1. Inleiding..............................................................................................................................................7
1.1 De mens is een sociaal dier...........................................................................................................7
1.2 Sociale psychologie: definitie en verwante disciplines.................................................................7
1.2.1 Definitie sociale psychologie..................................................................................................7
1.2.2 De kracht van de situatie: een vb van een sociaalpsychologische studie...............................7
1.2.3 Sociale psychologie en verwante disciplines..........................................................................7
1.2.4 Andere psychologische domeinen.........................................................................................8
1.2.5 Sociale psychologie en mensenkennis...................................................................................8
1.3 De geschiedenis van de sociale psychologie.................................................................................8
1.3.1 De beginjaren van de sociale psychologie (1880-1935).........................................................8
1.3.2 De jaren van bevestiging (1936-1960)...................................................................................8
1.3.3 Groei en debat (1960-1975)...................................................................................................9
1.3.4 Methodologisch en inhoudelijk pluralisme (1975-heden).....................................................9
1.4 Sociale psychologie in de 21ste eeuw.............................................................................................9
1.4.1 Hersenonderzoek...................................................................................................................9
1.4.2 Het internet...........................................................................................................................9
1.4.3 Sociaal-culturele perspectieven...........................................................................................10
1.4.4 Open wetenschap................................................................................................................10
2. Attitudes...........................................................................................................................................11
2.1 Basisbevindingen........................................................................................................................11
2.1.1 De drie componenten van attitudes....................................................................................11
2.1.2 Attitudesterkte.....................................................................................................................11
2.1.3 Expliciete en impliciete attitudes.........................................................................................12
2.1.4 Verband tussen attitudes en gedrag....................................................................................13
2.2 Overreding door communicatie..................................................................................................13
2.2.1 Twee wegen voor overreding..............................................................................................13
2.2.2 De bron................................................................................................................................14
2.2.3 De boodschap......................................................................................................................14
2.2.4 Het publiek..........................................................................................................................15
2.3 Overtuigen door het eigen gedrag..............................................................................................15
2.3.1 Cognitieve dissonantietheorie (!!!)......................................................................................15
2.3.2 Toepassingen van dissonantietheorie op inspanningen en keuzes......................................16
2.3.3 Randcondities van dissonantietheorie.................................................................................16
2.3.4 Alternatieve wegen tot zelfovertuiging...............................................................................16
1
, 2.4 Reclame en voorlichting.............................................................................................................17
2.4.1 Subliminale beïnvloeding.....................................................................................................17
2.4.2 Stereotypen.........................................................................................................................17
2.4.3 Culturele verschillen............................................................................................................18
3. Groepsprestaties..............................................................................................................................19
3.1 Collectieve processen.................................................................................................................19
3.1.1 Sociale facilitatie..................................................................................................................19
3.1.2 Sociaal lijntrekken................................................................................................................20
3.1.3 Collectieve processen: een integratie..................................................................................21
3.2 Onenigheid en verschillende opinies..........................................................................................21
3.2.1 Opiniedevianten..................................................................................................................21
3.2.2 Sociale beslissingsschema’s (SBS): naar de essentie van groepsbeïnvloeding.....................21
3.2.3 Groepspolarisatie: de weg naar extreme posities................................................................22
3.3 Prestaties in kleine, taakgerichte groepen..................................................................................22
3.3.1 Groepsprestatie: het combineren van individuele bijdragen...............................................22
3.3.2 Brainstormen.......................................................................................................................22
3.3.3 Vertekende steekproeftrekking: ideeën op tafel krijgen.....................................................23
3.3.4 Groepsgeheugen: samen onthouden..................................................................................23
3.3.5 Heuristieken.........................................................................................................................23
3.3.6 Strategieën die groepsefficiëntie verhogen.........................................................................23
3.4 Groepsdenken: het perspectief verliezen...................................................................................24
3.4.1 Het groepsdenkenmodel.....................................................................................................24
3.4.2 Empirische onderzoeken......................................................................................................24
3.4.3 Groepsdenken voorkomen..................................................................................................24
4. Sociale beïnvloeding.........................................................................................................................26
4.1 Automatische sociale beïnvloeding............................................................................................26
4.2 Conformiteit...............................................................................................................................26
4.2.1 De klassieke studies.............................................................................................................26
4.2.2 Waarom conformeren we ons?...........................................................................................26
4.2.3 Meerderheidsinvloeden.......................................................................................................27
4.2.4 Minderheidsinvloeden.........................................................................................................28
4.2.5 Differentiële of unimodale procesmodellen........................................................................28
4.3 Instemmen..................................................................................................................................28
