De Geo vwo Globalisering
Samenvatting
2 De wereld, een regionaal mozaïek
De hoofdvraag in dit hoofdstuk is: wat zijn de effecten van en de reacties op globalisering in enkele
voorbeelden van kernlanden, een semi-perifeer land en een perifeer land?
2.1 Ruimtelijke verschillen, wat zit daar achter?
Welke processen zorgen er tegenwoordig voor dat de geografische verschillen
tussen stedelijke en plattelandsgebieden versterkt worden? Hoe werken die
processen?
Ruimtelijke verschillen
Binnen landen ► Niet alle gebieden hebben er economisch gezien even sterk voordeel bij de
ruimtelijk verschillen veranderingen in de internationale arbeidsverdeling. Hierdoor ontstaan ruimtelijke
in welvaart, o.a. door verschillen in welvaart binnen landen.
verschil in toegang tot
worldwide web. ‘Fast world’ en ‘slow world’
► De toename van ruimtelijke verschillen heeft veel te maken met recente
Fast world heeft goed ontwikkelingen in de moderne communicatietechnologie. ● In de ‘fast world’ is de
toegang, slow world toegankelijkheid tot internet groot; in de ‘slow world’ is dat veel minder. ● Het sterkst
veel minder. is de ‘fast world’ geconcentreerd in de kernregio’s. ● De ‘slow world’ komt niet alleen
in echte perifere gebieden voor, maar ook wel in de kerngebieden.
● De stedelijke gebieden hebben een voorsprong wat betreft toegang tot internet
vergeleken met plattelandsgebieden.
‘Fordisme’ en ‘Toyotisering’
Industrie ► Technologische ontwikkelingen werken ook door in de productieprocessen van
massaproductie ging ondernemingen en de locatie van die productie.
in jaren ’80 ● Tot de jaren zeventig was sprake van industriële massaproductie. Multinationale
‘uitschuiven’. ondernemingen zochten naar schaalvoordelen, vooral in de kernlanden.
Automatisering en robotisering versterkten hun succes. Door hogere loonkosten in
Fordisme maakte de rijke industrielanden gingen ze de grootschalige massaproductie ‘uitschuiven’.
plaats voor Vanaf de jaren negentig is het ‘Fordisme’ voor een groot deel verdwenen.
Toyotisering. ● Nu is er vooral sprake van ‘customizing’ en ‘Toyotisering’. Schaalvoordelen kunnen
Vooral steden zijn zo door de digitale revolutie gemakkelijk gecombineerd worden met flexibiliteit. Dit
goede plekken om soort werkwijzen kan het beste in stedelijke gebieden. Redenen daarvoor zijn dat ■
schaalvoordelen en consumenten vooral in stedelijke regio’s wonen,
flexibiliteit (vanwege ■ innovatiecentra vooral in steden voorkomen en ■ steden tot de ‘fast world’ horen
world wide web) te (goeder toegang tot het ‘world wide web’)
combineren
Clustervorming
►Clusters (netwerken van onderling verbonden ondernemingen) vormen zich vooral
Ook vorming van in of nabij grote steden. ● Dat komt omdat investeringen in infrastructuur voor ICT
clusters gebeurt gigantisch veel geld vergen. De grote bevolkingsdichtheid en de concentratie van
vooral bij steden. bedrijven maken investeringen in steden rendabeler. Daar bevinden zich ook
wetenschappelijke instellingen of toeleveringsbedrijven en hebben bedrijven een
De Geo vwo Globalisering - Samenvatting 1
, Zo wordt tegenstelling snel veranderende stedelijke afzetmarkt.
met landelijk gebied ► Door de ‘fast world’, de ‘Toyotisering’ en ‘clustervorming’ ontstaan concentraties
vergroot. van kennis- en kapitaalintensieve economische activiteiten in grotere stedelijke
milieus. Daarbij worden de tegenstellingen met de meer landelijke regio’s vergroot.
2.2 Europa: oude kernregio met rimpels
Wat zijn sterke en zwakke kanten van Europa in zijn positie in het wereldsysteem?
► Europa lijkt in de 20e eeuw macht in de wereld te verliezen door verbrokkeling.
Europa: al oude Daartegenover stonden ook succesvolle pogingen tot meer eenwording. Delen van
kernacht Oost-Europa volgen op de weg naar meer economische eenheid.
Europa, staatkundig sterk verdeeld
Veel staten, ► Het economische en politieke zwaartepunt van Europa ligt in de ‘gouden
zwaartepunt driehoek’ het gebied Londen-Berlijn-Parijs. Het zwaartepunt verschuift
verschuift naar zuid- langzamerhand wat meer naar het zuidoosten: vanuit Frankfurt, via Stuttgart naar
oosten Milaan en Turijn. Dit uitgestrekte gebied ligt in een, staatkundig gezien, relatief rustig
deel van Europa. Maar processen van eenwording en verbrokkeling zijn nog altijd
Processen die aan de orde van de dag.
gaande zijn:
- regionalisme Regionalisme
(streven naar ► Centrifugale krachten en fragmentatie zijn in Europa nauw verbonden met
autonomie) op regionalisme. Bij regionalisme zijn culturele, politieke, economische en andere
diverse plekken geografische kenmerken zoals de beschikbaarheid van natuurlijke hulpbronnen of
de ligging van belang. Voorbeelden zijn:
● De Balkan met een turbulente geschiedenis, vanwege het complex
spreidingspatroon van de vele volkeren.
