Basiskennis taalonderwijs
Samenvatting
Derde druk (2019)
05-10-2024
1
,Inhoudsopgave
1. De kennisbasis Nederlandse taal....................................................................................5
1.1 De opzet van de kennisbasis.....................................................................................5
1.2 De inhoud van de kennisbasis...................................................................................5
1.3 Toetsing van de kennisbasis......................................................................................5
1.4 Hoe gebruik je Basiskennis taalonderwijs?................................................................5
2. Taalonderwijs en taal...................................................................................................... 6
2.1 Taalonderwijs............................................................................................................. 6
2.1.1 Belang taalonderwijs........................................................................................... 6
2.1.2 Taalonderwijs op de basisschool..........................................................................6
2.2 Het taalsysteem......................................................................................................... 8
2.2.1 Functies van taal.................................................................................................8
2.2.2 De verschillende niveaus van taal.......................................................................9
3. Mondelinge taalvaardigheid.......................................................................................... 11
3.1 Taalverwerving........................................................................................................ 11
3.1.1 Theorieën over taalverwerving..........................................................................11
3.1.2 Eerstetaalverwerving......................................................................................... 11
3.1.3 Tweedetaalverwerving......................................................................................12
3.2 spreek- en luisterstrategieën...................................................................................13
3.2.1 Spreekstrategieën............................................................................................. 13
3.2.2 Luisterstrategieën.............................................................................................. 13
3.3 Spreek- en luisterdoelen.......................................................................................... 13
3.4 Gesprekssoorten...................................................................................................... 14
4. Woordenschat............................................................................................................... 15
4.1 Het woordgeheugen................................................................................................ 15
4.2 Woordenschatverwerving........................................................................................15
4.3 Woordleerstrategieën.............................................................................................. 16
4.4 Soorten taalgebruik................................................................................................. 16
4.5 Woordenschat en schoolsucces...............................................................................17
5. Beginnende geletterdheid............................................................................................. 18
5.1 Geletterdheid........................................................................................................... 18
5.2 Tussendoelen beginnende geletterdheid.................................................................18
5.3 Ontwikkeling geletterdheid......................................................................................19
5.3.1 Spontane schrijfontwikkeling.............................................................................19
5.3.2 Spontane leesontwikkeling................................................................................20
5.4 Auditieve vaardigheden........................................................................................... 21
5.5 Visuele vaardigheden.............................................................................................. 22
2
, 5.6 Elementaire leeshandeling......................................................................................23
6. Voortgezet technisch lezen........................................................................................... 25
6.1 Theorieën over het leesproces.................................................................................25
6.2 Strategieën technisch lezen.....................................................................................25
6.3 Voordrachtsaspecten............................................................................................... 26
6.4 Leesniveaus............................................................................................................. 27
6.4.1 Niveaus van technisch lezen..............................................................................27
6.4.2 NIveaus van begrijpend lezen...........................................................................27
6.5 Technisch lezen in de samenleving.........................................................................28
6.5.1 Functioneel analfabetisme.................................................................................28
6.5.2 Dyslexie............................................................................................................. 28
7. Begrijpend lezen........................................................................................................... 29
7.1 Leesvaardigheden voor begrijpend lezen................................................................29
7.2 Leesstrategieën....................................................................................................... 31
7.3 Technieken voor informatieverwerking....................................................................31
8. Stellen........................................................................................................................... 33
