Samenvatting - Religie zingeving en levensbeschouwing (A08C2a)

Religie
LES 1:SECULARISATIE, DESECULARISATIE EN HERSECULARISATIE

SECULARISATIE, DESECULARISATIE EN GLOBALISERING

Secularisatiethese = rol van religie neemt af in moderne geïndividualiseerde samenlevingen met
liberale democratie, naarmate de levensstandaard toeneemt, een seculier-wetenschappelijk vertoog
aan belang wint, en de emancipatie van individuen en groepen groeit

 Belang godsdienst neemt af op 2 gebieden
o Maatschappelijk: religieuze instituten minder vat op sociale leven
 Burgers kunnen leven uitbouwen buiten religieuze context
o Individueel: individualisering v zingeving maakt geïnstitutionaliseerde religie minder
relevant

Veel sociologen houden zich hier mee bezig

 Max Weber, Emile Durkheim
 Peter Burger
o Vader van secularisatiethese
o Cultuuromslag van jaren 1968
 Individuele samenleving die zich afzet tegen patriarchaat
o Tot 1989: godsdienst leek maatschappelijk randverschijnsel
 Communistische wereld: geen godsdienstvrijheid
 Westerse wereld: secularisatie en crisis vh Godsgeloof

André Glücksmann

 La troisième mort de dieu
 Grote rampen van 20ste eeuw het geloof in een goede god knauw hebben gegeven

VERFIJNING VAN SECULARISATIEDEBAT

Harvey Cox: religie in de stad van de mens (1984)

 Rol religie nam toch niet zo snel af
 In stedelijke contexten  religie hardnekkiger

José Casanova: Public Religions in the modern world (1994)

 Debat moet verfijnd worden
a. Scheiden van politieke en religieuze sfeer
b. Verminderen v belang religie
c. Privatisering van religie (=problematisch)

Charles Taylor: a Secular Age (2007)

 Verfijnt debat over seculiere staat
o Mogen het niet direct gelijk stellen met afwezigheid religie
 Verschil tussen doelstelling en middel
a. Doelstelling: bevorderen wederzijds respect/gewetensvrijheid
b. Middel: scheiding kerk en staat

Republikeins model (Frankrijk): legt nadruk op middelen en dus op neutraliteit v staat en overheid

 Laicité

Liberale model (Angelsaksisch): nadruk op doelstelling, mat pragmatische omgang met middelen

In praktijk: continuum – onderling verschillen

,Religie
Belgische model: unieke invulling dr verzuiling

 Staat lange tijd verkaveld geweest volgens ideologische levensbeschouwelijke breuklijnen
 Structuren leven door
o Vb. verschillende ziekenfondsen

Believing without belonging

 Grace Davie
o Stelt vast dat geloof in bep. Zaken in Europa niet even snel vermindert als de band met
kerken en godsdiensten
 Vb. geloof in leven na dood
 Geloof hierin blijft lang doorwerken
 Het is niet omdat er minder volk in de kerk is dat er minder geloof hierin is

Vicarious religion

 Band met institutionele kerk w losser, maar dat betekent NIET dat meerderheid TEGEN de kerk
is
 Kleine minderheid stelt religieuze handelingen in naam v grotere groep
o Groep rekent erop dat kerkelijke diensten toegankelijk blijven als public service
 Vb. Huwelijken, begrafenissen,…
 VS is het anders
o Mensen hebben sterke persoonlijke band met kerk
o Geen deel uitmaken v Kerk = niet meer komen kloppen als je wilt trouwen

PARADIGMAWISSEL MET EINDE VAN KOUDE OORLOG

Gilles Keppel: La Revanche de Dieu

 Met het einde v communistische ideologie zien we op verschillende vlakken heropkomst v religie
o Verwijzing naar oorlogen in Joegoslavië

John Micklethwait en Adrian Wooldrigde: God is Back

1978: Iraanse revolutie en verkiezing Johannes Paulus II

 Voordien Iran heel westers gericht  conservatief
 Jaar waarbij conservatieve sjiitische geestelijke Khomeini het volk aansporen de shah rezah
pahlevi van macht te verdrijven
 Johannes Paulus II: belangrijke rol in geweldloze revolutie
o Zou leiden tot ontmanteling communistisch systeem

In westerse cultuur oogt het plaatje complext

 Secularisering zet door
o Radicaal atheïsme zet fel door
 Hernieuwde waardering vr rol godsdienst dr niet gelovige wetenschappers
o Alain de Botton: religion for atheists
 Legt uit waarom hij toch grote waardering heeft voor gelovigen
 Godsdienst heeft sociaal nut want het geeft mensen een doel
 Maatschappelijke cohesie
 Hang nr sacraliteit/spiritualiteit is terug
o Samen met wantrouwen vr geïnstitutionaliseerde godsdienst

,Religie
DESECULARISATIE

Peter Burger: the desecularization of the world (1999)

 Zegt dat hij zich heeft vergist
o Was gefixeerd op situatie in West Europa
 Uitzondering tov rest van wereld
 Ziet dat andere samenlevingen dit voorbeeld niet volgen
 In VS ziet hij contrasterend fenomeen
 Religie komt hier net terug
 West Europa is dus eigenlijk de uitzondering
o Academische bias
 Zijn collega’s waren allemaal seculier  seculiere bril op wereld
 Versterkten elkaar
 Blind voor fenomenen die echt afspeelden
 De val van de Berlijnse Muur (1989) en het einde van de Koude Oorlog versterkten de groei van
religie:
o Vooral in voormalige communistische landen was er een toename in religieuze
overtuigingen, zoals orthodoxie, islam en pinksterkerken.

