LANDSCHAP, STAD EN OPENBARE RUIMTE
SEMESTER 2
1
,INHOUD
les 1: introductie ............................................................................................................................................ 4
Dromen, denken en werken aan de (ideale) het ideale landschap, de ideale stad of publieke ruimte ..... 4
historische utopische stedelijke modellen .............................................................................................. 5
Les 2: stedelijke evolutie 19e – 21e eeuw .................................................................................................... 11
Urban trends in Europa 1800-2000 ......................................................................................................... 11
1ste fase 1800-1870: versnelde maar nog gematigde urbanisering ......................................................... 12
teksten...................................................................................................................................................... 15
Transformatie van stedelijke ruimte: parijs........................................................................................... 16
transformatie van stedelijke ruimte: Brussel 1864-1894 ...................................................................... 17
Transformatie van stedelijke ruimte: London ....................................................................................... 17
2e fase 1870-1960: algemene stedelijke expansie (‘gouden eeuw voor steden’) ................................... 18
3e fase 1960-nu: toenemende urbanisering vs de-urbanisatie ................................................................ 18
Les 3: stedelijk groen – gastcollege bart tritsmans ..................................................................................... 19
Stadsgroen onder spanning ..................................................................................................................... 19
Stadsgroen: concepten en definities ........................................................................................................ 20
Stadsgroen onder spanning: 5 momenten in de geschiedenis van Antwerpen ...................................... 21
Stedelijke ontwikkelingen in Europa vanaf 1850 .................................................................................. 22
1. 1864-1870: het stadspark als burgerlijk ideaal ................................................................................ 23
2) 1880-1900: Squaremania................................................................................................................. 23
3) 1906-1914: het internationale concept van de groene ring ............................................................. 25
4) 1933-1945: bloei en crisis van openluchtrecreatie .......................................................................... 26
5) 1968-1973: actiegroepen in de strijd voor stedelijk groen ............................................................... 27
Les 4: complexe projecten openbaar domein - gastcollege ........................................................................ 29
SPOOR NOORD ...................................................................................................................................... 30
Zuid park .................................................................................................................................................. 30
Ringpark het schijn .................................................................................................................................. 32
LES 5: stad + landschap in kaart – THomas van outrive ............................................................................ 33
Het/ een landschap? (wat) ....................................................................................................................... 33
Landschapskunde (hoe) .......................................................................................................................... 34
Kaarten geschiedenis ........................................................................................................................... 35
Traditionele landschappen (waar) ........................................................................................................... 36
de landschapscrisis (waarom) ................................................................................................................. 37
Landschap en tijd (wanneer).................................................................................................................... 38
les 6: fundamenten van het stadsontwerp deel I ......................................................................................... 39
2
, Inleiding + literatuur.................................................................................................................................. 39
Modellen (enkel slides = leerstof over dit deel) .................................................................................... 40
Les 7: team Vlaams bouwmeester .............................................................................................................. 43
inleiding – Marie swyzen .......................................................................................................................... 43
Antwerpen – rijke geschiedenis aan stadbouwmeester gastcollege katrien embrechts ........................ 44
voorgeschiedenis team vlaams bouwmeester (tvb) ............................................................................. 44
taakstelling ........................................................................................................................................... 44
beleidsnota 2016-2020 ......................................................................................................................... 45
