Tijdvak 1, Jagers en Verzamelaars
Kenmerkende aspecten:
- De levenswijze van jagers – verzamelaars
Het grootste deel van de geschiedenis leefden mensen als nomaden in de samenleving van
jagerverzamelaars. Ze kwamen aan hun voedsel door te jagen en voedsel te verzamelen in de
natuur. Omdat mensen nog niet konden schrijven is onze kennis over de prehistorie gebaseerd
op ongeschreven bronnen.
- Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenleving
Op één plek wonen
Grotere groepen dan jagers en verzamelaars
De levenswijze van mensen veranderde door de ontwikkeling van de landbouw die voor het eerst
ontstond in het Midden-Oosten omstreeks 10 000 v.C. De overstap van jagen en verzamelen naar
akkerbouw en veeteelt duurde duizenden jaren, maar had zulke grote gevolgen dat gesproken wordt
van de landbouwrevolutie. De landbouwsamenleving ontstond waarin mensen in dorpen leefden. Uit
gevonden graven weten we dat deze eerste boeren geloofden in een hiernamaals.
Tijdvak 1.1, Van jagers-verzamelaars naar boeren
Belangrijke vragen (antwoorden op blz 4)
1. Welke mensen hebben op aarde gewoond?
2. Hoe overleefden mensen in de natuur?
3. Hoe kwamen ze aan eten?
Paleoantropologen zijn wetenschappers die onderzoek doen naar de oorsprong en ontwikkeling van
mensachtigen en de mens. Zij doen dit door skeletten en fossielen te bestuderen. Zij nemen aan dat de
eerste mensachtigen ruim drie miljoen jaar geleden in Afrika leefden(deel van de evolutietheorie). Mens
vanuit Afrika- midden oosten- over de wereld verspreid.
Tegenovergestelde van paleoantropologen zijn creationisten. Creationisten geloven dat de aarde en
alles wat daarop leeft het gevolg zijn van het werk van god of van meerdere goden.
Leefwijze van jagers-verzamelaars
De eerste mensen leefden als jagers-verzamelaars. Deze deelperiode noemen we het paleolithicum of
oude steentijd.
Jagers verzamelaars bleven vaak korte periodes in een hut. Minder voedsel aanbod- trokken naar een
ander gebied.
Trokken in kleine groepen rond
Bouwden hutten
Jagen
We weten niet veel van de leefwijzen(cultuur) van de jagers-verzamelaars(gevoelens, ideeën en
gebruiken). Archeologen leiden uit bronnen af wat zij dachten en voelden- niet zeker het zijn
interpretaties omdat feitelijke gegevens ontbreken. Grafgiften werden meegegeven als iemand was
overleden. Hieruit kun je afleiden wat de overledene deed en wat de status van die persoon was.
Grafgiften kunnen er ook op wijzen dat zij geloofden in leven na de dood. Dit zijn allemaal interpretaties.
Veel kostbare grafgiften > belangrijk persoon
,Overgang naar landbouw
* Na de laatste ijstijd, 12000 V.C.
- Het werd steeds warmer (geen dieren en planten)
* Midden Oosten (+/-) 9000 V.C.
- Liepen veel rivieren, dus wel vruchtbaar
- Overvloed aan planten en dieren
- Ze bleven hier op één plek
> Eerst was er akkerbouw daarna veeteelt
> Agrarische samenleving = landbouw samenleving
Neolithische Revolutie:
Verschil in macht, bezit, grotere groepen, mannen en vrouwen samen.
Landbouw samenleving geen vooruitgang:
- Verschil in macht
- Minder vrijheid
- Één soort eten
In 1989 deden archeologen een bijzondere ontdekking- sporen van een kamp van jagers-verzamelaars
aan de rand van het Meer van Tiberias. Meer dan 20.000 jaar oud. ‘Ohalo-cultuur’
De mensen van de Ohala-cultuur
Eenvoudige ronde hutten va wilgentakken
Gebruikten vuurstenen werktuigen
Planten en vruchten werden gegeten
Hieruit concluderen archeologen dat dit kamp langer dan een jaar is bewoond. Rond 20.000 v. Chr. was
het klimaat in het Midden-Oosten gunstig- leverde genoeg voedsel- mensen hoeven niet rond te
trekken.
In 12.000 v. Chr. Leefden de natufiërs in het Midden-Oosten. Ook zij kenden al permanente bewoning.
Ze leefden samen ik kleine dorpen.
