Forensische psychiatrie
Les 1 4/10
Inleiding
1. Wat is forensische psychiatrie?
Raakvlak tussen psychiatrie en recht
Forensische psychiatrie is een raakvlak tussen psychiatrie en recht.
Artikel 71 Strafwetboek
“Er is geen misdrijf wanneer de beschuldigde of de beklaagde op het tijdstip van de
feiten leed aan een geestesstoornis die zijn oordeelsvermogen of de controle over
zijn daden heeft tenietgedaan, of wanneer hij gedwongen werd door een macht die hij
niet heeft kunnen weerstaan.”
Er is al heel lang een nood in het rechtssysteem om te specifiëren in hoeverre dat iemand
verantwoordelijk gesteld kan worden voor de feiten die hij/zij heeft gepleegd.
Het artikel gaat over toerekeningsvatbaarheid: met andere woorden “in hoeverre jan
iemand verantwoordelijk worden gesteld voor zijn daden”.
In het artikel wordt het begrip ‘geestesstoornis’ naar voren gebracht. Er is hierbij nood
aan een verdere definitie en specifiëring. De vraag is uiteraard hoe je bepaald of iemand
een geestesstoornis heeft (1) en moet dit worden gelinkt met het oordeelsvermogen of
de controle over de daden (2)? In de meeste gevallen zal het de forensische psychiater
zijn die hierover beslist.
“Controle over de daden”: mensen die weten dat wat ze aan het doen zijn fout is, maar
die gelinkt aan hun geestesstoornis geen controle hebben over wat ze aan het doen zijn.
Een veelvoorkomend voorbeeld hierbij zijn mensen met een pedofiele stoornis.
Deze hebben een primaire aantrekkingskracht naar kinderen voor de puberteit.
Wanneer deze mensen een kind aanranden, zullen ze weten dat dit fout is, maar
ze zitten met een drang tot seksuele contacten tot het kind.
Een stukje geschiedenis
1
,Belangrijke mannen in het kader van de forensische psychiatrie.
Foto 1: Lombrose is van opleiding psychiater, maar wordt ook gezien als een van de
grondleggers van de criminologie. Hij heeft heel veel gedaan rond het biologisch
determinisme. Hij was ervan overtuigd dat er vanalles biologisch aan de hand was dat
maakte dat iemand feiten ging plegen. Zo heeft hij aan de hand van gezichtskenmerken
profielen willen opstellen van zij die criminele feiten ging plegen. Hierdoor zouden ze
voorspellingen kunnen doen.
Foto 2: Emile kraepelin dit is een van de grondleggers van de psychiatrie. Hij is een
van de eerste die een classificatiesysteem voor psychiatrische ziektes heeft proberen
opstellen. Hij sprak toen al van forensische psychiatrie als aparte tak en van de nood om
te gaan kijken wanneer iemand niet instaat voor de feiten die hij/zij pleegt.
Therapeutic jurisprudence
Het therapeutische of anti-therapeutische effect van het rechtssysteem.
Het rechtssysteem heeft 2 functies:
1) enerzijds willen we de maatschappij beschermen.
2) anderzijds is er ook altijd een vergeldingsstuk aanwezig. Er is bijvoorbeeld
geweten dat gevangenissen niet werken en toch blijven we ze toepassen.
Een forensisch psychiatrische behandeling probeert, al vanaf in de gevangenis (ookal is
dit hier het meest beperkte), om iemand als persoon te behandelen, namelijk om de
kwaliteit van leven van de patiënt te verbeteren en tegelijkertijd ook om de maatschappij
te beschermen door aan recidivebeperking te doen. Dit zijn de belangrijkste taken van
een forensische psychiater. Om die reden moeten er goed worden samengewerkt met het
rechtssysteem en justitie.
Medisch vs. Juridisch
Andere cultuur: De forensische psychiaters kom uit een heel andere cultuur, namelijk
uit de medische wereld (>< juridische wereld). Zij gaan voornamelijk nagaan wat een
welbepaalde persoon nodig heeft en hoe ze daarin kunnen helpen. Het gaat eerder om
een cultuur van alliantie.
In het juridische zit er eerder een cultuur van oppositie. Het gaat namelijk om
verschillende partijen tegen elkaar/debateren. Dit is niet iets dat zich zelden voordoet
binnen de medische wereld. Binnen de medische wereld is het de bedoeling om met een
2
,team één beleid naar voren te dragen met de bedoeling om de patiënt te helpen.
