1 - INTRODUCTIE
1 Inleiding
1.1 Situering in de leerstof van NCV I
Tekstanalyse is het laatste thema dat we behandelen in NCV I. We doen aan tekstanalyse om
inzicht te krijgen in de opbouw en inhoud van teksten. Zo kunnen we die teksten op een
gefundeerde manier beoordelen (Pander Maat 2001). Een beter inzicht en een goede
beoordeling van teksten is een belangrijke stap in het leren herschrijven van een tekst.
Herschrijven is dan weer een goede voorbereiding op het zelf schrijven van teksten. Dat
staat volgend jaar op het programma in NCV II.
Het leerstofonderdeel tekstanalyse bestaat uit drie hoofdstukken. We zijn begonnen bij 'the
bigger picture': het analyseren van tekststructuur. Daarbij ging het over de manier waarop
informatie geschikt wordt in een tekst. Vervolgens hebben we onze aandacht gericht op de
coherentie van een tekst. In dat hoofdstuk hielden we ons bezig met de manier waarop
verbanden tussen tekstonderdelen gelegd worden. De analyse van stijl vormt het laatste
hoofdstuk. In dit hoofdstuk houden we ons bezig met het taalkundige detail van een tekst.
Hieronder wordt de situering en opbouw van het leerstofonderdeel tekstanalyse visueel
weergegeven:
1.2 Werkwijze
Hoe gaan we te werk om de leerstof over stijl aan te bieden?
- Het hoofdstuk stijl bevat 5 leerpaden
o Leerpad 1: introductie (daar zit je nu in)
o Leerpad 2: moeilijkheid
o Leerpad 3: nauwkeurigheid
o Leerpad 4: afstandelijkeid
o Leerpad 5: bondigheid
- We werken in leerpaden 2 tot 5 volgens het systeem van diagnose (analyseren wat
het probleem is) en therapie (een oplossing zoeken en toepassen door de zin te
herschrijven).
- Is er een technisch probleem, aarzel niet de docenten te contacteren via e-mail. We
zijn er om je te helpen en zoeken graag met je uit waar het misloopt!
,2 Wat is stijl?
Wanneer we het hebben over de stijl van een tekst, dan hebben we het over de manier
waarop de tekst is vormgegeven. Het gaat over het aankleden van de boodschap op vlak van
zinsbouw en woordkeuze. Vergelijk bijvoorbeeld volgende versies van hetzelfde verhaal: de
inhoud blijft gelijk, maar de stijl verschilt aanzienlijk.
1) Ik stond in de tram, in lijn 16. Het was spitsuur. Ik zag een man die opviel door
een lange nek en een vreemde hoed. Die man maakte ruzie met een
medepassagier die tegen hem was aangebotst. Maar het werd geen echte ruzie,
en de man ging zitten. (bron: Renkema 2018: 84)
2) Wat stonden we op elkaar gepakt daar op dat achterbalkon van die tram! En die
jongeman, wat zag die er stom en belachelijk uit! En wat doet-ie? Als-ie me daar
geen ruzie gaat staan zoeken met de een of andere, die - volgens hem dan, dat
jonge ventje - stond te dringen! En daarna wiet-ie niets beters te doen dan gauw
op een vrijgekomen plaats te gaan zitten. (bron: Renkema 2018: 84)
Je kunt de stijl van een tekst vergelijken met kledingstijl: je kunt dezelfde persoon op
verschillende manier stylen.
3 De rol van communicatief doel en doelpubliek
We blijven nog even bij de vergelijking met kledingstijl. Je kledingstijl pas je aan aan de
gelegenheid: je draagt niet in elke situatie dezelfde soort outfit. Je past je kledingstijl
bijvoorbeeld aan afhankelijk van de mensen met wie je hebt afgesproken en het doel van je
ontmoeting. Zo zal je niet in dezelfde outfit verschijnen op een voetbaltraining met vrienden,
als op een koffiekransje bij je schoonouders.
