Samenvatting - Materieel strafrecht (B001632A) (Wendy De Bondt)

MATERIEEL STRAFRECHT
DEEL 1: INLEIDING
H1: SITUERING VAN HET STRAFRECHT
1) Wat is strafrecht?
Kernwoorden: misdrijf – straf – dader – procedure – voorwaarden
Onderscheid materieel en formeel strafrecht:
 Formeel: procedure
 Materieel: misdrijf, straf, dader en voorwaarden
o Algemeen strafrecht
o Bijzonder strafrecht

MATERIEEL STRAFRECHT Algemeen Bijzonder
Misdrijf Constitutieve elementen, Gedragsomschrijving van een
legaliteitsbeginsel, … specifiek misdrijf
Straf Oplijsting van de verschillende Strafmaat voor een specifiek
straftypes, … misdrijf
Dader Onderscheid natuurlijke en Eventuele voorwaarden bij een
rechtspersonen, … specifiek misdrijf
Voorwaarden M.b.t. het opleggen van een
specifieke straf
Vb. oudermoord, parentale ontvoering = kwaliteitsmisdrijven  bijzonder
Kranten artikels (voorbeelden)
 Veranderlijkheid in tijd: vroeger strafbaar nu niet meer
o Vb. homoseksualiteit, doodstraf
 Context zorgt ervoor of iets wel of niet strafbaar is
o Vb. lasten en eerroof (kan grote impact hebben op slachtoffer maar men wil niet altijd het strafrecht
gebruiken
 Vb. “Rechtzaak tegen Netflix om ‘When they see us’”  serie brengt in beeld hoe politie en
parket het proces manipuleerden in het nadeel van de zwarte jongens, dat zorgde voor een
slecht beeld van politie en parket, Linda trok naar gerecht
 Vb. “Brigitta Callens overweegt rechtszaak aan te spannen tegen film ‘Zillion’” 
reputatieschade door film = reden om naar strafrechter te stappen?
 Hoe ver moet politieke, ethische, religieuze, … vrijheid gaan?
o Vb. “Het aardappelproces: criminelen of politieke activisten?”  genetisch gepruts met aardappelen
– protest – aardappelveld vernield – moeten ze gestraft worden?
o Vb. “Advies aan Europees Hof: ‘Vlaams verbod op onverdoofd slachten is onwettig’”  ethische
kwestie: slachten zonder verdoving = strafbaar?
o Vb. “’Pano’ botst op misverstanden en mistoestanden bij euthanasie: ‘Ik wil niet meer hoeven
smeken’”  euthanasie was vroeger strafbaar, nu niet meer onder bepaalde voorwaarden
o Vb. “Ook Bart De Wever betrekt abortuswet bij federale regeringsvorming”
 Verschillen in straffen m.b.t. klassen
o Vb. “Stempelende miljonair sluit deal en moet niet naar cel  strafproces kost veel geld – dan soms
beter minnelijke schikking
o Vb. “Man licht RIZIV voor 24 000 euro op met 1255 valse doktersvoorschriften”
 Verschil in regio’s
o Vb. “75 euro boete voor elke joint in Antwerpen”
o Vb. “Gent gaat haalbaarheid van gebruikersruimtes voor drugs onderzoeken”

,2) Waar staat materieel strafrecht?
Algemeen
 Boek 1 – strafwetboek
 Voorafgaande titel van het wetboek van strafvordering
 Complementaire wetten  vele zijn opgenomen in het strafwetboek MAAR niet allemaal (vb. internering
staat nog in de complementaire wetten)
 (decreten en ordonnanties)
 (internationale bronnen)
Bijzonder
 Boek 2 – strafwetboek
 Bijzondere wetten over specifieke misdrijven (drugwet, milieuwetten, wapenwetgeving, …)
 (decreten en ordonnanties)
 (internationale bronnen)
Verhouding algemeen en bijzonder strafrecht
Wisselwerking  algemene regels (boek 1) zijn van toepassing op bijzondere regels = scharnierartikel
Scharnierartikel oude versie: artikel 100 (oud) Sw – Bij gebreke van andersluidende bepaling in bijzondere wetten
of verordening, // worden de bepalingen van het eerste boek van die wetboek toegepast op misdrijven die bij
die wetten en verordeningen strafbaar zijn gesteld, // met uitzondering van hoofdstuk VII en van artikel 85.