Wanneer de patiënt er niet met akkoord gaat, zullen ze dan ook de patiënt volgen.
Het rechtssysteem gaat eerder zwart/wit denken en verwachten dan ook een ja/nee –
antwoord van forensische psychiaters op bv. de vraag of iemand dan wel of niet
toerekeningsvatbaar is. Voor een forensisch psychiater is dit veel ingewikkelder en het in
hokjes plaatsen is moeilijk.
De medisch-juridische relatie is een assymetrische relatie: de forensische psychiaters
geven advies/leggen een verslag neer/voeren een behandeling uit en rapporteren deze
behandeling, maar het is uiteindelijk de rechter die zal beslissen. Zo is het het gerecht
dat beslist wel maatregel een bepaalde persoon krijgt.
Tussen de relatie patiënt-forensische psychiater bestaat er een vertrouwelijke relatie met
beroepsgeheim. Hiertegenover bestaat de bescherming van de maatschappij. Daarom
moeten forensische psychiaters werken samen met justitie en willen uiteraard op de
hoogte gehouden worden. De vraag die zich stelt: welke informatie mag doorgegeven
worden en welke niet?
Medisch vs. Maatschappelijk
Er is niet alleen een raakvlak met het juridische systeem, maar er is ook het bredere
maatschappelijke systeem.
Rond een forensische psychiatrische populatie hangt vaak heel veel stigma.
Belang van de publieke opinie: dit wordt doorgaans gevoed door slechte
rapportgeving van de pers. De media gaat teveel gaan diagnostiseren (voorbeeld: niet
iedereen die zedenfeiten heeft gepleefd met minderjarigen is daarom ook een pedofiel).
Politieke schommelingen: psychiatrische handelingen zijn duur waardoor het meestal ook
geen prioriteut is in de politiek.
Forensische psychiaters staan mee in voor de bescherming van de maatschappij. Er aan
hun gevraagd om personen in behandeling te nemen en ervoor te zorgen dat deze
personen minder snel zullen hervallen. Dat betekent dat forensische psychiaters niet
alleen met de behandeling mogen bezig zijn, maar dat ze ook aan risico-denken moeten
doen. Hierdoor komen ze in een dubbele rol terecht. Ze moeten niet alleen bezig zijn met
wat het beste is voor de patiënt, maar ook met wat het beste is voor de maatschappij.
3
, 2. Wat doet een forensisch psychiater?
Wat een forensische psychiater doet in de praktijk kan breed gezien in 2 delen worden
opgesplitst. Aan de ene kant zijn ze al betrokken vooraleer een veroordeling of
internering is gekomen. In dat kader zal er worden gevraagd om expertises uit te
voeren zoals de deskundigeverslagen waarbij er wordt nagedacht over de
toerekeningsvatbaarheid. Anderzijds zijn de forensische psychiaters ook later betrokken
in het proces bij het uitvoeren van de behandeling die door de rechter werd opgelegd.
Het is belangrijk dat deze 2 functies van elkaar gescheiden worden gehouden.
Expertises
Alle rechtbanken, met uitzondering van die
van de bovenste rij, kunnen een expertise
aanvragen.
Een expertise kan ook aangevraagd worden
buiten de rechtbank bv. door een
verzekeringsmaatschappij die een
vergoeding moet uitbetalen omdat iemand schade heeft opgelopen.
Vredegerecht
Het vredegerecht wordt regelmatig betrokken bij psychiatrie. Dit is bv. het geval bij
gedwongen opnames. Dit is wanneer er wordt ingeschat dat psychiatrische zorg
noodzakelijk is, maar de patiënt weigert absoluut. Dit moet niet noodzakelijk vastgesteld
worden door een psychiater, dit kan ook door een arts, spoedarts …
Hiervoor zullen volgende 3 voorwaarden moeten worden nagegaan:
o Is er een psychiatrische stoornis aanwezig.
o Is deze psychiatrische stoornis gelinkt met een toegenomen gevaar. Dit kan zowel
een gevaar zijn naar zichzelf (suïcide) als een gevaar naar anderen.
o De persoon weigert de gepaste behandeling. Wat de gepaste behandeling is, zal
afhangen van de specifieke situatie.
De bewindvoering is een tweede aspect door het vredegerecht wordt geregeld. Dit valt
wel binnen het werkgebied van een forensische psychiater. In dat geval zit je niet met
mensen die feiten hebben gepleegd, maar wel met mensen waarvan in twijfel wordt
4
Les 1 4/10
Inleiding
1. Wat is forensische psychiatrie?
Raakvlak tussen psychiatrie en recht
Forensische psychiatrie is een raakvlak tussen psychiatrie en recht.
