TOXICOLOGIE
FBT 3D
BIOMEDISCHE LABORATORIUMTECHNOLOGIE | 2024-2025
,H1 : INLEIDING TOT DE TOXICOLOGIE
1.1 SITUERING VAN DE TOXICOLOGIE
1.1.1 ANTIGIFCENTRUM
Het antigifcentrum is een instelling, gesubsidieerd door het Ministerie van
Volksgezondheid, bestaande uit een ervaren artsenteam dat 24h op 24h
deskundig advies verleent i.v.m. vragen over mogelijke intoxicaties (070/245
245).hun taken zijn :
- Telefonische informatie verstrekken
- Beheer van wetenschappelijke documentatie
- Beschikbaar stellen van antidoten
- Toxicovigilantie
Wat moet je doen bij een ‘ongeval’ :
1) Bel antigifcentrum of huisarts
2) Wacht niet op ziekteverschijnselen
3) Geen melk geven
4) Niet laten braken
5) Ogen, huid overvloedig spoelen met water
6) Ruimte verluchten bij vrijkomend irriterend gas
1.1.2 WAT IS TOXICOLOGIE ?
Toxicologie = leer van de vergiften
- Interactie van giftige stoffen op levende organismen
Vergif :
- Stof met schadelijke invloed op organismen
- Stof die al in kleine dosis de levensfunctie verstoort
- Elke stof is potentieel schadelijk !!!
Soorten vergiffen :
1) Geneesmiddelen in hoge dois of in sommige combinaties
a. Voorbeelden : Paracetamol, atropine, digoxine, lithium (TDM) en
verdovende middelen (gifkast)
2) Bestrijdingsmiddelen tegen plantenziekten en plagen (pesticiden)
a. Gewasbeschermingsmiddelen (land- en tuinbouw)
b. Biociden tegen ongewenste organismen
c. Voorbeelden : organofosfaten (malathion, parathion), organische
chloorverbindingen (DDT) en fipronil (bestrijding van luizen,
mijten en andere ongewervelde parasieten aanwezig op
huisdieren)
3) Biologische vergiften vaak geproduceerd door organisme als
afweermiddel
a. Voorbeelden : grote en kleine pieterman, kogelvis, koningscobra,
pijlgifkikkers, papaver, Clostridium tetani…
4) Minerale vergiften
PAGE 1
, a. Ar, Hg, Pb, Thallium, Cd, …
5) Chemicaliën : lab, industrie
a. Risk = Hazard
b. Safety = Precautionary
c. Gevarenpictogrammen
d. MSDS-fiches
6) Synthetische giffen
a. Voorbeelden : zenuwgassen, dioxine, PCB ‘polychloorbifenyl :
leverschade), fosgeen, …
7) Planten en paddenstoelen
a. Voorbeelden : Digitalis purpurea, Taxus baccata, Amanita
phalloïdes
8) Neutraceuticals
a. Voorbeelden : anti-oxidantia, vitaminen, sporenelementen,
aminozuren en vetzuren die aanwezig zijn in een farmaceutische
formulatie geen GM
1.1.3 BASISPRINCIPE VAN DE TOXICOLOGIE
Alle stoffen zijn giften, geen enkele is zonder gift, alleen de dosis bepaalt
of een stof geen gift is
Sommige stoffen hebben afhankelijk van de dosis een:
- Geen effect
- Therapeutisch effect: gewenst effect
o Interactie met receptoren t.h.v. biofase
o Inactivatie binnen bepaald tijdsbestek
- Toxisch effect:
o Verzadiging van receptoren
o Hypergevoeligheidsreactie
o Verzadiging enzymesysteem (metabolisme)
De giftigheid van een stof is afhankelijk van :
- De dosis
- De toestand van het organisme
- De wijze en duur van blootstelling
Toxiciteit is soms een begeleiden effect bij een therapie
Toxiciteit en grenswaarden
- Werk: Lijst van grenswaarden voor beroepsmatige blootstelling aan
chemische agentia
- Apotheek:
o Lijst gifstoffen, verdovende middelen en psychotrope stoffen
o Maximale dosissen (Belgische Farmacopee)
- Voedselveiligheid
o Aanvaardbare dagelijkse inname (ADI)
PAGE 2
, 1.1.4 HET TERREIN VAN DE TOXICOLOGIE
1.1.4.1 GENEESMIDDELENTOXICOLOGIE
Research binnen farmaceutische industrie
- Evaluatie van de toxiciteit van een stof (potentiëel GM):
o Pré-klinische trials: proefdiertesten, testen op celculturen,
computermodellen
Welke toxische effecten?