Net hetzelfde geldt voor de stijl van een tekst. Die moet aangepast worden aan het
doelpubliek waarvoor je schrijft en het communicatieve doel van je tekst. Om je boodschap
vorm te geven afhankelijk van je doelpubliek, kun je je vragen stellen als:
- Wat is de voorkennis van mijn lezers?
- Wat is hun leeftijd?
- Wat is mijn verhouding tot hen?
- Wat is hun opleidingsniveau?
- Hoe staan mijn lezers tegenover mijn boodschap?
- Wat is hun culturele achtergrond?
- Wat zijn hun interesses en hun belangen?
- Ook het doel van een tekst bepaalt mee hoe een tekst het best vorm krijgt, ook op
vlak van stijl. Teksten kunnen een van de volgende tekstdoelen hebben:
, Merk op dat een tekst meer dan één doel tegelijk kan hebben. Vaak wordt er echter één
hoofddoel onderscheiden naast één of meerdere nevendoelen.
Oefening: geef voor elk van deze teksten aan wat het communicatieve hoofddoel is.
1. Een recept
Instrueren
2. Volgende tekst op de website van Gaia:
Overtuigen
3. Een krantenartikel over de coronacrisis:
Informeren
4. Een handleiding over het bouwen van een boekenkast:
Instrueren
5. Deze tekst op de website van Brussels Helps:
Activeren
4 Dimensies van stijl
We focussen in de volgende vier leerpaden op problemen op vlak van schrijfstijl, zinsbouw
en woordkeus. Die problemen hebben meestal te maken met één van vier dimensies van
stijl:
- Moeilijkheid
- Nauwkeurigheid
- Bondigheid
- Afstandelijkheid
Een tekst kan variëren op elk van die vier dimensies. Je kunt ze als een continuüm
beschouwen. Zo kan een tekst erg moeilijk te lezen zijn of net erg makkelijk of ergens tussen
die twee uitersten. We zouden die continua als volgt schematisch kunnen voorstellen:
Elke tekst kun je positioneren op de vier continua. Waar de tekst zicht bevindt, hangt af van
factoren als doelpubliek en communicatief doel (zie puntje 3). Laten we dat illustreren met
1 Inleiding
1.1 Situering in de leerstof van NCV I
Tekstanalyse is het laatste thema dat we behandelen in NCV I. We doen aan tekstanalyse om
inzicht te krijgen in de opbouw en inhoud van teksten. Zo kunnen we die teksten op een
gefundeerde manier beoordelen (Pander Maat 2001). Een beter inzicht en een goede
beoordeling van teksten is een belangrijke stap in het leren herschrijven van een tekst.
Herschrijven is dan weer een goede voorbereiding op het zelf schrijven van teksten. Dat
staat volgend jaar op het programma in NCV II.
Het leerstofonderdeel tekstanalyse bestaat uit drie hoofdstukken. We zijn begonnen bij 'the
bigger picture': het analyseren van tekststructuur. Daarbij ging het over de manier waarop
informatie geschikt wordt in een tekst. Vervolgens hebben we onze aandacht gericht op de
coherentie van een tekst. In dat hoofdstuk hielden we ons bezig met de manier waarop
verbanden tussen tekstonderdelen gelegd worden. De analyse van stijl vormt het laatste
hoofdstuk. In dit hoofdstuk houden we ons bezig met het taalkundige detail van een tekst.
Hieronder wordt de situering en opbouw van het leerstofonderdeel tekstanalyse visueel
weergegeven:
1.2 Werkwijze
Hoe gaan we te werk om de leerstof over stijl aan te bieden?
- Het hoofdstuk stijl bevat 5 leerpaden
o Leerpad 1: introductie (daar zit je nu in)
o Leerpad 2: moeilijkheid
o Leerpad 3: nauwkeurigheid
o Leerpad 4: afstandelijkeid
o Leerpad 5: bondigheid
- We werken in leerpaden 2 tot 5 volgens het systeem van diagnose (analyseren wat
het probleem is) en therapie (een oplossing zoeken en toepassen door de zin te
herschrijven).
- Is er een technisch probleem, aarzel niet de docenten te contacteren via e-mail. We
zijn er om je te helpen en zoeken graag met je uit waar het misloopt!