Artikel 71 Strafwetboek
“Er is geen misdrijf wanneer de beschuldigde of de beklaagde op het tijdstip van de
feiten leed aan een geestesstoornis die zijn oordeelsvermogen of de controle over
zijn daden heeft tenietgedaan, of wanneer hij gedwongen werd door een macht die hij
niet heeft kunnen weerstaan.”
Er is al heel lang een nood in het rechtssysteem om te specifiëren in hoeverre dat iemand
verantwoordelijk gesteld kan worden voor de feiten die hij/zij heeft gepleegd.
Het artikel gaat over toerekeningsvatbaarheid: met andere woorden “in hoeverre jan
iemand verantwoordelijk worden gesteld voor zijn daden”.
In het artikel wordt het begrip ‘geestesstoornis’ naar voren gebracht. Er is hierbij nood
aan een verdere definitie en specifiëring. De vraag is uiteraard hoe je bepaald of iemand
een geestesstoornis heeft (1) en moet dit worden gelinkt met het oordeelsvermogen of
de controle over de daden (2)? In de meeste gevallen zal het de forensische psychiater
zijn die hierover beslist.
“Controle over de daden”: mensen die weten dat wat ze aan het doen zijn fout is, maar
die gelinkt aan hun geestesstoornis geen controle hebben over wat ze aan het doen zijn.
Een veelvoorkomend voorbeeld hierbij zijn mensen met een pedofiele stoornis.
Deze hebben een primaire aantrekkingskracht naar kinderen voor de puberteit.
Wanneer deze mensen een kind aanranden, zullen ze weten dat dit fout is, maar
ze zitten met een drang tot seksuele contacten tot het kind.
Een stukje geschiedenis
1
,Belangrijke mannen in het kader van de forensische psychiatrie.
Foto 1: Lombrose is van opleiding psychiater, maar wordt ook gezien als een van de
grondleggers van de criminologie. Hij heeft heel veel gedaan rond het biologisch
determinisme. Hij was ervan overtuigd dat er vanalles biologisch aan de hand was dat
maakte dat iemand feiten ging plegen. Zo heeft hij aan de hand van gezichtskenmerken
profielen willen opstellen van zij die criminele feiten ging plegen. Hierdoor zouden ze
voorspellingen kunnen doen.
Foto 2: Emile kraepelin dit is een van de grondleggers van de psychiatrie. Hij is een
van de eerste die een classificatiesysteem voor psychiatrische ziektes heeft proberen
opstellen. Hij sprak toen al van forensische psychiatrie als aparte tak en van de nood om
te gaan kijken wanneer iemand niet instaat voor de feiten die hij/zij pleegt.
Therapeutic jurisprudence
Het therapeutische of anti-therapeutische effect van het rechtssysteem.
Het rechtssysteem heeft 2 functies:
1) enerzijds willen we de maatschappij beschermen.
2) anderzijds is er ook altijd een vergeldingsstuk aanwezig. Er is bijvoorbeeld
geweten dat gevangenissen niet werken en toch blijven we ze toepassen.
Een forensisch psychiatrische behandeling probeert, al vanaf in de gevangenis (ookal is
dit hier het meest beperkte), om iemand als persoon te behandelen, namelijk om de
kwaliteit van leven van de patiënt te verbeteren en tegelijkertijd ook om de maatschappij
te beschermen door aan recidivebeperking te doen. Dit zijn de belangrijkste taken van
een forensische psychiater. Om die reden moeten er goed worden samengewerkt met het
rechtssysteem en justitie.
Medisch vs. Juridisch
Andere cultuur: De forensische psychiaters kom uit een heel andere cultuur, namelijk
uit de medische wereld (>< juridische wereld). Zij gaan voornamelijk nagaan wat een
welbepaalde persoon nodig heeft en hoe ze daarin kunnen helpen. Het gaat eerder om
een cultuur van alliantie.
In het juridische zit er eerder een cultuur van oppositie. Het gaat namelijk om
verschillende partijen tegen elkaar/debateren. Dit is niet iets dat zich zelden voordoet
binnen de medische wereld. Binnen de medische wereld is het de bedoeling om met een
2
,team één beleid naar voren te dragen met de bedoeling om de patiënt te helpen.
Wanneer de patiënt er niet met akkoord gaat, zullen ze dan ook de patiënt volgen.
Het rechtssysteem gaat eerder zwart/wit denken en verwachten dan ook een ja/nee –
antwoord van forensische psychiaters op bv. de vraag of iemand dan wel of niet
toerekeningsvatbaar is. Voor een forensisch psychiater is dit veel ingewikkelder en het in
hokjes plaatsen is moeilijk.
De medisch-juridische relatie is een assymetrische relatie: de forensische psychiaters
geven advies/leggen een verslag neer/voeren een behandeling uit en rapporteren deze
behandeling, maar het is uiteindelijk de rechter die zal beslissen. Zo is het het gerecht
dat beslist wel maatregel een bepaalde persoon krijgt.
Tussen de relatie patiënt-forensische psychiater bestaat er een vertrouwelijke relatie met
beroepsgeheim. Hiertegenover bestaat de bescherming van de maatschappij. Daarom
moeten forensische psychiaters werken samen met justitie en willen uiteraard op de
hoogte gehouden worden. De vraag die zich stelt: welke informatie mag doorgegeven
worden en welke niet?
Medisch vs. Maatschappelijk
Er is niet alleen een raakvlak met het juridische systeem, maar er is ook het bredere
maatschappelijke systeem.
Rond een forensische psychiatrische populatie hangt vaak heel veel stigma.
Belang van de publieke opinie: dit wordt doorgaans gevoed door slechte
rapportgeving van de pers. De media gaat teveel gaan diagnostiseren (voorbeeld: niet
iedereen die zedenfeiten heeft gepleefd met minderjarigen is daarom ook een pedofiel).
Politieke schommelingen: psychiatrische handelingen zijn duur waardoor het meestal ook
geen prioriteut is in de politiek.
Forensische psychiaters staan mee in voor de bescherming van de maatschappij. Er aan
hun gevraagd om personen in behandeling te nemen en ervoor te zorgen dat deze
personen minder snel zullen hervallen. Dat betekent dat forensische psychiaters niet
alleen met de behandeling mogen bezig zijn, maar dat ze ook aan risico-denken moeten
doen. Hierdoor komen ze in een dubbele rol terecht. Ze moeten niet alleen bezig zijn met
wat het beste is voor de patiënt, maar ook met wat het beste is voor de maatschappij.
3
, 2. Wat doet een forensisch psychiater?
Wat een forensische psychiater doet in de praktijk kan breed gezien in 2 delen worden
opgesplitst. Aan de ene kant zijn ze al betrokken vooraleer een veroordeling of
internering is gekomen. In dat kader zal er worden gevraagd om expertises uit te
voeren zoals de deskundigeverslagen waarbij er wordt nagedacht over de
toerekeningsvatbaarheid. Anderzijds zijn de forensische psychiaters ook later betrokken
in het proces bij het uitvoeren van de behandeling die door de rechter werd opgelegd.
Het is belangrijk dat deze 2 functies van elkaar gescheiden worden gehouden.
Expertises
Alle rechtbanken, met uitzondering van die
van de bovenste rij, kunnen een expertise
aanvragen.
Een expertise kan ook aangevraagd worden
buiten de rechtbank bv. door een
verzekeringsmaatschappij die een
vergoeding moet uitbetalen omdat iemand schade heeft opgelopen.
Vredegerecht
Het vredegerecht wordt regelmatig betrokken bij psychiatrie. Dit is bv. het geval bij
gedwongen opnames. Dit is wanneer er wordt ingeschat dat psychiatrische zorg
noodzakelijk is, maar de patiënt weigert absoluut. Dit moet niet noodzakelijk vastgesteld
worden door een psychiater, dit kan ook door een arts, spoedarts …
Hiervoor zullen volgende 3 voorwaarden moeten worden nagegaan:
o Is er een psychiatrische stoornis aanwezig.
o Is deze psychiatrische stoornis gelinkt met een toegenomen gevaar. Dit kan zowel
een gevaar zijn naar zichzelf (suïcide) als een gevaar naar anderen.
o De persoon weigert de gepaste behandeling. Wat de gepaste behandeling is, zal
afhangen van de specifieke situatie.
De bewindvoering is een tweede aspect door het vredegerecht wordt geregeld. Dit valt
wel binnen het werkgebied van een forensische psychiater. In dat geval zit je niet met
mensen die feiten hebben gepleegd, maar wel met mensen waarvan in twijfel wordt
4