Dosering-respons
Grenswaarden?
o Klinisch onderzoek op mens: fase I, II, III en IV
o Registratie van geneesmiddel (regulatoire toxicologie)
o Monitoring van geneesmiddel
1.1.4.2 KLINISCHE TOXICOLOGIE
Klinische biologie (medisch lab)
- Identificatie en kwantificatie van xenobioticum: → diagnose
- Begeleiding bij behandeling
o Antidoten
o Therapeutische maatregelen
- Therapeutic Drug Monitoring (GM)
- Biologisch Effect Monitoring
1.1.4.3 FORENSISCHE TOXICOLOGIE
Hier wordt er onderzocht of een misdaad, zoals moord of vergiftiging, is
gepleegd. Analytische technieken worden gebruikt om giftige stoffen bij
slachtoffers aan te tonen. Ook worden personen betrokken bij dodelijke
verkeersongelukken geanalyseerd op ethanol en drugs. De te onderzoeken stalen
variëren van vers bloed tot ontbonden weefsels, met hoeveelheden van een
gedroogde bloedvlek tot 1 kg lever.
1.1.4.4 REGULTOIRE TOXICOLOGIE
Overheid, industriële administratieve agentschappen
- Productie en gebruik van xenobiotica verbieden, beperken of goedkeuren
o FDA: regulatoire verantwoordelijkheid: veiligheid en nut van
voedings- en kleuradditieven, medische instrumenten, goedkeuring
van geneesmiddelen, cosmetica. (VS)
o EMEA: European Medicines Evaluation Agency
o REACH: Registration, Evaluation, Authorization and Restriction of
Chemicals. (Europa).
= REACH is een systeem voor registratie, evaluatie en
toelating van chemische stoffen die in de Europese Unie
geproduceerd of geïmporteerd worden.
PAGE 3
FBT 3D
BIOMEDISCHE LABORATORIUMTECHNOLOGIE | 2024-2025
,H1 : INLEIDING TOT DE TOXICOLOGIE
1.1 SITUERING VAN DE TOXICOLOGIE
1.1.1 ANTIGIFCENTRUM
Het antigifcentrum is een instelling, gesubsidieerd door het Ministerie van
Volksgezondheid, bestaande uit een ervaren artsenteam dat 24h op 24h
deskundig advies verleent i.v.m. vragen over mogelijke intoxicaties (070/245
245).hun taken zijn :
- Telefonische informatie verstrekken
- Beheer van wetenschappelijke documentatie
- Beschikbaar stellen van antidoten
- Toxicovigilantie
Wat moet je doen bij een ‘ongeval’ :
1) Bel antigifcentrum of huisarts
2) Wacht niet op ziekteverschijnselen
3) Geen melk geven
4) Niet laten braken
5) Ogen, huid overvloedig spoelen met water
6) Ruimte verluchten bij vrijkomend irriterend gas
1.1.2 WAT IS TOXICOLOGIE ?
Toxicologie = leer van de vergiften
- Interactie van giftige stoffen op levende organismen
Vergif :
- Stof met schadelijke invloed op organismen
- Stof die al in kleine dosis de levensfunctie verstoort
- Elke stof is potentieel schadelijk !!!
