L-Interculturaliteit
Samenvatting
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Inhoudstafel
1. Interculturaliteit in het hedendaagse westerse denken: een historisch conceptueel kader ................ 6
1.1. Het historisch debat ...................................................................................................................... 6
1.1.1. De ontdekking van Amerika: beschaving/ barbarij ............................................................... 6
1.1.2. De verlichting: cultuur-neutraal universalisme ..................................................................... 7
1.1.3. De romantiek: identiteit en particularisme ........................................................................... 7
1.1.4. Synthese: een gespleten moderniteit.................................................................................... 8
1.2. Multiculturalisme.......................................................................................................................... 9
1.2.1. Historische Context................................................................................................................ 9
1.2.2. Multiculturaliteit versus multiculturalisme ......................................................................... 10
1.2.3. Multiculturalisme als erkenningspolitiek............................................................................. 10
1.2.4. De crisis van het multiculturalisme ..................................................................................... 10
1.2.5. Recente tendensen .............................................................................................................. 11
1.3. Interculturalisme......................................................................................................................... 11
1.3.1. Kenmerken................................................................................................................................. 11
1.3.2. Hoe dialogeren? ........................................................................................................................ 12
1.4. Transculturalisme ........................................................................................................................ 14
1.4.1. Identiteit: van moderniteit naar laatmoderniteit ................................................................ 14
1.4.2. Kenmerken........................................................................................................................... 14
Voorbeeldvragen; .................................................................................................................................... 15
DEEL 1: Grenzen .......................................................................................................................................... 16
2. De grenzen van ons onderwijs: een pleidooi voor multiregionaliteit ................................................. 16
2.1. De insteek van deze bijdrage ...................................................................................................... 16
2.2. De zwijgende eerste positie........................................................................................................ 16
2.3. De uitdagende tweede positie ................................................................................................... 17
2.4. De verzoenende derde positie ................................................................................................... 17
2.4.1. De kwaliteit van de data ...................................................................................................... 17
2.4.2. De selectie van data............................................................................................................. 17
2.4.3. De regionale categorieën .................................................................................................... 17
1
, 2.4.4. Evoluties .............................................................................................................................. 18
2.4.5. Het institutionele kader ....................................................................................................... 18
2.4.6. De betekenis van multiregionaliteit..................................................................................... 18
2.4.7. De weg naar multiregionaliteit ............................................................................................ 18
2.4.8. De meerwaarde van multiregionaliteit................................................................................ 18
2.4.9. Situering van eigen positie .................................................................................................. 18
2.4.10. Verschillen tussen disciplines .............................................................................................. 18
2.4.11. Samengevat ......................................................................................................................... 19
2.5. De opbouwende vierde positie .................................................................................................. 19
2.5.1. Europa ................................................................................................................................. 19
2.5.2. Japan .................................................................................................................................... 19
2.5.3. China .................................................................................................................................... 19
2.5.4. Verenigde Staten ................................................................................................................. 20
2.5.5. Naar een multiregionale toekomst ...................................................................................... 20
3. Migratie - Een historisch perspectief op de categorisering van nieuwkomers in België ................. 20
3.1. Nieuwkomers voor de 20ste eeuw .............................................................................................. 21
3.1.1. Migratie en grenzen in premodern Europa ......................................................................... 21
3.1.2. De open grenzen van het 19de-eeuwse België ..................................................................... 21
3.2. De uittekening van het migratiebeleid ....................................................................................... 22
3.2.1. Nieuwe regels rond nationaliteitsverwerving ..................................................................... 22
3.2.2. De regulering van arbeidsmigratie ...................................................................................... 23
3.2.3. Asielverlening aan politieke vluchtelingen .......................................................................... 24
