Te gek om los te lopen
Het beeld van forensische zorg, professionals en patiënten in Nederlandse fictie,
film en series.
Beeldvorming van de forensische zorg: introductie en methode
1.1 Aanleiding en relevantie
De Nederlandse film Te gek om los te lopen (1981) speelt zich af in een
psychiatrisch ziekenhuis, een zeldzaamheid in Nederland, terwijl dergelijke
films in Amerika een populair genre vormen. De film ontstond in de context
van deïnstitutionalisering in de jaren ’70 en ’80 en toont een experiment
waarin patiënten buiten de inrichting een gemeenschap opbouwen.
Hoewel bedoeld om begrip voor psychiatrische patiënten te vergroten, trok
de film weinig bezoekers en werd kritisch ontvangen. Tegelijkertijd
illustreert de film bredere uitdagingen rond beeldvorming en
maatschappelijk draagvlak voor forensische zorg, waarbij negatieve
mediaberichten en fictieve voorstellingen invloed hebben op percepties.
Dit benadrukt de noodzaak van zorgvuldige publieke communicatie om
draagvlak en personeelstekorten in de sector te adresseren.
1.2Methoden van verzameling en analyse
Het onderzoek naar de beeldvorming van forensische zorg in fictieve
Nederlandse films en series richtte zich op alle genres, inclusief comedy,
omdat deze reflecteren hoe de samenleving forensische zorg ziet, zij het
soms uitvergroot. Producties ouder dan twintig jaar werden uitgesloten om
een actueel beeld te geven. Relevante films en series werden gezocht via
zoekopdrachten op internet en in streamingdiensten, aangevuld met
aanbevelingen uit netwerken in de film- en forensische zorgsector. Alleen
materiaal waarin forensische zorg daadwerkelijk een rol speelt, werd
geïncludeerd. Dit resulteerde in zestien producties uit verschillende
genres, waaronder comedy, drama, en thrillers.
Het onderzoek maakte gebruik van een scoringsformulier om
beeldvorming van forensische zorg, patiënten en professionals in fictieve
films en series te analyseren. Dit was gebaseerd op internationale
typologieën en nationale mediaframes. Het formulier registreerde
algemene kenmerken van het materiaal en specificeerde hoe personages
en de zorg werden weergegeven, met onderbouwing en quotes. Alleen
prominent weergegeven personages werden beoordeeld, waarbij meerdere
frames per productie mogelijk waren. Bij twijfel werden scores in de
onderzoeksgroep besproken. Indien bestaande frames niet pasten, werden
nieuwe frames geformuleerd. De analyse wordt in latere paragrafen
vergeleken met empirische kennis en documentairebeelden.
Beeld van patiënten
2.1 Kenmerken van patiënten
In het onderzoek zijn zestien fictieve patiënten geanalyseerd op delicttype,
psychopathologie en juridisch kader. De meeste patiënten zijn veroordeeld
voor zedendelicten (n=9), vaak gecombineerd met levensdelicten (n=7,
waarvan 5 overlap). Andere delicten zijn onder andere ontvoering en
, diefstal. Psychische stoornissen worden zelden expliciet benoemd, maar
symptomen zoals psychopathie en parafilieën zijn herkenbaar. Bijna alle
patiënten (n=15) vallen onder tbs; alleen in Muidhond is het juridisch
kader onduidelijk. De meeste afgebeelde patiënten zijn man (n=14).
Het is daarin weliswaar duidelijk dat Jonathan in de gevangenis heeft
gezeten, maar niet in hoeverre hij zich nu in voorwaardelijke
invrijheidstelling bevindt of vrijwillig nog aan behandeling meewerkt
2.2 Frames voor patiënten
De beeldvorming van forensische patiënten in fictieproducties wordt vaak
weergegeven via twee dominante frames: de berekenende
"meestermanipulator" en het onvoorspelbare "wilde beest."