Soorten vergiffen :
1) Geneesmiddelen in hoge dois of in sommige combinaties
a. Voorbeelden : Paracetamol, atropine, digoxine, lithium (TDM) en
verdovende middelen (gifkast)
2) Bestrijdingsmiddelen tegen plantenziekten en plagen (pesticiden)
a. Gewasbeschermingsmiddelen (land- en tuinbouw)
b. Biociden tegen ongewenste organismen
c. Voorbeelden : organofosfaten (malathion, parathion), organische
chloorverbindingen (DDT) en fipronil (bestrijding van luizen,
mijten en andere ongewervelde parasieten aanwezig op
huisdieren)
3) Biologische vergiften vaak geproduceerd door organisme als
afweermiddel
a. Voorbeelden : grote en kleine pieterman, kogelvis, koningscobra,
pijlgifkikkers, papaver, Clostridium tetani…
4) Minerale vergiften
PAGE 1
, a. Ar, Hg, Pb, Thallium, Cd, …
5) Chemicaliën : lab, industrie
a. Risk = Hazard
b. Safety = Precautionary
c. Gevarenpictogrammen
d. MSDS-fiches
6) Synthetische giffen
a. Voorbeelden : zenuwgassen, dioxine, PCB ‘polychloorbifenyl :
leverschade), fosgeen, …
7) Planten en paddenstoelen
a. Voorbeelden : Digitalis purpurea, Taxus baccata, Amanita
phalloïdes
8) Neutraceuticals
a. Voorbeelden : anti-oxidantia, vitaminen, sporenelementen,
aminozuren en vetzuren die aanwezig zijn in een farmaceutische
formulatie geen GM
1.1.3 BASISPRINCIPE VAN DE TOXICOLOGIE
Alle stoffen zijn giften, geen enkele is zonder gift, alleen de dosis bepaalt
of een stof geen gift is
Sommige stoffen hebben afhankelijk van de dosis een:
- Geen effect
- Therapeutisch effect: gewenst effect
o Interactie met receptoren t.h.v. biofase
o Inactivatie binnen bepaald tijdsbestek
- Toxisch effect:
o Verzadiging van receptoren
o Hypergevoeligheidsreactie
o Verzadiging enzymesysteem (metabolisme)
De giftigheid van een stof is afhankelijk van :
- De dosis
- De toestand van het organisme
- De wijze en duur van blootstelling
Toxiciteit is soms een begeleiden effect bij een therapie
Toxiciteit en grenswaarden
- Werk: Lijst van grenswaarden voor beroepsmatige blootstelling aan
chemische agentia
- Apotheek:
o Lijst gifstoffen, verdovende middelen en psychotrope stoffen
o Maximale dosissen (Belgische Farmacopee)
- Voedselveiligheid
o Aanvaardbare dagelijkse inname (ADI)
PAGE 2
, 1.1.4 HET TERREIN VAN DE TOXICOLOGIE
1.1.4.1 GENEESMIDDELENTOXICOLOGIE
Research binnen farmaceutische industrie
- Evaluatie van de toxiciteit van een stof (potentiëel GM):
o Pré-klinische trials: proefdiertesten, testen op celculturen,
computermodellen
Welke toxische effecten?
Dosering-respons
Grenswaarden?
o Klinisch onderzoek op mens: fase I, II, III en IV
o Registratie van geneesmiddel (regulatoire toxicologie)
o Monitoring van geneesmiddel
1.1.4.2 KLINISCHE TOXICOLOGIE
Klinische biologie (medisch lab)
- Identificatie en kwantificatie van xenobioticum: → diagnose
- Begeleiding bij behandeling
o Antidoten
o Therapeutische maatregelen
- Therapeutic Drug Monitoring (GM)
- Biologisch Effect Monitoring
1.1.4.3 FORENSISCHE TOXICOLOGIE
Hier wordt er onderzocht of een misdaad, zoals moord of vergiftiging, is
gepleegd. Analytische technieken worden gebruikt om giftige stoffen bij
slachtoffers aan te tonen. Ook worden personen betrokken bij dodelijke
verkeersongelukken geanalyseerd op ethanol en drugs. De te onderzoeken stalen
variëren van vers bloed tot ontbonden weefsels, met hoeveelheden van een
gedroogde bloedvlek tot 1 kg lever.
1.1.4.4 REGULTOIRE TOXICOLOGIE
Overheid, industriële administratieve agentschappen
- Productie en gebruik van xenobiotica verbieden, beperken of goedkeuren
o FDA: regulatoire verantwoordelijkheid: veiligheid en nut van
voedings- en kleuradditieven, medische instrumenten, goedkeuring
van geneesmiddelen, cosmetica. (VS)
o EMEA: European Medicines Evaluation Agency
o REACH: Registration, Evaluation, Authorization and Restriction of
Chemicals. (Europa).
= REACH is een systeem voor registratie, evaluatie en
toelating van chemische stoffen die in de Europese Unie
geproduceerd of geïmporteerd worden.
PAGE 3
