Fonetiek Overzicht Deeltentamen 2
Week 8: Hoofdstuk 9
Articulatie en fonetische processen
Spraakklanken worden beïnvloed door onmiddellijke klankomgeving + externe factoren
Een taak (bijv. sluiten van de lippen) is gespecificeerd, kan op verschillende manieren
worden uitgevoerd
Articuleren = bewegen van de mond-keelholte voor spraakproductie; tong, lippen, kaak en
gehemelte
→ klanken worden beïnvloed door de articulatoren
→ positieve en negatieve uitwijkingen; bijv. onderlip is maximaal positief bij /p/
Compensatiebewegingen = samenwerking van de articulatoren om de doelklanken te
realiseren
→ meerdere manieren om doelklank te realiseren
Tasks dynamics model =
articulatiemodel met verschillende
modules van wisselende graad van
abstractie
● Gesture = karakteristiek
bewegingspatroon van
articulatoren; abstracte
dynamische beschrijving van de
beweging van de articulatoren; bij.
sluiting + opening van lippen bij
productie /p/
● Gestural score (partituur) =
informatie over de locatie waar +
mate waarin een constrictie in het
aanzetstuk moet worden
aangebracht + in hoeverre
overlappen gestures van
spraakorganen elkaar in de tijd?
, → informatie in termen van tract variables, niet voor afzonderlijke articulatoren
● Tract variables = parameters van het aanzetstuk die betrekking hebben op
specifieke taken; uitgevoerd door één of meer articulatoren; bijv. openingsgraad van
de lippen
● Coordinative structure = gecombineerde actie van set gekoppelde articulatoren;
bijv. gecombineerde actie lippen + kaak = lipsluiting; observeerbare realisatie van het
doel van gesture
+actief of -actief
Massaveersysteem = kracht uitoefenen op een
lichaam, lichaam geeft weerstand (inertie) en geeft
beweging uit kracht
→ mate van verzet bepaald door massa (M) van het
lichaam - F = M * a
→ Kracht bevestigen aan veer, dan tegenwerking:
-k * X, met X de mate van uitrekking van de veer en
k de veerconstante
→ beweging afgeremd door wrijving - grootte van
tegenkracht is afhankelijk van de snelheid van de
beweging, -b * v
𝐹 = 𝑀 * 𝑎 − 𝑏 * 𝑣 − 𝑘 * (𝑋 − 𝑋0)
F = kracht
M = massa
a = acceleratie b = wrijving
k = veerconstante/stijfheid X = positie van een tract variable
X0 = doelpositie
v = snelheid
Kritisch gedempt massaveersysteem beweegt steeds langzamer naarmate het dichter bij het
doel komt → vergelijkbaar met articulatoren
Tijdsintervallen verschillen in duur, want 1) de onderlinge verhoudingen van de gestural
scores zijn veranderd, of 2) in de tussentijd zijn andere waarden aan de parameters k en b
toegekend, trillingsperiode + maximale uitslag zijn gewijzigd
● Op welke momenten krijgen de systeemconstanten nieuwe waarden (reset)?
Wanneer extremen worden bereikt of tussenliggende momenten? Maxima als
functioneren van reset→ CV als eenheid voor basisorganisatie; Minima als
functioneren van reset → VC als eenheid voor basisorganisatie
● Wat gebeurt er als we de spreeksnelheid laten toenemen? Mogen we aannemen dat
de synchronisatie tussen de bewegingen in dat geval onaangetast blijft?
, ● Kunnen we aannemen dat bij variatie in linguïstische condities een
gemeenschappelijke aansturingsparameter van de articulatie wordt gewijzigd?