Publiek opdrachtgeverschap ................................................................................................................ 46
Les 8: fundamenten van het stadsontwerp deel II....................................................................................... 50
Inleiding .................................................................................................................................................... 50
stadsontwerp in de 20e-21e eeuw ............................................................................................................ 51
Stedenbouw voor de 21ste eeuw .............................................................................................................. 53
Les 9: ‘betaalbaar’ wonen ............................................................................................................................ 54
Reality check: analyse Antwerpse woonmarkt ........................................................................................ 54
Basisfenomenen met effect op betaalbaarheid ....................................................................................... 56
Oplossingen per inkomensquintiel ........................................................................................................... 57
Kansen en opdrachten voor architecten en ontwikkelaars: denkpistes ................................................... 57
Case Fierensblokken ............................................................................................................................... 58
Les 10: erfgoed en herbestemming ............................................................................................................. 59
Introductie ................................................................................................................................................ 59
Historische mijlpalen in België ................................................................................................................. 59
Internationale discussies en charters ...................................................................................................... 60
Wetenschappelijk ‘archeologisch’ onderzoek een polemiek (in functie van monumentenzorg in de 19e
eeuw) .................................................................................................................................................... 60
Gare maritime 1902-1907 tour en taxis brussel....................................................................................... 64
Les 11: de stad in de 21ste eeuw ................................................................................................................. 66
Kernwaarden ............................................................................................................................................ 66
Vraag 21e eeuw........................................................................................................................................ 66
Voorbeeldexamen ....................................................................................................................................... 68
3
, LES 1: INTRODUCTIE
o Brussel, Parijs en Londen kennen voor examen (zie aparte pdf)
DROMEN, DENKEN EN WERKEN AAN DE (IDEALE ) HET IDEALE LANDSCHAP, DE
IDEALE STAD OF PUBLIEKE RUIMTE
o De gedroomde stad (tekst Antwerpen – tunnel vs brug)
Men droomt van infrastructuur (tekst Antwerpen) om een link te maken tussen de twee zijden
Verschillende voorstellen: tunnel en bruggen
− Ze zoeken naar infrastructuur die verbindend is
Tunnels zijn gerealiseerd en bruggen niet
− Vandaag de dag nog altijd voorstellen voor bruggen en nieuwe infrastructuur
o Wat is jullie ideaal
Sociaal weefsel
Diversiteit: in gebonden multifunctionaliteit en sociaal bewoners, cultureel en economisch
Fietsveiligheid
Leefbaarheid
Groene ruimtes en kwalitatieve open ruimtes
Transport en toegankelijkheid
(betaalbaar) wonen/ goed wonen in de stad
Ruimtelijke kwaliteit
Sociaal/ ruimtelijk duurzaam
o Dromen, denken en werken aan de (ideale) het ideale landschap, de ideale stad of publieke ruimte
De geschiedenis van het ontwerpen van ideale steden valt in grote mate samen met het verhaal van
architecten, filosofen en schrijvers die van een nieuwe maatschappij dromen. Vaak gaat dit gepaard met het
verlangen de stad als complex geheel te onderwerpen aan regels en wetten, die tot een gelukkigere
maatschappij moeten leiden
o Utopische stad: = denkbeeldige stad
Hoe hebben verschillende mensen in utopische modellen die twee aspecten zowel in fysieke als
ruimtelijke/ gemeenschappelijke gemeenschap in een stad bedacht? Examenvraag
Definitie utopische stad: (denkbeeldige stad)
stad gecreëerd met het oog op het grootst mogelijke geluk en grootst mogelijk harmonie in
sociale samenleving. Vaak gekoppeld aan herstructurering en droom van wetenschappelijke en
maatschappelijke vooruitgang
− iets dat niet altijd realiseerbaar is (denkbeeld/ ideaalbeeld) waarvan ze bewust zijn, ook
willen ze iets veranderen omdat je het niet eens bent met iets uit de werkelijkheid
−
Voorbeelden van dingen die ze willen veranderen (tekst utopie)
˂ Thomas More zet zich af tegen hoe de maatschappij in elkaar zit en hoe het is
opgebouwd
˂ Evolutie van de stad is geëvolueerd tot onveilige/ onbereikbare structuur (ruimtelijk)
˂ Sociale komt op de voorgrond dus voor het ruimtelijke wat eigenlijk andersom moet zijn
˂ Utopie = droom van een niet te verwezenlijken ideaal (op aarde)
˂ Mogelijke verwevenheid (maar niet noodzakelijk) met:
o Eschatologie: dogmatische, droom van het hiernamaals
o Deontologie: geheel van ideeën die richtgevend zijn voor maatschappelijk handelen
(en ontwerpen) - Afspraken die gemaakt worden
Historische blik helpt om denkkader te vormen en reflectie op te bouwen over de hedendaagse