4.3.1 Redenen geven....................................................................................................................28
4.3.2 ‘Stel je eens voor’.................................................................................................................28
4.3.3 De wederkerigheidsnorm....................................................................................................28
2
, 4.3.4 Tweestappen instemmingstechnieken................................................................................29
4.3.5 Assertiviteit..........................................................................................................................29
4.4 Gehoorzaamheid........................................................................................................................29
4.4.1 Milgrams onderzoek: krachtlijnen van vernietigende gehoorzaamheid..............................29
4.4.2 Milgram in de 21ste eeuw.....................................................................................................30
4.4.3 Verzet..................................................................................................................................30
5. Sociale perceptie..............................................................................................................................31
5.1 Het ruwe materiaal van de eerste indruk...................................................................................31
5.1.1 De waarnemer.....................................................................................................................31
5.1.2 Het uiterlijk..........................................................................................................................31
5.1.3 Situaties...............................................................................................................................31
5.1.4 Gedrag.................................................................................................................................31
5.2 Attributie: van elementen tot disposities...................................................................................32
5.2.1 Attributietheorieën..............................................................................................................32
5.2.2 De theorie van corresponderende gevolgtrekkingen...........................................................32
5.2.3 Kelley’s covariatietheorie.....................................................................................................32
5.3 Integratie: van disposities tot impressies...................................................................................34
5.3.1 Enkele basisbevindingen......................................................................................................34
5.3.2 Integratie van kenmerken in een globale impressie............................................................34
5.3.3 Afwijkingen van het gemiddelde model..............................................................................34
5.4 Confirmatievertekening: van impressies naar de realiteit..........................................................35
5.4.1 Persistentie van opvattingen...............................................................................................35
5.4.2 Confirmatorische hypothesetoetsing...................................................................................35
5.4.3 De zelfvervullende voorspelling...........................................................................................35
5.5 Slotwoord...................................................................................................................................35
6. Agressie............................................................................................................................................36
6.1 Wat is agressie?..........................................................................................................................36
6.1.1 Definities en vormen van agressie.......................................................................................36
6.1.2 Pestgedrag...........................................................................................................................36
6.1.3 De meting van agressie........................................................................................................36
6.2 Crossnationale en intraculturele verschillen...............................................................................36
6.2.1 Crossnationele verschillen...................................................................................................36
6.2.2 Intraculturele verschillen.....................................................................................................36
6.3 De oorsprong van agressie..........................................................................................................37
6.3.1 Biologische theorieën / erfelijkheidsperspectief.................................................................37
6.3.2 Leertheorieën......................................................................................................................37
3
, 6.4 Sociaalpsychologische theorieën van agressie...........................................................................38
6.4.1 Frustratie.............................................................................................................................38
6.4.2 Negatief affect.....................................................................................................................38
6.4.3 Fysiologische opwinding......................................................................................................39
6.4.4 Cognitieve processen...........................................................................................................39
6.4.5 Een interactief model van agressie......................................................................................40
6.5 Invloed van geweldmedia...........................................................................................................40
6.5.1 Geweld in de media.............................................................................................................40
6.5.2 Pornografie..........................................................................................................................41
6.6 Verborgen geweld......................................................................................................................41
6.6.1 Seksuele agressie.................................................................................................................41
6.6.2 Partnergeweld.....................................................................................................................41
6.6.3 Kindermishandeling.............................................................................................................41
6.7 De reductie van geweld..............................................................................................................42
6.7.1 Concrete maatregelen.........................................................................................................42
6.7.2 Omvattende programma’s...................................................................................................42
7. Anderen helpen................................................................................................................................43
7.1 Waarom helpen we anderen?....................................................................................................43
7.1.1 Evolutionaire factoren.........................................................................................................43
7.1.2 Kosten en baten...................................................................................................................43
7.1.3 Altruïsme of egoïsme: beperkingen en gelijkenissen...........................................................44
7.1.4 Motieven om te helpen.......................................................................................................44
7.2 In welke omstandigheden helpen we (niet)?..............................................................................44
7.2.1 Het omstanderseffect..........................................................................................................44
7.2.2 Stress en tijdsdruk...............................................................................................................45
7.2.3 Locatie en cultuur................................................................................................................45
7.2.4 Stemming.............................................................................................................................46
7.3 Wie helpt anderen?....................................................................................................................46