3.2.4. Naar een superdivers België ................................................................................................ 25
3.3. Beperkingen voor de wetgever .................................................................................................. 26
3.3.1. De uitvoering van het beleid ............................................................................................... 26
3.3.2. De uitholling van het Belgische kader ................................................................................. 27
3.4. Besluit.......................................................................................................................................... 27
Voorbeeldvragen; .................................................................................................................................... 28
4. Identiteit – Debatten over nationalisme, multiculturaliteit en integratie ........................................... 28
4.1. Wetenschappelijke debatten over naties en identiteit ............................................................. 28
4.1.1. Naties en nationalisme ........................................................................................................ 28
4.1.2. Identiteiten buiten de Westerse wereld .............................................................................. 30
4.2. Maatschappelijke debatten over migratie en islam .................................................................. 30
2
, 4.2.1. De uniciteit van de hedendaagse migratie? ........................................................................ 30
4.2.2. De incompatibiliteit van de islam? ...................................................................................... 31
4.3. Politieke debatten over migrantenopvang en integratie........................................................... 31
4.3.1. Migrantenopvang in historisch perspectief ......................................................................... 31
4.3.2. Cultuur of structuur? ........................................................................................................... 31
Deel 2: Beelden ........................................................................................................................................... 32
5. Beelden van de Islam – een hedendaags en historisch perspectief .................................................... 32
5.1. Het Salafisme .............................................................................................................................. 32
5.2. Het islamisme of de politieke islam ................................................................................................ 34
5.3. Jihad als een ‘Heilige Oorlog’? ........................................................................................................ 34
5.4. De scheiding tussen religie en staat ................................................................................................ 35
5.5. Sharia en religieuze vraagstukken over moslims in Europa ........................................................... 36
5.6. Vrouwen in de islam ........................................................................................................................ 37
6. Beelden van het Belgische koloniale verleden .................................................................................... 37
6.1. Het koloniale verleden................................................................................................................ 38
6.1.1. Een balans van het Belgisch koloniale bewind .................................................................... 38
6.1.2. Patronen in de debatten ...................................................................................................... 39
6.1.3. De voordelen voor het moederland .................................................................................... 39
6.2. De evolutie van de postkoloniale herinneringen ....................................................................... 40
6.2.1. Stilte na dekolonisatie (1960-2000) ..................................................................................... 40
6.2.2. Debatten rond de eeuwwisseling ........................................................................................ 40
6.2.3. De dominantie van het Witte perspectief ........................................................................... 41
6.2.4. Doorbraak van de tegenstem na 2010 ................................................................................ 41
6.3. Hedendaagse postkoloniale debatten ....................................................................................... 41
6.3.1. Zwarte Piet........................................................................................................................... 41
6.3.2. Standbeelden en straatnamen ............................................................................................ 42
6.3.3. Musea en restitutie ............................................................................................................. 42
6.3.4. Excuses en compensaties .................................................................................................... 42
6.4. Besluit: een nieuwe dekolonisatie? ........................................................................................... 42
7. Literaire verbeelding - Interculturaliteit in het werk van Borges en Radna Fabias.............................. 43
7.1. Literair universalisme: Jorge Louis Borges ................................................................................. 43
7.1.1. de ‘leefwereld’ van een Argentijns auteur ................................................................................ 43
7.1.2. Literatuur als geheim: ‘De etnograaf’ (1969) ............................................................................ 44
3
, 7.1.3. Interculturaliteit als wonder ...................................................................................................... 45
7.2. Literair particularisme: Radna Fabias .............................................................................................. 45
7.2.1. Het tussengebied van een migrant ............................................................................................ 45
7.2.2. Literatuur als ontwrichting: Habitus (2018) .............................................................................. 45
7.2.3. Interculturaliteit als inspanning ................................................................................................. 46
8. Zegeningen en schaduwzijden van taaldiversiteit ............................................................................... 46
8.1. Taaldiversiteit en -homogeniteit in de Lage Landen in historisch perspectief.......................... 46
