OUDERDOM
1 Persoonlijke ontwikkeling en gelukkig oud worden...............................................................3
1.1 Continuïteit en verandering in de persoonlijkheid tijdens de ouderdom.........................3
1.1.1 Ik-integriteit vs wanhoop: Eriksons laatste stadium.................................................4
1.1.2 De ontwikkelingstaken van Peck.............................................................................4
1.1.3 Levinsons laatste seizoen: de winter van het leven.................................................5
1.1.4 Omgaan met ouder worden: het onderzoek van neugarten.....................................6
1.1.5 Life review en herinneringen ophalen: het gemeenschappelijke thema van de
persoonlijke ontwikkeling..................................................................................................7
1.2 Leeftijdsstratificatie........................................................................................................ 8
1.3 Komt wijsheid met de jaren?..........................................................................................9
1.3.1 Vraag: komt wijsheid met de jaren?........................................................................9
1.3.2 Methode voor het meten van wijsheid:..................................................................10
1.4 Gelukkig ouder worden: wat is het geheim?................................................................11
1.4.1 Disengagement theory: geleidelijk terugtrekken....................................................11
1.4.2 Activity theory: voortdurende ontwikkeling.............................................................13
1.4.3 Continuity theory: een synthese............................................................................14
1.4.4 Selectieve optimalisering met compensatie: een algemeen model van gelukkig
ouder worden................................................................................................................. 15
2 Het dagelijks leven tijdens de ouderdom............................................................................16
2.1 Inleiding....................................................................................................................... 16
2.2 Woonvormen: waar en met wie...................................................................................17
2.2.1 Thuis wonen..........................................................................................................17
2.2.2 Gespecialiseerde woonomgeving..........................................................................19
2.2.3 Hospitalisering en aangeleerde hulpeloosheid......................................................20
2.3 financiële kwesties: economische aspecten van de ouderdom....................................22
2.4 werk en pensionering tijdens de oduerdom..................................................................24
2.4.1 Oudere werknemers: vechten tegen leeftijdsdiscriminatie.....................................24
Pagina | 1
, 2.4.2 Pensionering: altijd vrije tijd...................................................................................26
3 Relaties: in ziekte en gezondheid.......................................................................................27
3.1 Het huwelijk op hoge leeftijd: eerst samen, later alleen...............................................27
3.1.1 Scheiding.............................................................................................................. 28
3.1.2 Omgaan met gepensioneerd zijn: te vaak samen is ook niet goed........................29
3.1.3 Zorgen voor een ouder wordende partner.............................................................29
3.1.4 De dood van een partner.......................................................................................30
3.2 Het sociale netwerk tijdens de ouderdom....................................................................33
3.2.1 Vriendschap: waarom vrienden belangrijk zijn tijdens de ouderdom.....................33
3.2.2 Sociale steun: het belang van anderen.................................................................34
3.3 Mishandeling van ouderen...........................................................................................35
Pagina | 2
,1 PERSOONLIJKE ONTWIKKELING EN GELUKKIG OUD WORDEN
1.1 CONTINUÏTEIT EN VERANDERING IN DE PERSOONLIJKHEID TIJDENS
DE OUDERDOM
Is persoonlijkheid tijdens de volwassenheid stabiel of kan ze radicaal veranderen?
- Afhankelijk van welke aspecten van persoonlijkheid worden bekeken.
- Volgens Paul Costa en Robert McCrae:
De Big Five-persoonlijkheidstrekken (neuroticisme, extraversie, openheid,
aangenaamheid, en consciëntieusheid) blijven opmerkelijk stabiel tijdens de
volwassenheid
Mensen die op 20-jarige leeftijd gelijkmoedig zijn, blijven dit vaak tot hun 75ste
Personen met een positief zelfbeeld tijdens de vroege volwassenheid behouden
vaak een positief zelfbeeld tot op latere leeftijd
Longitudinale onderzoeken tonen aan dat persoonlijkheidstrekken tamelijk stabiel blijven:
- Persoonlijkheid lijkt op fundamenteel niveau onveranderlijk te zijn
- Ondanks fundamentele stabiliteit kan persoonlijkheid in de loop der tijd veranderen:
Ingrijpende sociale veranderingen tijdens volwassenheid kunnen leiden tot
schommelingen en veranderingen in persoonlijkheid
Wat belangrijk is op tachtigjarige leeftijd kan verschillen van wat belangrijk was op
veertigjarige leeftijd
Theorieën over verandering in persoonlijkheid richten zich op de discontinuïteit van
ontwikkeling:
- Erik Erikson, Robert Peck, Daniel Levinson en Bernice Neugarten
- Onderzochten veranderingen in persoonlijkheid als reactie op nieuwe uitdagingen
tijdens de ouderdom
Pagina | 3
, 1.1.1 IK-INTEGRITEIT VS WANHOOP: ERIKSONS LAATSTE STADIUM
Eriksons laatste stadium: Ik-integriteit versus wanhoop:
- Het laatste stadium van psychosociale ontwikkeling volgens Erik Erikson
- Dit stadium markeert de ouderdom en omvat een proces van terugkijken op het eigen
leven, evalueren en vrede vinden.