7.3.1 Zijn sommige personen behulpzamer dan anderen?...........................................................46
7.3.2 Kenmerken van de altruïstische persoonlijkheid.................................................................46
7.3.3 De invloed van ouders en familie.........................................................................................46
7.3.4 Rolmodellen en sociale normen..........................................................................................46
7.4 Interpersoonlijke factoren: wie helpt wie?.................................................................................47
7.4.1 Waargenomen eigenschappen van de persoon in nood......................................................47
7.4.2 De gepaste combinatie van helper en ontvanger................................................................47
7.4.3 Geslacht en hulpvaardigheid...............................................................................................47
4
, 7.4.4 Anderen om hulp vragen.....................................................................................................47
8. Diverse samenleving.........................................................................................................................48
8.1 Diversiteit...................................................................................................................................48
8.1.1 Probleem?............................................................................................................................48
8.1.2 Hypersegregatie...................................................................................................................48
8.2 Interetnisch contact vermindert problemen..............................................................................48
8.2.1 De contacthypothese...........................................................................................................48
8.2.2 Schooldesegregatie in de VS: grootschalig contactexp........................................................48
8.2.3 Langdurig contact en interetnische vriendschappen...........................................................48
8.2.4 Cognitieve en affectieve gevolgen van contact....................................................................49
8.2.5 Diversiteit en contact: 2 zijden van het verhaal...................................................................49
8.3 Problemen met interetnisch contact..........................................................................................50
8.3.1 Zoeken we elkaar spontaan op?..........................................................................................50
8.3.2 Contactervaringen...............................................................................................................50
8.3.3 De sollicitatiesetting.............................................................................................................50
8.3.4 Na het contact.....................................................................................................................50
8.3.5 Multiculturalisme: de goede benadering?...........................................................................50
8.4 Samenleven in de school en op het werk: contact en pos actie als actiemiddelen.....................51
8.4.1 De ideale school...................................................................................................................51
8.4.2 Pos actie: zachte en harde maatregelen..............................................................................51
8.4.3 Aanvaarding van pos actie door meerderheidsleden..........................................................52
8.4.4 Tegenstanders van pos actie................................................................................................52
8.4.5 De psychische dimensie van voorkeursbehandeling door quota’s......................................52
8.5 Effecten van allerlei goedbedoelde maatregelen, media en wetten en regels...........................52
8.5.1 Educatie...............................................................................................................................52
8.5.2 Media...................................................................................................................................52
8.5.3 Wetten en regels..................................................................................................................53
8.5.4 Invloed van mensen om ons heen en sociale normen.........................................................53
9. Duurzaamheid..................................................................................................................................54
9.1 Eigenbelang of rekening houden met anderen?.........................................................................54
9.1.1 Het gevangenendilemma.....................................................................................................54
9.1.2 Middelendilemma’s.............................................................................................................54
9.1.3 Gereduceerde dilemma’s.....................................................................................................55
9.1.4 Individuele verschillen in prosociale oriëntatie en vertrouwen...........................................55
9.1.5 Sociale dilemma’s oplossen.................................................................................................55
9.2 Ecologisch handelen...................................................................................................................56
5
, 9.2.1 Psychische barrières............................................................................................................56
9.2.2 Gedrag aanpassen...............................................................................................................56
9.3 Conflicten oplossen....................................................................................................................57
9.3.1 Niet-inzetten van dreigmiddelen en coöperatie..................................................................57
9.3.2 Onderhandelen....................................................................................................................57
9.4 Hebben of zijn?...........................................................................................................................58
9.4.1 Geld en materieel bezit........................................................................................................58
9.4.2 Betekenisvolle relaties.........................................................................................................58
9.5 Slot..............................................................................................................................................59
6
, 1. Inleiding
1.1 De mens is een sociaal dier
- Mens = fundamenteel sociaal wezen
o Verzot op nadenken over onszelf en anderen en hoe we best reageren in bepaalde
situaties
o Observeren anderen, analyseren gedrag en proberen te voorspellen hoe iemand zich
zal gedragen
- Invloed media
1.2 Sociale psychologie: definitie en verwante disciplines
1.2.1 Definitie sociale psychologie
- Wetenschappelijke studie naar
o De wijze waarop gedachten, gevoelens, motivaties en gedragingen van mensen
beïnvloed worden
o Door de aanwezigheid van anderen en
o Hoe wij zelf een invloed uitoefenen op hoe andere personen denken, voelen en zich
gedragen
1.2.2 De kracht van de situatie: een vb van een sociaalpsychologische
studie
- Wij laten ons continu beïnvloeden door onze sociale omgeving
- Onderzoek P. Zimbardo: Stanford Prison Experiment
o Aantonen dat slechte omgeving mensen aanzet tot stellen van slecht gedrag
o Ook voor mensen die onder normale omstandigheden het goede zouden doen
o Situatie neemt over van persoon ‘slecht’ mens
o Illustratie dat sociale context grote invloed heeft op ons gedrag
1.2.3 Sociale psychologie en verwante disciplines
- Sociologie
o Klasseert personen volgens nationaliteit, ras, SES…
o BV. Impact SES op stemgedrag voor bepaalde partijen
o Groepsvariabelen
- Sociale psychologie
o Individuele niveau
o BV: welke attitudes bepalen dat iemand voor bepaalde partij stemt?
- Multilevel analyses: effecten van variabelen op groepsniveau en op individueel niveau
nagaan in analyse
- Persoonlijkheidspsychologie
o Modellen die op basis van gedachten, affect en motivaties gedrag voorspellen (=
sociale psychologie)
o Verschil: gerichtheid op individuele verschillen (= disposities) en situaties
o Studie cross-situationele stabiliteit tussen individuen
- Relatie tot andere disciplines
o Groepen (M/V), personen (persoonlijkheid) en condities (les, feestje,..)
o Effect groep = sociologie
o Effect personen = persoonlijkheidspsychologie
7