Artikel opdelen in 3 stukken:
1) Bij gebreke van andersluidende bepaling in bijzondere wetten of verordening  opt-out  Er staat dat er
in bijzondere wetten of verordeningen altijd een 'andersluidende bepaling' kan staan, dat wil zeggen dat
een bepaling waarin aangegeven wordt dat een regel uit het algemeen strafrecht niet van toepassing zal
zijn => boek 1 nemen tenzij anders vermeld MAAR uitzondering  boek 1 niet van toepassing tenzij er
gezegd wordt van wel!

2) worden de bepalingen van het eerste boek van die wetboek toegepast op misdrijven die bij die wetten en
verordeningen strafbaar zijn gesteld  algemene strafrecht is van toepassing op de bijzondere wetten, de
bepalingen van het eerste boek, pas je toe op de misdrijven uit de bijzondere wetten en verordeningen.

 Als je de eerste tweede delen samen leest, dan staat er dat het algemeen strafrecht van toepassing is, tenzij er
uitdrukkelijk aangegeven werd dat sommige bepalingen niet van toepassing zouden zijn. In bijzondere wetten
kon met andere woorden een opt-out worden opgenomen.

3) met uitzondering van hoofdstuk VII en van artikel 85  opt-in  Over sommige bepalingen in het
algemeen strafrecht werd geoordeeld dat het niet nuttig of niet wenselijk was om ze automatisch van
toepassing te verklaren op het bijzonder strafrecht. Daarom werd voor hoofdstuk VII ( de deelneming) en
artikel 85 (de verzachtende omstandigheden) bepaalt dat die niet van toepassing waren, tenzij er expliciet
aangegeven werd van wel. In bijzondere wetten moest met andere woorden een opt-in worden
opgenomen als men wilde dat de regels over de deelneming en de verzachtende omstandigheden zouden
kunnen toegepast worden.

SV: Als er in een bijzondere wet niets geschreven werd over het algemeen strafrecht, dan was het algemene
strafrecht van toepassing met uitzondering van de opt-in bepalingen. Het oude artikel stelde immers voor twee
regels dat die niet van toepassing zouden zijn, tenzij de bijzondere wet er expliciet voor gekozen had, en dus een
opt-in has opgenomen. Anders gezegd, wanneer de bijzondere wet niets opgenomen had over het algemeen
strafrecht, dan was het hele boek 1 van toepassing , met uitzondering van de regels over deelneming en de
verzachtende omstandigheden.

Hoofdstuk 7: deelneming
Artikel 85: verzachtende omstandigheden
 Opt-out opt-in

Scharnierartikel nieuwe versie: Artikel 77 (nieuw) Sw – Bij gebreke van andersluidende bepaling in Boek II en in de
bijzondere wetten of verordening, // worden de bepalingen van dit boek toegepast op misdrijven die bij Boek II

, alsook bij die bijzondere wetten en verordeningen strafbaar zijn gesteld.

Het verschil tussen de beide bepalingen, zit hem in het feit dat de staart uit het artikel weggeknipt is, en er voor de
toekomst dus niet langer bepalingen zijn die uitgesloten zijn, tenzij je ze expliciet van toepassing verklaart.
Stilzwijgen betekent nu dat je "het hele boek I" aanvaard, en niet "het boek I zonder deelneming en verzachtende
omstandigheden"

Nu: verzachtende omstandigheden en deelneming zijn wel van toepassing
Bij alle bijzondere wetgeving moet opnieuw nagedacht worden over verzachtende omstandigheden
 Enkel opt-out

Scharnierartikel kritiek: “De aanpassing van de tekst van het scharnierartikel, met name het wegvallen van de
uitsluiting van het hoofdstuk over deelneming en de bepaling van de verzachtende omstandigheden van
automatische toepasbaarheid op de misdrijven bij bijzondere wetten en verordeningen strafbaar gesteld, maakt
dat voor elk van de misdrijven in die instrumenten de wenselijkheid van de toepassing van die regels opnieuw
herbekeken moet worden”.