Succesvol doorlopen van het stadium:
- Mensen voelen zich tevreden en voldaan
- Erikson noemt dit gevoel van tevredenheid 'integriteit'
- Personen hebben het gevoel dat ze mogelijkheden hebben benut en geen spijt
hebben.
Mislukken in het stadium:
- Sommige mensen ervaren onvrede en kijken met spijt terug op hun leven
- Ze voelen dat belangrijke kansen zijn gemist of dat doelen niet zijn bereikt
- Deze mensen ervaren gevoelens van wanhoop: ze zijn vaak gekweld, gedeprimeerd,
boos of moedeloos over wat ze hebben gedaan of nagelaten
1.1.2 DE ONTWIKKELINGSTAKEN VAN PECK
Eriksons benadering: biedt een globaal beeld van ontwikkelingsmogelijkheden tijdens de
ouderdom.
Uitwerking door Robert Peck (1968):
- Peck bouwt voort op Eriksons benadering met specifiekere theorieën
- Hij stelt dat de ontwikkeling van persoonlijkheid bij ouderen wordt gekenmerkt door 3
grote ontwikkelingstaken of uitdagingen
Eerste taak tijdens de ouderdom:
- Mensen moeten zichzelf opnieuw definiëren, los van hun werkrol of beroep.
- Dit proces heet: Herdefiniëren van het ik versus preoccupatie met de werkrol.
- Uitdagingen:
Sommigen vinden het moeilijk om te stoppen met werken.
Het verlies van werk en status beïnvloedt hun zelfbeeld.
- Pecks advies:
Waarden herzien en nadruk leggen op eigenschappen die niet met werk te maken
hebben
Pagina | 4
1 Persoonlijke ontwikkeling en gelukkig oud worden...............................................................3
1.1 Continuïteit en verandering in de persoonlijkheid tijdens de ouderdom.........................3
1.1.1 Ik-integriteit vs wanhoop: Eriksons laatste stadium.................................................4
1.1.2 De ontwikkelingstaken van Peck.............................................................................4
1.1.3 Levinsons laatste seizoen: de winter van het leven.................................................5
1.1.4 Omgaan met ouder worden: het onderzoek van neugarten.....................................6
1.1.5 Life review en herinneringen ophalen: het gemeenschappelijke thema van de
persoonlijke ontwikkeling..................................................................................................7
1.2 Leeftijdsstratificatie........................................................................................................ 8
1.3 Komt wijsheid met de jaren?..........................................................................................9
1.3.1 Vraag: komt wijsheid met de jaren?........................................................................9
1.3.2 Methode voor het meten van wijsheid:..................................................................10
1.4 Gelukkig ouder worden: wat is het geheim?................................................................11
1.4.1 Disengagement theory: geleidelijk terugtrekken....................................................11
1.4.2 Activity theory: voortdurende ontwikkeling.............................................................13
1.4.3 Continuity theory: een synthese............................................................................14
1.4.4 Selectieve optimalisering met compensatie: een algemeen model van gelukkig
ouder worden................................................................................................................. 15
2 Het dagelijks leven tijdens de ouderdom............................................................................16
2.1 Inleiding....................................................................................................................... 16
2.2 Woonvormen: waar en met wie...................................................................................17
2.2.1 Thuis wonen..........................................................................................................17
2.2.2 Gespecialiseerde woonomgeving..........................................................................19
2.2.3 Hospitalisering en aangeleerde hulpeloosheid......................................................20
2.3 financiële kwesties: economische aspecten van de ouderdom....................................22
2.4 werk en pensionering tijdens de oduerdom..................................................................24
2.4.1 Oudere werknemers: vechten tegen leeftijdsdiscriminatie.....................................24
Pagina | 1
, 2.4.2 Pensionering: altijd vrije tijd...................................................................................26
3 Relaties: in ziekte en gezondheid.......................................................................................27
3.1 Het huwelijk op hoge leeftijd: eerst samen, later alleen...............................................27
3.1.1 Scheiding.............................................................................................................. 28
3.1.2 Omgaan met gepensioneerd zijn: te vaak samen is ook niet goed........................29
3.1.3 Zorgen voor een ouder wordende partner.............................................................29
3.1.4 De dood van een partner.......................................................................................30
3.2 Het sociale netwerk tijdens de ouderdom....................................................................33
3.2.1 Vriendschap: waarom vrienden belangrijk zijn tijdens de ouderdom.....................33
3.2.2 Sociale steun: het belang van anderen.................................................................34
3.3 Mishandeling van ouderen...........................................................................................35
Pagina | 2
,1 PERSOONLIJKE ONTWIKKELING EN GELUKKIG OUD WORDEN
1.1 CONTINUÏTEIT EN VERANDERING IN DE PERSOONLIJKHEID TIJDENS
DE OUDERDOM
Is persoonlijkheid tijdens de volwassenheid stabiel of kan ze radicaal veranderen?