en toekomstige stad
4
SEMESTER 2
1
,INHOUD
les 1: introductie ............................................................................................................................................ 4
Dromen, denken en werken aan de (ideale) het ideale landschap, de ideale stad of publieke ruimte ..... 4
historische utopische stedelijke modellen .............................................................................................. 5
Les 2: stedelijke evolutie 19e – 21e eeuw .................................................................................................... 11
Urban trends in Europa 1800-2000 ......................................................................................................... 11
1ste fase 1800-1870: versnelde maar nog gematigde urbanisering ......................................................... 12
teksten...................................................................................................................................................... 15
Transformatie van stedelijke ruimte: parijs........................................................................................... 16
transformatie van stedelijke ruimte: Brussel 1864-1894 ...................................................................... 17
Transformatie van stedelijke ruimte: London ....................................................................................... 17
2e fase 1870-1960: algemene stedelijke expansie (‘gouden eeuw voor steden’) ................................... 18
3e fase 1960-nu: toenemende urbanisering vs de-urbanisatie ................................................................ 18
Les 3: stedelijk groen – gastcollege bart tritsmans ..................................................................................... 19
Stadsgroen onder spanning ..................................................................................................................... 19
Stadsgroen: concepten en definities ........................................................................................................ 20
Stadsgroen onder spanning: 5 momenten in de geschiedenis van Antwerpen ...................................... 21
Stedelijke ontwikkelingen in Europa vanaf 1850 .................................................................................. 22
1. 1864-1870: het stadspark als burgerlijk ideaal ................................................................................ 23
2) 1880-1900: Squaremania................................................................................................................. 23
3) 1906-1914: het internationale concept van de groene ring ............................................................. 25
4) 1933-1945: bloei en crisis van openluchtrecreatie .......................................................................... 26
5) 1968-1973: actiegroepen in de strijd voor stedelijk groen ............................................................... 27
Les 4: complexe projecten openbaar domein - gastcollege ........................................................................ 29
SPOOR NOORD ...................................................................................................................................... 30
Zuid park .................................................................................................................................................. 30
Ringpark het schijn .................................................................................................................................. 32
LES 5: stad + landschap in kaart – THomas van outrive ............................................................................ 33
Het/ een landschap? (wat) ....................................................................................................................... 33
Landschapskunde (hoe) .......................................................................................................................... 34
Kaarten geschiedenis ........................................................................................................................... 35
Traditionele landschappen (waar) ........................................................................................................... 36
de landschapscrisis (waarom) ................................................................................................................. 37
Landschap en tijd (wanneer).................................................................................................................... 38
les 6: fundamenten van het stadsontwerp deel I ......................................................................................... 39
2
, Inleiding + literatuur.................................................................................................................................. 39
Modellen (enkel slides = leerstof over dit deel) .................................................................................... 40
Les 7: team Vlaams bouwmeester .............................................................................................................. 43
inleiding – Marie swyzen .......................................................................................................................... 43
Antwerpen – rijke geschiedenis aan stadbouwmeester gastcollege katrien embrechts ........................ 44
voorgeschiedenis team vlaams bouwmeester (tvb) ............................................................................. 44
taakstelling ........................................................................................................................................... 44
beleidsnota 2016-2020 ......................................................................................................................... 45
Publiek opdrachtgeverschap ................................................................................................................ 46
Les 8: fundamenten van het stadsontwerp deel II....................................................................................... 50
Inleiding .................................................................................................................................................... 50
stadsontwerp in de 20e-21e eeuw ............................................................................................................ 51
Stedenbouw voor de 21ste eeuw .............................................................................................................. 53
Les 9: ‘betaalbaar’ wonen ............................................................................................................................ 54
Reality check: analyse Antwerpse woonmarkt ........................................................................................ 54
Basisfenomenen met effect op betaalbaarheid ....................................................................................... 56
Oplossingen per inkomensquintiel ........................................................................................................... 57
Kansen en opdrachten voor architecten en ontwikkelaars: denkpistes ................................................... 57
Case Fierensblokken ............................................................................................................................... 58
Les 10: erfgoed en herbestemming ............................................................................................................. 59
Introductie ................................................................................................................................................ 59
Historische mijlpalen in België ................................................................................................................. 59
Internationale discussies en charters ...................................................................................................... 60
Wetenschappelijk ‘archeologisch’ onderzoek een polemiek (in functie van monumentenzorg in de 19e
eeuw) .................................................................................................................................................... 60
Gare maritime 1902-1907 tour en taxis brussel....................................................................................... 64
Les 11: de stad in de 21ste eeuw ................................................................................................................. 66
Kernwaarden ............................................................................................................................................ 66
Vraag 21e eeuw........................................................................................................................................ 66
Voorbeeldexamen ....................................................................................................................................... 68
3
, LES 1: INTRODUCTIE
o Brussel, Parijs en Londen kennen voor examen (zie aparte pdf)
DROMEN, DENKEN EN WERKEN AAN DE (IDEALE ) HET IDEALE LANDSCHAP, DE
IDEALE STAD OF PUBLIEKE RUIMTE
o De gedroomde stad (tekst Antwerpen – tunnel vs brug)
Men droomt van infrastructuur (tekst Antwerpen) om een link te maken tussen de twee zijden
Verschillende voorstellen: tunnel en bruggen
− Ze zoeken naar infrastructuur die verbindend is
Tunnels zijn gerealiseerd en bruggen niet
− Vandaag de dag nog altijd voorstellen voor bruggen en nieuwe infrastructuur
o Wat is jullie ideaal
Sociaal weefsel
Diversiteit: in gebonden multifunctionaliteit en sociaal bewoners, cultureel en economisch
Fietsveiligheid
Leefbaarheid
Groene ruimtes en kwalitatieve open ruimtes
Transport en toegankelijkheid
(betaalbaar) wonen/ goed wonen in de stad
Ruimtelijke kwaliteit
Sociaal/ ruimtelijk duurzaam
o Dromen, denken en werken aan de (ideale) het ideale landschap, de ideale stad of publieke ruimte
De geschiedenis van het ontwerpen van ideale steden valt in grote mate samen met het verhaal van
architecten, filosofen en schrijvers die van een nieuwe maatschappij dromen. Vaak gaat dit gepaard met het
verlangen de stad als complex geheel te onderwerpen aan regels en wetten, die tot een gelukkigere
maatschappij moeten leiden
o Utopische stad: = denkbeeldige stad
Hoe hebben verschillende mensen in utopische modellen die twee aspecten zowel in fysieke als
ruimtelijke/ gemeenschappelijke gemeenschap in een stad bedacht? Examenvraag
Definitie utopische stad: (denkbeeldige stad)
stad gecreëerd met het oog op het grootst mogelijke geluk en grootst mogelijk harmonie in
sociale samenleving. Vaak gekoppeld aan herstructurering en droom van wetenschappelijke en
maatschappelijke vooruitgang
− iets dat niet altijd realiseerbaar is (denkbeeld/ ideaalbeeld) waarvan ze bewust zijn, ook
willen ze iets veranderen omdat je het niet eens bent met iets uit de werkelijkheid
−
Voorbeelden van dingen die ze willen veranderen (tekst utopie)
˂ Thomas More zet zich af tegen hoe de maatschappij in elkaar zit en hoe het is
opgebouwd
˂ Evolutie van de stad is geëvolueerd tot onveilige/ onbereikbare structuur (ruimtelijk)
˂ Sociale komt op de voorgrond dus voor het ruimtelijke wat eigenlijk andersom moet zijn
˂ Utopie = droom van een niet te verwezenlijken ideaal (op aarde)
˂ Mogelijke verwevenheid (maar niet noodzakelijk) met:
o Eschatologie: dogmatische, droom van het hiernamaals
o Deontologie: geheel van ideeën die richtgevend zijn voor maatschappelijk handelen
(en ontwerpen) - Afspraken die gemaakt worden
Historische blik helpt om denkkader te vormen en reflectie op te bouwen over de hedendaagse
en toekomstige stad
4