 Dat betekent dat wanneer in een bijzondere wet niets opgenomen werd over het algemeen strafrecht, in de
toekomst, met toepassing van het nieuwe scharnierartikel, het hele boek 1 van toepassing zal zijn, ook de
regels over deelneming en verzachtende omstandigheden. En precies daarin zit de kritiek. De aanpassing van
het scharnierartikel kan er mogelijk toe leiden dat er tegen de wil van de toenmalige strafwetgever in de
toekomst toepassing gemaakt kan worden van de regels van de deelneming en de verzachtende
omstandigheden. Immers de toenmalige strafwetgever heeft de toepassing nooit expliciet uitgesloten,
aangezien het toenmalige scharnierartikel de bepalingen enkel van toepassing maakte na een expliciete opt-in.
 Opt-in = als u geen ja zegt, dan is het nee !  hoofdstuk 7 en artikel 85 kregen geen ja toegewezen en zijn
dus niet van toepassing
 Opt-out = als u geen nee zegt, dan is het ja !  hoofdstuk 7 en artikel 85 worden niet vermeld in het nieuwe
artikel en worden dus ook opgenomen in de regeling

3) Publiek recht of privaat recht?
 Publiek (overheid – burger) = verticale werking
 Openbare orde = niet onderling van af te wijken
o Er kan geen contract opgesteld worden waarin staat dat ze niet van toepassing zijn
o Je kan geen toestemming geven om een ander jouw een misdrijf aan te doen
 Vb. tatoeage = slagen en verwondingen?
 Vb. SM = slagen en verwondingen?
 TOESTEMMING is belangrijk MAAR soms staat dat niet in de wet
 Slachtoffer uit relatie  misdrijf gaat niet om relatie tussen dader en slachtoffer
o Vroeger: klachtmisdrijf  weg uit nieuwe strafwetboek
o Vroeger konden slachtoffers zelf klacht indienen indien ze dat nodig vonden, als ze dat niet deden,
gebeurde er niets
Kranten artikels (voorbeelden klachtmisdrijven)
 Vb. Bart De Pauw  stalking, flirterige sms’en en ongevraagd bezoek
o Centrale thema: men wou bemiddelingstraject maar er werd geen klacht ingediend  klacht is nodig
voor vervolging WANT stalking = bekend klachtmisdrijf
 Vb. “SM-rechter: ‘Alsof ik Marc Dutroux was’”
o Seksuele misdrijven  klachtmisdrijf maken? MAAR dan maak je van slagen en verwondingen een
klachtmisdrijf…
 Vb. “Arbeider 9 jaar gefolterd door collega’s” (pesten)
o Je kan als overheid niet ageren tenzij slachtoffer komt aankloppen  sommige durven dat niet OF
zijn overleden (zelfmoord) DAAROM zijn de klachtmisdrijven verdwenen OMDAT het parket zelf de
mogelijkheid moet hebben om te vervolgen
 DUS strafrecht is publiekrecht en het slachtoffer mag er geen rol in spelen

,H2: FUNCTIES EN ACHTERGRONDEN
 Weten waar huidige strafrecht vandaan komt WANT dat is de enige manier om kritisch te reflecteren over
voorstellen die nu gedaan worden voor de toekomst
JAGERS VERZAMELAARS
Egaliteit en stabiliteit
 Leven in kleine groepen
 Sterke onderlinge banden
 Schaamte & schuld als rem
 Egaliteit, cohesie, stabiliteit
 Geen behoefte aan echt strafrecht WANT minder misdrijven
LANDBOUWERS
Heterogeniteit en onrust
 Leven in grotere groepen
 Complexe sociale structuren
 Geen remmen door relaties
 Groot risico op escalatie
 Tussenkomst van het strafrecht
o Strafrecht om geweld te beperken en te beheersen
o Strafrecht om (overheids)geweld toe te laten (op basis van afgesproken lijst van wat ongewenst is en
hoe stellen van gedrag gestraft zal worden)  verantwoording
TIJDSVAKKEN
ARCHAÏSCH
Geen strafrecht  het bestaat nog niet
 Risico op bloedbad
 Primitieve maatschappij
 Talio-recht
o = “oog om oog, tand om tand”
o = eigeninrichting
 Men neemt het recht om een conflict op te lossen in eigen handen
o Vergelding & verzoeking
o Geen proportionaliteit
o Recht van de sterkste
o = katalysator die zorgt voor meer en meer conflicten
 Privé-aangelegenheid
o Ene familieclan vecht een vete uit met een andere familieclan
o Probleem: proportionaliteit is zoek, men wil wraak en vergelding  conflicten blijven generaties lang
duren waardoor men soms niet meer weet waar een vete vandaan komt
 Het is niet altijd duidelijk waarom er een vijandigheid is tegen leden van een andere clan
o Aanpak is nefast voor het veiligheidsgevoel in de samenleving
 Cfr. Albanië Reizen Waes: De Bloedwraak
o Talio-recht komt niet alleen voor in primitieve samenlevingen WANT we vinden het vandaag ook nog
in hedendaagse samenlevingen
 Albanië:
 Na de val van het communisme heeft de bloedwraak terug een belangrijke plek
verworven in het maatschappelijk leven. Talio-principe daar nog steeds aanwezig
 Tom Waes: Heeft de impact van een dergelijke bloedwraak op het maatschappelijk
leven mooi in beeld gebracht.

,MIDDELEEUWEN
In de Middeleeuwen hebben we een vorst die aan het hoofd zit. Die vorst is genoodzaakt om iets te vinden om de
rust en de veiligheid in de samenleving te kunnen garanderen. Hij wordt geconfronteerd met de nefaste gevolgen die
een dergelijke bloedwraak hebben op de samenleving. De vorst werpt zich op als bemiddelaar die conflict uit handen
van de partij neemt, waardoor het reageren op een misdrijf niet langer een private aangelegenheid is. Het zijn niet
meer de betrokken partijen, maar het is een publieke aangelegenheid geworden tussen de dader en de overheid.
Strafrecht is een tak van het publiek recht.  Concepten kunnen uitleggen en in juiste tijdvak kunnen plaatsen!
Overheid als bemiddelaar
 Achtergrond van de schadevergoeding en geldboete van ons huidig systeem
o Compositio = voorloper van schadevergoeding voor slachtoffer
 Het bloedgeld waarmee je de wraak van de familie die je gekwetst had door uw handelingen
afkoopt
 I.p.v. oog om oog, tand om tand werd er een som geld betaald om de tegenpartij tegemoet
te komen in het leed dat hen was aangedaan
o Fredus = voorloper van de geldboete
 Het vredegeld waarmee je de vorst vergoedt voor de schade die jij veroorzaakt hebt door het
verstoren van de vrede op zijn territorium
 Vorst moest tussenkomen. Hij heeft dus middelen moeten inzetten om de rust te laten
terugkeren en bewijsmateriaal moeten verzamelen.
 Misverstand: soms wordt gedacht dat onze huidige geldboete betaald wordt aan het slachtoffer, DAT IS NIET HET
GEVAL! De geldboete gaat naar de overheid, de eventuele schadevergoeding wordt toegekend aan het
slachtoffer.
Oud-Germaanse strafproces / procedure  behoort eigenlijk tot formeel strafrecht daarom geen vraag op examen
 Vorst trekt conflict naar zich toe en heeft een systeem van rondrijdende rechters opgesteld
o Passieve rechters: Rechters die het land rondreizen. Ze voeren de enquête du pays uit. Is er ergens in
het vorstendom een misdrijf gepleegd? Als er een misdrijf was, dan was het niet de rechter die op
zoek ging naar de waarheid. Er waren op dat moment twee procedures die naast elkaar bestonden.
 Infamia-procedure
 Nagaan wat da naam en faam van de betrokken persoon was = status van persoon
was doorslaggevend
 Vb. Conflict tussen een dokter en iemand van een lagere status  waarschijnlijk zal
de dokter aan het langste einde getrokken hebben WANT volgens dit systeem zal
dokter het slachtoffer geweest zijn en had de persoon met lagere status een fout
begaan.
 Irrationele procedure (bewijsvoering)
 Procedure met godsbewijzen die men uitvoerde a.d.h.v. allerhande irrationele
experimenten
 Vb. Steen rond middel – in rivier geworpen – overgelaten aan het lot van God – als
God niet tussenkwam, liet hij je verdrinken en was je ‘schuldig’ MAAR als God wel
 Ongelijke & wrede straffen  Dit is de periode van de handafhakking en vierenindeling
Verandering dringt zich op (tijdens aanloop naar Verlichting)
 Nood aan een meer humane procedure + nood aan een eerlijkere procedure
 Minder ernstige misdrijven  civiel strafproces
o Passieve rechter blijft
o Verdachte en OM op gelijke voet
o Bewijzen van schuld en onschuld (irrationeel bewijs)
 Ernstigste misdrijven  Inquisitoire strafproces
o Actieve rechter die zelf op zoek gaat naar de waarheid (die ook OM is !)
 Toen: 1 figuur heeft alle macht in zich  risico want sommige rechters werden te actie en
gebruikten foltertechnieken
 Nu: verschillende rollen die belangrijk zijn binnen procedure (politie, parket, rechter, …)
o Aanpassing bewijsvoering
 Godsbewijzen verboden
 Infamia vervangen door waarheidsvinding
 Overmatige focus op bekentenis

,  Aan de straffen veranderde niets
VERLICHTING
Verlichtingsdenken
 Sterke reactie tegen
o Willekeur van de rechters
o Wrede onderzoeksmethoden
o Wrede, ongelijke en oneerlijke straffen
 Auteurs die het Verlichtingsdenken concreet beschreven in kader van het strafrecht  Op welke manier
moest het strafrecht vorm gegeven worden in het verlengde van het verlichte denken?
o Montesquieu (trias politica)
 Scheiding der machten
 Wetgevende macht: beslissen hoe regels eruit zien
 Uitvoerende macht: nemen initiatief om al dan niet te vervolgen naar gelang de
regels
 Rechterlijke macht: neemt in individueel dossier een individuele beslissing
 Nog steeds een belangrijk basisprincipe MAAR soms wordt er van afgeweken 
wazige taakverdeling
o Locke – Rousseau (sociaal contract)
 Fictief contract tussen de burgers en de overheid waarbij de burgers een deel van hun
vrijheid opgeven in ruil voor veiligheid (aangeboden door overheid). Maar ook omgekeerd
waarbij dat de overheid zich voorneemt om zich niet te mengen in het leven van de burgers
als dat niet nodig is.  De overheid heeft een positieve beschermingsverplichting en een
negatieve onthoudingsverplichting.
Magna Charta strafrecht
 Legaliteit
o Vereist een juridische basis voor overheidsoptreden die vooraf duidelijk maakt wat wel mag en wat
vooral niet mag  op die manier kom je als burger niet voor verrassing te staan, je weet op
voorhand wat strafbaar is + wat de straf inhoudt
 Vaak wordt het legaliteitsbeginsel gereduceerd tot enkel het onderdeel legaliteit. Maar naast het
feit dat er duidelijkheid moet zijn over misdrijven en straffen, betekent legaliteit ook dat er zekerheid
moet zijn over de vervolging vanwege het parket, de straftoemeting en de strafuitvoering.
 Proportionaliteit
o Er moet een evenwicht zijn tussen de hoegrootheid van de daad en de hoegrootheid van de reactie
o Niet altijd makkelijk in te vullen: is enkel de daad/gedraging langs de ene kant en straf langs de
andere kant. Of hou je ook rekening met de gevolgen van de daad en de gevolgen van de straf? Is het
verantwoord om een straf afhankelijk te maken van de gevolgen van de daad en dus de impact op
een slachtoffer?
o Vb. Stalking: Ene slachtoffer zal vervelende sms’jes gewoon verwijderen en er niet op ingaan. De
gevolgen voor dat slachtoffer zijn dan heel beperkt. Een ander slachtoffer zal misschien na enkele
berichtjes in paniek slaan en niet meer kunnen functioneren. In welke is het proportioneel om
rekening te houden met de gevolgen bij het bepalen van een straf.  Zijn enkel voorzienbare
gevolgen relevant voor de proportionaliteitsbeoordeling?
o Zelfde verhaal met de gevolgen van de straf. Een straf kan op de ene dader meer impact hebben dan
op de andere dader.
o Vb. Rijverbod: Als je een rijverbod oplegt aan iemand die alles doet met de fiets, zal dat voor diegene
een veel minder zware impact hebben dan wanneer je een rijverbod oplegt aan iemand die dagelijks
de auto gebruikt, zoals vertegenwoordiger en taks-chauffeur.
 Subsidiariteit
o De inzetbaarheid van het strafrecht  strafrecht moet eigenlijk de ultima remedia (het uiterste
redmiddel) DUS als we als maatschappij geen andere manier hebben om te reageren
o Staat onder druk in ons huidig strafrecht  er zijn misdrijven waarover men de vraag stelt of dat die
wel een plek verdienen in ons strafwetboek

,Franse revolutie
 “Revolutionair” strafrecht  kwam tot stand door Verlichte gedachtegoed samen met de vertaalslag van de
basisprincipes uit de Magna Carta
o Strikte toepassing + restrictieve lezing van het legaliteitsbeginsel
o Neerschreven van de regels in een wetboek  na Franse Revolutie komen al snel twee wetboeken
tot stand
 Code Lepeletier (1791): MSR & FSR, jury
 Inhoud: formuleerden een antwoord op alle frustraties uit het vorige tijdvak
 Rondtrekkende rechter werd vervangen door de jury van gelijken (= de basis van
onze juryrechtspraak
 Wrede en ongelijke straffen werden vervangen door straffen die proportioneel
waren in het licht van de gepleegde feiten
 Code Merlin (1795): MSR, mild, proportioneel, vast
 Vaste straffen zonder enige ruimte voor interpretatie
Codificaties van Napoleon
 Code pénal (1810): zwaar, ‘proportioneel’ min-max
o Hardere straffen uit de Middeleeuwen met wat proportionaliteit omdat men gradueel de straffen
zwaarder maakte alsook de zwaarwichtigheid van de feiten toenam
 Belgische onafhankelijkheid in 1830
o De wil om eigen strafwetboeken te ontwikkelen werd sterk uitgedrukt
o Grondwet versie 1830:
Art. 139. – Het Nationaal Congres verklaart dat de volgende zaken door afzonderlijke wetten, en
binnen de mogelijke tijd, dienen te worden geregeld (…)
2° De inrichting van de jury; (want die werd door Napoleon afgeschaft)
10° De inrichting van het leger, de rechten op bevordering en op pensioen, alsmede het Militair
strafwetboek;
11° De herziening van de Wetboeken
 Niet alle datums kennen, gewoon onthouden dat we na de Franse Revolutie zeer snel werk gemaakt hebben van
het tot boek stellen van het strafrecht
VANDAAG
Strafwetboek (1867)  materieel strafrecht
 “Het werken met een strafvork is in strijd met een strikte legaliteit”
o Strafvork = er is een minimum en een maximum – daartussen kan de rechter, die een discretionaire
bevoegdheid heeft, de straf bepalen  wijkt af van het zeer strakke legaliteitsbeginsel die de Frans
Revolutionairen naar voren schoven
 Ontwerp Haus & Nypels
 ≠ Châtel–D’Haenens (1979)
 Ontwerp Legros (1985)
o Commissies die initiatief wouden nemen tot wijziging  niet gelukt om het in totaliteit te herzien
 Er zijn wel enkele complementaire wetten toegevoegd
o Theoretisch kader + filosofie die aan grondslag ligt aan te passen en uit te breiden met een aantal
theoretische inzichten die vaak werden gekoppeld aan inzichten uit het nieuw sociaal verweer
o Vb. verzachtende omstandigheden, re-socialisering van de betrokkenen, … worden geregeld door
complementaire wetten
 Geruchtmakende strafzaken
o Zorgden voor politieke druk waarbij men genoodzaakt voelde om aanpassingen door te voeren
zonder de tijd te nemen om het strafrecht in zijn geheel te herbekijken
o Vb. zaak Bende van Nijvel  impact op verjaringstermijnen
o Vb. zaak Dutroux  impact op manier waarop dat seksuele misdrijven ten aanzien van kinderen
aangepakt worden
 Het ad hoc wijzigen van strafbepalingen is nefast voor de interne consistentie
 Er ontstaan tegenstrijdigheden tussen verschillende bepalingen + principes gaan elkaar
dreigen te ondergraven

,  Nieuw strafwetboek (iwt 6 april 2026)
o Ook hier is er een gebrek aan een theoretische basis
Wetboek van Strafvordering (1808)  formeel strafrecht
 Voorafgaande titel (1878)
o Fundamentele bepalingen voor toepassing van het strafrecht naar persoon en naar ruimte
 ≠ Bekaert (1974)
 ≠ Commissie kleine Franchimont (1991)  nog geen fundamentele wijziging
 Complementaire wetten
 Geruchtmakende strafzaken
 ? Wetsontwerp strafvordering (Prof Traest et al)
DENKKADERS
KLASSIEKE LEER
Examenvraag: in de vorm van stellingen – identificeren welke regels welke oorsprong hebben
Tijdlijn (drie ankerpunten)
 Franse Revolutie: 1789
 Belgische onafhankelijkheid: 1830
 Belgisch strafwetboek 1867
 Verlichtingsdenkers: Montesquieu, Locke, Rousseau en Beccaria  je kan verwachten dat er veel
Verlichtingsideeën zullen aanwezig zijn
 2 strafwetboeken: Code Merlin (1795) + Code Lelepetier (1791)
Mensbeeld
 “Iedereen heeft de keuze tussen goed en kwaad”
 “Strafrechtelijk tussenkomen op basis van een morele schuld”
 “Nullum crimen sine culpa”
 VRIJ DENKENDE MENS waarbij men ervan uitgaat dat iedereen een rationeel wezen is (wat is goed en kwaad
+ keuze maken). Iedereen kan aangesproken worden op zijn/haar keuzes.
 SCHULD door verkeerde keuze
Vertaalslag in strafrecht
 “De ernst van het misdrijf wordt bepaald door de schade die het aanricht”
 Afweging gemaakt o.b.v. SCHADE van misdrijf
 “De ernst van het misdrijf wordt bepaald door de schuld van de dader”
 AUTOMATISCH PROCES VAN MISDRIJF NAAR STRAF
 Misdrijf moet vooraf duidelijk omschreven worden, dat leidt automatisch tot een
bepaalde straf. Voor iedereen hetzelfde want iedereen kan vrije keuzes maken.
 3 logische gevolgen (die nu wel gelden)
o Geen vervolgingsbeleid
o Geen appreciatie door de rechter
o Strafuitvoering tot strafeinde
Doelstelling
 Vergelding
o Belangrijk omwille van de schending van het sociaal contract
 Iemand maakt verkeerde keuze en wordt aangesproken
 Algemene preventie
o Door kennis over straffen zal de vrijdenkende mens 2 keer nadenken alvorens zelf feiten te plegen
 Zorgen dat men nadenkt bij keuzes
 Bijzondere preventie
o Door ondergaan van de straf zal de vrijdenkende dader tot inkeer komen e niet nogmaals dezelfde
feiten plegen
 Dader zelf tot inkeer komen en niet opnieuw doen

,Voorbeelden
 “Iemand beïnvloeden opdat die een misdrijf zou plegen, is enkel strafbaar als het vooropgestelde misdrijf
ook effectief gepleegd wordt”
o Klassieke leer – binnen de klassieke leer is de straf gekoppeld aan de ernst van de feiten wat
beoordeeld wordt in het licht van de schade die aangericht werd. Enkel wanneer het misdrijf ook
effectief gepleegd werd, is er eigenlijke schade.
 “Een rechter heeft geen enkele beoordelingsruimte om de straf aan te passen aan de context waarbinnen
een strafbaar feit gepleegd werd”
o Klassieke leer – er wordt een strikte toepassing gemaakt van het legaliteitsbeginsel. Er wordt vooraf
in abstracto nagedacht over de ernst van de feiten en een vaste straf bepaald. Die vaste straf wordt
automatisch opgelegd.
 “Een gepoogd misdrijf wordt altijd minder zwaar gestraft dan een voltooid misdrijf”
o Klassieke leer – binnen de klassieke leer wordt dominant gekeken naar de schade die een misdrijf
aanbrengt, en die schade is minder erg als het maar om een poging gaat.
POSITIVISME = SOCIAAL VERWEER
Tijdlijn
 Lombroso “L’Uomo delinquente” (biologisch): 1874
 Enrico Ferri + Raffaele Garofalo (sociologisch): 1893
 Internationaler Kriminalistischer Verein: 1889
 Alexandre Lacasagne: “Les sociétés ont les criminels qu’elles méritent
 Kritiek op systeem: strafrecht heft nood aan verwetenschappelijking
Mensbeeld
 !”De individuele verantwoordelijkheid wordt ernstig in vraag gesteld”
 GEDETERMINEERDE MENS: milieu, klimaat, urbanisatie, gezin, biogenetische kenmerken, geslacht, leeftijd,
ras (context) + persoonlijke kenmerken
 Er wordt niet meer naar individuele verantwoordelijkheid gekeken
Vertaalslag in strafrecht
 “Ius puniendi vloeit voort uit de bescherming van de maatschappij”
 “Als het gevaar duidelijk is, kan tussenkomst ook ante delictum”
o “Niet zozeer bestraffen, wel genezen staat centraal”
 Doelstelling is niet om te straffen wel om te genezen, zorgen dat persoon
het niet opnieuw doet
 “Pas bij de strafuitvoering kan ad hoc een gepaste reactie uitgetekend worden”
 “Het legaliteitsbeginsel is niet houdbaar binnen een positivistische strekking”
o Niet van toepassing omdat we de zaken niet op voorhand weten
 VAN GEVAAR NAAR REACTIE = ONVOORSPELBAAR PROCES (er zijn dingen die je niet op voorhand kan weten)
 Er zal geen boek 2 zijn in deze stroming omdat er niet kan geweten worden wat de strafmaat zal zijn

Doelstellingen
 Bijzondere preventie
o Door incapacitatie
o Door werken aan de oorzaken van het gevaar, zodat personen na verloop van tijd terug naar de
samenleving kunnen
 GEEN vergeling!
o Niet nuttig omwille van het gebrek aan schuld / individuele verantwoordelijkheid in hoofde van de
betrokkenen
 GEEN algemene preventie!
o Niet nuttig aangezien de mens gedetermineerd is en preventie daardoor geen impact heeft op een
mogelijk gevaar

, Voorbeelden
 “Het materieel strafrecht is niet nuttig om aan algemene preventie te doen”
o Sociaal verweer – binnen het sociaal verweer wordt uitgegaan van een mensbeeld met een
gedetermineerde mens. Net omdat de dader geen (significante) controle heeft over zijn daden, is
inzetten op algemene preventie zinloos.
 “Het ius puniendi steunt op het gevaar van de dader”
o Sociaal verweer – binnen het sociaal verweer wordt uitgegaan van de gedetermineerde mens die zelf
geen echte verantwoordelijkheid draagt voor de gepleegde feiten. Het recht om te straffen is gelinkt
aan het gevaar dat de dader uitmaakt.
 “Het is (eigenlijk) niet mogelijk voor een rechter om op het moment van het behandelen van de feiten een
geïndividualiseerde straf uit te spreken”
o Sociaal verweer – extreme aanhangers van het sociaal verweer verdedigen het standpunt dat een
individuele aanpak noodzakelijk is, maar niet voor de eigenlijke strafuitvoering bepaald kan worden.
Pas tijdens de strafuitvoering zal blijken wat nodig is.
 “Een gepoogd misdrijf wordt altijd even zwaar gestraft als een voltooid misdrijf”
o Sociaal verweer - er wordt enkel naar de gevaarlijkheid van de dader gekeken om de ernst van de
maatschappelijke reactie op af te stemmen. Iemand die een misdrijf poogt de plegen heeft getoond
even gevaarlijk te zijn als iemand die het misdrijf voltooid heeft.
NIEUW SOCIAAL VERWEER
Tijdlijn
 Wetboek Krylenko & Wetboek Ferri: 1922
 Stalinistisch Rusland + Nazi-Duitsland + Mussolini’s Italië: 1940-1945 (Tweede Wereldoorlog)
 Versele “Le problème de la prévention cans un régime de défense sociale”: 1954
 Vanhoudt & Callewaert: 1976
 Verwerping van legaliteit leidt tot misbruiken en extremen
 Gevaarlijke personen uit maatschappij halen DUS tegenstanders uit maatschappij halen = misbruik maken
Mensbeeld
 TWEESPOREN STELSEL (= compromis: twee mensbeelden combineren)
o Beperkt of ontbrekend oordeelsvormogen
 “Terugkeer naar het schuldstrafrecht sluit bepaalde personen uit”
o Normaal oordeelsvermogen
 “Verwerping van het determinisme”
 “Variabelen mogelijk relevant bij de straftoemeting”
Vertaalslag in strafrecht
 “Model overgenomen uit de klassieke leer”  geen misdrijf zonder schuld
 “De ernst van het misdrijf wordt bepaald door de schuld van de dader”
 Daarom wordt een onderscheid gemaakt tussen opzettelijke en onachtzaamheidsmisdrijven
o Terugkeer naar legaliteit
o Variabelen relevant bij straftoemeting
 VAN MISDRIJF NAAR STRAF MAAR ONDER INVLOD VAN VARIABELEN DIE ZORGEN VOOR
INDIVIDUALISERING VAN DE STRAF
Doelstelling
 Vergelding
o Hernomen: belangrijk omwille van de schendig van het sociaal contract
 Algemene preventie
o Door kennis over straffen zullen de mensen die over een oordeelsvermogen beschikken 2 keer
nadenken alvorens zelf feiten te plegen
 Bijzondere preventie
o Door ondergaan van de geïndividualiseerde straf zal de dader tot inkeer komen en niet nogmaals zelf
feiten plegen