Rond 11.000 v. Chr. Veranderde gebied in het klimaat- invloed ontstaan van landbouw. Natufiërs waren
de eerste mensen die gingen experimenteren met her verbouwen van granen- honden temmen. Abu
Hureyra- veel mensen woonden daar.
Landbouw is uitgevonden in het Midden-Oosten- vruchtbare Halvemaan. De overgang naar een
landbouwsamenleving had zulke grote gevolgen dat we spreken van de neolithische revolutie. Jagers
worden boeren- nieuwe tijd aangebroken; Neolithicum(nieuwe steentijd)
5000 v. Chr. Neolithische revolutie in West-Europa. 5300 v. Chr. De eerste landbouwers in Zuid-Limburg.
De overgang naar agrarische samenleving had grote gevolgen
Bevolking groeide sneller
Boeren werden sedentair(op een plek vestigen)
Wonen op stevig gebouwde boerderijen van hout (soms steen)
Andere werktuigen, landbouwwerktuigen; sikkels, ploegen etc.
Ze maakten voor het eerst aardewerk; potten van klei
Mensen konden meer bezittingen hebben -> ontstaan status -> sociale ongelijkheid
1.1 Mesopotamië
1. Mesopotamië?
,2. De drie belangrijkste uitvindingen van Soemeriërs
Ontstaan van de eerst stedelijke gemeenschappen
Mesopotamië is een vruchtbaar gebied rond de Euphra en de Tigres.
- Overstromingen zorgen hiervoor dat de grond vruchtbaar is (in Egypte komt dit door de Nijl).
> Van de landbouw naar stedelijke samenleving.
De Tigris en de Euphraat laten vruchtbare slib achter (dit is een soort modder).
Irrigatie landbouw:
* Waterreservoirs
* Kanalen
> Landbouw waarbij de mens ingrijpt in het water.
De Soemeriërs hebben een rijk gesticht in Mesopetamië genaamt Soemerië.
* Meer voedsel betekent meer bevolking
* Beroepen specialisatie:
- Handwerk lieden
- Kooplieden (handel)
- Priesters (mensen kunnen focussen op het geloof)
> Sociale lagen ontstaan
Na de neolithische revolutie werden sommige steden in het Midden-Oosten steeds groter. Een aantal dorpjes zijn
gegroeid in steden in Mesopotamië (Nu Iran en Syrië) Mesopotamië komt uit het Grieks en betekend “Tussen
twee rivieren” het ligt namelijk tussen de Eufraat en de Tigris.
Rond 6500 v Chr. ontstonden er in Soemerië aan de oevers van de Eufraat en de Tigris de eerste dorpen. Dit
gebied wordt ook wel het croissant fertile genoemd omdat het lijkt op een croissant en dat het fertiele grond had.
Ondanks dat het klimaat heel warm was en dat er bijna geen regen viel was de landbouw heel succesvol. Dit is
door de irrigatielandbouw. Er was namelijk een groot aantal slib (soort vruchtbare modder). Er kwam hier ook
beroepspecialisatie:
Handwerklieden
Kooplieden
Priesters
Maar er kwamen hierdoor verschillende sociale lagen, de boeren met de grootste opbrengst waren het rijkst en
dus ook het meest machtig. Hij werd vaak de leider en gaf leiding aan de irrigatie system dat moest worden
onderhouden en soms aangepast. Koningen van verschillende steden streden om de meeste macht en lieten
muren om hun steden heen bouwen. Rond 3500 v Chr. Waren er ruim 30 stadstaten in Soemerië elk gemiddeld
met 10.000 inwoners. Elke stadstaat functioneerde helemaal op zichzelf met een eigen bestuur. De bevolking van
de steden was onderverdeeld in klassen.
Ambachtslieden (Rijken door goede oogst, of goed gespecialiseerde mensen)
Boeren (grootste deel)
Slaven (vaak krijgsgevangenen)
Goden en schrift
* Polytheïsme, is geloven in meerdere goden
* Tempelcomplexen + tempeltoren
(Ziggoerat) zo hoog zodat het dichterbij God is
Om goden te eren
* Uitvinding van het schrift
, - Spijkerschrift, 3300 V.C.
- Op kleitabletten
- Waarom? Ze konden niet iedereen meer bij houden
* Tempeldienaren, ambtenaren: (Alles kon niet meer alleen worden bestuurd)
- Soldaten
- Irrigatiesysteem bijhouden
- Nieuwe wetten
> Soemeriërs stoppen als eerst de Prehistorie (regionaal).