- Afhankelijk van welke aspecten van persoonlijkheid worden bekeken.
- Volgens Paul Costa en Robert McCrae:
De Big Five-persoonlijkheidstrekken (neuroticisme, extraversie, openheid,
aangenaamheid, en consciëntieusheid) blijven opmerkelijk stabiel tijdens de
volwassenheid
Mensen die op 20-jarige leeftijd gelijkmoedig zijn, blijven dit vaak tot hun 75ste
Personen met een positief zelfbeeld tijdens de vroege volwassenheid behouden
vaak een positief zelfbeeld tot op latere leeftijd
Longitudinale onderzoeken tonen aan dat persoonlijkheidstrekken tamelijk stabiel blijven:
- Persoonlijkheid lijkt op fundamenteel niveau onveranderlijk te zijn
- Ondanks fundamentele stabiliteit kan persoonlijkheid in de loop der tijd veranderen:
Ingrijpende sociale veranderingen tijdens volwassenheid kunnen leiden tot
schommelingen en veranderingen in persoonlijkheid
Wat belangrijk is op tachtigjarige leeftijd kan verschillen van wat belangrijk was op
veertigjarige leeftijd
Theorieën over verandering in persoonlijkheid richten zich op de discontinuïteit van
ontwikkeling:
- Erik Erikson, Robert Peck, Daniel Levinson en Bernice Neugarten
- Onderzochten veranderingen in persoonlijkheid als reactie op nieuwe uitdagingen
tijdens de ouderdom
Pagina | 3
, 1.1.1 IK-INTEGRITEIT VS WANHOOP: ERIKSONS LAATSTE STADIUM
Eriksons laatste stadium: Ik-integriteit versus wanhoop:
- Het laatste stadium van psychosociale ontwikkeling volgens Erik Erikson
- Dit stadium markeert de ouderdom en omvat een proces van terugkijken op het eigen
leven, evalueren en vrede vinden.
Succesvol doorlopen van het stadium:
- Mensen voelen zich tevreden en voldaan
- Erikson noemt dit gevoel van tevredenheid 'integriteit'
- Personen hebben het gevoel dat ze mogelijkheden hebben benut en geen spijt
hebben.
Mislukken in het stadium:
- Sommige mensen ervaren onvrede en kijken met spijt terug op hun leven
- Ze voelen dat belangrijke kansen zijn gemist of dat doelen niet zijn bereikt
- Deze mensen ervaren gevoelens van wanhoop: ze zijn vaak gekweld, gedeprimeerd,
boos of moedeloos over wat ze hebben gedaan of nagelaten
1.1.2 DE ONTWIKKELINGSTAKEN VAN PECK
Eriksons benadering: biedt een globaal beeld van ontwikkelingsmogelijkheden tijdens de
ouderdom.
Uitwerking door Robert Peck (1968):
- Peck bouwt voort op Eriksons benadering met specifiekere theorieën
- Hij stelt dat de ontwikkeling van persoonlijkheid bij ouderen wordt gekenmerkt door 3
grote ontwikkelingstaken of uitdagingen
Eerste taak tijdens de ouderdom:
- Mensen moeten zichzelf opnieuw definiëren, los van hun werkrol of beroep.
- Dit proces heet: Herdefiniëren van het ik versus preoccupatie met de werkrol.
- Uitdagingen:
Sommigen vinden het moeilijk om te stoppen met werken.
Het verlies van werk en status beïnvloedt hun zelfbeeld.
- Pecks advies:
Waarden herzien en nadruk leggen op eigenschappen die niet met werk te maken
hebben
Pagina | 4