8.1.1. De Prehistorie: De Indo-Europese pletwals ......................................................................... 47
8.1.2. De middeleeuwen: de invloed van het Frankisch, het Frans en het Latijn .......................... 48
8.1.3. De vroegmoderne tijd: divergentie tussen Noord en Zuid .................................................. 49
8.1.4. De Laatmoderne periode: homogeniserende tendensen en nieuwe verbrokkeling........... 49
8.2. Oordeel over taaldiversiteit: een hachelijke zaak ..................................................................... 49
8.2.1. De linguïstische Leviathan ................................................................................................... 49
8.2.2. De invloed van het Engels.................................................................................................... 49
8.2.3. Diversiteit binnen de taal .................................................................................................... 50
8.2.4. Complicaties bij het beoordelen van taaldiversiteit ............................................................ 50
8.3. De bandbreedte van de diversiteit ............................................................................................. 51
8.4. Besluit.......................................................................................................................................... 51
9. Taal in ruimte en grenzen .................................................................................................................... 52
9.1. Begrensde talen ............................................................................................................................... 52
9.1.1 Traditionele taalkundige benaderingen...................................................................................... 52
9.1.2. De taalpolitiek in België ............................................................................................................. 53
9.1.3. Plaats als sociaal netwerk .......................................................................................................... 54
9.2. Talen zonder grenzen: een nieuw discours ..................................................................................... 54
9.2.1. Superdiversiteit: taal als architectuur van onze samenleving ................................................... 54
9.2.2. Translanguaging: thuistalen in de klas ....................................................................................... 55
9.2.3. Language and belonging: taal en toe-eigening.......................................................................... 55
Panelgesprek: Racisme aan onze universiteit? .......................................................................................... 56
10. Wat je zegt ben je zelf – over indexicaliteit van taal ....................................................................... 59
10.1. Indexicaliteit en ideologie ............................................................................................................. 59
10.1.1. Indexicaliteit ............................................................................................................................ 59
10.1.2. Taalideologie............................................................................................................................ 60
10.2. Taalkundig onderzoek naar indexicaliteit ..................................................................................... 60
4
Samenvatting
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Inhoudstafel
1. Interculturaliteit in het hedendaagse westerse denken: een historisch conceptueel kader ................ 6
1.1. Het historisch debat ...................................................................................................................... 6
1.1.1. De ontdekking van Amerika: beschaving/ barbarij ............................................................... 6
1.1.2. De verlichting: cultuur-neutraal universalisme ..................................................................... 7
1.1.3. De romantiek: identiteit en particularisme ........................................................................... 7
1.1.4. Synthese: een gespleten moderniteit.................................................................................... 8
1.2. Multiculturalisme.......................................................................................................................... 9
1.2.1. Historische Context................................................................................................................ 9
1.2.2. Multiculturaliteit versus multiculturalisme ......................................................................... 10
1.2.3. Multiculturalisme als erkenningspolitiek............................................................................. 10
1.2.4. De crisis van het multiculturalisme ..................................................................................... 10
1.2.5. Recente tendensen .............................................................................................................. 11
1.3. Interculturalisme......................................................................................................................... 11
1.3.1. Kenmerken................................................................................................................................. 11
1.3.2. Hoe dialogeren? ........................................................................................................................ 12
1.4. Transculturalisme ........................................................................................................................ 14
1.4.1. Identiteit: van moderniteit naar laatmoderniteit ................................................................ 14
1.4.2. Kenmerken........................................................................................................................... 14
Voorbeeldvragen; .................................................................................................................................... 15
DEEL 1: Grenzen .......................................................................................................................................... 16
2. De grenzen van ons onderwijs: een pleidooi voor multiregionaliteit ................................................. 16
2.1. De insteek van deze bijdrage ...................................................................................................... 16
2.2. De zwijgende eerste positie........................................................................................................ 16
2.3. De uitdagende tweede positie ................................................................................................... 17
2.4. De verzoenende derde positie ................................................................................................... 17