Andere uitvindingen:
- Pottenbakkerswiel
- Wagenwiel
- Bronsgieten
- Glasblazen
- Atronomie
- Wiskunden > betalings systeem
De Soemeriërs kenden een polytheïstische godsdienst, dat betekend dat er verschillende goden werden
aanbeden. Priesters zorgden voor offers en rituelen. Er waren verschillende tempel complexen. Rond 3300 v Chr.
Vonden de Soemeriërs het schrift uit. Het heet spijkerschrift. Dienaren en ambtenaren waren de enigen die het
kende. Dit is ook het punt waarop de prehistorie ophoudt omdat er schrift is terug gevonden van deze tijd.
1.2 De Egyptenaren
1. Cultuur, religie en politiek van de Egyptenaren
2. Waardoor landbouw – stedelijke samenlevingen ontstonden
Paragraaf 1.3 Egypte, revolutie in een natiestaat > staat waarin sprake is van een politieke en maatschappelijke
eenheid. De inwoners hebben het gevoel dat ze bij elkaar horen door een gemeenschappelijke taal, cultuur of
geloof, en de overheid bevordert dit.
* Tweede beschaving
* Nijl
* Herodotus, een Griek die over Egypte schreef (hierdoor weten we zo veel)
* Akkerbouw en veeteelt
* Boven – en beneden Egypte (in het echt andersom, boven is beneden)
* 3000 V.C. één Koninkrijk
* Memphis is de hoofdstad
2e beschaving die ontstond - Wonen rond de Nijl – Herodotus Griek die schreef over Egypte.
- Akkerbouw en veeteelt
- Boven en beneden Egypte
- 3000 v. Chr. 1 koninkrijk Memphis als hoofdstad
Continuïteit
* 3000 jaar lang
* Ritme van de Nijl
* Farao:
- Echte god (omdat hij de Nijl en het water bestuurde)
- Legeraanvoerder
- Leider religieuze ceremoniën
- Hoogste rechter
Continuïteit min of meer hetzelfde doorgaan 3000 jaar na vereniging – 3000 jaar leven op het ritme van de Nijl
Bevolkingspiramide:
Kenmerkende aspecten:
- De levenswijze van jagers – verzamelaars
Het grootste deel van de geschiedenis leefden mensen als nomaden in de samenleving van
jagerverzamelaars. Ze kwamen aan hun voedsel door te jagen en voedsel te verzamelen in de
natuur. Omdat mensen nog niet konden schrijven is onze kennis over de prehistorie gebaseerd
op ongeschreven bronnen.
- Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenleving
Op één plek wonen
Grotere groepen dan jagers en verzamelaars
De levenswijze van mensen veranderde door de ontwikkeling van de landbouw die voor het eerst
ontstond in het Midden-Oosten omstreeks 10 000 v.C. De overstap van jagen en verzamelen naar
akkerbouw en veeteelt duurde duizenden jaren, maar had zulke grote gevolgen dat gesproken wordt
van de landbouwrevolutie. De landbouwsamenleving ontstond waarin mensen in dorpen leefden. Uit
gevonden graven weten we dat deze eerste boeren geloofden in een hiernamaals.
Tijdvak 1.1, Van jagers-verzamelaars naar boeren
Belangrijke vragen (antwoorden op blz 4)
1. Welke mensen hebben op aarde gewoond?
2. Hoe overleefden mensen in de natuur?
3. Hoe kwamen ze aan eten?
Paleoantropologen zijn wetenschappers die onderzoek doen naar de oorsprong en ontwikkeling van
mensachtigen en de mens. Zij doen dit door skeletten en fossielen te bestuderen. Zij nemen aan dat de
eerste mensachtigen ruim drie miljoen jaar geleden in Afrika leefden(deel van de evolutietheorie). Mens
vanuit Afrika- midden oosten- over de wereld verspreid.
Tegenovergestelde van paleoantropologen zijn creationisten. Creationisten geloven dat de aarde en
alles wat daarop leeft het gevolg zijn van het werk van god of van meerdere goden.
Leefwijze van jagers-verzamelaars
De eerste mensen leefden als jagers-verzamelaars. Deze deelperiode noemen we het paleolithicum of
oude steentijd.
Jagers verzamelaars bleven vaak korte periodes in een hut. Minder voedsel aanbod- trokken naar een
ander gebied.