8.1 Functies van het schrijven.......................................................................................33
8.2 Het schrijfproces...................................................................................................... 33
8.2.1 Schrijfstrategieën.............................................................................................. 33
8.2.2 Stelvaardigheden............................................................................................... 34
8.3 Schrijven en de computer........................................................................................35
9. Jeugdliteratuur.............................................................................................................. 36
9.1 Literaire genres....................................................................................................... 36
9.2 Functies van jeugdliteratuur....................................................................................37
9.3 Beoordelen van jeugdliteratuur...............................................................................37
10. Taalbeschouwing........................................................................................................ 39
10.1 Het taalsysteem..................................................................................................... 39
10.1.1 Fonologie......................................................................................................... 39
10.1.2 Morfologie........................................................................................................ 39
10.1.3 Syntaxis........................................................................................................... 40
10.1.4 Semantiek....................................................................................................... 41
10.1.5 Pragmatiek...................................................................................................... 42
10.1.6 Orthografie...................................................................................................... 42
10.2 Taalvariatie............................................................................................................ 42
10.3 Taalverandering..................................................................................................... 42
10.4 Taalbeschouwingsstrategieën................................................................................43
10.5 Hoe gebruik je de kennis van taalbeschouwing?....................................................44
11. Spelling....................................................................................................................... 45
3
,11.1 Schriftsystemen..................................................................................................... 45
11.2 spellingprincipes van het Nederlands....................................................................45
11.2.1 Het fonologisch principe..................................................................................45
11.2.2 Het morfologisch principe................................................................................45
11.2.3 Het etymologisch principe...............................................................................46
11.2.4 Het syllabisch principe.....................................................................................46
11.3 Spellingstrategieën................................................................................................ 47
11.3.1 Directe spellingstrategieën..............................................................................47
11.3.2 Indirecte spellingstrategieën...........................................................................47
11.4 Spellingcategorieën............................................................................................... 48
11.5 Werkwoordspelling................................................................................................ 48
4
,1. DE KENNISBASIS NEDERLANDSE TAAL
1.1 DE OPZET VAN DE KENNISBASIS
De leerstof is verdeeld in de volgende 9 domeinen:
1. Mondelinge taalvaardigheid
2. Woordenschat
3. Beginnende geletterdheid
4. Voortgezet technisch lezen
5. Begrijpend lezen
6. Stellen
7. Jeugdliteratuur
8. Taalbeschouwing
9. Spelling
Per domein wordt alles beschreven via de volgende invalshoeken.
1. De leerinhoud
Er wordt beschreven wat de basisschoolleerling moet weten en kunnen in
een bepaald domein.
2. De domeindidactiek
De manier waarop je de leerinhoud van een bepaald domein aan kinderen
onderwijst.
3. Het fundament
De achtergrondkennis die nodig is.
4. Taaldidactiek en taalbeleid
De verschillende manieren waarop je taalonderwijs kunt geven of hoe je
als basisschool beleid kunt ontwikkelen op het gebied van taal.
1.2 DE INHOUD VAN DE KENNISBASIS
Er is een verzameling begrippen die belangrijk zijn voor het geven van
taalonderwijs. Per begrip wordt een korte typering of definitie gegeven en een
toelichting waarin een begrip nog wat verder uitgewerkt wordt.
1.3 TOETSING VAN DE KENNISBASIS
De kennisbasis wordt getoetst in een landelijke toets met 80 vragen. Niet alle
onderdelen van de kennisbasis zitten in de landelijke toets. De kennis op het
gebied van de taaldidactiek, de manier waarop je lesgeeft in taal, valt buiten de
landelijke toets. Alleen de invalshoeken 1 en 3 worden getoetst.
1.4 HOE GEBRUIK JE BASISKENNIS TAALONDERWIJS?
In het boek wordt alles zo besproken dat je de samenhang ziet en kun je de
kennis ook een betere plek geven. Alle begrippen die je voor de toets moet
kennen, kun je terugvinden in het boek. Aan het eind van ieder hoofdstuk zijn de
toetsdoelen opgenomen. De toetsdoelen beschrijven wat er van je gevraagd
wordt voor de toetsing.
5
, 2. TAALONDERWIJS EN TAAL
2.1 TAALONDERWIJS
2.1.1 BELANG TAALONDERWIJS
Kinderen maken zich de taal eigen in de normale interactie met hun omgeving.
Er zijn vijf goede argumenten om apart onderwijs te geven in taal:
1. Schriftelijke vaardigheid leren om kinderen niet spontaan.
Op school leer je lezen en schrijven. Kinderen leren wel spontaan spreken,
maar voor deze vaardigheden heb je de school nodig om het te
ontwikkelen.
2. Niet alle kinderen kunnen zich zelfstandig een bepaald niveau van
taalvaardigheid eigen maken.