,2 Wat is stijl?
Wanneer we het hebben over de stijl van een tekst, dan hebben we het over de manier
waarop de tekst is vormgegeven. Het gaat over het aankleden van de boodschap op vlak van
zinsbouw en woordkeuze. Vergelijk bijvoorbeeld volgende versies van hetzelfde verhaal: de
inhoud blijft gelijk, maar de stijl verschilt aanzienlijk.
1) Ik stond in de tram, in lijn 16. Het was spitsuur. Ik zag een man die opviel door
een lange nek en een vreemde hoed. Die man maakte ruzie met een
medepassagier die tegen hem was aangebotst. Maar het werd geen echte ruzie,
en de man ging zitten. (bron: Renkema 2018: 84)
2) Wat stonden we op elkaar gepakt daar op dat achterbalkon van die tram! En die
jongeman, wat zag die er stom en belachelijk uit! En wat doet-ie? Als-ie me daar
geen ruzie gaat staan zoeken met de een of andere, die - volgens hem dan, dat
jonge ventje - stond te dringen! En daarna wiet-ie niets beters te doen dan gauw
op een vrijgekomen plaats te gaan zitten. (bron: Renkema 2018: 84)
Je kunt de stijl van een tekst vergelijken met kledingstijl: je kunt dezelfde persoon op
verschillende manier stylen.
3 De rol van communicatief doel en doelpubliek
We blijven nog even bij de vergelijking met kledingstijl. Je kledingstijl pas je aan aan de
gelegenheid: je draagt niet in elke situatie dezelfde soort outfit. Je past je kledingstijl
bijvoorbeeld aan afhankelijk van de mensen met wie je hebt afgesproken en het doel van je
ontmoeting. Zo zal je niet in dezelfde outfit verschijnen op een voetbaltraining met vrienden,
als op een koffiekransje bij je schoonouders.
Net hetzelfde geldt voor de stijl van een tekst. Die moet aangepast worden aan het
doelpubliek waarvoor je schrijft en het communicatieve doel van je tekst. Om je boodschap
vorm te geven afhankelijk van je doelpubliek, kun je je vragen stellen als:
- Wat is de voorkennis van mijn lezers?
- Wat is hun leeftijd?
- Wat is mijn verhouding tot hen?
- Wat is hun opleidingsniveau?
- Hoe staan mijn lezers tegenover mijn boodschap?
- Wat is hun culturele achtergrond?
- Wat zijn hun interesses en hun belangen?
- Ook het doel van een tekst bepaalt mee hoe een tekst het best vorm krijgt, ook op
vlak van stijl. Teksten kunnen een van de volgende tekstdoelen hebben:
, Merk op dat een tekst meer dan één doel tegelijk kan hebben. Vaak wordt er echter één
hoofddoel onderscheiden naast één of meerdere nevendoelen.
Oefening: geef voor elk van deze teksten aan wat het communicatieve hoofddoel is.
1. Een recept
Instrueren
2. Volgende tekst op de website van Gaia:
Overtuigen
3. Een krantenartikel over de coronacrisis:
Informeren
4. Een handleiding over het bouwen van een boekenkast:
Instrueren
5. Deze tekst op de website van Brussels Helps:
Activeren
4 Dimensies van stijl
We focussen in de volgende vier leerpaden op problemen op vlak van schrijfstijl, zinsbouw
en woordkeus. Die problemen hebben meestal te maken met één van vier dimensies van
stijl:
- Moeilijkheid
- Nauwkeurigheid
- Bondigheid
- Afstandelijkheid
Een tekst kan variëren op elk van die vier dimensies. Je kunt ze als een continuüm
beschouwen. Zo kan een tekst erg moeilijk te lezen zijn of net erg makkelijk of ergens tussen
die twee uitersten. We zouden die continua als volgt schematisch kunnen voorstellen:
Elke tekst kun je positioneren op de vier continua. Waar de tekst zicht bevindt, hangt af van
factoren als doelpubliek en communicatief doel (zie puntje 3). Laten we dat illustreren met