Trokken in kleine groepen rond
Bouwden hutten
Jagen
We weten niet veel van de leefwijzen(cultuur) van de jagers-verzamelaars(gevoelens, ideeën en
gebruiken). Archeologen leiden uit bronnen af wat zij dachten en voelden- niet zeker het zijn
interpretaties omdat feitelijke gegevens ontbreken. Grafgiften werden meegegeven als iemand was
overleden. Hieruit kun je afleiden wat de overledene deed en wat de status van die persoon was.
Grafgiften kunnen er ook op wijzen dat zij geloofden in leven na de dood. Dit zijn allemaal interpretaties.
Veel kostbare grafgiften > belangrijk persoon
,Overgang naar landbouw
* Na de laatste ijstijd, 12000 V.C.
- Het werd steeds warmer (geen dieren en planten)
* Midden Oosten (+/-) 9000 V.C.
- Liepen veel rivieren, dus wel vruchtbaar
- Overvloed aan planten en dieren
- Ze bleven hier op één plek
> Eerst was er akkerbouw daarna veeteelt
> Agrarische samenleving = landbouw samenleving
Neolithische Revolutie:
Verschil in macht, bezit, grotere groepen, mannen en vrouwen samen.
Landbouw samenleving geen vooruitgang:
- Verschil in macht
- Minder vrijheid
- Één soort eten
In 1989 deden archeologen een bijzondere ontdekking- sporen van een kamp van jagers-verzamelaars
aan de rand van het Meer van Tiberias. Meer dan 20.000 jaar oud. ‘Ohalo-cultuur’
De mensen van de Ohala-cultuur
Eenvoudige ronde hutten va wilgentakken
Gebruikten vuurstenen werktuigen
Planten en vruchten werden gegeten
Hieruit concluderen archeologen dat dit kamp langer dan een jaar is bewoond. Rond 20.000 v. Chr. was
het klimaat in het Midden-Oosten gunstig- leverde genoeg voedsel- mensen hoeven niet rond te
trekken.
In 12.000 v. Chr. Leefden de natufiërs in het Midden-Oosten. Ook zij kenden al permanente bewoning.
Ze leefden samen ik kleine dorpen.
Rond 11.000 v. Chr. Veranderde gebied in het klimaat- invloed ontstaan van landbouw. Natufiërs waren
de eerste mensen die gingen experimenteren met her verbouwen van granen- honden temmen. Abu
Hureyra- veel mensen woonden daar.
Landbouw is uitgevonden in het Midden-Oosten- vruchtbare Halvemaan. De overgang naar een
landbouwsamenleving had zulke grote gevolgen dat we spreken van de neolithische revolutie. Jagers
worden boeren- nieuwe tijd aangebroken; Neolithicum(nieuwe steentijd)
5000 v. Chr. Neolithische revolutie in West-Europa. 5300 v. Chr. De eerste landbouwers in Zuid-Limburg.
De overgang naar agrarische samenleving had grote gevolgen
Bevolking groeide sneller
Boeren werden sedentair(op een plek vestigen)
Wonen op stevig gebouwde boerderijen van hout (soms steen)
Andere werktuigen, landbouwwerktuigen; sikkels, ploegen etc.
Ze maakten voor het eerst aardewerk; potten van klei
Mensen konden meer bezittingen hebben -> ontstaan status -> sociale ongelijkheid
1.1 Mesopotamië
1. Mesopotamië?
,2. De drie belangrijkste uitvindingen van Soemeriërs
Ontstaan van de eerst stedelijke gemeenschappen
Mesopotamië is een vruchtbaar gebied rond de Euphra en de Tigres.
- Overstromingen zorgen hiervoor dat de grond vruchtbaar is (in Egypte komt dit door de Nijl).
> Van de landbouw naar stedelijke samenleving.
De Tigris en de Euphraat laten vruchtbare slib achter (dit is een soort modder).
Irrigatie landbouw:
* Waterreservoirs
* Kanalen
> Landbouw waarbij de mens ingrijpt in het water.
De Soemeriërs hebben een rijk gesticht in Mesopetamië genaamt Soemerië.
* Meer voedsel betekent meer bevolking
* Beroepen specialisatie:
- Handwerk lieden
- Kooplieden (handel)
- Priesters (mensen kunnen focussen op het geloof)
> Sociale lagen ontstaan
Na de neolithische revolutie werden sommige steden in het Midden-Oosten steeds groter. Een aantal dorpjes zijn
gegroeid in steden in Mesopotamië (Nu Iran en Syrië) Mesopotamië komt uit het Grieks en betekend “Tussen
twee rivieren” het ligt namelijk tussen de Eufraat en de Tigris.