Gemeenschappelijke aansturingsparameter leidt tot coördinatie van articulatoren -
Munhall et al. (1985)
Intrinsieke timingtheorie = bewegingen van articulatoren worden bestuurd door vaste
onderlinge faserelaties, niet door een externe ‘klok’;
● constante faseverhouding = (bijv.) beweging onderlip t.o.v. beweging kaak is
relatief altijd gelijk ongeacht spreektempo en beklemtoning
Edwards et al. (1991) - aan akoestische verlenging liggen verschillende articulatorische
mechanismen ten grondslag
Directions In auditory space to Velocities in Articulator space (DIVA) = middel voor
realisatie en verwerving van spraak; feedback/terugkoppeling heeft een belangrijke rol
● Control = geven van commando’s om situaties te veranderen + mechanismen in
werking te stellen
● Feedforward = vroegtijdige levering van informatie over het heden om een
toekomstige situatie te beïnvloeden
● Map = opslag van programma’s voor de productie van spraakklanken +
spraaksequenties; verzameling motorische gegevens nodig voor realisatie van
syllaben (Levelt, 1989); opslag van fouten + informatie over stand van zaken bij
productie en waarneming
Auditieve informatie, somatosensorische informatie en motorische informatie
Verschillende componenten DIVA model gerelateerd aan hersengebieden
Productie van spraakklanken:
1) activatie van speech sound map; in inferior en posterior Broca
2) motor commands via twee subsystemen → a) feedforward control subsystem; en b)
feedback control subsystem bestaand uit een auditief feedback controlesubsysteem
(b1) en een somatosenorsich feedback controlesubsysteem (b2)
Tunen van feedback commands tijdens brabbelfase → encoderen van elke klank naar
doelgebieden
Leren auditief doel = activatie van cel in speech sound map
, Spraakklanken in context ≠ spraakklanken in isolatie
Coarticulatie = gezamenlijk articuleren, overlap door traagheid spraakorganen ;
verschillende spraakklanken tegelijkertijd articuleren; geleidelijk verloop + overloop van
klanken, verandering klinkerhoogte en tongstand aangepast aan de omgeving
→ geleidelijke, vloeiende overgang naar volgende klank
→ verklaren door de gestural score
→ niet beperkt tot grenzen van syllaben
● Hoe ver terug vinden we sporen van de articulatie die verbonden is met de realisatie
van een segment?
● Is de invloed vooraf even sterk als die na de productie van een segment?
○ anticiperende coarticulatie = rechts → links; regressief
○ preserverende coarticulatie = links → rechts; progressief
● Kan de invloed van een segment op zijn buren geblokkeerd worden, en zo ja
waardoor?
● Is de invloed van het ene segment op het andere het gevolg van de toepassing van
taalspecifieke regels, of het gevolg van universele tendensen van het perifere
spraakproductiemechanisme?
Manuel (1990) - coarticulatie van klinker naar klinker minder sterk voor talen met veel
klinkers
Look-ahead-scanningmodel = het productiesysteeem kijkt vooruit + brengt articulatoren in
de gewenste positie zodra de specificatie van het segment het toelaat
→ Henke (1966)
Week 8: Hoofdstuk 9
Articulatie en fonetische processen
Spraakklanken worden beïnvloed door onmiddellijke klankomgeving + externe factoren
Een taak (bijv. sluiten van de lippen) is gespecificeerd, kan op verschillende manieren
worden uitgevoerd
Articuleren = bewegen van de mond-keelholte voor spraakproductie; tong, lippen, kaak en
gehemelte
→ klanken worden beïnvloed door de articulatoren
→ positieve en negatieve uitwijkingen; bijv. onderlip is maximaal positief bij /p/
Compensatiebewegingen = samenwerking van de articulatoren om de doelklanken te
realiseren
→ meerdere manieren om doelklank te realiseren
Tasks dynamics model =
articulatiemodel met verschillende
modules van wisselende graad van
abstractie
● Gesture = karakteristiek
bewegingspatroon van
articulatoren; abstracte
dynamische beschrijving van de
beweging van de articulatoren; bij.
sluiting + opening van lippen bij
productie /p/
● Gestural score (partituur) =
informatie over de locatie waar +
mate waarin een constrictie in het
aanzetstuk moet worden
aangebracht + in hoeverre
overlappen gestures van
spraakorganen elkaar in de tijd?
, → informatie in termen van tract variables, niet voor afzonderlijke articulatoren
● Tract variables = parameters van het aanzetstuk die betrekking hebben op
specifieke taken; uitgevoerd door één of meer articulatoren; bijv. openingsgraad van
de lippen
● Coordinative structure = gecombineerde actie van set gekoppelde articulatoren;
bijv. gecombineerde actie lippen + kaak = lipsluiting; observeerbare realisatie van het
doel van gesture
+actief of -actief
Massaveersysteem = kracht uitoefenen op een
lichaam, lichaam geeft weerstand (inertie) en geeft
beweging uit kracht
→ mate van verzet bepaald door massa (M) van het
lichaam - F = M * a
→ Kracht bevestigen aan veer, dan tegenwerking:
-k * X, met X de mate van uitrekking van de veer en
k de veerconstante
→ beweging afgeremd door wrijving - grootte van
tegenkracht is afhankelijk van de snelheid van de
beweging, -b * v
𝐹 = 𝑀 * 𝑎 − 𝑏 * 𝑣 − 𝑘 * (𝑋 − 𝑋0)
F = kracht
M = massa
a = acceleratie b = wrijving
k = veerconstante/stijfheid X = positie van een tract variable
X0 = doelpositie
v = snelheid
Kritisch gedempt massaveersysteem beweegt steeds langzamer naarmate het dichter bij het
doel komt → vergelijkbaar met articulatoren
Tijdsintervallen verschillen in duur, want 1) de onderlinge verhoudingen van de gestural
scores zijn veranderd, of 2) in de tussentijd zijn andere waarden aan de parameters k en b
toegekend, trillingsperiode + maximale uitslag zijn gewijzigd
● Op welke momenten krijgen de systeemconstanten nieuwe waarden (reset)?