Soms komen kinderen op de school voor het eerst in aanraking met de
Nederlandse taal. Sommige kinderen komen dan met een achterstand de
basisschool binnen. Voor deze kinderen heb je dan speciale aandacht
nodig.
3. Op school leer je een ander soort taalgebruik dan in het dagelijks leven.
Op school leer je de officiële taal in Nederland. De nadruk ligt meer op het
goed formuleren en het verzorgd uitspreken.
4. Bepaalde taalvormen leer je alleen met behulp van het taalonderwijs.
Er is ruimte om de regels van bepaalde taalvormen bij te brengen. Denk
hierbij aan hoe je een brief of verslag schrijft.
5. Als je kinderen plezier in het lezen van boeken wilt bijbrengen, dan moet je
daar apart aandacht aan besteden.
Je kunt het plezier in lezen alleen bevorderen als je kinderen op zijn minst
in aanraking brengt met boeken. Het plezier in het lezen van boeken kun
je nog verdiepen door gericht aandacht te besteden aan bijzonderheden
van teksten.
2.1.2 TAALONDERWIJS OP DE BASISSCHOOL
Op de basisschool wordt het taalonderwijs vrijwel altijd opgesplitst in
verschillende onderdelen of domeinen en hierbij wordt meestal een methode
gebruikt. Bij het taalonderwijs ligt de nadruk sterk op het schriftelijk taalgebruik
en vaak staat de taalvorm centraal. En taalonderwijs is vooral veel schrijven en
overschrijven.
Binnen het taalonderwijs is het gebruikelijk om de leerstof op te splitsen in
verschillende gebieden of domeinen. Hierin wordt voor het taalonderwijs de
volgende onderverdeling gehanteerd (figuur 1):
Mondeling onderwijs
Schriftelijk onderwijs
Taalbeschouwing, waaronder strategieën
In de praktijk zie je dat in taalmethoden een nog verfijndere verdeling in
domeinen wordt gehanteerd. In de kennisbasis vinden we de volgende indeling:
Mondeling taalvaardigheid
Woordenschat
Beginnende geletterdheid
Voortgezet technisch lezen
Begrijpend lezen
Stellen
6
Samenvatting
Derde druk (2019)
05-10-2024
1
,Inhoudsopgave
1. De kennisbasis Nederlandse taal....................................................................................5
1.1 De opzet van de kennisbasis.....................................................................................5
1.2 De inhoud van de kennisbasis...................................................................................5
1.3 Toetsing van de kennisbasis......................................................................................5
1.4 Hoe gebruik je Basiskennis taalonderwijs?................................................................5
2. Taalonderwijs en taal...................................................................................................... 6
2.1 Taalonderwijs............................................................................................................. 6
2.1.1 Belang taalonderwijs........................................................................................... 6
2.1.2 Taalonderwijs op de basisschool..........................................................................6
2.2 Het taalsysteem......................................................................................................... 8
2.2.1 Functies van taal.................................................................................................8
2.2.2 De verschillende niveaus van taal.......................................................................9
3. Mondelinge taalvaardigheid.......................................................................................... 11
3.1 Taalverwerving........................................................................................................ 11
3.1.1 Theorieën over taalverwerving..........................................................................11
3.1.2 Eerstetaalverwerving......................................................................................... 11
3.1.3 Tweedetaalverwerving......................................................................................12
3.2 spreek- en luisterstrategieën...................................................................................13
3.2.1 Spreekstrategieën............................................................................................. 13
3.2.2 Luisterstrategieën.............................................................................................. 13
3.3 Spreek- en luisterdoelen.......................................................................................... 13
3.4 Gesprekssoorten...................................................................................................... 14
4. Woordenschat............................................................................................................... 15
4.1 Het woordgeheugen................................................................................................ 15
4.2 Woordenschatverwerving........................................................................................15
4.3 Woordleerstrategieën.............................................................................................. 16
4.4 Soorten taalgebruik................................................................................................. 16
4.5 Woordenschat en schoolsucces...............................................................................17
5. Beginnende geletterdheid............................................................................................. 18
5.1 Geletterdheid........................................................................................................... 18
5.2 Tussendoelen beginnende geletterdheid.................................................................18
5.3 Ontwikkeling geletterdheid......................................................................................19
5.3.1 Spontane schrijfontwikkeling.............................................................................19
5.3.2 Spontane leesontwikkeling................................................................................20
5.4 Auditieve vaardigheden........................................................................................... 21
5.5 Visuele vaardigheden.............................................................................................. 22
2
, 5.6 Elementaire leeshandeling......................................................................................23
6. Voortgezet technisch lezen........................................................................................... 25
6.1 Theorieën over het leesproces.................................................................................25
6.2 Strategieën technisch lezen.....................................................................................25
6.3 Voordrachtsaspecten............................................................................................... 26
6.4 Leesniveaus............................................................................................................. 27
6.4.1 Niveaus van technisch lezen..............................................................................27
6.4.2 NIveaus van begrijpend lezen...........................................................................27
6.5 Technisch lezen in de samenleving.........................................................................28
6.5.1 Functioneel analfabetisme.................................................................................28
6.5.2 Dyslexie............................................................................................................. 28
7. Begrijpend lezen........................................................................................................... 29
7.1 Leesvaardigheden voor begrijpend lezen................................................................29
7.2 Leesstrategieën....................................................................................................... 31
7.3 Technieken voor informatieverwerking....................................................................31
8. Stellen........................................................................................................................... 33
8.1 Functies van het schrijven.......................................................................................33
8.2 Het schrijfproces...................................................................................................... 33
8.2.1 Schrijfstrategieën.............................................................................................. 33
8.2.2 Stelvaardigheden............................................................................................... 34
8.3 Schrijven en de computer........................................................................................35
9. Jeugdliteratuur.............................................................................................................. 36
9.1 Literaire genres....................................................................................................... 36
9.2 Functies van jeugdliteratuur....................................................................................37
9.3 Beoordelen van jeugdliteratuur...............................................................................37
10. Taalbeschouwing........................................................................................................ 39
10.1 Het taalsysteem..................................................................................................... 39
10.1.1 Fonologie......................................................................................................... 39
10.1.2 Morfologie........................................................................................................ 39
10.1.3 Syntaxis........................................................................................................... 40
10.1.4 Semantiek....................................................................................................... 41
10.1.5 Pragmatiek...................................................................................................... 42
10.1.6 Orthografie...................................................................................................... 42
10.2 Taalvariatie............................................................................................................ 42
10.3 Taalverandering..................................................................................................... 42
10.4 Taalbeschouwingsstrategieën................................................................................43
10.5 Hoe gebruik je de kennis van taalbeschouwing?....................................................44
11. Spelling....................................................................................................................... 45
3
,11.1 Schriftsystemen..................................................................................................... 45
11.2 spellingprincipes van het Nederlands....................................................................45
11.2.1 Het fonologisch principe..................................................................................45
11.2.2 Het morfologisch principe................................................................................45
11.2.3 Het etymologisch principe...............................................................................46
11.2.4 Het syllabisch principe.....................................................................................46
11.3 Spellingstrategieën................................................................................................ 47
11.3.1 Directe spellingstrategieën..............................................................................47
11.3.2 Indirecte spellingstrategieën...........................................................................47
11.4 Spellingcategorieën............................................................................................... 48
11.5 Werkwoordspelling................................................................................................ 48
4
,1. DE KENNISBASIS NEDERLANDSE TAAL
1.1 DE OPZET VAN DE KENNISBASIS
De leerstof is verdeeld in de volgende 9 domeinen:
1. Mondelinge taalvaardigheid
2. Woordenschat
3. Beginnende geletterdheid
4. Voortgezet technisch lezen
5. Begrijpend lezen
6. Stellen
7. Jeugdliteratuur
8. Taalbeschouwing
9. Spelling
Per domein wordt alles beschreven via de volgende invalshoeken.
1. De leerinhoud
Er wordt beschreven wat de basisschoolleerling moet weten en kunnen in
een bepaald domein.
2. De domeindidactiek
De manier waarop je de leerinhoud van een bepaald domein aan kinderen
onderwijst.
3. Het fundament
De achtergrondkennis die nodig is.
4. Taaldidactiek en taalbeleid
De verschillende manieren waarop je taalonderwijs kunt geven of hoe je
als basisschool beleid kunt ontwikkelen op het gebied van taal.
1.2 DE INHOUD VAN DE KENNISBASIS
Er is een verzameling begrippen die belangrijk zijn voor het geven van
taalonderwijs. Per begrip wordt een korte typering of definitie gegeven en een
toelichting waarin een begrip nog wat verder uitgewerkt wordt.
1.3 TOETSING VAN DE KENNISBASIS
De kennisbasis wordt getoetst in een landelijke toets met 80 vragen. Niet alle
onderdelen van de kennisbasis zitten in de landelijke toets. De kennis op het
gebied van de taaldidactiek, de manier waarop je lesgeeft in taal, valt buiten de
landelijke toets. Alleen de invalshoeken 1 en 3 worden getoetst.
1.4 HOE GEBRUIK JE BASISKENNIS TAALONDERWIJS?
In het boek wordt alles zo besproken dat je de samenhang ziet en kun je de
kennis ook een betere plek geven. Alle begrippen die je voor de toets moet
kennen, kun je terugvinden in het boek. Aan het eind van ieder hoofdstuk zijn de
toetsdoelen opgenomen. De toetsdoelen beschrijven wat er van je gevraagd
wordt voor de toetsing.
5
, 2. TAALONDERWIJS EN TAAL
2.1 TAALONDERWIJS
2.1.1 BELANG TAALONDERWIJS
Kinderen maken zich de taal eigen in de normale interactie met hun omgeving.
Er zijn vijf goede argumenten om apart onderwijs te geven in taal:
1. Schriftelijke vaardigheid leren om kinderen niet spontaan.
Op school leer je lezen en schrijven. Kinderen leren wel spontaan spreken,
maar voor deze vaardigheden heb je de school nodig om het te
ontwikkelen.
2. Niet alle kinderen kunnen zich zelfstandig een bepaald niveau van
taalvaardigheid eigen maken.
Soms komen kinderen op de school voor het eerst in aanraking met de
Nederlandse taal. Sommige kinderen komen dan met een achterstand de
basisschool binnen. Voor deze kinderen heb je dan speciale aandacht
nodig.
3. Op school leer je een ander soort taalgebruik dan in het dagelijks leven.
Op school leer je de officiële taal in Nederland. De nadruk ligt meer op het
goed formuleren en het verzorgd uitspreken.
4. Bepaalde taalvormen leer je alleen met behulp van het taalonderwijs.
Er is ruimte om de regels van bepaalde taalvormen bij te brengen. Denk
hierbij aan hoe je een brief of verslag schrijft.
5. Als je kinderen plezier in het lezen van boeken wilt bijbrengen, dan moet je
daar apart aandacht aan besteden.
Je kunt het plezier in lezen alleen bevorderen als je kinderen op zijn minst
in aanraking brengt met boeken. Het plezier in het lezen van boeken kun
je nog verdiepen door gericht aandacht te besteden aan bijzonderheden
van teksten.
2.1.2 TAALONDERWIJS OP DE BASISSCHOOL
Op de basisschool wordt het taalonderwijs vrijwel altijd opgesplitst in
verschillende onderdelen of domeinen en hierbij wordt meestal een methode
gebruikt. Bij het taalonderwijs ligt de nadruk sterk op het schriftelijk taalgebruik
en vaak staat de taalvorm centraal. En taalonderwijs is vooral veel schrijven en
overschrijven.
Binnen het taalonderwijs is het gebruikelijk om de leerstof op te splitsen in
verschillende gebieden of domeinen. Hierin wordt voor het taalonderwijs de
volgende onderverdeling gehanteerd (figuur 1):
Mondeling onderwijs
Schriftelijk onderwijs
Taalbeschouwing, waaronder strategieën
In de praktijk zie je dat in taalmethoden een nog verfijndere verdeling in
domeinen wordt gehanteerd. In de kennisbasis vinden we de volgende indeling:
Mondeling taalvaardigheid
Woordenschat
Beginnende geletterdheid
Voortgezet technisch lezen
Begrijpend lezen
Stellen
6