● In Baskenland is het streven naar soevereiniteit groot.
● In Noord-Ierland bestaat een kwetsbaar vredesverdrag tussen katholieken en
Noord-Ierse protestanten.
● In België speelt de tegenstelling tussen Vlaanderen en Wallonië.
● Andere voorbeelden zijn Cyprus, Corsica en Noord-Italië.
- blokvorming, zoals Blokvorming
EU – zorgt voor ► De vorming van de EU is een voorbeeld van het streven naar meer eenwording.
stabiliteit De EU, nu ’s werelds grootste handelsblok, leverde een bijdrage aan stabiliteit in
Europa en de rest van het kapitalistische wereldsysteem. Het zorgde voor een forse
Andere blokken: economische groei, verminderde de regionale ongelijkheid en stimuleerde de aanleg
EFTA, NAVO van Europese infrastructuur. De blokvorming in Europa heeft voor andere delen van
het wereldsysteem ook zijn schaduwzijden.
► Andere voorbeelden van blokvorming zijn de Europese Vrijhandelsassociatie
(EVA of EFTA), de voormalige Comecon in Oost-Europa en de Noord-Atlantische
Na 1990 grote Verdragsorganisatie (NAVO/NATO).
veranderingen in De geopolitieke verhoudingen zijn vanaf 1990 sterk veranderd: samenvoeging van
geopolitieke de beide Duitslanden, de verbrokkeling van de voormalige Sovjet-Unie, de nieuwe
verhoudingen staten in Midden- en Oost-Europa en uitbreiding van de EU.
De ‘rimpels’ in de oude kernregio
Europa lijkt te ► In het proces van globalisering dreigt de positie van Europa te verzwakken.
verzwakken in Voorbeelden zijn:
globaliseringproces ● De afhankelijkheid van natuurlijke hulpbronnen uit andere werelddelen.
● Bedreiging van werkgelegenheid door uitschuiving.
De Geo vwo Globalisering - Samenvatting 2
Samenvatting
2 De wereld, een regionaal mozaïek
De hoofdvraag in dit hoofdstuk is: wat zijn de effecten van en de reacties op globalisering in enkele
voorbeelden van kernlanden, een semi-perifeer land en een perifeer land?
2.1 Ruimtelijke verschillen, wat zit daar achter?
Welke processen zorgen er tegenwoordig voor dat de geografische verschillen
tussen stedelijke en plattelandsgebieden versterkt worden? Hoe werken die
processen?
Ruimtelijke verschillen
Binnen landen ► Niet alle gebieden hebben er economisch gezien even sterk voordeel bij de
ruimtelijk verschillen veranderingen in de internationale arbeidsverdeling. Hierdoor ontstaan ruimtelijke
in welvaart, o.a. door verschillen in welvaart binnen landen.
verschil in toegang tot
worldwide web. ‘Fast world’ en ‘slow world’
► De toename van ruimtelijke verschillen heeft veel te maken met recente
Fast world heeft goed ontwikkelingen in de moderne communicatietechnologie. ● In de ‘fast world’ is de
toegang, slow world toegankelijkheid tot internet groot; in de ‘slow world’ is dat veel minder. ● Het sterkst
veel minder. is de ‘fast world’ geconcentreerd in de kernregio’s. ● De ‘slow world’ komt niet alleen
in echte perifere gebieden voor, maar ook wel in de kerngebieden.
● De stedelijke gebieden hebben een voorsprong wat betreft toegang tot internet
vergeleken met plattelandsgebieden.
‘Fordisme’ en ‘Toyotisering’
Industrie ► Technologische ontwikkelingen werken ook door in de productieprocessen van
massaproductie ging ondernemingen en de locatie van die productie.
in jaren ’80 ● Tot de jaren zeventig was sprake van industriële massaproductie. Multinationale
‘uitschuiven’. ondernemingen zochten naar schaalvoordelen, vooral in de kernlanden.
Automatisering en robotisering versterkten hun succes. Door hogere loonkosten in
Fordisme maakte de rijke industrielanden gingen ze de grootschalige massaproductie ‘uitschuiven’.
plaats voor Vanaf de jaren negentig is het ‘Fordisme’ voor een groot deel verdwenen.