2.4.1. De kwaliteit van de data ...................................................................................................... 17
2.4.2. De selectie van data............................................................................................................. 17
2.4.3. De regionale categorieën .................................................................................................... 17
1
, 2.4.4. Evoluties .............................................................................................................................. 18
2.4.5. Het institutionele kader ....................................................................................................... 18
2.4.6. De betekenis van multiregionaliteit..................................................................................... 18
2.4.7. De weg naar multiregionaliteit ............................................................................................ 18
2.4.8. De meerwaarde van multiregionaliteit................................................................................ 18
2.4.9. Situering van eigen positie .................................................................................................. 18
2.4.10. Verschillen tussen disciplines .............................................................................................. 18
2.4.11. Samengevat ......................................................................................................................... 19
2.5. De opbouwende vierde positie .................................................................................................. 19
2.5.1. Europa ................................................................................................................................. 19
2.5.2. Japan .................................................................................................................................... 19
2.5.3. China .................................................................................................................................... 19
2.5.4. Verenigde Staten ................................................................................................................. 20
2.5.5. Naar een multiregionale toekomst ...................................................................................... 20
3. Migratie - Een historisch perspectief op de categorisering van nieuwkomers in België ................. 20
3.1. Nieuwkomers voor de 20ste eeuw .............................................................................................. 21
3.1.1. Migratie en grenzen in premodern Europa ......................................................................... 21
3.1.2. De open grenzen van het 19de-eeuwse België ..................................................................... 21
3.2. De uittekening van het migratiebeleid ....................................................................................... 22
3.2.1. Nieuwe regels rond nationaliteitsverwerving ..................................................................... 22
3.2.2. De regulering van arbeidsmigratie ...................................................................................... 23
3.2.3. Asielverlening aan politieke vluchtelingen .......................................................................... 24
3.2.4. Naar een superdivers België ................................................................................................ 25
3.3. Beperkingen voor de wetgever .................................................................................................. 26
3.3.1. De uitvoering van het beleid ............................................................................................... 26
3.3.2. De uitholling van het Belgische kader ................................................................................. 27
3.4. Besluit.......................................................................................................................................... 27
Voorbeeldvragen; .................................................................................................................................... 28
4. Identiteit – Debatten over nationalisme, multiculturaliteit en integratie ........................................... 28
4.1. Wetenschappelijke debatten over naties en identiteit ............................................................. 28
4.1.1. Naties en nationalisme ........................................................................................................ 28
4.1.2. Identiteiten buiten de Westerse wereld .............................................................................. 30
4.2. Maatschappelijke debatten over migratie en islam .................................................................. 30
2
, 4.2.1. De uniciteit van de hedendaagse migratie? ........................................................................ 30
4.2.2. De incompatibiliteit van de islam? ...................................................................................... 31
4.3. Politieke debatten over migrantenopvang en integratie........................................................... 31
4.3.1. Migrantenopvang in historisch perspectief ......................................................................... 31
4.3.2. Cultuur of structuur? ........................................................................................................... 31
Deel 2: Beelden ........................................................................................................................................... 32
5. Beelden van de Islam – een hedendaags en historisch perspectief .................................................... 32
5.1. Het Salafisme .............................................................................................................................. 32
5.2. Het islamisme of de politieke islam ................................................................................................ 34
5.3. Jihad als een ‘Heilige Oorlog’? ........................................................................................................ 34
5.4. De scheiding tussen religie en staat ................................................................................................ 35
5.5. Sharia en religieuze vraagstukken over moslims in Europa ........................................................... 36
5.6. Vrouwen in de islam ........................................................................................................................ 37
6. Beelden van het Belgische koloniale verleden .................................................................................... 37
6.1. Het koloniale verleden................................................................................................................ 38
6.1.1. Een balans van het Belgisch koloniale bewind .................................................................... 38
6.1.2. Patronen in de debatten ...................................................................................................... 39
6.1.3. De voordelen voor het moederland .................................................................................... 39
6.2. De evolutie van de postkoloniale herinneringen ....................................................................... 40
6.2.1. Stilte na dekolonisatie (1960-2000) ..................................................................................... 40
6.2.2. Debatten rond de eeuwwisseling ........................................................................................ 40
6.2.3. De dominantie van het Witte perspectief ........................................................................... 41
6.2.4. Doorbraak van de tegenstem na 2010 ................................................................................ 41
6.3. Hedendaagse postkoloniale debatten ....................................................................................... 41
6.3.1. Zwarte Piet........................................................................................................................... 41
6.3.2. Standbeelden en straatnamen ............................................................................................ 42
6.3.3. Musea en restitutie ............................................................................................................. 42
6.3.4. Excuses en compensaties .................................................................................................... 42
6.4. Besluit: een nieuwe dekolonisatie? ........................................................................................... 42
7. Literaire verbeelding - Interculturaliteit in het werk van Borges en Radna Fabias.............................. 43
7.1. Literair universalisme: Jorge Louis Borges ................................................................................. 43
7.1.1. de ‘leefwereld’ van een Argentijns auteur ................................................................................ 43
7.1.2. Literatuur als geheim: ‘De etnograaf’ (1969) ............................................................................ 44
3
, 7.1.3. Interculturaliteit als wonder ...................................................................................................... 45
7.2. Literair particularisme: Radna Fabias .............................................................................................. 45
7.2.1. Het tussengebied van een migrant ............................................................................................ 45
7.2.2. Literatuur als ontwrichting: Habitus (2018) .............................................................................. 45
7.2.3. Interculturaliteit als inspanning ................................................................................................. 46
8. Zegeningen en schaduwzijden van taaldiversiteit ............................................................................... 46
8.1. Taaldiversiteit en -homogeniteit in de Lage Landen in historisch perspectief.......................... 46
8.1.1. De Prehistorie: De Indo-Europese pletwals ......................................................................... 47
8.1.2. De middeleeuwen: de invloed van het Frankisch, het Frans en het Latijn .......................... 48
8.1.3. De vroegmoderne tijd: divergentie tussen Noord en Zuid .................................................. 49
8.1.4. De Laatmoderne periode: homogeniserende tendensen en nieuwe verbrokkeling........... 49
8.2. Oordeel over taaldiversiteit: een hachelijke zaak ..................................................................... 49
8.2.1. De linguïstische Leviathan ................................................................................................... 49
8.2.2. De invloed van het Engels.................................................................................................... 49
8.2.3. Diversiteit binnen de taal .................................................................................................... 50
8.2.4. Complicaties bij het beoordelen van taaldiversiteit ............................................................ 50
8.3. De bandbreedte van de diversiteit ............................................................................................. 51
8.4. Besluit.......................................................................................................................................... 51
9. Taal in ruimte en grenzen .................................................................................................................... 52
9.1. Begrensde talen ............................................................................................................................... 52
9.1.1 Traditionele taalkundige benaderingen...................................................................................... 52
9.1.2. De taalpolitiek in België ............................................................................................................. 53
9.1.3. Plaats als sociaal netwerk .......................................................................................................... 54
9.2. Talen zonder grenzen: een nieuw discours ..................................................................................... 54
9.2.1. Superdiversiteit: taal als architectuur van onze samenleving ................................................... 54
9.2.2. Translanguaging: thuistalen in de klas ....................................................................................... 55
9.2.3. Language and belonging: taal en toe-eigening.......................................................................... 55
Panelgesprek: Racisme aan onze universiteit? .......................................................................................... 56
10. Wat je zegt ben je zelf – over indexicaliteit van taal ....................................................................... 59
10.1. Indexicaliteit en ideologie ............................................................................................................. 59
10.1.1. Indexicaliteit ............................................................................................................................ 59
10.1.2. Taalideologie............................................................................................................................ 60
10.2. Taalkundig onderzoek naar indexicaliteit ..................................................................................... 60
4