Wanneer extremen worden bereikt of tussenliggende momenten? Maxima als
functioneren van reset→ CV als eenheid voor basisorganisatie; Minima als
functioneren van reset → VC als eenheid voor basisorganisatie
● Wat gebeurt er als we de spreeksnelheid laten toenemen? Mogen we aannemen dat
de synchronisatie tussen de bewegingen in dat geval onaangetast blijft?
, ● Kunnen we aannemen dat bij variatie in linguïstische condities een
gemeenschappelijke aansturingsparameter van de articulatie wordt gewijzigd?
Gemeenschappelijke aansturingsparameter leidt tot coördinatie van articulatoren -
Munhall et al. (1985)
Intrinsieke timingtheorie = bewegingen van articulatoren worden bestuurd door vaste
onderlinge faserelaties, niet door een externe ‘klok’;
● constante faseverhouding = (bijv.) beweging onderlip t.o.v. beweging kaak is
relatief altijd gelijk ongeacht spreektempo en beklemtoning
Edwards et al. (1991) - aan akoestische verlenging liggen verschillende articulatorische
mechanismen ten grondslag
Directions In auditory space to Velocities in Articulator space (DIVA) = middel voor
realisatie en verwerving van spraak; feedback/terugkoppeling heeft een belangrijke rol
● Control = geven van commando’s om situaties te veranderen + mechanismen in
werking te stellen
● Feedforward = vroegtijdige levering van informatie over het heden om een
toekomstige situatie te beïnvloeden
● Map = opslag van programma’s voor de productie van spraakklanken +
spraaksequenties; verzameling motorische gegevens nodig voor realisatie van
syllaben (Levelt, 1989); opslag van fouten + informatie over stand van zaken bij
productie en waarneming
Auditieve informatie, somatosensorische informatie en motorische informatie
Verschillende componenten DIVA model gerelateerd aan hersengebieden
Productie van spraakklanken:
1) activatie van speech sound map; in inferior en posterior Broca
2) motor commands via twee subsystemen → a) feedforward control subsystem; en b)
feedback control subsystem bestaand uit een auditief feedback controlesubsysteem
(b1) en een somatosenorsich feedback controlesubsysteem (b2)
Tunen van feedback commands tijdens brabbelfase → encoderen van elke klank naar
doelgebieden
Leren auditief doel = activatie van cel in speech sound map
, Spraakklanken in context ≠ spraakklanken in isolatie
Coarticulatie = gezamenlijk articuleren, overlap door traagheid spraakorganen ;
verschillende spraakklanken tegelijkertijd articuleren; geleidelijk verloop + overloop van
klanken, verandering klinkerhoogte en tongstand aangepast aan de omgeving
→ geleidelijke, vloeiende overgang naar volgende klank
→ verklaren door de gestural score
→ niet beperkt tot grenzen van syllaben
● Hoe ver terug vinden we sporen van de articulatie die verbonden is met de realisatie
van een segment?
● Is de invloed vooraf even sterk als die na de productie van een segment?
○ anticiperende coarticulatie = rechts → links; regressief
○ preserverende coarticulatie = links → rechts; progressief
● Kan de invloed van een segment op zijn buren geblokkeerd worden, en zo ja
waardoor?
● Is de invloed van het ene segment op het andere het gevolg van de toepassing van
taalspecifieke regels, of het gevolg van universele tendensen van het perifere
spraakproductiemechanisme?
Manuel (1990) - coarticulatie van klinker naar klinker minder sterk voor talen met veel
klinkers
Look-ahead-scanningmodel = het productiesysteeem kijkt vooruit + brengt articulatoren in
de gewenste positie zodra de specificatie van het segment het toelaat
→ Henke (1966)