Rond 6500 v Chr. ontstonden er in Soemerië aan de oevers van de Eufraat en de Tigris de eerste dorpen. Dit
gebied wordt ook wel het croissant fertile genoemd omdat het lijkt op een croissant en dat het fertiele grond had.
Ondanks dat het klimaat heel warm was en dat er bijna geen regen viel was de landbouw heel succesvol. Dit is
door de irrigatielandbouw. Er was namelijk een groot aantal slib (soort vruchtbare modder). Er kwam hier ook
beroepspecialisatie:
Handwerklieden
Kooplieden
Priesters
Maar er kwamen hierdoor verschillende sociale lagen, de boeren met de grootste opbrengst waren het rijkst en
dus ook het meest machtig. Hij werd vaak de leider en gaf leiding aan de irrigatie system dat moest worden
onderhouden en soms aangepast. Koningen van verschillende steden streden om de meeste macht en lieten
muren om hun steden heen bouwen. Rond 3500 v Chr. Waren er ruim 30 stadstaten in Soemerië elk gemiddeld
met 10.000 inwoners. Elke stadstaat functioneerde helemaal op zichzelf met een eigen bestuur. De bevolking van
de steden was onderverdeeld in klassen.
Ambachtslieden (Rijken door goede oogst, of goed gespecialiseerde mensen)
Boeren (grootste deel)
Slaven (vaak krijgsgevangenen)
Goden en schrift
* Polytheïsme, is geloven in meerdere goden
* Tempelcomplexen + tempeltoren
(Ziggoerat) zo hoog zodat het dichterbij God is
Om goden te eren
* Uitvinding van het schrift
, - Spijkerschrift, 3300 V.C.
- Op kleitabletten
- Waarom? Ze konden niet iedereen meer bij houden
* Tempeldienaren, ambtenaren: (Alles kon niet meer alleen worden bestuurd)
- Soldaten
- Irrigatiesysteem bijhouden
- Nieuwe wetten
> Soemeriërs stoppen als eerst de Prehistorie (regionaal).
Andere uitvindingen:
- Pottenbakkerswiel
- Wagenwiel
- Bronsgieten
- Glasblazen
- Atronomie
- Wiskunden > betalings systeem
De Soemeriërs kenden een polytheïstische godsdienst, dat betekend dat er verschillende goden werden
aanbeden. Priesters zorgden voor offers en rituelen. Er waren verschillende tempel complexen. Rond 3300 v Chr.
Vonden de Soemeriërs het schrift uit. Het heet spijkerschrift. Dienaren en ambtenaren waren de enigen die het
kende. Dit is ook het punt waarop de prehistorie ophoudt omdat er schrift is terug gevonden van deze tijd.
1.2 De Egyptenaren
1. Cultuur, religie en politiek van de Egyptenaren
2. Waardoor landbouw – stedelijke samenlevingen ontstonden
Paragraaf 1.3 Egypte, revolutie in een natiestaat > staat waarin sprake is van een politieke en maatschappelijke
eenheid. De inwoners hebben het gevoel dat ze bij elkaar horen door een gemeenschappelijke taal, cultuur of
geloof, en de overheid bevordert dit.
* Tweede beschaving
* Nijl
* Herodotus, een Griek die over Egypte schreef (hierdoor weten we zo veel)
* Akkerbouw en veeteelt
* Boven – en beneden Egypte (in het echt andersom, boven is beneden)
* 3000 V.C. één Koninkrijk
* Memphis is de hoofdstad
2e beschaving die ontstond - Wonen rond de Nijl – Herodotus Griek die schreef over Egypte.
- Akkerbouw en veeteelt
- Boven en beneden Egypte
- 3000 v. Chr. 1 koninkrijk Memphis als hoofdstad
Continuïteit
* 3000 jaar lang
* Ritme van de Nijl
* Farao:
- Echte god (omdat hij de Nijl en het water bestuurde)
- Legeraanvoerder
- Leider religieuze ceremoniën
- Hoogste rechter
Continuïteit min of meer hetzelfde doorgaan 3000 jaar na vereniging – 3000 jaar leven op het ritme van de Nijl
Bevolkingspiramide:
