Samenvatting Volksgezondheid en gezondheidszorg
H.1 Inleiding
1.1 Public health
1.1.1 Collectieve volksgezondheidsproblemen vragen om collectieve oplossingen
‘ziekte’ en ‘gezondheid’ = individueel + collectie
Collectieve krachten die volksgezondheidsproblemen mee in de hand spelen
Collectieve oplossing bij grotere groep/populatie waarbinnen ziekterisico’s veel/weinig voorkomen
1.1.2 ‘Public health’
= vakgebied dat met volksgezondheid + collectieve maatregelen bezig is om de volksgezondheid te bevorderen
= the science of art of preventing disease, prolonging life and promoting health through the organized efforts of
society
= community medicine
= gezondheid van de bevolking, omvang + spreiding van GZ en ziekte in de bevolking
= mate waarin een hele bevolking in zijn collectieve welbevinden of functioneren wordt belemmerd door het
voorkomen van ziekte, letsel en gebrek
Taken:
o Op populatieniveau
o Bevordering volksgezondheid
o Collectieve maatregelen om bevordering in hand te werken
o Beleid + management gezondheidszorg die volksgezondheidseffecten van zorg willen max.
Public health vs. individuele patiëntenzorg:
Public health Individuele patiëntenzorg, geneeskunde
In geneeskunde + soc. wetenschappen In geneeskunde
Op collectief gericht (persoonlijk dienst-ethiek met Op individuele zorg gericht (openbare dienst-ethiek
aandacht sociale verantwoordelijkheid) met aandacht individu)
Focus op preventie + GZ-bevordering, soms Focus op diagnose, behandeling, zorg voor patiënt
remediërend
Diagnostiek: analyse gezondheidsproblemen in Diagnostiek: analyse gezondheidsprobleem bij 1
bevolking als geheel/subgroepen individu
Therapie = maatregel die frequente van problemen Therapie = maatregel om probleem bij 1 persoon te
zoveel mogelijk terugdringt voorkomen, oplossen,…
MDT Uitoefening door artsen, verpleegkundigen
Public health paradigma: eco perspectief, collectieve Medisch paradigma: medische zorg, curatief,
acties, preventive + interventie, kwantitatief somatisch, individueel
onderzoek
Continu Episodisch
Medische beroepsgroep binnen public health actief = sociale geneeskunde:
o Vroeger: geneerskunde met richten op interactie tss mens – omgeving
o Nu: enkel binnen PH, gericht op wisselwerking mensen – materiële/immateriële milieu
1
, Beroepen binnen PH: artsen, verpleegkundigen, arbeidsgeneesheren, JGZ,… + management beroepen
Zorgde voor revolutie in volksgezondheid (stijgende levensverwachtingen) MAAR geen tevreden
patiënten door onrechtstreekse effecten
3 thema’s public health:
o Volksgezondheid = omvang en spreiding van gezondheid en ziekte in bevolking
o Preventie
o Gezondheidszorg = het groter geheel. De mogelijkheden die een arts heeft om zorg aan zijn
patiënt te geven worden in belangrijke mate door dat groter geheel bepaald, zoals juridische
kaders, financieringsstromen ed, systeem van de gezondheidszorg adhv drie partijen: de
zorggebruiker of patiënt, de zorgverlener en de financier.
1.2 Historische context
Public
Ver- Health New
Middeleeuw Public
lichting Sanitaire door Health na public
en be-
en preventie Epidemiol healt
& revolu- ve h
weging o-gische
renaissance tie maatrege transitie
len
1980
1750- 1830-1875
1500-1750 na 1950
1830 1875-
1950
1.2.1 Volksgezondheid (1e thema)
1. Demografische transitie:
= van veel sterfte + geboortes -> weinig sterfte + geboortes
o Transitie sinds 2e helft 17e E
o Gaat in verschillende fases
o Huidige gezondheid = resultaat lange historische ontwikkeling
o Stijgende levensverwachting ~ daling sterftecijfers + daling geboortes
2. Epidemiologische situatie:
= daling van sterftecijfers + toename levensverwachting bij geboorte ~ Verschuiving in
doodsoorzakenpatroon
3 fasen:
o Tijdperk vaan epidemieën + hongersnood: veel sterfte + infectieziekten
o Tijdperk van afnemende pandemieën: meer chronische ziekten ipv infectie
o Tijdperk van delayed degenrative disease/degeneratieve en door de mens veroorzaakte
aandoeningen: doodsoorzaken niet-infectioneel + op latere leeftijd, degeneratieve ziekten op
hogere leeftijd, toename welvaart
o Tijdpark emergent en re-emergent infections : nieuwe infectieziekten door: migratie,
resistentie antibioticum, overschrijding biologische barrières
3. Welvaartsgroei + hygiënische maatregelen
o Sterftedaling ~ stijgende effectiviteit gezondheidszorg
MAAR volgens McKeowns sterftedaling door:
Daling infectieziekte
Voor 20e E geen effectieve medische interventies tegen infectieziekten beschikbaar
MAAR zijn maar klein deel van verklaring voor daling sterfte
2
, Centraal: verbetering in omgeving:
a. Betere hygiënische maatregelen vb. riolering
b. Toegenomen welvaart => betere voeding
1.2.2 Public health
Ontstaan in 19e E MAAR reeds ervoor fundamenten voor succes in 20e E
1. Invloed verlichting (1730 – 1830):
o Begin besef belang volksgezondheid ~ willen sterke natie met gezonde bevolking
o Toezicht op volksgezondheid door medische politie => gegevens nodig => voorloper
bevolkingsadmin + beschrijvingen gezondheidstoestand bevolking
o Ontdekken medicijn tegen pokken
o Begin van vermoeden dat ziekten vermijdbaar waren ~ hygiëne
o Wettelijke regeling armenzorg
o Geneeskundige plaatsbeschrijving
o Behoud goede gezondheid door:
Toestand gezond individu handhaven ~ hygiëne
Oorzaken van ziekte wegnemen
Aan gezondheidsvoorschriften houden
2. Sanitaire beweging en industrialisatie (1830-1875):
o Grote onderzoeken naar gezondheid arbeiders
o Instelling van gezondheidscommissies
o Volksgezondheidwetgeving
o Gaf vorm aan 3 ideeën die samenhangend HET paradigma van public health vormen:
= grondregels, manier van hoe aan wetenschap gedaan word, uitgangspunten
Ecologisch perspectief: gezondheidsproblemen terug te voeren op blootstelling aan
ongunstige omgevingsinvloeden, ziekte + gezondheid ~ interactie met omgeving =>
vatbaar voor preventie
DUS ziekte – GZ in interactie met omgeving
Problemen in volksgezondheid oplossen door collectieve maatregelen, niet gericht
op individu
Kwantitatieve onderzoeksmethoden + maten om volksgezondheidsproblemen te
bestuderen + op te lossen
o IR => public health als georganiseerd systeem van bevordering van volksgezondheid door
collectieve acties ontstaan in Engeland
Snelle industrialisatie => snelle verstedelijking => slechte arbeids +
woonomstandigheden => veel gezondheidsproblemen
3
, Reactie: sanitary movement = groep van radicale artsen die verandering wouden
voor slechte gezondheidstoestand want oorzaken politiek + door slechte arbeids +
woonomstandigheden
o sanitary idea = theorie over oorzaken + aanpak van grote ziekten
drainagesysteem/riolering (+ schoon drinkwater) ingevoerd door overheid
daling sterfte door infectieziekten
Duidelijke relatie sociaal economische omstandigheid – gezondheid: hoe slechte sociaaleconomische
situatie, hoe slechtere gezondheid
=> noodzakelijke verbetering SES door overheid
3. Public health door gerichte preventieve maatregelen (1875 – 1950)
o Sanitaire maatregelen tegen infectieziekten ~ sanitaire beweging
o Eerste vaccinaties
o Jeugdgezondheidszorg
o Programma’s voor de bestrijding van bepaalde ziektes
o Verbetering arbeidsomstandigheden
o Speciaal ontwikkelde preventieve programma’s voor groepen in bevolking gekenmerkt door
specifieke behoeften
o Gemeentelijke diensten + andere gezondheidsdiensten
o Sociale hygiëne: beïnvloeden sociale omstandigheden om besmetting en andere specifieke
risicofactoren van ziekte te bestrijden
Vb. sanitaire beweging:
- Sociale hygiëne: bezig met veranderen arbeidsverhoudingen,
voedingsgewoonten, huisvesting,.. obv sociaalwetenschappelijke kennis
- Publieke hygiëne: gezondheidsbescherming voor bevolking als geheel obv
natuurwetenschappelijke kennis
Karakteristieke werkwijze: persoonlijk contact met zorgkundige centraal
4. Public health na de epidemiologische transitie (1950 – nu)
o Uitbreiding/inrichting gezondheidszorg en sociale zekerheid ~ verzorgingsstaat
o Technische maatregelen gericht op veiliger werken, wonen, verkeer
o Systematische vaccinatieprogramma’s
o Bevolkingsonderzoek kanker
o Grote campagnes van gezondheidsvoorlichting en opvoeding
o Curatieve gezondheidszorg = krachtig middel tot bevordering volksgezondheid TOT 1950
o 1980: nadruk op omgevingsinvloeden en ‘new public health’
Belang preventie + effect ervan stijgt
o Vragen over toegankelijkheid gezondheidszorg
1.2.3 Uitdagingen voor PH
Vb. Zwangerschap en kinderleeftijd: screening door hielprik, vaccinaties tegen kinderziekten, screening op
downsyndroom,…
Belangrijkste bedreigingen = leefstijlfactoren: roken, overgewicht,… blijven sterk aanwezig of stijgen
ondanks felle bestrijding
Gemiddelde gezondheidstoestand van ouderen verbeteren door verlening gezonde levensverwachting
+ terugdringen jaren in slechte gezondheid ~ vergroening + vergrijzing
4
H.1 Inleiding
1.1 Public health
1.1.1 Collectieve volksgezondheidsproblemen vragen om collectieve oplossingen
‘ziekte’ en ‘gezondheid’ = individueel + collectie
Collectieve krachten die volksgezondheidsproblemen mee in de hand spelen
Collectieve oplossing bij grotere groep/populatie waarbinnen ziekterisico’s veel/weinig voorkomen
1.1.2 ‘Public health’
= vakgebied dat met volksgezondheid + collectieve maatregelen bezig is om de volksgezondheid te bevorderen
= the science of art of preventing disease, prolonging life and promoting health through the organized efforts of
society
= community medicine
= gezondheid van de bevolking, omvang + spreiding van GZ en ziekte in de bevolking
= mate waarin een hele bevolking in zijn collectieve welbevinden of functioneren wordt belemmerd door het
voorkomen van ziekte, letsel en gebrek
Taken:
o Op populatieniveau
o Bevordering volksgezondheid
o Collectieve maatregelen om bevordering in hand te werken
o Beleid + management gezondheidszorg die volksgezondheidseffecten van zorg willen max.
Public health vs. individuele patiëntenzorg:
Public health Individuele patiëntenzorg, geneeskunde
In geneeskunde + soc. wetenschappen In geneeskunde
Op collectief gericht (persoonlijk dienst-ethiek met Op individuele zorg gericht (openbare dienst-ethiek
aandacht sociale verantwoordelijkheid) met aandacht individu)
Focus op preventie + GZ-bevordering, soms Focus op diagnose, behandeling, zorg voor patiënt
remediërend
Diagnostiek: analyse gezondheidsproblemen in Diagnostiek: analyse gezondheidsprobleem bij 1
bevolking als geheel/subgroepen individu
Therapie = maatregel die frequente van problemen Therapie = maatregel om probleem bij 1 persoon te
zoveel mogelijk terugdringt voorkomen, oplossen,…
MDT Uitoefening door artsen, verpleegkundigen
Public health paradigma: eco perspectief, collectieve Medisch paradigma: medische zorg, curatief,
acties, preventive + interventie, kwantitatief somatisch, individueel
onderzoek
Continu Episodisch
Medische beroepsgroep binnen public health actief = sociale geneeskunde:
o Vroeger: geneerskunde met richten op interactie tss mens – omgeving
o Nu: enkel binnen PH, gericht op wisselwerking mensen – materiële/immateriële milieu
1
, Beroepen binnen PH: artsen, verpleegkundigen, arbeidsgeneesheren, JGZ,… + management beroepen
Zorgde voor revolutie in volksgezondheid (stijgende levensverwachtingen) MAAR geen tevreden
patiënten door onrechtstreekse effecten
3 thema’s public health:
o Volksgezondheid = omvang en spreiding van gezondheid en ziekte in bevolking
o Preventie
o Gezondheidszorg = het groter geheel. De mogelijkheden die een arts heeft om zorg aan zijn
patiënt te geven worden in belangrijke mate door dat groter geheel bepaald, zoals juridische
kaders, financieringsstromen ed, systeem van de gezondheidszorg adhv drie partijen: de
zorggebruiker of patiënt, de zorgverlener en de financier.
1.2 Historische context
Public
Ver- Health New
Middeleeuw Public
lichting Sanitaire door Health na public
en be-
en preventie Epidemiol healt
& revolu- ve h
weging o-gische
renaissance tie maatrege transitie
len
1980
1750- 1830-1875
1500-1750 na 1950
1830 1875-
1950
1.2.1 Volksgezondheid (1e thema)
1. Demografische transitie:
= van veel sterfte + geboortes -> weinig sterfte + geboortes
o Transitie sinds 2e helft 17e E
o Gaat in verschillende fases
o Huidige gezondheid = resultaat lange historische ontwikkeling
o Stijgende levensverwachting ~ daling sterftecijfers + daling geboortes
2. Epidemiologische situatie:
= daling van sterftecijfers + toename levensverwachting bij geboorte ~ Verschuiving in
doodsoorzakenpatroon
3 fasen:
o Tijdperk vaan epidemieën + hongersnood: veel sterfte + infectieziekten
o Tijdperk van afnemende pandemieën: meer chronische ziekten ipv infectie
o Tijdperk van delayed degenrative disease/degeneratieve en door de mens veroorzaakte
aandoeningen: doodsoorzaken niet-infectioneel + op latere leeftijd, degeneratieve ziekten op
hogere leeftijd, toename welvaart
o Tijdpark emergent en re-emergent infections : nieuwe infectieziekten door: migratie,
resistentie antibioticum, overschrijding biologische barrières
3. Welvaartsgroei + hygiënische maatregelen
o Sterftedaling ~ stijgende effectiviteit gezondheidszorg
MAAR volgens McKeowns sterftedaling door:
Daling infectieziekte
Voor 20e E geen effectieve medische interventies tegen infectieziekten beschikbaar
MAAR zijn maar klein deel van verklaring voor daling sterfte
2
, Centraal: verbetering in omgeving:
a. Betere hygiënische maatregelen vb. riolering
b. Toegenomen welvaart => betere voeding
1.2.2 Public health
Ontstaan in 19e E MAAR reeds ervoor fundamenten voor succes in 20e E
1. Invloed verlichting (1730 – 1830):
o Begin besef belang volksgezondheid ~ willen sterke natie met gezonde bevolking
o Toezicht op volksgezondheid door medische politie => gegevens nodig => voorloper
bevolkingsadmin + beschrijvingen gezondheidstoestand bevolking
o Ontdekken medicijn tegen pokken
o Begin van vermoeden dat ziekten vermijdbaar waren ~ hygiëne
o Wettelijke regeling armenzorg
o Geneeskundige plaatsbeschrijving
o Behoud goede gezondheid door:
Toestand gezond individu handhaven ~ hygiëne
Oorzaken van ziekte wegnemen
Aan gezondheidsvoorschriften houden
2. Sanitaire beweging en industrialisatie (1830-1875):
o Grote onderzoeken naar gezondheid arbeiders
o Instelling van gezondheidscommissies
o Volksgezondheidwetgeving
o Gaf vorm aan 3 ideeën die samenhangend HET paradigma van public health vormen:
= grondregels, manier van hoe aan wetenschap gedaan word, uitgangspunten
Ecologisch perspectief: gezondheidsproblemen terug te voeren op blootstelling aan
ongunstige omgevingsinvloeden, ziekte + gezondheid ~ interactie met omgeving =>
vatbaar voor preventie
DUS ziekte – GZ in interactie met omgeving
Problemen in volksgezondheid oplossen door collectieve maatregelen, niet gericht
op individu
Kwantitatieve onderzoeksmethoden + maten om volksgezondheidsproblemen te
bestuderen + op te lossen
o IR => public health als georganiseerd systeem van bevordering van volksgezondheid door
collectieve acties ontstaan in Engeland
Snelle industrialisatie => snelle verstedelijking => slechte arbeids +
woonomstandigheden => veel gezondheidsproblemen
3
, Reactie: sanitary movement = groep van radicale artsen die verandering wouden
voor slechte gezondheidstoestand want oorzaken politiek + door slechte arbeids +
woonomstandigheden
o sanitary idea = theorie over oorzaken + aanpak van grote ziekten
drainagesysteem/riolering (+ schoon drinkwater) ingevoerd door overheid
daling sterfte door infectieziekten
Duidelijke relatie sociaal economische omstandigheid – gezondheid: hoe slechte sociaaleconomische
situatie, hoe slechtere gezondheid
=> noodzakelijke verbetering SES door overheid
3. Public health door gerichte preventieve maatregelen (1875 – 1950)
o Sanitaire maatregelen tegen infectieziekten ~ sanitaire beweging
o Eerste vaccinaties
o Jeugdgezondheidszorg
o Programma’s voor de bestrijding van bepaalde ziektes
o Verbetering arbeidsomstandigheden
o Speciaal ontwikkelde preventieve programma’s voor groepen in bevolking gekenmerkt door
specifieke behoeften
o Gemeentelijke diensten + andere gezondheidsdiensten
o Sociale hygiëne: beïnvloeden sociale omstandigheden om besmetting en andere specifieke
risicofactoren van ziekte te bestrijden
Vb. sanitaire beweging:
- Sociale hygiëne: bezig met veranderen arbeidsverhoudingen,
voedingsgewoonten, huisvesting,.. obv sociaalwetenschappelijke kennis
- Publieke hygiëne: gezondheidsbescherming voor bevolking als geheel obv
natuurwetenschappelijke kennis
Karakteristieke werkwijze: persoonlijk contact met zorgkundige centraal
4. Public health na de epidemiologische transitie (1950 – nu)
o Uitbreiding/inrichting gezondheidszorg en sociale zekerheid ~ verzorgingsstaat
o Technische maatregelen gericht op veiliger werken, wonen, verkeer
o Systematische vaccinatieprogramma’s
o Bevolkingsonderzoek kanker
o Grote campagnes van gezondheidsvoorlichting en opvoeding
o Curatieve gezondheidszorg = krachtig middel tot bevordering volksgezondheid TOT 1950
o 1980: nadruk op omgevingsinvloeden en ‘new public health’
Belang preventie + effect ervan stijgt
o Vragen over toegankelijkheid gezondheidszorg
1.2.3 Uitdagingen voor PH
Vb. Zwangerschap en kinderleeftijd: screening door hielprik, vaccinaties tegen kinderziekten, screening op
downsyndroom,…
Belangrijkste bedreigingen = leefstijlfactoren: roken, overgewicht,… blijven sterk aanwezig of stijgen
ondanks felle bestrijding
Gemiddelde gezondheidstoestand van ouderen verbeteren door verlening gezonde levensverwachting
+ terugdringen jaren in slechte gezondheid ~ vergroening + vergrijzing
4