 Globalisering en migratiestromen brachten religie terug in het seculiere West-Europa:
o Vooral in steden ontstond een religieuze opmars.
o Dit leidde tot superdiversiteit op religieus vlak

Jürgen Habermas: evolutie

 Van marxistische godsdienstcriticus tot positieve attitude tov sociale rol v religie
o Marxistisch = negatief
o Positieve vooral getoond in gesprekken met kardinaal Ratzinger, Benedictus XVI
 Gaat om rol van religieuze argumentatie in het publiek debat
 Best zo rationeel mogelijk verwoorden
o Must bij beslissing (vb. parlementair debat)

RECENTE TREND: HERSECULARISERING

Gebaseerd op Value Survey

 Vraag: speelt god belangrijke rol in u leven?
o Vooral in VS sterk teruggelopen
o Enkel India, Bulgarije, Moldavië, Rusland en Nieuw-zeeland toegenomen

GLOBALISERING

Samuel Huntington: Clash of civilizations (1994)

 7/8 beschavingen op wereldvlak
o Deze worden bepaald door de godsdienst
o Conflicten van 21ste eeuw zullen zijn obv beschavingen
 Vb. Oekraïne ligt op breuklijn tss orthodoxe en westerse beschaving
o Elke beschaving heeft een land met leidende mogelijkheid
 Multiculturalisme moeten we afzweren
 Niet denken dat Westerse waarden universeel zijn
o Bepaalde vormen van mensenrechten zijn alleen maar toepasbaar in onze context
 Onzin om democratie op te leggen in islamitische landen
 9/11 w as een soort bewijs van de Clash of civilizations
o Tussen islamitische deel en westen

, Religie


Het huidige tijdperk, begonnen na de Koude Oorlog (1989-1991), wordt vaak gezien als dat van de
globalisering.

 Door wereldwijde vrijhandel, snelle communicatie en gemakkelijke mobiliteit zijn veel grenzen
vervaagd.
 Tegelijkertijd zijn nieuwe grenzen ontstaan, zoals economisch protectionisme en beperkingen
tegen migranten en vluchtelingen.

Globalisering zorgde voor toenemend contact tussen verschillende culturen, maar leidde ook tot:

 Verlies van vertrouwde culturele structuren, wat gevoelens van Unheimlichkeit en
ontworteling veroorzaakte.

Religies moesten zich aanpassen aan de nieuwe wereldcontext:

 Ze herpositioneerden en herstructureerden zich, beïnvloed door zowel secularisering als
globalisering.

Kritiek

 Model: over simplificatie, geen geüniformeerde blokken
 Conflicten eerder binnen dan tussen beschavingen
o Vb. conflict Jemen
 Banden tussen cultuurgebied en godsdienst steeds losser door mondialisering (Olivier Roy)
o Secularisatie + globalisering = deterritorialisering
 Weinig oog voor uniformiseringsprocessen
o Economisch, communicatie,…

INTERVIEW ERNEST VAN DEN HEVEL
Religie en secularisme

 Religiewetenschapper Ernst van den Hemel pleit voor meer kennis over religie, omdat het in
conflict kan staan met de samenleving en om toekomstige leiders goed voor te bereiden.
 Religie herleeft wereldwijd, ook in seculiere samenlevingen, en groeit in invloed, zelfs in landen
als China.
 Secularisme wordt in het Westen vaak verheven tot norm, met afwijzing van religieuze uitingen
als een "rite de passage" naar vrijheid.

Secularisering en sociale normen

 Van den Hemel benadrukt dat idealen uit de jaren '60, zoals seksuele vrijheid, van een recht
naar een verplichting zijn gegaan, wat zichtbaar is in voorbeelden zoals de verplichting om de
boerkini te verwijderen op het strand.
 Conservatieve partijen gebruiken joods-christelijke waarden selectief om zich te onderscheiden
van islamitische nieuwkomers, wat politieke allianties en spanningen creëert.

Religie in de samenleving

 Van den Hemel ziet religie niet als iets dat beperkt moet worden tot privéruimtes; religie heeft
altijd deel uitgemaakt van de publieke ruimte.
 Hij pleit voor een samenleving waarin religieuze rechten gelijk worden behandeld, met het
voorbeeld van gelijke rechten voor christelijk klokkengelui en de islamitische oproep tot gebed.

Religieonderwijs