Het frame "wild beest" is ontleend aan de historische wild beast test en
toont patiënten als gevaarlijk, ontoerekenbaar en met beperkte
intellectuele capaciteiten. Voorbeelden zijn personages die schreeuwen of
nauwelijks communiceren, zoals in Nieuw Zeer en Seinpost Den Haag,
waar de patiënt wordt neergezet als extreem gevaarlijk en
oncontroleerbaar. Deze framing benadrukt gevaar en
ontoerekeningsvatbaarheid, vaak met een dramatisch effect.
Het frame "meestermanipulator" beschrijft forensische patiënten als
intelligent, charmant en moreel afwijkend, in tegenstelling tot het
onvoorspelbare "wilde beest." Deze patiënten lijken in eerste instantie
sympathiek, maar blijken later meesterlijke manipulators te zijn die
anderen gebruiken om hun doelen te bereiken, vaak door therapeuten te
verleiden. Voorbeelden zijn te zien in Instinct en verschillende afleveringen
van Flikken Maastricht en Flikken Rotterdam. Dit frame toont patiënten als
machtig en berekenend, waarbij ze relaties strategisch inzetten.
Hoewel meestal negatief, worden dergelijke frames soms gecombineerd
met elementen die sympathie voor de patiënt oproepen.
Het frame ‘’Meegekregen ellende’’ verklaart crimineel gedrag door de
'bagage' van de dader, zoals stoornissen, verslavingen, een moeilijke
jeugd, of instabiele omstandigheden. Het kan leiden tot een slachtofferrol.
In Of ik gek ben wordt Benjamin eerst als schuldige neergezet, met zijn
verslaving en roekeloosheid als verklaring, maar later blijkt hij onterecht
veroordeeld.
Het frame ‘’De andere kant’’: Dit frame benadrukt de menselijke kant van
de dader en biedt hoop op verbetering via behandeling. In Muidhond wordt
deze menselijke kant belicht door het verhaal vanuit het perspectief van
de patiënt te vertellen.
2.3 Confrontatie
Films en series over forensische zorg richten zich vaak op tbs-patiënten
met ernstige delicten, terwijl tbs in de praktijk een kleiner deel van de
forensische zorg beslaat. Het merk "tbs" blijft beeldbepalend, met name
door de focus op recidivezaken. Vrouwen en patiënten met schizofrene of
Het beeld van forensische zorg, professionals en patiënten in Nederlandse fictie,
film en series.
Beeldvorming van de forensische zorg: introductie en methode
1.1 Aanleiding en relevantie
De Nederlandse film Te gek om los te lopen (1981) speelt zich af in een
psychiatrisch ziekenhuis, een zeldzaamheid in Nederland, terwijl dergelijke
films in Amerika een populair genre vormen. De film ontstond in de context
van deïnstitutionalisering in de jaren ’70 en ’80 en toont een experiment
waarin patiënten buiten de inrichting een gemeenschap opbouwen.
Hoewel bedoeld om begrip voor psychiatrische patiënten te vergroten, trok
de film weinig bezoekers en werd kritisch ontvangen. Tegelijkertijd
illustreert de film bredere uitdagingen rond beeldvorming en
maatschappelijk draagvlak voor forensische zorg, waarbij negatieve
mediaberichten en fictieve voorstellingen invloed hebben op percepties.
Dit benadrukt de noodzaak van zorgvuldige publieke communicatie om
draagvlak en personeelstekorten in de sector te adresseren.
1.2Methoden van verzameling en analyse
Het onderzoek naar de beeldvorming van forensische zorg in fictieve
Nederlandse films en series richtte zich op alle genres, inclusief comedy,
omdat deze reflecteren hoe de samenleving forensische zorg ziet, zij het
soms uitvergroot. Producties ouder dan twintig jaar werden uitgesloten om
een actueel beeld te geven. Relevante films en series werden gezocht via
zoekopdrachten op internet en in streamingdiensten, aangevuld met
aanbevelingen uit netwerken in de film- en forensische zorgsector. Alleen
materiaal waarin forensische zorg daadwerkelijk een rol speelt, werd
geïncludeerd. Dit resulteerde in zestien producties uit verschillende
genres, waaronder comedy, drama, en thrillers.