Toyotisering. ● Nu is er vooral sprake van ‘customizing’ en ‘Toyotisering’. Schaalvoordelen kunnen
Vooral steden zijn zo door de digitale revolutie gemakkelijk gecombineerd worden met flexibiliteit. Dit
goede plekken om soort werkwijzen kan het beste in stedelijke gebieden. Redenen daarvoor zijn dat ■
schaalvoordelen en consumenten vooral in stedelijke regio’s wonen,
flexibiliteit (vanwege ■ innovatiecentra vooral in steden voorkomen en ■ steden tot de ‘fast world’ horen
world wide web) te (goeder toegang tot het ‘world wide web’)
combineren
Clustervorming
►Clusters (netwerken van onderling verbonden ondernemingen) vormen zich vooral
Ook vorming van in of nabij grote steden. ● Dat komt omdat investeringen in infrastructuur voor ICT
clusters gebeurt gigantisch veel geld vergen. De grote bevolkingsdichtheid en de concentratie van
vooral bij steden. bedrijven maken investeringen in steden rendabeler. Daar bevinden zich ook
wetenschappelijke instellingen of toeleveringsbedrijven en hebben bedrijven een
De Geo vwo Globalisering - Samenvatting 1
, Zo wordt tegenstelling snel veranderende stedelijke afzetmarkt.
met landelijk gebied ► Door de ‘fast world’, de ‘Toyotisering’ en ‘clustervorming’ ontstaan concentraties
vergroot. van kennis- en kapitaalintensieve economische activiteiten in grotere stedelijke
milieus. Daarbij worden de tegenstellingen met de meer landelijke regio’s vergroot.
2.2 Europa: oude kernregio met rimpels
Wat zijn sterke en zwakke kanten van Europa in zijn positie in het wereldsysteem?
► Europa lijkt in de 20e eeuw macht in de wereld te verliezen door verbrokkeling.
Europa: al oude Daartegenover stonden ook succesvolle pogingen tot meer eenwording. Delen van
kernacht Oost-Europa volgen op de weg naar meer economische eenheid.
Europa, staatkundig sterk verdeeld
Veel staten, ► Het economische en politieke zwaartepunt van Europa ligt in de ‘gouden
zwaartepunt driehoek’ het gebied Londen-Berlijn-Parijs. Het zwaartepunt verschuift
verschuift naar zuid- langzamerhand wat meer naar het zuidoosten: vanuit Frankfurt, via Stuttgart naar
oosten Milaan en Turijn. Dit uitgestrekte gebied ligt in een, staatkundig gezien, relatief rustig
deel van Europa. Maar processen van eenwording en verbrokkeling zijn nog altijd
Processen die aan de orde van de dag.
gaande zijn:
- regionalisme Regionalisme
(streven naar ► Centrifugale krachten en fragmentatie zijn in Europa nauw verbonden met
autonomie) op regionalisme. Bij regionalisme zijn culturele, politieke, economische en andere
diverse plekken geografische kenmerken zoals de beschikbaarheid van natuurlijke hulpbronnen of
de ligging van belang. Voorbeelden zijn:
● De Balkan met een turbulente geschiedenis, vanwege het complex
spreidingspatroon van de vele volkeren.
● In Baskenland is het streven naar soevereiniteit groot.
● In Noord-Ierland bestaat een kwetsbaar vredesverdrag tussen katholieken en
Noord-Ierse protestanten.
● In België speelt de tegenstelling tussen Vlaanderen en Wallonië.
● Andere voorbeelden zijn Cyprus, Corsica en Noord-Italië.
- blokvorming, zoals Blokvorming
EU – zorgt voor ► De vorming van de EU is een voorbeeld van het streven naar meer eenwording.
stabiliteit De EU, nu ’s werelds grootste handelsblok, leverde een bijdrage aan stabiliteit in
Europa en de rest van het kapitalistische wereldsysteem. Het zorgde voor een forse
Andere blokken: economische groei, verminderde de regionale ongelijkheid en stimuleerde de aanleg
EFTA, NAVO van Europese infrastructuur. De blokvorming in Europa heeft voor andere delen van
het wereldsysteem ook zijn schaduwzijden.
► Andere voorbeelden van blokvorming zijn de Europese Vrijhandelsassociatie
(EVA of EFTA), de voormalige Comecon in Oost-Europa en de Noord-Atlantische
Na 1990 grote Verdragsorganisatie (NAVO/NATO).
veranderingen in De geopolitieke verhoudingen zijn vanaf 1990 sterk veranderd: samenvoeging van
geopolitieke de beide Duitslanden, de verbrokkeling van de voormalige Sovjet-Unie, de nieuwe
verhoudingen staten in Midden- en Oost-Europa en uitbreiding van de EU.
De ‘rimpels’ in de oude kernregio
Europa lijkt te ► In het proces van globalisering dreigt de positie van Europa te verzwakken.
verzwakken in Voorbeelden zijn:
globaliseringproces ● De afhankelijkheid van natuurlijke hulpbronnen uit andere werelddelen.
● Bedreiging van werkgelegenheid door uitschuiving.
De Geo vwo Globalisering - Samenvatting 2
