen en zichzelf is hersteld
Fase 3  Leven met de aandoening:
 Aandoening bepaalt niet langer hoe iemand zijn leven ervaart en waardeert.
 Stevig verbonden met vroegere of nieuwe rollen in het leven
Fase 4  Leven voorbij de aandoening
2.4 Vier aspecten van herstel

, Vier aspecten van herstel:
 Medisch herstel  Verbetering van de symptomen van een aandoening
 Functieherstel  Herstel op het gebied van het dagelijks functioneren. Eigenlijk
spreken we hier over herstel van executieve functies die betrokken zijn bij processen
als motivatie, planning en uitvoering.
 Maatschappelijk herstel  Het participeren in de maatschappij en het vervullen van
de daarbij behorende rollen: familielid, vriend, werknemer etc.
 Persoonlijk herstel  Hervinden van je eigen identiteit die niet langer wordt bepaald
door jou psychische aandoening. Belangrijkste en wezenlijkste aspect van herstel.
Opnieuw zin en betekenis vinden in je bestaan.

Persoonlijk herstel vormt het hart van de herstelprocessen.

De vier aspecten van herstel vertonen grote overeenkomsten met de zes dimensies van de
positieve gezondheid:

Aspecten van herstel Positieve gezondheid
Medisch herstel Lichamelijke functies
Mentale functies en beleven
Functioneel herstel Dagelijks functioneren
Maatschappelijk herstel Sociaal- maatschappelijke participatie
Persoonlijk herstel Spirituele en existentiële dimensie (zingeving)
Kwaliteit van het leven

2.5 Herstelfactoren

In herstelprocessen zijn een aantal factoren erg belangrijk gebleken. Door onderzoek zijn ze
gekomen tot vijf clusters (CHIME):

Connectedness Verbinding  Verbondenheid met belangrijke
anderen (familie, vrienden,
lotgenoten, collega’s)
Hope & optimism Hoop en optimisme  Geloof in herstel
 Motivatie om te veranderen
 Dromen en doelen hebben
 Positieve verwachtingen
Identity Identiteit  Ontwikkelen van een positief
zelfbeeld  Stigma overwinnen
Meaning Betekenis- en zingeving  Betekenis geven aan de
ervaringen van psychische
kwetsbaarheid (ook krachten en
mogelijkheden ontdekken)
 Betekenis en zin vinden in het
leven, in relaties en sociale rollen
Empowerment Empowerment  Grip en controle krijgen op het
eigen leven
 Verantwoordelijkheid kunnen
nemen voor taken en rollen
 Persoonlijke groei doormaken
 Gebruikmaken van eigen
krachten en talenten
2.6 Herstel ondersteunende hulpverlening