Het onderzoek maakte gebruik van een scoringsformulier om
beeldvorming van forensische zorg, patiënten en professionals in fictieve
films en series te analyseren. Dit was gebaseerd op internationale
typologieën en nationale mediaframes. Het formulier registreerde
algemene kenmerken van het materiaal en specificeerde hoe personages
en de zorg werden weergegeven, met onderbouwing en quotes. Alleen
prominent weergegeven personages werden beoordeeld, waarbij meerdere
frames per productie mogelijk waren. Bij twijfel werden scores in de
onderzoeksgroep besproken. Indien bestaande frames niet pasten, werden
nieuwe frames geformuleerd. De analyse wordt in latere paragrafen
vergeleken met empirische kennis en documentairebeelden.
Beeld van patiënten
2.1 Kenmerken van patiënten
In het onderzoek zijn zestien fictieve patiënten geanalyseerd op delicttype,
psychopathologie en juridisch kader. De meeste patiënten zijn veroordeeld
voor zedendelicten (n=9), vaak gecombineerd met levensdelicten (n=7,
waarvan 5 overlap). Andere delicten zijn onder andere ontvoering en
, diefstal. Psychische stoornissen worden zelden expliciet benoemd, maar
symptomen zoals psychopathie en parafilieën zijn herkenbaar. Bijna alle
patiënten (n=15) vallen onder tbs; alleen in Muidhond is het juridisch
kader onduidelijk. De meeste afgebeelde patiënten zijn man (n=14).
Het is daarin weliswaar duidelijk dat Jonathan in de gevangenis heeft
gezeten, maar niet in hoeverre hij zich nu in voorwaardelijke
invrijheidstelling bevindt of vrijwillig nog aan behandeling meewerkt
2.2 Frames voor patiënten
De beeldvorming van forensische patiënten in fictieproducties wordt vaak
weergegeven via twee dominante frames: de berekenende
"meestermanipulator" en het onvoorspelbare "wilde beest."
Het frame "wild beest" is ontleend aan de historische wild beast test en
toont patiënten als gevaarlijk, ontoerekenbaar en met beperkte
intellectuele capaciteiten. Voorbeelden zijn personages die schreeuwen of
nauwelijks communiceren, zoals in Nieuw Zeer en Seinpost Den Haag,
waar de patiënt wordt neergezet als extreem gevaarlijk en
oncontroleerbaar. Deze framing benadrukt gevaar en
ontoerekeningsvatbaarheid, vaak met een dramatisch effect.
Het frame "meestermanipulator" beschrijft forensische patiënten als
intelligent, charmant en moreel afwijkend, in tegenstelling tot het
onvoorspelbare "wilde beest." Deze patiënten lijken in eerste instantie
sympathiek, maar blijken later meesterlijke manipulators te zijn die
anderen gebruiken om hun doelen te bereiken, vaak door therapeuten te
verleiden. Voorbeelden zijn te zien in Instinct en verschillende afleveringen
van Flikken Maastricht en Flikken Rotterdam. Dit frame toont patiënten als
machtig en berekenend, waarbij ze relaties strategisch inzetten.
Hoewel meestal negatief, worden dergelijke frames soms gecombineerd
met elementen die sympathie voor de patiënt oproepen.
Het frame ‘’Meegekregen ellende’’ verklaart crimineel gedrag door de
'bagage' van de dader, zoals stoornissen, verslavingen, een moeilijke
jeugd, of instabiele omstandigheden. Het kan leiden tot een slachtofferrol.
In Of ik gek ben wordt Benjamin eerst als schuldige neergezet, met zijn
verslaving en roekeloosheid als verklaring, maar later blijkt hij onterecht
veroordeeld.
Het frame ‘’De andere kant’’: Dit frame benadrukt de menselijke kant van
de dader en biedt hoop op verbetering via behandeling. In Muidhond wordt
deze menselijke kant belicht door het verhaal vanuit het perspectief van
de patiënt te vertellen.
2.3 Confrontatie
Films en series over forensische zorg richten zich vaak op tbs-patiënten
met ernstige delicten, terwijl tbs in de praktijk een kleiner deel van de
forensische zorg beslaat. Het merk "tbs" blijft beeldbepalend, met name
door de focus op recidivezaken. Vrouwen en patiënten met schizofrene of
